Акындын Элеси - 13

Бул усталар кайда бар да, кайда жок,
Булар менен коңшу турсам көңлүм ток.
Чебердиктен теңирге тең неме экен.
Колуңдагы жөп жөнөкөй фуганок 1 .
Булар жөн эл: ойнойт, күлөт, шоктонот,
Ырдайт, иштейт, токтоор жерге токтолот.
Күчөйт, өсөт. Колдон көөрү төгүлгөн,
Олжосу мол куюшкандуу журт болот.
Мен ырларда мындан алам үнүмдү,
Мен жазарда мындан алам күүмдү,
Түз жолунда эп келишкен жакшы ырдай,
Мага кымбат, ар бир сүргөн сүрүндү.
Мага кымбат, ар бир каккан болот мык,
Ар жагынан жаңы кубат, күч чыгып,
Турмуш көзүн, бүт мүчөсүн жасаган,
Мага кымбат ушул өнөр, ушул шык.
4/XI 1948
Чолпон-Ата
УСТАНЫН СӨЗҮ
Эмгектүү жаз алыс эмес балдарым,
Бекер жатып эрикпейли бол камын
Күчү менен, күрс-күрс урган балканын,
Шыгын төксүн шыркыраган кек жалын,
Тракторга бурама,
Кемтигине курама,
Сыныгына улама,
Он тиш соко шай болсун,
Катар-катар чубама.
Иш зарылын күтмөк жок,
Сок! Сок! Сок!
Намысы бар азаматтар, болгула!
Касиеттүү калк тагдыры колунда.
Кызуусунда алдагыны бери тарт,
Кыя чапчуу кыйын уста оңунда.
Соколорго бурама,
Сыныгына курама,
Кемтигине улама,
1. Жыгач сүрүүчү аспап.
Кырк тиш мала шай болсун
Кырка, кырка чубама.
Иш зарылын күтмөк жок,
Сок! Сок! Сок!
Күчүм сендик, каруу кетип талганча,
Карылык дарт катуу бийлик алганча,
Жерде калар жерге кирген ушул кол,
Элде калсын жерде чирип калганча.
Кемтигиңе курама,
Тетигиңе бурама.
Сыныгыңа улама,
Жасап берет ушул кол
Үйрөнүп кал жаш бала;
Тукум сепкич шай болсун
Катар-катар чубама.
Иш зарылын күтмөк жок,
Сок! Сок! Сок!
5/ХI 1948
Чолпон-Ата
КАРАБЕК
Бул Карабек кыргызымдын эң туну,
Мыкты иштейт деп кадырлуу угам мен муну,
Заводумдун ууз сүтүн кана ичкен,
Заводумдун дулдул канат кулуну.
Баатыр болот, балбан чоюн агасы,
Жигит темир, баатыр балка бабасы.
Биздин үйдө туулганы болбосо,
Ал акылдуу Станоктун баласы.
Бул: заводдун жаны күйгөн жарыгы,
Бул: заводдун жаңы түшкөн жалыны.
Зор денеге кубаттуу жаш кан берип
Жүрөгүнүн жүрүп турган тамыры.
Көптөн берки менде жүргөн бир тилек,
Уулум болуп ушундай бир Карабек,
Чийки болуп менде өскөнчө эркелеп,
Чоңойсо экен Карабектен каккы жеп.
5/XI 1948
Чолпон-Ата
МАРЖАНКҮЛ
Таңкы урулган гудок менен тең турган,
Завод менен багы ачылып кулпурган.
Биздин эмки өспүрүмдүн көркөмү
Ай Маржанкүл,
Ай Нуржанкүл
Бир тууган.
Ак эмгектин ызатына кол жууган
Жумушчудан багы ачылып кулпурган.
Биздин эмки сулуулардын тунугу,
Ай Маржанкүл,
Ай Нуржанкүл
Бир тууган.
Ударниктин даңкы менен кол жууган,
Кайнаган от, курч ичинде кулпурган.
Биздин эмки тукумдардын асылы,
Ай Маржанкүл,
Ай Нуржанкүл
Бир тууган.
5/ХI 1948
Чолпон-Ата
ТУРСУН САКЧЫ
Турсун апа, бай колхоздун сакчысы,
Сан байлыктын ушунда алтын ачкычы:
Кампа ичинде чычкан изи шырп этсе,
Бул уурунун колу,
Бул чычкандын жолу,
Ой бул шырп эткизген ким болду?
Деп, кыраакы айла тапчысы.
Турсун сакчы, колхозчу элдин сакчысы,
Калктын данын өз данындай бакчусу.
Түн жармында күбүр, шыбыр үн чыкса
Я койдогу бала,
Я уйдагы бала,
Я жылкыдагы уул
Деп, мында да амал тапчусу!
Турсун сакчы, бай колхоздун сакчысы,
Он сегиз жыл колунда алтын ачкычы.
Миң центнердин бир кадагы кемисе:
Ууруну көзүнөн таанып,
Алганды жүзүнөн таанып,
(Өзү соттоп, өзү каарып)
Жаздым кылбай тапчусу.
Ошондуктан Турсун апа дайым шат,
Адал ишин колхозчулар жакташат.
Урмат кылып төргө өткөзүп ар бир үй,
Өзүн эмес уулун кошо макташат.
