Saýrak Guşy - 26

degnama deger öýdüp, güman hem edemok. Eý, Hudaý, bu nä iş, bu nä ahwalat? Dodaklarymy dişläp
ganadypdyryn, şol wagt ýer ýarylsa, men girjekdim. Ýerimden gozgananymda ol wäşi lukman
äpişgäniň ýanyna ylgap gelip, boýnuny uzatdy-da:
— A, gyz, golaýyma gelme, gorkýan, walla, häzir penjiräni açyp, gygyrýan. Dostlar, dadyma
ýetişiň! Meniň ýaşymda maňa... Mundan artyk diňläp durup bilmän gapa tarap ylgadym. Emma
şobada-da yzyma dolanyp geldim. Muny näme üçin beýdenimi hem bilemok. Kalbymyň emrine
boýun boldum.
— Atam, ata janym — diýip, perýat edip, goja lukmanyň boýnuna bökdüm. Ol meni bagryna
basdy, maňlaýymdan ogşady-da, ýüreginiň töründen çykýan ses bilen:
— Gyzym, balam! — diýip eňredi. Bu ata öpüşini, sandyrap duran bu mährem dodaklaryň
öpüşini, hiç haçan ýadymdan çykarman.
***
Öz otagyma gelip, hem agladym, hem güldüm, garaz, dergazap boldum, lukman öz otagyndan
meniň diwarymy kakyp başlady:
— A gyz, sen jaýy göçürýäň! Bu nämäniň galmagal-a? Sebäbi gybatkeş goňşularym «Garry
peläket, gelni ertire çenli agladyp çykdy» diýip, günä ýöňkeseler, nädeýin? Ýöne lukmanyň özem
galmagaly az etmedi. Ol otagda eýläk-beýläk gezmeläp, käýinen kişi boldy:
— Eý, Allam, sen ar-namysymy bu zamanyň gyzlaryndan gorawer! Şol gije biziň lukman
ikimiz herimiz öz otagymyzda on gezek dagy oýandyk. Biz birek-biregiň diwaryny kakyp çykdyk,
horaz bolup gygyryşdyk, guş bolup jürküldedik, gurbaga bolup warryldadyk.
***
Ine, gelin bolşum barada berjek gürrüňlerimiň bary. Ajaýyp häsiýetli lukmanym şeýlebir päk
göwünli, şeýlebir halaldy, ol, hatda biziň nikamyzyň ýalandygyny hem maňa duýdurmandyr. Eý,
Taňrym, onuň ýanymda men entek ýeňles bir gyz... Biziň mukaddes dostlugymyzda Haýrullah beý
özüniň erkek kişidigini ýadyndan çykarypdy, emma men özümiň zenandygymy unutmandym.
Erkekleriň aglabasy ýaramaz, birehim bolýarlar — bu jedelsiz zat. Zenanlaryň ählisi bolsa gowy,
mylaýym adamlardyr — bu-da jedelsizdir. Ýöne az hem bolsa, kalby päk, niýeti düzüw erkekler hem
duşýar, emma şeýle päkligi siz aýallaryň arasyndan hiç haçan tapmarsyňyz».
X
Feride öňkülerinden hem ýadaw, mejalsyz halda oýananynda eýýäm sagat on ikilerdi, Gün süýr
depä çykypdy. Ol sapagyna howlugýan mekdep okuwçysy ýaly allaniçigsi boldy-da, ýatalgadan
böküp düşdi.
— Nädäýdiň, Müjgän! Bu gün gidýärin ahyryn! Näme üçin siz meni oýarmadyňyz? Müjgän
hemişekileri ýaly, arkaýyn jogap berdi:
— Telim gezek gelip gitdim, senem ýatyrsyň. Ýüzüň şeýlebir argyn görnensoň, oýarmaga
dözmedim. Gorkma, entegem seniň çaklaýşyň ýaly giç däl. Onsoňam bu gün gäminiň boljagybolmajagy belli däl. Deňizde gom turýar.
