Қазақ солдаты - 25

достарымның тізімі. Көбінің өмірбаяны мен еңбектері осы тізімге келіп
тіреледі де, тоқтап қалады. Өздері де осы төбенің іргесінде, бір молада
қалып барады. Ендігі адрестері — Керчь бауырластар зираты...
Тірі қалған екі жолдасымнан енді жарты сағатта тағы айрылғалы
жатырмын. Қазір маған самолет келмек, алып кетпек...
Əлгіде ғана дəрігерлік қызметінің майоры келіп:
— Əзірленіңіз, қазір сізді жөнелтеміз, — деді, мен оған:
— Бекер олай ұйғарған екенсіз. Осында-ақ жазылып, қатарға қосылатын
жайым бар сияқты еді ғой, — дедім.
Майор бұған ренжіп қалғандай болып:
— Мұндай жарамен ойнамаңыз... Мен сізге турасын айтайын,
халыңыздың бірнеше қауіпті жақтары бар... Мүмкін, аяғыңыз кесілетін де
болар. Оны бұл жерде істей алмаймыз, — деді.
Екеуміз сөз жарыстырып, едəуір жерге барысып қайттық. Мен ол кісіге,
атақ алған адамдарда артығырақ қалбаң қағып тұратын мінез болатын
жағын да аңғарттым-ау деймін... Ол кісі маған ауру мен атақ екеуі екі нəрсе
екенін түйрей ескерте келіп:
— Əзірленіңіз, жөнелтеміз! — дегенді үзілді-кесілді айтқан қабақ
көрсетті.
Əйтеуір жөнелтер болсаң, айтарымды айтып қалайын деген адамша:
— Жолдас майор, мен аяғымды кестірмеймін! Бұл аяқ маған Берлин
көшесінде де керек болады. Балдаққа асылып бара алмайтын шығармын, —
дедім.
— Кесу керек болмаса, кеспес. Ақсақ-тоқсақты көбейтуге біз де құмар
емеспіз, — деп, дəрігер кетіп қалды.
Сонымен қазір аттанғалы жатқан сияқтымын... Менімен бірге кететін
төрт жылдан бергі қайғы-қуанышымыз араласып кеткен жауынгер
достарымның тізімі ғана...
— Аяғыңды еш уақытта кестіруші болма! Аяқ деген екеу болғанда ғана
жақсы. Бірі ұзын, бірі қысқа болса да сəні болмайды! — деп, Володя
қасымда отыр.
— Үшеу болғанда да оңбайды! — деп, Вася қалжыңдайды.
— Төртеу болса, əлдекімге ұқсағаныңды өзің де танымай қаласың! —
деп, жаралылардың біреуі тық-тық күледі.
Мирошниктің орнына командир болып қалған капитан Ревякин маған
əмір есебінде бұйырып:
— Аяқты кестірем дегенді ойыңнан біржола шығар! Алты ай уақыт
берем, Одер өзенінде қуып жетіп, өзімізге қосылатын бол!.. Одан кешігіп
қалып, Шпреяда қуып жетер болсаң, қабылдамаймын... Əмір осы!.. —
дейді.
Мен оған Одерде қуып жетуге уəде бердім...
Өзгеден гөрі Васяның түтіні басқарақ шығады. Ол біз қайда да
солдатпыз, соғыста да, еңбекте де, қазір де, соғыстан кейін де деген жақты
басыңқырай сөйлейді.
— Сен тура Қарағандыға тарт! — дейді Вася. — Ана жолы адасып
барғандай болып едік, енді өзің сұра!.. Біз Одерға жетіп қалсақ, ар жағы
екі-ақ аттам.. Қуып əуре болғанша, Қарағандыда күт... Мен соғыс біткен
күні билетті Қарағандыға деп алам... Тағы да бір майданда бірге
болармыз... Сүйт, Костя!.. Қарағанды деген — байлық қой жатқан... Ол
үлкен бекініс, Отанның бекінісі. Сонда кездесейік... — дейді.
Жалғыз бүгінгі емес, ертеңгіні қоса ойлап отырған Васяға қалай уəде
бермессің?.. Екеуміз Қарағандыда кездесуге уəделестік...
Қасымыздағы үңгірде «тез, тез!» деген дəрігер даусы шығады. Кенептен
керіп жасаған теңдерін алдыма көлденең тосып маған да екі санитар келіп
қалды.