Турсун апа коюу чайдан кана ичип:
Жыргал табат ак эмгекте миң жашап.
6/ХI 1948
Чолпон-Ата
ПАРОВОЗ
Таза кийген аппактан,
Ташкен менен абам дос.
Ташкенимди сагындым,
Таякеме таарындым.
Алып кет мени
Паравоз, паравоз!
Табагынан май тамган,
Баку менен байкем дос.
Баку шаарын сагындым.
Эжекеме таарындым,
Алып кет мени Паравоз, паравоз!
Билегинен күч тамган,
Маскөө менен балам дос,
Ой Маскөнү сагындым
Санаасындай жанымдын,
Менин балам таарынчак,
Таарынчакты таштап кет,
Паровоз, паровоз!
7/ХI 1948
Чолпон-Ата
ЖОГОЛГОН ДЕПТЕР
Мен казынамды Ачык колдо кармагам,
Аз-көптүгүн капарыма албагам,
Ич күйгүзгөн: таза мүчө, көрктүү кез:
Кырк бөлүнүп кайда сынып калбаган!..
Мен энчимди эркин колдо кармагам,
Сараң тартып, сан-эсебин албагам,
Көзгө толуп күйүп турган соолук кез:
Миң быркырап кайда сынып калбаган?
Бирок ошол, сынгандардын ичинен
Жокко кетип, жоголгондун изинен,
Кайра тийди эски чөнтөк дептерим
Табылгандай: жаштык кезим, кичинем.
Ачып көрсөм: жазуулар көп четинде,
Бүгүнкүдөй баскан издер эсимде,
Бул күндөгү: кары жүздүү Нуржамал
Шол күнүндөй таза турат бетинде.
Окуп көрсөм: не жазуу жок четинде,
Ал балалык бүгүнкүдөй эсимде,
Алда качан каза тарткан Айжамал
Шол күнүндөй аман турат бетинде.
Ой нелер жок, өчөр-өчпөс изинде...
Өкүнүч күн көп экен го кишиде
Кээ бир оору, кээ бир алсыз курдаштар,
Шол күнүндөй сопсоо турат ичинде.
Кетсе кетсин, кереги эмне ал кездин?
Достор эми күчтүү күндө кездешсин.
Канда калды, бирок ошол дептерден
Өлүп кайра тирилгендей бир сезим.
7/ХI 1948
Чолпон-Ата
КЕЛИП КЕТКЕН МЕЙМАНГА
Л. П. га
Үйүбүздө ширин уктап, тынч жатып
Өзүң сүйгөн күндө эртеңки таң атып,
Жашыл калаа, алма жыттуу көчөмдө
Мейман болуп баскан изиң бир бакыт.
Жарык көңүл, адамдыгың бал татып,
Үйүбүздө бир күлгөнүң - бир бакыт.
Узак турбай кайра кеткен элесиң:
Санааркатып, көөнүмдү сыздатып.
Бул жерлерден ким өтпөгөн бир конбой
Курбулук кез мезгил тура ошондой.
Ырыскыны канча алсак да билинбей,
Жарык дүйнө бир жеринен коробой.
Бүгүн келдим, эртең кетем делинбей,
Жашайт тура достук кездей эринбей.
Бул дүйнөдөн канча бакыт алсак да,
Сынган бир тал бутагынан кемибей.
Биз алыстап баскан сайын бир кадам,
Нечен жарык жылдар учкан арадан.
Биз билинбей, азайганды билгизбей
Артыбызда көктөп турган жаңыдан.
Элдер асыл, жерлер жакшы сен кеткен
Эстүү, сонун жаңы өспүрүм келсе экен!
Коммунизм түнүндө учкан жылдыздар
Кечекинин жылдызыбыз десе экен.
4/VII 1949
Чолпон-Ата
САГЫНУУ
Кадыр сыйлап калк тапшырган иш улуу
Эл ишинде жаштык өссүн жалындуу...
Кай жактадыр кен каскандын тоосунда,
Кандай жакшы сүйгөн шаарын сагынуу.
Анда калып ойноп-күлгөн достору,
Балалыктын эң бир ысык, бир доору,
Жарыгы жок айы эскирген түндөрдө,
Тоодо жанган көмүрчүнүн оттору...
Сагынычтуу шаарын көрсө алтын баш
Жашарганга тең болору ыпырас!
Кандай кымбат, кандай таттуу курдаштар
Ошондогу бир тамчы жаш... тамчы жаш.
4/VII 1949
Чолпон-Ата
АРЫК СУУСУ
Дайым акпайт арык суусу,
Көп сагынтып бир агат.
Акканы үчүн жаш алмага,
Миң аккандай мактанат.
Дайым акпайт кичине суу.
Кээде гана бир агат.
Жаш арыкта акканы үчүн
Миң жашарып мактанат.
Бул аккан суу жээги жакшы,
Жайдын күнү эс алса.
Кейиш бүтүп, келе калат
Таттуу ыракат бир паста.
Кенен жайып ырыскысын
Жаш баладай булдурайт,
Кичине суу күчтүүсүн көр,
Сүйлөгөн сөзү угулбайт.
Жүзүм, алма, бакчаларга,
Өмүр берип дандарга.
Райымдуу суу тунук агат,
Райымдуу күн алдында.