— Men hökman gidäýmeli.
— Kakamdan duralga gidip, ol ýagdaýy bilip gelmegi haýyş etdim. Ol taýyn bolup oturmagy
tabşyrdy. Eger gämi gelse, ol yzyňdan paýtun iberer ýa-da özi geler. Feride gaýtjak gününi düýpden
başgaça göz öňüne getirýärdi. Müjgän körpelere seredýärdi, daýzalary hemişekileri ýaly gürrüň bilen,
gülki bilen gümrady. Kamran bir ýaňa sumat bolupdy. Feride gussa batyp başlady. Ol özüne onçakly
üns berilmeýänine gatyrganýardy. Müjgän ýuwaşjadan:
— Feride, saňa bir ýagşylyk etdim: Kamrany jaýdan çykaryp goýberdim. Ol hem saňa artykmaç
dert bolmajak bolup, edenime däl diýmedi.
— Indi ol gaýdyp gelmezmi?
— Seň bilen hoşlaşmak üçin duralga barmagy mümkin... Muňa begendiň gerek? Feridäniň
gözleri gamly göründi, dodaklary müňküldedi. Çekgesi elhenç agyrýardy, ol agyryny birneme
köşeşdirjek bolup, çekgelerini barmaklary bilen owkalaýardy.
— Hawa, hawa, sag bol... Gaty gowy edipsiň... Feride hoşallyk sözlerini başly-barat
aýdyşdyrdy, göwnüne bolmasa, ol çagalyk ýyllarynyň söýgüli dostunyň ýüregi üçin ymykly ölüp,
gaýdyp onuň bilen ýaraşmajak ýalydy. Günortan naharynyň öň ýanynda oňa goňşularyndan — ýerli
häkimiýetiň başlygyndan çakylyk getirip gitdiler. Ol ähli maşgalasynyň şähere gaýdyp gelmegi
mynasybetli hem-de Feridäniň hormatyna günortanlyk nahar berýärdi.
— Bu nähili beýle bolar! Häzir meniň yzymdan gelýärler ahyryn — diýip, Feride garşy çykdy.
Daýzalary ony:
— Feride, gitmeseň aýyp bolar. Olar bu ýerden bäş minutlyk ýolda. Onsoň hem taýýarlanmak
nämä gerek. Diňe egniňe çarşabyňy atsaň boldugy — diýip köşeşdirmäge durdular. Bu nä boldugy?
Eger ozal daýzalary ony ene hökmünde mähir bilen gurşap alan bolsa, indi ony ullakan pişikçe-de
görenoklarmyka? Feride olary görmejek bolup beýlesine öwrüldi-de:
— Bolýar, men razy — diýdi. Sagat üç töwerekleridi. Feride ýapraklary solşup ugran
çyrmaşykly bassyrmanyň astyndan ýola seredýärdi. Birden ol:
— Müjgän, bir paýtun gelýän ýaly-la. Ýalňyşmaýan bolsam, ol meni äkitmäge gelýär öýdýän
— diýip gygyrdy. Edil şol wagt hem uzakdan, kenardaky agaçlaryň aňyrsyndan gämi göründi.
Feridäniň ýüregi agzyna geldi. Ol:
— Gelýär! — diýip gygyrdy. Baga aljyraňňylyk aralaşdy. Hyzmatkär zenanlar ýapynjalary alyp
gelmek üçin iki ýana ylgaşlaýardy. Feride daýzalaryna:
— Irräk çykaýyn, siz soň baryberersiňiz — diýdi. Olar Müjgän bilen bile bagyň içinden
gabatlap gitjek boldular, ýöne derwezäniň öňünde oslagsyz ýerden aşpez aýala sataşdylar.
— Siziň yzyňyzdan geldim, hanymlar — diýip, garry aýal olara ýüzlendi.
— Jenaplar siziň yzyňyzdan paýtunly gelipdirler, sizi soraýarlar. Eziz beý bilen Kamran ýaş
zenanlara ikinji gatda dälizde gabat geldi.