— Кəне ауру жолдас...
— Жолдас майор, рұқсат етіңіз... — деп, Володя мен Вася мені көтеріп
алып, теңге өздері салып жатыр.
— Тез, тез! Санитар самолеті жау барлаушысына кездесіп те қалыпты.
Тез көтеріліп кетуі керек, — деген дауыс естіледі. Манадан берік жатқан
көңілім босап, болжырап барам... Тең көтеріліп кетті. Екі жағымнан келіп
аузымнан сүйе бастаған Володя мен Васяның маңдайлары түйісіп қалды.
— Ал, Костя, жазыл... Тез жазыл!..
— Күтеміз... Тез күтеміз...
— Күнде хат жазып тұр!..
— Сендерге жазбағанда кімге жазар дейсің, бауырларым!.. Мен кетсем,
өзім ғана кетіп барам, ой-арманымыз бөлінбеген еншідей, осында, сендерде
қалып бара жатқан жоқ па!..
Кішкене-кішкене шамдар, бірінен соң бірі кейін қалып, аласа үңгірдің
исі де өзгеріп барады. Дəрі-дəрмек исі жоғалып, адам исі, оқ-дəрі исі
келеді. Енді, міне, ауа тазарып, даланың исі келе бастады.
Шалқамнан жатқан бойы төбенің тар үңгірінен кең далаға шықтым.
Жазғытұрғы шуақ самал, сағынған самал жібектей желпиді. Күннің көзі
шекеңе қадалып, көзіңді аштырмайды. Аспанда күркіреп айналып бірнеше
самолет жүргені сезіледі. Төбенің түбінде ғана зіркілдеп, жер тарпып,
жарқырап санитар самолеті тұр. Қанатында қызыл крест...
Қасымда келе жатқан Вася қолын шекесіне апарып, əлдекімге құрмет
көрсетіп, əскерлік сəлем берді.
— Жетер, Костя, аш көзіңді! — деген дауысты да таныдым. Шегенді де
көрдім.
— Өзім келдім, қалқам, — деді Шеген азғана еңкейіп, күлімдей сөйлеп.
— Армия генералының əмірі бойынша саған арнаулы самолет жіберілді.
Қай жерің өзі? — деді.
— Бір аяғым ғана.... Болмашы бірдеме.
— Аяқты жамай біледі біздің дəрігерлер. Əлі-ақ жүгіріп кетесің. Біреуі
түгіл, төртеуі жоқ болса да қаз бастырады. Түк емес...
Самолеттің қасында Ревякин, Вася, Володя... Енді бұлар да үшеу-ақ
қалып бара жатқан сияқтанады... Дір қағып, ұшқалы тұрған самолет
ешкімнің даусын естіртпей жіберді. Не айтып, не тапсырып жатқандарын
көздерінен ғана танып:
— Көріскенше қош болыңдар... Тез қайтармын. Қуып жетермін, — дей
бердім. Бұлармен қоштасып жатқанда Шеген де ұмытыла тұрған сияқты...
Мені көтеріп əкелген кенеп теңді самолеттің төбесіндегі бір ілгекке іліп,
мені аспа-бесікке салынған баладай асып қойып жатыр.
— Бай, бай, бай!.. — дегені Володяның ернінен танылады.
Қатарымда тағы бірнеше аспа-бесік... Бəріміз де шалқамыздан
жатырмыз... Қатар тізіліп, азғана теңселіп тұрған аспа-бесіктердің
арасынан, əлдекімнің иегінің астынан ақ киінген əйел денесі бір көрініп
кетті. Шегеннің көздері əлденені жасырып тұрғандай, құбыла күлімдейді.
— Немене, Шеген аға? — деп, ернімді жыбырлаттым. Ақботаның
хабарын айтқың келіп тұр ғой деп ойладым.
Шеген естімеймін дегендей құлағын нұсқап, басын шайқады да, əрірек
кетті. Айналамды қоршап тұрған жолдастарым мен санитарлар өздерінен
басқа еш нəрсені көрсетпей жіберді. Вася мен Володя бетімнен тағы бір-бір
сүйіп, асыға жүгіріп, темір баспалдақты тық-тық басып, түсіп бара
жатқандары сезіледі. Ойым өзімді тастап, сол екеуінің, артынан қуып
барады. Екеуінің даусы тағы бір естілер ме екен деп, көзімді жұмып,
құлағымды сыртқа тостым... Ешбір дауыс естілген жоқ.