6/VII 1949
Чолпон-Ата
ЖАРАЛДЫМ
Жаралдым сыйлаш үчүн тууган жерди,
Бир баштан өткөрмөккө нечендерди.
Жаштыгым бул сапарда тең келе албай,
Кайдадыр тоо артында кала берди.
Өмүрдө күндөр өттү не бир сонун,
Жакшы өстүм таап алып жолдун оңун.
Бир гана жарык үмүт күнүмө эмес,
Ыракмат, ымдуу кара борошонум.
Кече эле эл ичинде биз жаңы элек,
Бизге да ракмат айтып кетмек керек.
Шонтсем да, ошол "тоолор арасында,
Жаштыгым аман-эсен жүрө берет.
6/VII 1949
Чолпон-Ата
ВАСИЛИЙДИН САРЫ ТОРУ АТ
Кээде көмүр, кээде чоюн таш тартат,
Жаралгандан оор кызмат аткарат.
Элпек, жоош ырайымы жанга ысык,
Васенька аттуу Василийдин сары тору ат.
Оор жүктүн оордугун кенебей,
Чымырканат намыстанган немедей.
Мээнетинин тазалыгын көргөндө,
Четтеги адам: жарыктык ай дегендей.
Мындай адат ак жашоонун татыгы,
Мына жигит, азаматтын артыгы,
Сар тору аттын кыялынан белгилүү:
Ат ээсинин ниетинин актыгы.
7/VII 1949
Чолпон-Ата
СУГАТ МААЛЫ
Жамгыр жаабай көктө булут айланып,
Күндүз бүркөө, түндө кайра ай жарык,
Ушул маалда мурап Кармыш каардуу,
Канжыгага кашкар кетмен байланып.
Түн уйкусуз өйдө чабат сороктоп
Жети кулак суум бар деп көңүлү ток.
Байламтанын баш жагынан караса:
Жаңы уурдалган эки кулак суусу жок.
Кайдан тапсын, кантип билсин ууру изин,
Ударниктин ууру десин кимисин...
Сүттөй таза, көңлү жарык, боорукер
Он беш жашар кыз уурусун ким билсин?
Аксын аба, сууну жөн кой бир сагат,
Жаратылыш жаш өмүрдөн күч алат,
Ууз .колдуу кыз жытына мас болуп
Ак буудайлар термелиңки тынч жатат.
7/VII 1949
Чолпон-Ата
***
Кээде жымжырт сүзүлүңкү тартканың,
Кээде сүрдүү, күчтүү толкуп жатканың.
Баары сонун, сенсиң менин канатым,
Сенсиң бакыт, күч-кайратым, кубатым.
Сүйөм сени өмүр күнүн сүйүнтүп,
Санар-кабай нечен сансыз жыл күтүп,
Бала сүйүү, эне сүйүү, жар сүйүү
Сени чындап сүйгөнүмө бир күндүк.
10/VII 1949
Чолпон-Ата
***
Айлык сапар кетсең дагы агылып,
Жүз көрүшөр ырыстуу күн табылып,
Жыл айланбай кайра келем кайрылып,
Ысык-Көлдү жан боорумдай сагынып.
Бир аз жүрүп, көңүл тынчып дегдеген,
Пейли кенен кенч эмеспи эл деген...
Чаң ызгытып кайра жөнөө эң кызык,
Акылдуулар жаралуучу жер менен.
10/VII 1949
Чолпон-Ата
***
Көңүлүм сергек улам көктөн тургандай,
Жылдагыдай колхоздомун ушул жай.
Бир башкача кооз кылды түнүмдү,
Көл бетине нурун төккөн толгон ай.
Кайда кетти кечээ баштан өткөндөр?..
Бүгүнкүмдү бир кайрылып карап көр...
Бүтпөчүдөй кымбат баа сезими,
Неге сулуу, неге мынча жароокер?
Көз ирмебей, таң атканча уктабай,
Ырдап, күлүп, кубанайын бир далай,
Күлүп туруп эми гана ыйлаган Теңтушуна кыт-кыт күлгөн баладай.
10/VII 1949
Чолпон-Ата
СҮЙҮНҮҮ
Сүйүнүүдө мээнет даамын билбесе,
Сүйүнүүнүн касиети бир эсе.
Таттуулугу биздикинен башкача,
Колхозчуда сүйүнүү бар бир нече.
Жайда көрктүү ой-талаалар жашыл-көк,
Жал-жал болуп жакшы бригад үйгөн чөп.
Колхозчу аба: ак өзөндүн буудайы,
Эми он күндө орулат деп сүйүнөт.
Бул сүйүнүү үмүт берген дилине,
Өмүрдөгү ырыскынын миңине ээ.
Бышыкчылык бизге сүйүнч жеткирет,
Окшобогон ар жылда бир бирине.
10/VII 1949
Чолпон-Ата
КЕТМЕНИМ
Көктөсүн деп мээнет менен эккеним,
Тер агызып терең айдап сепкеним.
Тегиз бөлүп колхоз данын сугарган,
Тең эмгектен теңтушумсуң, кетменим.
Кимдер билбейт кубанычым экенин
Чымга тийип сенин бир жарк эткениң!
Күн ысыкта бирге кулак байлашкан,
Тең кубатташ курдашымсың, кетменим.