— Ynha, iki sany dälişgen myhman gelipdir. Galmagal etmäň! — diýip, Eziz beý gürledi. Soňra
ol Feridäni boýdan başa synlady-da:
— Ezizim, bu nä boluşdyr, üsti-başyň öl-suw... — diýip, sözüniň üstüni ýetirdi.
— Gämi gelipdir... Eziz beý ýylgyrdy-da, Feridäniň ýanyna bardy, alkymyndan tutubam
gözlerine dikanlap seretdi.
— Gämi gelmesine geldi welin, munuň saňa dahyly ýok. Seniň ýanýoldaşyň göwnänok. Feride
bir ädim yza çekilip, aljyraňňy halda:
— Daýy, näme diýdiňiz-ä? — diýip hümürdedi. Eziz beý barmagy bilen Kamrany görkezip:
— Gyzym, seniň ýanýoldaşyň, ine, şu bolmaly. Meniň bu ýerde hiç hili dahylym ýok — diýdi.
Feride çirkin gygyryp, ýüzüni tutdy. Ol tas ýykylypdy. Onýança biriniň eli onuň tirseginden goltgy
berdi. Feride gözüni açanynda, Kamrany gördi. Eziz beý keýpihon halda:
— Ahyrsoňy Çalyguşymyz kapasa düşdi. Ýeri, nähili onsoň? Men seniň çykjak bolup urnuşyňy
göresim gelýär. Göreli, çykaýarmykaň? Feride elleri bilen ýüzüni tutmakçy boldy, emma Kamranyň
berdaşly elinden sypyp bilmedi. Ol başyny sowmak üçin kellesini iki ýana ýaýkady, emma ol birsyhly
ýaş ýigidiň çiginlerine, döşüne degip gaýdýardy. Eziz beý öňküsi ýaly gülüp, sözüni dowam etdi.
— Seniň garyndaşlaryň saňa gapan gurdular, Çalyguşy. Ol dönük Müjgän seni satdy. Merhum
lukman hem seniň gündeligiňi Kamrana iberipmiş, goý, Allam Haýrullah beýiň jaýyny jennet etsin.
Depderi alyp, kazyň ýanyna gitdim, oňa käbir sahypalaryny görkezdim. Kazy paýhasly adam ekeni,
şonuň üçinem ol Kamran ikiňiziň nika şertnamaňyzy derrew düzetdi. Düşnüklimi, Çalyguşy? Şu
günden şeýläk bu ýaş ýigit seniň ýanýoldaşyň, onsoňam men onuň gaýdyp seni ýeke goýmajagyna
ynanýaryn. Feride uly ili bilen aglady, hatda onuň gök gözleri çym gyzyl bolup, göreçlerinde gyzyl
ýylpyldy göründi.
— Çalyguşy, kejirlik etme! Biz seniň begenýänligiňi görüp durus ahyryn. Indi sen yzym bilen:
«Daýy jan, sen hemmesini gül ýaly gurapsyň. Hut isleýşim ýaly gurapsyň» diýip gaýtala. Eziz beý
bu sözleri Feridä zordan diýen ýaly gaýtalatdy. Soň ol otagyň gapysyny açyp, dabaraly ýylgyrdy-da:
— Şerigatyň adyndan ygtyýarly edildim. Çalyguşynyň adyndan... bagyşlaň, Feride hanymyň
adyndan Kamran beý bilen nikalaşmaga razydygymy aýdýaryn. Hany, siz doga okaň, bizem bärden:
«Omyn!» diýeris — diýdi, soň Feridä tarap öwrülip:
— Aýtjak zadyň barmy, Çalyguşy! Ah, sen garagoljyk diýsänim! Barmak boýly halyňa bize, gör,
näçe ýyllap görgi baryny görkezdiň! Onsoň gördüňmi? Saňa nähili hile gurdum — diýip seslendi.
Bag tarapdan çagalaryň sesi eşidildi.
