Max Havelaar - 28

182. In 'n bataviasche courant werd me verweten dat ik by den heer
Brest van Kempen afstapte. Wel, ik deed dit op _zyn_ uitdrukkelyk
verzoek, en 't was van myn kant 'n edelmoedigheid. De man vreesde voor
oproer, waartoe inderdaad reden was. Reeds te _Lebak_ had ik al m'n
invloed noodig om de bevolking in rust te houden, waarop dan ook in
m'n laatsten brief aan den kontroleur gedoeld wordt. Het zou 'n
verkeerden indruk hebben gemaakt, indien ik by 't verlaten van
_Bantam_ blyk had gegeven in onmin met den Resident te zyn, wat dan
ook werkelyk het geval niet was. Maar zeker zou dit wèl 't geval
geweest zyn, indien ik toen _al de motieven_ had gekend die hem
bewogen moordenaars en dieven de hand boven 't hoofd te houden. Gelyk
uit den _Havelaar_ blykt, dacht ik slechts aan een _door gewoonte
verwrongen plichtbesef_ van de soort als ik sedert jaren overal
ontmoet had. Later evenwel ontdekte ik dat het ontzien van den "geest
des gouvernements" in dit byzonder geval samenhing met 'n indruk van
nog lager soort, van ... de allerlaagste soort! Het lust me niet, my
daarover op dit oogenblik uittelaten. Misschien is de gewezen minister
van kolonien Hasselman genegen den belangstellenden onderzoeker
nauwkeuriger intelichten. Ook kan deze staatsdienaar--een myner
voorgangers te _Lebak_--getuigen of ik de beschuldiging van
"overdryving" in 't schetsen van den toestand dier provincie verdien?
Hy zal erkennen dat ik _beneden_ de waarheid bleef.

183. Dit zeg ik Van Twist zelf in den "_Brief aan den Gouverneur-
generaal in-ruste_." Dat men hem bedrogen had, blyft waar. Maar _niet_
gegrond bleek m'n goedige meening dat-i eerlyk man wezen zou. Een
eerlyk man tracht te _herstellen_ wat door zyn schuld bedorven werd,
en nooit gaf V.T. het geringste blyk dat-i hieraan wilde meewerken.
Integendeel! Juist van hèm ging de helsche wenk uit, dat men onder
voorwendsel myner mooischryvery--bah!--m'n aanklacht smoren kon.

184. Dit heeft hy niet gedaan. My dunkt dat we, na vyftien jaar
wachtens, myn tekst voor den juisten mogen houden.

185. Toch Specialiteit voor _indische zaken_! Toch Liberaal! Toch Lid
van de Eerste-Kamer! Toch eere-voorzitter van _Mettray_! Toch "byzonder
geacht" in 't hoogzedelyk en godvruchtig Nederland! Telkens vraagt
men my 'n "program" van Regeeringsvorm, en sommigen meenen zekeren
grond tot ontevredenheid te hebben, omdat ik, bittere opmerkingen
makende, zoodanig program tot-nog-toe niet meedeelde. Eilieve, welk
ander program is _in toestanden als de onze_ mogelyk dan de wenk dien
ik gaf in de laatste bladzyden van _"Pruisen en Nederland?"_ Wetten en
bepalingen baten _niets_, zoo lang men de uitvoering daarvan en het
toezicht daarover, opdraagt aan schelmen. Ook hier is de leer
toepasselyk die er te halen valt uit het voorval op 'n audientie by
den Keizer van Rusland, dat ik aanhaalde in m'n eerste brochure over
_Vryen-arbeid_, uitgaaf 1873, blz. 137.

186. Vgl. blzz. 345 en 346. (Zie de alinea die begint met: "Toch
zal de katastroof" tot en met de alinea die eindigt met: "een bedorven
Nederlandsch Bestuur", M.D.) Ook de Noot op 't woord _amokh_ op blz.
388. (Noot 141, M.D.) Moeten dan volstrekt de gruwelen van _Cawnpore_
in ons lief Insulinde herhaald worden? En wat anders dan woest
uitbersten zal ten-laatste den lang getrapten--en daardoor
gedemoralizeerden--Javaan overblyven? Op welke Buitenplaats zullen dan
de Van Twisten zitten, zy die de schuld dragen aan 'n woede zooals
voorspeld wordt in _Sentots_ vloekzang?

187. _Ministers in bezigheid_. Daaronder waren er die hun verheffing
te danken hadden aan de door den _Havelaar_ teweeggebrachte "rilling".
Kort na de verschyning van dat werk benoemde men een indischen
rykworder tot Minister van Kolonien. _Hy_ zou zorgen dat
"_geschiedenissen als van Saïdjah voortaan tot de onmogelykheden
behooren zouden!_" Wat hy gedaan heeft om dien vromen wensch te
bereiken weet ik niet. En dat weet niemand. In-plaats daarvan heeft hy
de Natie met den liefelyken oorlog op den Sumatraschen noordhoek
begiftigd.

188. Deze laatste beide volzinnen zyn later bygevoegd. Ik erken, in
1859 niet voorzien te hebben dat het hier bedoelde volkje my zou
toejuichen. Toch had ik 't kunnen weten. 't Ligt in den aard der zaak
dat schelmen 't luidst meeschreeuwen als er "houdt den dief" wordt
geroepen.

189. Dat weerleggen is dan ook niet beproefd. Op één uitzondering na
die welke ik behandelde in Noot 151--heeft men nooit _openlyk_ eenig
in den _Havelaar_ vermeld feit in twyfel durven trekken.

190. Nu niet meer, kiezers! Ik zou me waarlyk zeer misplaatst voelen
in _uwe_ Kamer, tegenover _uw_ ministers! Ook daaromtrent beroep ik my
op m'n werkjen over _Specialiteiten_.

191. Van Twist gaat by z'n medegrondbezitters--onverschillig van
welke z.g.n. staatkundige kleur--nog altyd voor byzonder
achtenswaardig door. Hy spreekt mee over indische zaken, niet alleen
alsof er niets op hem viel aantemerken, maar zelfs op den toon van 'n
deskundige en bevoegde by uitnemendheid. En de Natie neemt er
genoegen mee!

192. Nederlanders, _dit is geschied!_ Tot schande van Uw Regeering in
Indie, werd die vuistslag in 't aangezicht uwer Marine gegeven, en de
eer der uitvinding van deze laagheid komt weer den verheven Landvoogd
toe, die geen tyd had om Havelaar te hooren.

193. Ziehier eindelyk den regel die den titel van 't boek stempelt tot
epigram. 't Is verdrietig schryven voor lezers die men _alles_ moet
uitleggen.

194. Op de beide vragen die 't boek besluiten, ontving ik nog altyd
geen antwoord. Waarschynlyk houdt de koning zich bezig met belangryker
zaken dan rechtdoen en 't behouden van Insulinde voor Nederland. Ik
zal Z.M. 'n exemplaar van deze nieuwe uitgaaf aanbieden, en in
afwachting van beter succes--evenals m'n vriend Chresos uit de
_Minnebrieven_, doch altyd _onder protest_--vertellinkjes dichten
voor 'n Publiek dat niet lezen kan. Immers, indien dit niet het geval
was, zou de Natie hebben aangedrongen op recht in de Havelaarszaak!
* * * * *