Билбейм сени ким кетилтип кеткенин,
Тегиз чыңдап кемтигиңди эптедим.
Ташын бузуп, жаңы арыкты казышкан
Ак тилектеш артыгымсың, кетменим.
Түзөп, оңдоп кыңырт жердин беттерин,
Сенсиң менин жанга тирек эткеним.
Бизге тийген таттуу бакыт ичинде:
Сени менен мен экөөмүн, кетменим.
11 /VII 1949
Чолпон-Ата
КОЛХОЗДОГУ ТҮН
Колхоздо күз жылда келчү бир майрам,
Буудай оргон, кырман баскан кең сайран.
Бул бир алтын эстен кеткис мезгилдер,
Күлай сулуу түндө комбай 1 айдаган.
Мында достук, ызааттуулук, курбулук,
Пейли тоюп, токчулуктун жыты уруп.
Бир гектардан бир жүз сексен пуд деген,
Март колдордон жаңы сөздөр туулуп.
Дан түшүмүн былтыркыдан мол алып,
Кеңип, көктөп, улам эски жол калып,
Жүз сексен пуд деген жаңы сөз менен:
Мен колхоздо дагы бир жыл жашарып.
Түндөр жакшы... түндөр жакшы колхоздо,
Дагы эртеңки кемчиликти оңдоого.
Ай жарыгы тийбес эле мынчалык,
Комбайнчы Күлай сулуу болбосо.
11 /VII 1949
Чолпон-Ата
***
Кыйратам деп мейли кыян сел акса,
Өчүрөм деп караңгы түн басса да,
1. Комбай - Колхозчулар комбайнды эркелетип атаган аты.
Бир кыядан - ар жагынан алардын
Чыга келет ыракат күн бир паста.
Өмүр жолу кээде бийик, кээде тар,
Тардыгы эмне күч болгон соң кармашар.
Көңүлдү эзип, жан кейиткен кайгынын Ар жагында түгөнбөгөн шаттык бар.
Кең сапарда учкан мезгил зуулдап,
Кандуу агын тосмолорго урунат,
Жетишпестик, кемчиликтин ичинен Намысы күч ырыс деген туулат.
Мен турмуштан көптү үйрөндүм көп көрүп,
Бек чыдамкай жигит болдум өзгөрүп...
Адам күнү - өлүм менен бүтүүнүн
Адатымда чындыгы жок өңдөнүп.
12/VII 1949
Чолпон-Ата
РАЙКОМДУН СЕКРЕТАРЫ
Алалык жок кең оюнда кенедей,
Калк да өзүндөй адал өссүн дегендей.
Айлыбызга райком келди деген сөз:
Жер көктөтөр бир касиет немедей.
Дайым сергек, дайым таза, жаш болуп,
Жыргатсам деп көптүн камын ойлонуп.
Секретарь келип кетти деген сөз:
Бир жарк этип тийип өткөн күн болуп.
Тарчылыкта жол тапканга баттыгы,
Жокчулукка ырыс төгөр марттыгы,
Колхозчу элде жемиш болуп мөмөлөп
Тууралыгы-калыстыгы, актыгы.
Жалтак, бошоң, жашыктыкка көнбөгөн,
Мокоп, чарчап, кемип, өчүп сөнбөгөн:
Анын сынбас, солбой турган себеби:
Кремлдин жамгырында көгөргөн.
Баары азамат, баары ак көңүл, баары кең
Мүнөзү окшоп, акыл оошкон Ильичтен,
Тууралыктын тузун татып колунан
Бул замандын "булагынан суу ичкен.
Ошондуктан иши таза, жолу улуу,
Урмат күтүп кадырлайбыз биз муну.
Өмүр болуп өтүп жатат колхоздо
Ар күнүнүн тоодой болуп чоңдугу.
13/VII 1949
Чолпон-Ата
ЖАМГЫР ЖААДЫ
Жамгыр жаап
жакшыртканы дүйнөнү,
Жаш жашарды биздин жапыс үйдөгү.
Биринчи ирет Бекен козу кайтарып,
Тармал козу биринчи отту 1 үйрөндү.
Көзү да окшош, кашы да эне каштанып,
Тилге көнбөс тентектикке баштанып.
Так секирип ойноп турган улактын
Жашоо күнү эми гана башталып.
Жамгыр жаады, жааганына ыракмат.
Чөп өнгөндөй дүр дей түштү ыракат.
Бекен жайган козу улактын үйүнүн Эшигинде күткөн кызык күн жатат.
Жаасын жамгыр, колхоз даны көгөрсүн
Эл кубансын береке аксын, көлдөсүн.
Жакшы ыр менен жакшы күндөр туулуп,
Багы ачылып жаш балдардын көңүлү өссүн!
14/VII 1949
Чолпон-Ата
БАЛАЛЫК
Жарык көрүп көз ачканы ойгонуп,
Биз турмуштун таш жолдорун бойлодук.
Чарчоо тартып, аз эс ала калганда:
Сагынычтуу жылуу сезим ойгонуп.
Эрке желдей беттен сылап желп эткен .
Ал кез калып, токтоо, толук жаш жеткен,
Эстүү болуп бүгүнкүдөн эртеңи,
Кечекиге уялышкан кез кеткен.