— Häzir uzyn-uzyn gutlaglar, el öpmeler başlanar — diýip, Eziz beý sözüni dowam etdirdi.
— Bulary biz agşama goýalyň. Men entek görlüp-eşidilmedik toý suprasyny taýynlaýyn. Hany,
janlyrak bolsana, oglum! Siziň ýaňramalaryňyzdan näme peýda bar. Göwnüme bolmasa, siziň birbiriňize aýtmaly zatlaryňyz bar ýaly. Görýäňmi ýeňseki çykalgany? Şu darajyk basgançak bilen
aýalyňy alyp git, uzak-uzak ýerlere, islän künjegiňe alyp git. Soňam bileje gaýdyp gelersiňiz. Kamran
Feridäni merduwanyň ýanyna getirmek üçin elinden zor bilen çekdi. Onýança, bir ýerden Müjgän
böküp çykdy. Joralar gözýaş döküşip, ogşaşmaga başladylar. Eziz beý ýüzünden düwme-düwme
bolup akýan gözýaşlary bildirmejek bolup, batly sümgürindi-de, hakyky danyşment görnüşine girip,
elini silkdi:
— Eý, üljämi alan Çalyguşy! Eger başgalara-da ogurlyk öwretseň, sen almytyňy alarsyň! Hany,
ony maňa ber! Biz hasaplaşmaly!
— Şeý diýdi-de, Eziz beý Kamranyň entek hem elinden tutup duran Feridesini ýokaryk göterdi,
gaýym öpüp, ýene-de ýaş ýigidiň gujagyna itekläp goýberdi.
— Şu gije biz seni deňiz gomundan halas etdik. Ýöne indi saňa çypar «gom» howp salýar. Ol
deňiz gomundan has elhençdir. Goý, Alla saňa ýar bolsun, Çalyguşy! Ýaş juwanlar darajyk
basgançakdan aşak düşdüler. Olar, hamala, ganat baglan ýalydy. Kamran Feridäni bagryna basýardy,
onuň barmajyklaryny berk gysýardy. Feridäniň köýnegi basgançagyň ýapyşalgasyna ilişdi. Olar
uludan demini alşyp, birsellem aýak çekdiler. Gelin köýneginiň etegini çekip aljak boldy. Onýança,
Kamran tolgunyp:
— Feride, seniň ýene meniňkiligiňe ynanybilemok!.. Kalbymy muňa ynandyrmak üçin men
seniň agramyňy öz ellerimde synap görmeli — diýdi-de, gyzy çaga göteren ýaly edip, eline aldy.
Feride demini sojap alýardy, ýigidiň elinden sypjak bolup, galpyldaýardy, çarşabynyň astyndan bolsa
saçlary galgaýardy. Kamran olara dulugyny degrip gysmyljyrady, gyz teniniň golaýlygyndan gany
gyzyp ugrady. Onuň güýjüne güýç goşuldy. Kamran ony göterip, aşak äkitdi. Gyz doňan ýaly bolup,
uçuda gaýyp barýan adamlarda bolşy ýaly, demi tutuldy. Ol hem gülýärdi, hem aglaýardy. Gapynyň
ýanyndaky sekide ol ýalbarmaga durdy:
— Kamran, maňa sered-ä. Bu ýagdaýda bir köçä çykyp bormy? Rugsat berseň, bir minutlykça
ýokaryk çykyp geleýin, eşiklerimi çalşyraýyn. Derrew gelerin. Kamran gyzy goýbermän, gülüp:
— Bu mümkin däl, Feride! Beýle ýagdaý diňe bir sapar bolýar. Onsoň elime düşeniňden soň,
seni gaýdyp goýberibilmen — diýdi. Feridäniň garşylyk görkezmäge takady galmady, ol ýüzüni
Kamranyň döşüne goýdy-da utanjaňlyk bilen:
— Sen şonda gidenime özüm ökünmeýändirin öýdýäňmi? — diýip boýun aldy. Kamran
Feridäniň ýüzüni görmeýärdi. Ol diňe söýgülisiniň ýaňaklaryny, dodaklaryny sypalaýan
barmaklaryna gyzgyn gözýaşlaryň damýandygyny duýdy. Ýaş juwanlar ýoldan gujaklaşyp
barýardylar. Öňlerinden iki sany balykçynyň gelýändiklerini görüp, olar bir-birlerinden çekildiler.