Самолет қойқалаңдай қозғалып, жүгіре бастады. Артқы дөңгелегімен
жерді бір-екі нұқып қалып, жоғары көтеріле бергені сезіледі. Бесігің солқ
етіп, самолет сықырлағандай болады... Енді міне, тып-тыныш, жұпжұмсақ... Анда-санда бір орғып қалып жоғарылап алды да, самолет көлбей
көсіліп, жөнін түзеп заулап кетті.
— Қалай, Костя? — деп, бір жағымнан Шеген қасыма келген соң, мен
жүзімді соған қарай бұрып ем, екінші жағымнан келген біреу жұмсақ қана
салқын саусақтарын менің маңдайыма басты...
Жұмыр ақ саусақтардың арасынан қызғылттанып қана жарық сəулесі
көрінеді. Өзге саусақтардан жігін ашып, бөлегірек тұрған шынашақ сөйлеп
жібергісі келіп тұрғандай... Жоқ, сөйлеген жоқ... Сырғып келіп көзімді бір
сипап өтті.
Бұл Ақботаның саусақтары екенін Шегеннің жүзінен танып, сол
қолыммен жұмсақ саусақтарды маңдайыма жапсыра қатты-қатты қысып
жібермедім. Енді ол саусақтар өздері де кететін емес...
Ақботаның азғана жасқа шыланған қара көздері, тотықса да ажары
сынбаған жүзі, балғын қызыл ерні енді тура менің бетіме төніп қалды...
Жар жүзін бір ғана көрдім де, көзімді жұмдым. Енді айрылмаймын
дегендей, қолым мойнына асылғалы кетіп барады. Аузым кебіржіп, үнім
шықпай қалыпты. Ыстық ернінің лебі бар денеме шымырлап жайылып
бара жатқандай...
— Қайрош...
— Ботам... Қозғалма... тұр осылай...
Аспанда көріп келе жатқан сағынышты түсім бұзылып кете ме деп
қорыққандай, үн шығарғым келмейді. Жаңағы үш ауыз сөзді де ойыммен
айтып, қимылыммен аңғарттым. Дыбысым шықса, көзімді ашсам, оянып
кететіндей, тынып қалдым...
...Ақбота екі қолымен менің «бесігіме» асыла, қасымда ғана отыр. Бар
жайды екі көзімен айтып, екі көзімен сұрап болғандай, қуанышты жүзі
ығыспай құлдырады. О да үндемейді, мен де үндемеймін. Айтар сөз, сұрар
жай көп те, осы телміріскен қалпымызды бұзғымыз келмейтін сияқты.
— Жоқ, бəрі де кейін айтылар, бəрі де түгел ақтарылар. Бір əңгімені
бастап, аяқтай алмай айрылысар болсақ, басталмағаны жақсы. Кім біледі,
самолет қазір жерге шүйер де, түсе сала қош десерміз... Енді мен жаралы
да, сен жауынгерсің ғой...
Аспан айқын ашық. Манадан бері бір оқтың дыбысы естілген жоқ. Бұл
бейбіт өмірдің белгісі де. Соғыс ұзамай ұшып шыққан ұясына барып
орнайды. Сол ұя өртенгеннен кейін екеуміз осы бейбіт өмірде ұзақ жылдар
қол ұстасып, бірге жасаймыз... Мынадан гөрі кішірек бесікке тап осылай
асылып та отырарсың, Ақбота... Əзір ол жайды айтыспай-ақ қояйық...
Шынында біз қол ұстасып бірге жүргелі көп жылдар өтті, Ақботам.
Екеуміз екі жерде болсақ, оқасы не, бір жаумен алыстық. Бір жерде
болмағанымыз жақсы да болған шығар. Мен көргенді сен көрсең, менің
самайымдағы екі тал ақ шаш сенің, самайыңда да болар еді... Жоқ, əзір
мұны да айтыспайық... Соғыс жолының шеті əлі алыста, іркілмей,
ойланбай жетіп қайт. Мүмкін, сол жерде тағы бір кездесерміз... Сонда
айтысармыз...
Жаралы жауынгерлер екеумізге қызыға қарасып қояды. Аға ғой, Шеген
алысырақ кетіп, газет оқып отыр... Басыңды кеудемнен алмашы, Ақбота.