Тарчылыкка-мартчылыкка көнүгүп,
Жокчулукта - ашып, ташып өнүгүп,
Жапыс болуп кечээ көргөн бийиктер,
Ыраактыктын баары жакын көрүнүп.
1. Чөп оттогонду.
16/VII 1949
Чолпон-Ата
ОРУС ЭЛИ
Кетти бир кез, алтын элге болгон жат,
Орус десе кире качкан жапан чак!
Бул эл бизге бир боор болду жанга ысык
Акылы көп адалдыгы сүттөн ак.
Биздин өмүр жер кырына токтолуп Ар-жагына чур дей түшөр окшодук,
Нечен кылым агып келип азайып,
Дайра суудай кургар кезде жок болуп:
Колдон алып, колдоп калды ушул эл
Деди бизге гүлдөп, жайнап жашай бер!
Мекен болду өлөр элдин өзүнө,
Бала өстүрүп, баба көмгөн ээсиз жер.
Ачыктыгы түнт кыялдан тазартты,
Калыстыгы ырыскы ачып жашартты.
Кытмыр, сараң, арамзасыз салттары
Кыргыз элин кайра жасап жашартты.
Үйрөнгөнгө зергек экен биздин калк,
Жарык жолго жетип келдик жакындап.
Бизди үйрөткөн улуу журтка түз карап,
Кремлде сөз сүйлөдүк шакылдап.
Жалтак элек өткүр кылды кеңдиги
Чоркок элек эстүү кылды теңдиги.
Ишмер кылып каныктырды илимге
Нээти таза, улуу калыс элдиги.
Мен бир акын талабы курч, эрки артык,
Күрдөлүмө күрпүлдөгөн көл чалкып,
Өз элимдин көрбөгөнүн көрөт деп,
Орус элин таянч кылган жан тартып.
7/VII 1949
Чолпон-Ата
ЖЫЛДЫЗ КАЛАА
Мен айлымды көп сагынам, көп барам,
Таттуу аккан сууларына эс алам.
Койлор чуулап, уйлар кайтар мезгилде
Кырдан туруп кең калаама көз салам.
Жашыл түзү көз учуна илинбей,
Бой талашкан бактар гана бириндей,
Чаңда чыкпай жапыс тартып дүнүйө
Ээси жоктой жүргөн дабыш билинбей.
Алсыз тартып көрк жоголуп, түр жүдөп Бир аз жатып жылт дей түшүп түн күлөт,
Ээсиз тынчтык жылдыз тагып боюна,
Көккө карай агым алат күлдүрлөп.
Ушул ойду, ушул кырды билгендер
Өзү көргөн кереметке баа берер.
Жылт-жылт этип күн өмүрүн гүлдөткөн
Жылдыз калаа биздин шаар, биздин жер.
18/ VII 1949
Чолпон-Ата
ТҮҢКҮ КЕҢЕШ
Бүгүн ээн, бакчачы жок коруучу,
Кары үйүндө меймандар бар конуучу!
Музоо кирген четки арыктын боюнда
Сары коон бышып калган болучу:
Асман таза, бүгүнкү түн ай жарык,
Жүргүлө балдар, Карынын коонун
уурдайлык!
Кары үйүндө жолоочу бар конуучу,
Чолосу жок, анан кантип коруучу?.. ,
Бөдөнө учкан беде аңыздын четинде,
Кара дарбыз бышкан өңдүү болучу.
Көк да тунук, бүгүнкү түн ай жарык,
Жүргүлө балдар, дарбызынан уурдайлык!
Жетер кезде торгой болуп чулдурлап,
Чымчык болуп көккө чыга качалык!
Асман тунук, бүгүнкү түн ай жарык,
Жүргүлө балдар, жүзүмүнөн уурдайлык!
Ушул кезде берки туштан ит үрөт,
Чалгын салып Айша апа сак жүрөт.
Сезе коюп, чөп алачык ичинен
Ай,-ай, ким! деп
Кары калптан жөткүрөт.
Элең этет, турган балдар кол курап,
Миң кайрылып келер беле бул убак?..
Дарбыздардын караласы кашканып,
Коондордун жыты чыгып буркурап.
Кантет анан, жүрөк дегдеп ич күйөт
- Ай, ай ким! деп
Кары калптан жөткүрөт.
19/VII 1949
Чолпон-Ата
ЭРИККЕНДЕ
Эриккендин ыр эрмеги, ал ырас,
Ыр кубаты: чыккан күлкү, чыккан жаш.
Ыр күүлөрү канчалык көп ботсо да,
Мен ырдоочу эсте калган күүлөр аз.
Жакшы күнүн жакшы ыр менен белгилеп
Кантсин көңүл, эстейт аны эригет...
Бир сүйлөмү бир гана ырдын бир күүсү Бир доорду түгөл эске келтирет.
19/VII 1949
Чолпон-Ата
ЖЕҢИШКАНДЫН АТАСЫ
Ырыс берип ырааттуу иштин аркасы,
Таш майдалап астында аттын такасы,
Айсыз түндө үзөнгүсү жаркылдап,
Тизгин каккан Жеңишкандын атасы.
Атак берип кылган иштин тазасы,
От чыгарып, минген аттын такасы.
Караңгыда ооздугу шалдырлап,
Аттан түшкөн Жеңишкандын атасы.