Olar gürleşmän diýen ýaly barýardylar. Birek-birek bilen bileje ýöräp barmak, gör, nähili bagtdy!
Göwreleriň golaýlygy olary serhoş edýärdi. Ynha, üzümçiligiň içinden geçýän ýoljagaz. Bu ýolda
Kamran on ýyl mundan ozal Feridä duşupdy.
— Feride, belki, bu ýerler seniň ýadyňdan çykandyr? — diýip, ýaş ýigit Feridäniň çigninden
emaý bilen ýapyşyp sorady. Gyz uzaga, ýoljagazyň gözden ýitip gidýän ýerine seredip ýylgyrdy.
— Diýmek, ýadyňda-da? — diýip, Kamran gaýtalap sorady.
Feride ýuwaşjadan içini çekdi, arzuwyna ýylgyrýan ýaly, Kamranyň ýüzüne manyly bakyp:
— Eýsem, meniň şol pursatdaky şatlanyşymy ýatdan çykaryp bolarmy? Kamran Feridäniň
ýüzüni öwüräýmeginden, şeýdibem, özüniň onuň gözlerini görüp durmagyndan mahrum
bolaýmagyndan çekinip, onuň alkymyndan tutdyda, haýaljakdan hem ýuwaşjadan şeýle diýdi:
— Eziz Feridäm, biziň betbagtçylyklarymyzyň bary şu ýerden başlandy. Gözüň köp zat görüp,
köp ejir çekendigine, şonuň üçin hem olaryň maňa düşünjekdigine ynanýaryn. Seni söýemde sen
oýundyr garagolluklardan başga hiç zat bilmeýän ýeňlesje, bälçijek gyzdyň. Sen el bilen tutup
bolmaýan Çalyguşydyň. Seni jan-dilden söýüpdim, her gün ir bilen oýananymda saňa bolan söýgimiň
barha güýjeýändigini duýýardym. Mundan hem utanýardym, hem gorkýardym. Käte seniň syrly
bakyşlaryň, aýdýan sözleriň meni oda-köze salýardy. Emma keýpiň çalt-çalt üýtgäp durdy. Käte-käte
mydam gülüp duran jadylyja çaga gözleriňde täze bir zat uçganaklap görnerdi: ol näzikden duýgur
gyz ýüreginiň oýanyp ugramagydy. Ol şol pursatda-da gaýyp bolup giderdi. Şonda öz-özüme: «Ýok,
bolubiljek zat däl, bu çaga maňa ynanmaz? Ol meniň durmuşymy köýdür...» diýerdim. Eýsem, seniň
beýle wepaly bolup, bütin ömrüňi maňa bagyşlajagyňy, bütin ýüregiňi maňa berjegiňi nireden
bileýin? Sen, belki-de, meni göreniňde reňkiň gaçýandygyny, dodaklaryň titräp başlaýandygyny
bildirmejek bolup gaçansyň. Emma muny guş ýeňilligi hasap edip, jebir baryny çekdim. Indi sen,
Feride, maňa bir zat aýt: beýle belent wepa, beýle nepis ýürek Çalyguşynyň kiçijik gursagyna nädip
sygdy?