Өріп, жинап қойған бұрымыңның астынан ағараңдап қана мойның көрініп
қалды. Көре тұрайын, басыңды көтеріп əкетпеші.
Жоқ, Ақбота, балғын жүзіңді иек жаққа жақындата көрме... Иегім
кірпідей шығар. Сақал алу жайын білсем де, көптен бері ұстара көргенім
жоқ.
Кірпігің неге шыланып кетті, серігім? Ақ шапанның астынан иығыңда
погоның барлығы көрініп тұр. Əлде қолыма қатаңдау тиіп еді, сен өзің
дардай офицер болып шығып жүрме!.. Офицер жылағаны ұят болар, қой,
Ақботам. Мен сенің жылау түгіл, қабақ шытқан көзіңді көргім келмейді.
Мұны аузым айтпағанмен жан-тəнім түгел айтып жатқанын көретін
шығарсың!..
Əлде, маған «жаным, сəулем, күнім» деп айтпадың деп, көзіңе жас
алдың ба?.. Жоқ, Ботам, оны да айтыспай тұра тұрайық. Соғыс үні өшкен
жоқ əлі. Ол құлағыңа жат естілер. Естерсің де күліп жүрерсің. Ең көп
айтарымыз да, тоздырмай ұстарымыз да сол болсын. Оны да кейінге
қалдыра тұрайық. «Бел астындағыға бесіктегі бала да шыдасын!..»
Ақ шапанның астынан күміс сыңғыры естіледі. Қыз күнінде шашында
теңгелік те болмайтын еді. Əлде кеудең əн салып тұр ма? Жоқ, бұл маған
таныс сыңғыр. Киінер кезде бірге сыңғырлармыз... Екеуміздің жүрегімізде
де дақ жоқ, əнді де сонда бірге салармыз.
Жоқ, мен аяғымды кестіре алмайтын шығармын!.. Мен өмір
шалқарында сеніменен аяғымды қатар басқым келеді. Мана Берлинге жету
үшін аяғым керек деп едім. Оным майдан солдатының ойы ғана екен.
Берлин деген немене ол? Адамның бар арманы сондай-ақ болғаны ма? Жоқ,
алдымызда шалқар өміріміз бар, Ақбота! Сол өмірде тең басайық. Аяғым
соған керек. Жоқ, мен аяғымды кестірмеймін!
Дүниеде туған еліңнен артық ел де жоқ, жер де жоқ депті Хожа
Насреддин. Сол еліміздің құлпыра түсер шағына келе жатырмыз. Адамның
ойы да көркем, бойы да көркем болады ол елде! Мен аяғым түгіл, бір
бақайымды да кестірмеймін! Сен осыған, серігім, қынжылма!..
Күміс қанат құрыш құс ақырын ғана ырғып қалып, төмен құлдилап
барады... Енді бірнеше минуттан кейін, сен ақ шапанды шешіп тастайсың
да, автоматыңды асынып, орныңа қайтасың... Мені «бесігіммен» көтеріп,
тағы бір жаққа əкетеді. Екеуміз қосыла көріп отырған түсіміз де сол жерде
үзіледі. Қош десеміз... Оны айтпасымызға болмайды.
Ботам, қара көзім менің!.. Мен жолдастарыма Одер өзенінде қуып
жетуге уəде еттім. Өзім қазір сенің қасыңда болсам да, ой-арманымның
кесек бір шумағын жолдастарыма қосып кеттім. Ол солдат уəдесі. Мен оны
орындауға міндеттімін. Сол уəдені саған да берем. Сонда кездесейік...
Енді бір досыма Қарағандыда кездесуге уəде еттім. Бұл еңбек
солдатының уəдесі. Мен мұны да орындауға міндеттімін. Бұл уəдені саған
да берем. Сонда кездесейік... Соғысты жеңіспен аяқтап, үйімізге тезірек
қайту үшін, мен тезірек жазылуым керек. Алдымызда бейбіт өмір бар, оқу
бар, еңбек бар, қазір үзілер түсіміздің өңімізде жалғасары бар.
Ботам! Мен уəде еткен жерлерде сен де бірге бол... Қасымда бол, қатар
тұр!.. Қазір қоштасарда мен саған осыны ғана айтып қалармын...