Үй ичинде алсыз күйүп май чырак,
Сөз сүйлөнбөй үнсүз болуп бир убак...
Баатыр деген наамды алды дегенде,
Маңдайынан жылдыз учуп жылтылдап.
Нур төгүлүп, жарык басып үй ичин,
Мындагылар кана карап бир-бирин.
Чокою да алтын болуп көрүнүп
Жакшы көрүп өкмөт сүйгөн кишинин.
Текке келбей ушул урмат, атактар
Өз ишинде эрдик кылган бир катар.
Момун койлор адал жолун кең кылып,
Багын ачып тил билбеген улактар.
Баатыр ойлуу, сыймык көлбөп, сый толкуп
Даражасын боо жетпес зоо окшотуп.
Жүрөк жарар көкүрөктө ташкынын
Балдай ширин бала жыты токтотуп.
Колхоз күчтүү, данга толук, малга бай
Үйлөрү аппак сүт булактын шаарындай,
Жеңишкандын атасындай бир баатыр —
Керек болчу көзгө сүртөр дарыдай.
25/VII 1949
Чолпон-Ата
КОШТОШУУ
Чымыр өсүп, кубат алып заводдон,
Көркү чыгып, өңү өзгөрүп оңолгон,
Кетти Асанкул, эл коргоонун милдети
Жигиттиктин ак милдети болгон соң.
Эне күтөт: келет го деп жөнөр күн,
Андан жакшы завод ээлеп жүрөгүн.
Үч кайрылып кайрыла албай деп анан:
Кош садага, кош жанымдай сүйгөнүм.
Заманды ээлеп жыл жаңырткан муундар,
Калкты эңсеткен тынчтык ээси ушулар,
Бир ок болсо - эгер адам ажалы,
Эки окко да былк этпөөчүү тукумдар.
25/VII 1949
Чолпон-Ата
МОСКВА
Тунук үмүт, кетпей ууз көңүлдөн,
Санааркатып мени аздырып өңүмдөн.
Москва шаары суу башына конгондой
Мен эч качан жетпес жердей көрүнгөн,
Өттү күндөр, заман озду зуулады,
Келди күндүн жамгырлуу жаз убагы.
Сагындырды бактылуу жаш күнүмдү
О ал жактын чыгышка аккан суулары!
Көз ачкандан түк көрө элек жер кандай..
Баарын каалап, баарын сүйөт тандабай
Оңумдабы, солумдабы Москва деп
Бир күн, бир түн карап баргам уктабай.
Көптү билип, көптү үйрөнүп, көп жүрүп,
Оройлукту сылыктыкка көндүрүп,
Москва мага биринчи азиз сүйүүдөй
Улам сулуу, улам жакшы көрүнүп.
Өңдө шаттык, көкүрөктө жаңы ой,
Акыл кеңип, асылданып бүткөн бой,
Жакшы колдон түлөк алган куш өңдүү
Кайра кайткам мурункума окшобой.
Кара мүртөс анткор болсом мен мурун,
Эми адилдик, көңүлү аппактын досумун.
Кеңдик, марттык адөөлөттүк сыпатты,
Ошол жактан ала келген болчумун.
Мендеги жок жана ушундай далайды
Ал бергенин айтпаганым жарайбы...
Ким бир ирет Москва шаарын көрбөсө,
Мен өзүмдөн жапыс санайм андайды.
Унутулгус бир элес бар эстеткен...
Түн Москваны таңкы уйкуга терметкен...
Л1авзолейде алмашылган часовой
Тең кадамдуу бут дабышы жарк эткен...
Жарык болуп баткан күндөн өзгөсү,
Сокур болуп карай албайт түн көзү,
Ошондуктан Москванын түнкү аты:
Жылдыз шаары,
Жылдызстан өлкөсү.
28/ V I I 1949
Чолпон-Ата
ПУШКИНГЕ
Куюн өңдүү боз айланткан алыстан
Мен жыңайлак бактым менен жарышкам
Он үчүмдө ыр көлүнөн суу ичип,
Он бешимде сени менен таанышкам.
Кыялы терс бир кез эле ал күнүм,
Анда күчтүү өзүмчүл курч бүтүмүм.
Ар бир кыйын, ар бир улуу акындан
Көңүлүм калып муздаганды сүйчүмүн.
Ошол өңдүү кез келишип өзүңө,
Күч жетпеске үстөм кылган күнүмдө.
Мен өзүңдү чөктүрүүнү ойлогом
Жарым кашык дарыямдын түбүнө.
Бирок, чөкпөй, сен күчүмдү кенебей,
Кантсең дагы калкып чыгам дегендей,
Ошондо эле ызат кылып баш ийгем
Бүт өмүрүмө зор жаралган немедей.
Ошондуктан акындыктын жолу улуу
Илимдүүлөр баарЫ өзүңдөн окуду,
Неге десең акын түзөт эмеспи:
Университет,
Академия, доктурду.
30/ V I I 1949
Чолпон-Ата
КОЛХОЗЧУГА
Суу башында колхозчу эл,
Суусун ичкен тазарсын,
Жүзү жарык, дени сак
Колхозчулар жашасын.
Тоо алдында калың бак,
Бакка барган тазарсын.
Пейли кенен, колу март
Колхозчулар жашасын.