— Şeý diýip, Kamran birsellem dymdy. Onuň ap-ak, näzik çekgelerinde burçak-burçak der
peýda boldy. Ol başyny aşak salyp, ýuwaşja gepledi! Feride, şunuň bilen derdim egsilmedi. Seni öz
kölegämden-de gabandym. Çünki dünýäde, söýgi ýaly wagt geçdigiçe sowaşmaýan, garramaýan
duýgy ýok ahyryn. Käte: «Birden Feridäni söýmämi goýaýsam, onuň lezzetli, jadyly duýgularyndan
mahrum bolaýsam» diýen pikir hem kelläme gelmän durmady. Şonda ýanyp gutarmasyndan hem
gaýdyp tutaşmazlygyndan gorkulyp söndürilen ot ýaly, menem, seniň keşbiňi ýüregimden sogrup
taşlamaga çalyşdym. Feride, dagda bir ot gülleýändir, ýöne onuň ady häzir ýadymda däl. Eger şol
otuň ysyny yzygiderli ysgap dursa, adam başga hiç zady duýmaýar... Ine, şeýdip, käte jadyly ysy
duýmak ukybyna gaýdyp gelmek üçin biz başga gülleriň gözlegine çykýarys, beýleki, goý, ol «sary
gül» bolsun, gülleri ysgap başlaýarys. Şol jadyly güli hut onuň bark urýan ysynyň özüniň heläk
edýändigini bilýärin, adamlar olary ýolup, ellerinde mynçgalaýarlar. Feride, seniň jebri-jepalardan
ýaňa çöküşen gözleriň, gaýgy-ünjüden ýaňa ýadan eýjejik ýüzüň heläk etdigiňçe hoşboý ys saçýan
güljagazy ýadyma salýar. Sen maňa düşünýänsiň-le? Çünki seniň gözleriň eýýäm gülmesini goýdy,
sen meniň bu manysyz görünýän sözlerimi ýaňsylaýan dälsiň-le? Feride, ukusy gelýän çaga ýaly,
gözlerini ýumdy. Onuň kirpiklerinde ýaş damjalary göründi... Ol görülen görgülerden juda ýadapdy,
dyzy diýen etmeýärdi. Diňe Kamranyň elleri ony ýykylmakdan saklaýardy. Feride ukuda ýatan ýaly,
diňe dodaklary bilen:
— Görýäňmi? Çalyguşy hemişelik öldi... — diýip pyşyrdady. Kamran Feridäni gujagyna
öňküsinden hem gysdy, ol hem ýuwaşlyjak bilen:
— Aýyby ýok. Çalyguşa bolan söýgimiň baryny başga birine bagyş etdim. Onuň adyna
Gülbeşeker diýýärler... Kamran şoňa çenli takatsyz, mejalsyz ýatan zenan göwresiniň birden
janlanyp, titräp ugranlygyny duýdy.
— Kamran, beý diýme, ýalbarýan! Feridäniň kellesi heniz hem ýaş ýigidiň döşündedi. Ol başyny
az-kem arka atyp, ýüzüni Kamrana tarap galdyrdy. Onuň kä güýjäp, kä peselýän deminden boýny
titräp, gök damarlary tyrsyldaýardy, ýaňaklary lap-lap gyzyp, gözlerinde gyzyl uçgunlar
oýnaklaşýardy. Kamran:
— Gülbeşeker... Gülbeşekerim... Diňe meniň Gülbeşekerim — diýip, hötjetlik bilen
gaýtalaýardy. Durşy bilen galpyldaýan Feride aýak üstüne galdy, ýaş ýigidiň çiginlerini bagryna
basdy; göwnüme bolmasa, onuň bedeniniň bar gany dodaklaryna toplanan ýaly, ol ýokarlygyna tarap
uzady...
***
Feride Kamranyň gujagyndan çykyp, güýçli teşnelikden soň, durnaň gözi ýaly dury çeşmeden
ykjam ganan guş kibi janlandy. Ol Kamranyň nazaryna duşmajak bolup, başyny o ýan-bu ýan burdy,
üst-başyny batly kakyşdyrdy-da:
— Gaty aýypdyr, Allam, aýypdyr!.. Muňa sen günäkär... Çypbakaý çynym, sen günäkär — diýip
hümürdedi. Golaýdaky agajyň şahasynda bolsa çalyguşy jak-jak edip saýrady.
(Soňy).