Şejere - 40

4. Yslam —idiberdi (degişli tireleri: i:gliçeltek, kelleki, öwezsu:r,
işan), nu:ra:jy (tireleri: kemler, agzykem, garaşaly, kazylar, çüňker, akja,
çynaklar).
5. Tagan —bu urugyň wekilleriniň aglabasy Owganystanda ýaşaýar.
6. Ýabany —gulanjy ýabany, dawutly ýabany (degişli tireleri:
jynly, buýanhana, kaly? gurama?), hänek, bowam, gyzylagyz, juma,
togar, jögi, urat, garaboýun, talyk? garaýandakly.
7. Gazan —melejik? şag.
8. Mamaş —ä:deň, altymamaş, bagaja, gyrmyzy, şine, hatap,
hasanly.
Ýa.R.Winnikow däli urugyny garalara goşmaýar, ýöne G.I.
Karpowyň shemasynda ol gara bölüminiň birinji urugy hasaplanyp, onuň
wekilleriniň Owganystanda ýaşaýandygy hem aýdylýar. Dogrudan-da,
däli urugynyň wekilleri köpçülikleýin Owganystanyň Akja welaýatynda
oturýarlar. Owganystanda çykýan “Göreş” diýen türkmen gazetniň
redaktorynyň orunbasary bolan we asly Jeňňelaryk obasyndaky däli
urugyndan bolan Sadylla Mollarozy oglunyň beren maglumatyna görä,
bu etrapdaky däli urugy ýagşyhojaly, geňişli, gyzylýüňli we öküzli diýen
4 tirä bölünýär. Ýagşyhojaly tiresiniň düzüminde taňňyrly, kassa: plar,
jynlar, geňişlilerde hem magsymlar we geçiler diýen ownuk bölümler
bar.
Täjigistanyň Jylyköl etraplarynda ýaşaýan türkmenler geçmişde
garatürkmen diýen at bilen taryha giripdir. Ýerli ýaşulular olary
ärsarylaryň gara bölümi bilen baglanyşdyrýarlar. Olar arynjy we terenji
uruglaryny hem şu garalaryň bir urugy hasaplaýarlar.
IV. BEKEWÜL
Ärsarylaryň bekewül bölümi 6 urugdan durýar:
1. Sa:ryly —kelleli, berdinyýaz, mollaly, imren, onbegi, towşan,
totçi? imçek? kyrykly, tomar.
2. Lamma —çerkez (degişli tireleri: i:gli, gum, ýedi), omçabaş
270
(tireleri: köseler, şeýtanlar, sakawlar, araplar, kyryklar), bataş, garaltaý,
bürgüt, geçili, gamyşlakly, gedamas, gularyk, saltyk.
Ýaşulular çarşaňňy tiresini hem lammalaryň bir bölümi hasap
edýärler. Oňa degişli tireler şulardan ybarat: müresen, gyzylgöz, düýegöz.
3. Uşago:n —bürgüt, kena:n, kelteler, keltebaş, hoja, tazy:gan,
ça:ýy (degişli tireleri: gutluçaý, körçal, söbünçal—Jylykölde: sa:rybaş,
arba:p, gara:met, ço:çalar—Garabekewülde).
Adyndan belli bolşy ýaly, uşagon urugy 10 sany ownuk (uşak)
tireden ybarat bolmaly, emma Ýa.R.Winnikow oňa degişli diňe 7 tiräniň
adyny sanaýar. Ýerli ýaşululardan ýazyp alan maglumatlarymyza görä,
gultak, çakmak we omçabaş tireleri hem şu uruga degişli bolmaly.
4. Ýerli —naty (degişli tireleri: balykçy, tagaşa? nesi:mli), çakmak
(tireleri: tary, ogry, hojalar, postak), abdal, ýegen, özbekgullar, polatkel
(tireleri: sakaw, garly, ýöritmez?, garrylar, gedemler, erteler, towuklar,
dükler, köseler.
5. Gültak —meleje, hojaly, batyr, diwana, garryşeýtan, melik.
6. Togaçy —aşga:ly, beglan? begmek (kiçi tireleri: abdylla, iýji,
kelte, aýdyrli? wekil, dükjebaý, iýji, polatly, söýünja-jy, şalyk, herri,
çalyş.
***
G.I. Karpow we Ýa.R. Winnikow dagy Hojambaz we Halaç
raýonlarynda ýaşaýan eleç urugyny ärsary taýpasynyň hiç urugyna-da
goşmandyrlar. Ýerli ýaşulular ony uludepe bölüminiň bir urugy hasaplap,
degişli tirelerini aşakdaky ýaly sanaýarlar: go:duk, horasanly, däli, tebip,
körpeçli, dowuşly (ýa-da bekeş). Ownuk tireleri: melebaş, kel, aryk,
bäşeşekli, mollaly, kanty, pan, garjaw. Bu urugyň wekilleri özlerini o:k
we ajy uruglary bilen ýakyn garyndaş hasaplaýarlar.
Ýokardaky awtorlar garkynlary hem ärsarylaryň düzümine
girizmändirler, emma Saýatda we Halaçda ýaşaýan garkynlar
özlerini ärsary saýýarlar (hatda olar özlerini Ärsary babanyň daýysy
hasaplaýarlar). Bu urug jübüt-jübütden (jabdak) gelýän II tireden
ybarat: ataka-tyrraýt (ýa-da ata-ketirreýt), bekiş-gurraýt, osman-munduz
(mundas), beg-solaka, arslan, baýlar, sola.
271
272
6. 1. G. I. Karpow 1925
273
6. 1. G. I. Karpow 1925
ÝOMUT
Uly türkmen taýpalarynyň biri bolan ýomutlar Günbatar (Balkan) we Demirgazyk (Daşoguz) ýomutlary diýen iki topara
bölünýär. Olaryň urug-tirelere bölüniş shemasy (nesil daragty) çeşmelerde dürlüçe görkezilýändigi üçin, biz ol shemalary aýryaýrylykda getirmegi makul bildik. Shemalaryň alnan çeşmeleri: G. I. Karpow. Племенной и родовой состав туркмен, Полторацк
(Ашгабад), 1925. Rus dilinde nädogry ýazylyp, anyklamasy kyn bolan atlaryň yzna sorag belgisi goýuldy. 2. J. Amansaryýew.
Türkmen diliniň ýomut şiwesiniň demirgazyk gepleşikleri. Kandidatlyk dessertaçiýanyň golýazmasy. Aşgabat,1954. Z. A.
Geldiýew. XIX asyryň ahyrynda – XX asyryň başynda Etrek türkmenleriň hojalygy. Diplom iş. Aşgabat, TDU, 1966