Бак ичинде ак кыштак,
Кыштак көргөн жашарсын.
Жаным, боорум, алтыным,
Колхозчулар жашасын.
Жай толугу, күн ысык
Алмага бур суу башын!
Алма терип, жүзүм жеп
Колхозчулар жашасын.
Саратан ай күнү ысык,
Коонго бур суу башын.
Коон жеген калк гүлдөп
Колхозчулар жашасын.
Келди күздүн алтын күн
Орсун буудай, арпасын.
Айланайын колхозчу эл
Миң мертебе жашасын.
8 / V I I I 1949
Чолпон-Ата
КҮЛЖАМАЛ
Биздин жолдон өткөндөр,
Бизге келе кеткиле!
Үйдөгү ойнок Гүлжамал
Быйыл туура жетиде.
Биздин үйгө келгендер
Баары бирден көтөрөт.
Гүлжамалды кучактап
Баары сүйөт, баары өбөт.
Неге десең энеси:
Ак ишинен даңк алган.
Кадыр кылып урматтап,
Өкмөт сүйгөн жакшы адам.
Бизге дагы ушул салт
Парс экен го ойлосок.
Өкмөт сүйгөн сүйүүдөн
Ашып түшкөн сүйүү жок.
9 / V I I I 1949
Чолпон-Ата
БАЛДАР ҮЧҮН
ТҮЛКҮ МЕНЕН КАЗДАР
Түлкү:
Каа, каа калың каз,
Кача албайсың, алың аз.
Каздар:
Ой, ой, куу түлкү,
Куулук кылбай оозуң бас.
Түлкү:
Каа, каа калың каз,
Кармап жеймин кардым ач.
Каздар:
Ай, ай ач түлкү
Андай дебе балам жаш.
Түлкү
:
Май, май, майпаңдап,
Майпаңдабай бери бас!
Каздар:
Кой, кой шум түлкү,
Кичүү балам жылаңбаш.
Түлкү:
Бой, бой бойтоңдоп,
Бойтоңдошуң эң ырас.
Каздар:
Эй, эй куу түлкү,
Эки балам жылаңбаш.
Түлкү:
Укпаймын сөзүңдү,
Кармап жеймин, кана кач!
(каздар качышат, түлкү кубалайт, аңгыча күчүк чыга калат).
Ау, ау, ач түлкү,
Казды күчүк алдырбас.
Түлкү:
Борс, борс борсулдак,
Кайдан чыктың корсулдап?
Күчүк:
Шып, шып шыпылдак,
Шыпылдаган куу чунак.
Түлкү:
Мага үрүүгө
Сенин башың жаш.
Күчүк:
Ау, ау ач түлкү,
Баатыр болсоң кел кармаш.
(түлкү качат, күчүк кубалайт).
Каздар:
Ка, ка, ка, ка,
Нээти жаман ач түлкү,
Бизди жебей жегин таш,
Ка, ка, ка, ка,
Бизди жебей жегин таш.
(Түлкү качып кетет, күчүк каздарды кайтарып калат).
3/II 1945
Койсары
БАТ АЙТМА
( Жаңылтмач )
Көпкөк
Көгүчкөн,
Көгүлтүр
Көрккө
Көмүлгөн.
Көрдүңбү
Көйкөлүп
Көрүнгөн,
Көк түстүү
Көлдү өөп
Көлбүргөн.
Көпкөп
Көпөлөк,
Көп болуп
Көкөлөп,
Көргүн деп,
Көксөтүп
Көңүлдү
Көтөрөт.
Көңүлдү
Көтөрүп,
Көк, кызыл
Көйнөгүн
Көп кызга
Көрсөтөт.
Аппак
Ак ыргай,
Ак ыргай
Агын ай.
Алсам дейм,
Акыйтат,
Аска таш,
Алдырбай.
Аска таш
Акыйтат,
Атаны
Арман ай.
Азабы
Аз эмес,
Ар иштин
Ар кандай.
Бек тоо,
Бекем тоо,
Бер жагы
Бермет зоо,
Бермет зоо
Берметин
Берери
Бекер го.
Белгисиз
Бир бейбаш,
Бей жайлуу
Бек зоого,
Бермет деп,
Бекерге
Бек атты
Берген го.
Балдар,
Баарыңар,
Бул ырды
Башынан,
Байкап,
Барыңар,
«Б» ны
Бат «б» лап,
Бат окуп
Багыңар.
Бабыр,
Бабырар,
«Ба-ба» лап
Балдырар,
«Бай-бай»
«Бай, байлап»
Баш чайкар,
Бабырлар.
3/II 1945
Койсары
ЖАШ ЖЕТКИНЧИКТЕР
Кайрылып арт жагыңды караганча,
Канча деп жыл эсебин санаганча,
Жарк этет көз алдыңда жаңы өспүрүм
Окшогон тунук мөмө, бышкан алча.
Алардын баары тааныш, баары жакын,
Бирок да бардыгынын билбейм атын;
Сылагам акындыктын колу менен
Ката элек алтын саңоо ак канатын.
Кээ бирин колума алып көтөргөмүн,
Көтөрсөм көтөрүлгөн көктөп көңүлүм,
Келишкен кең далылуу улан болгон
Кечеги кетик тиштүү жаш бөбөгүм.
Көз сараң, көкүрөк арсыз, үмүт терең,
Өткөн жаш, өчкөн күнүн билдирбеген;
Тил алса, эгер өмүр кастык кылбай
Көп күндү кайра жашап келер элем.
Кой болбос, карттык деген жакшы каада,
Жетүүгө картчылыктын заманына
Сак дене, сансыз ырыс, бакыт керек,
Тилегим: жүзгө жетип карыгыла.
Кел, иним, кел, бөбөгүм, жолуң ачык,
Замандын кызматына биздей машык.
Өлкөнү өз көркүнө келтирели
Сынган таш, кирпичтерин кайра ташып.
9/II 1945
Койсары
КОЛЯ
Эл эс алчу, жай менен күз айында,
Койсары аттуу, бир жайда, көл боюнда,
Ат баккычтын сүйүктүү тун баласы,
Жандай көргөн досум бар аты Коля.
Күлөм, жыргайм эң ширин тилдерине,
Кыялынын бардыгы али эсимде,
Жашы канча, көп эмес, «а» ны тааныйт,
Эмки жылкы биринчи сентябрде.
Узун кайыш камчыны колуна алып,
Ат сарайдын артына далдаланып,
Кош ат чеккен арабага ыргып түшөт,
Атасынын жогунан пайдаланып.
Айдап кетет жигиттей жумшак буруп,
Кадимкидей акетай сабап-уруп.
Бир каткырат кумары жазылгандай,
Айраң азыр таң калам карап туруп.
Коля досум ким болот, турмуш сынаар,
Танкист болор, а, балким, учкуч чыгар,
Бирок анын, ата ишин сүйгөндүгү,
Ар эмгектин өзүнчө жыргалы бар.
6/II 1945
Койсары
ЧЫМЫН-ЧИРКЕЙ ЫРЛАРЫ
1. Ч ы м ы н
Чымын, чымын чымылдак,
Чыга калат дыңылдап.
Жумуш кылып жаткансып,
Мурдунан ырдап кыңылдап.
Абийри жок балитбай,
Аш-тамакты бүт булгап.
Балдар муну жолотпо,
Үйүңөн айда, ыраактат.
2. Ч и р к е й
Чиркей, чиркей чекчегей,
Аштык жыйнап экчебей,
Күзгү мезгил болгондо,
Эрте дебей, кеч дебей.
Шишитип кетет этиңди
Көйнөгүңдү чеч дебей.
Безгек деген заары бар,
Балдар,
Муну койбогула эстебей.
3. Ийнелик
Ийнелик, ийнелик,
Иш кылуудан ийменип.
Кыш болгондо карды ачып,.
Жатып калат иймейип.
Сен жалкоосуң, ийнелик,
Сени менен дос болбойм,
Тамагыңды ичпедик,
Көйнөгүңдү кийбедик.
Кумурска
Кумурска, кумурска,
Кыйын экен жумушка.
Талыкпаган мээнеткеч,
Татынакай турмушта.
Ачууңду кой аке,
Жер талашып урушпа.
Аары
Аары, аары арбагай,
Аягы бар тарбагай.
Адашып кетип кокустан
Аары айлына барба ай.
Чачып алса ачуусу-ай,
Ак балынын таттуусу-ан.
Көгөн
Көгөөн, көгөөн дөөпөрөс,
Маңдайында жалгыз көз,
Сайгак менен санаалаш,
Тийген жери кызыл көш.
Мындан өжөр неме жок,
Себеп болбос айткан сөз.
Жаачы.
Жаачы баатыр түк коркпос,
Көк айбанга саал окшош,
Боорукерлүү жайы бар
Карлыгачка жан жолдош.
Жылаанды көрсө көзгө уруп,
Бир ордунан козголтпос,
Бала кезде жаа менен
Далай күнү болгом дос.
8. Ч е г и р т к е :
Чегиртке, чегиртке,
Секирип кетет эликче, '
Ырдай берет чырылдап,
Карды тоюп эриксе.
Эмгекке алган даны жок,
Бир малы жок кериште.
Мындан өткөн жалкоо жок,
Мындан өткөн аңкоо жок.
17/II 1945
Койсары
ЖАМГЫР ЫРЫ
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Жумшарт эгин тамырын.
Кара көсөө көз ачпай,
Өлсүн каран калгырың.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Кызылчаны кандыргын.
Жаштайынан түйүлтүп,
Жанга кубат алдыргын.
Жаа, Жаа
Жамгырым, жамгырым,
Гүлдөт шактын бардыгын,
Алма, өрүктү бүрдөтүп,
Текши мөмө алдыргын.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Жыргат жердин жандыгын.
Карлыгачты чакырып,
Короомо үй салдыргын.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Жыргат элдин бардыгын,
Колу тарды март кылып,
Сандыктан нан алдыргын.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Семирт малдын арыгын.
Кайын энем катуу баш,
Карын майын жардыргын.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Көгөрт тоонун ой, кырын,
Коңшубуздун сүр этин
Казанына салдыргын.
Жаа, жаа
Жамгырым, жамгырым,
Күтпө күндүн сабырын,
Эки бетин ийлеп өт,
Ысык деген бабырдын.
Чегирткени чертип өт,
Ташбаканы таптап өт,