Акындын Элеси - 04

Агыны катуу, күүсү шар,
Болгон менен сабырлуу.
Нак жерден чыга оргуган,
Оору жанга дарылуу
Ушуну көңүлүм желдетсин,
Сууларына не жетсин?
Тагдыры үчүн эрк эңсеп,
Канын төгүп жан тепсеп,
Кылычка, окко, союлчан
Эринин аты Темирбек.
Жүз жаштан аша жашаган,
Адамынын жаны бек.
Элдериңе не жетсин,
Ушуну көңүлүм желдетсин...
Сүрөттөөгө тоосу бар,
Аты - Ала-Тоо, баскан кар;
Жүз жылдар мурун ушу эле,
Деп кеп кылат картаңдар.
Сүйдүргөн сүйүп өз калкын,
Ала-Тоо тоодой бүт алтын.
Сан жеткис жылкы каптаткан,
Миллиондоп уйлар жуушаткан;
Короолуу койлор мал көркү
Канча болсо бүт баткан.
Сулуу уктап, таттуу түн;
Ала-Тоодон бал тапкан.
Жер айлансын, мейли бек!
Нык орногон тоолор чеп.
Ушуну көңүлүм желдетсин,
Тоолоруна не жетсин?
Өскөн сенин гүлдөрүң,
Өчпөс сенин күндөрүң.
Эрк талашкан эрдик бар
Калганынча сүлдөрүң...
Эсимден кетпейт балалык,
Далай кызык иш кылдык.
Атайы күтүп тынч түндү
Топтолушуп бир чыгып,
Жарык түндөр эсте бар,
Ак чөлмөк ойноп ыргытып...
Далай жигит күтүп жар,
Кыздарына болгон зар;
Алда сенин түнүң ай!
Жылдызы бар, айы бар
Ойгонгон эркке болуп ээ,
Чоңойгон гүл ичинде...
Атадай маңдай сылаган,
Кыраандай таптап чыгарган,
Эл ардактап көсөмүн
Атасындай сагынган.
Жерим жүрөк дарысы,
Жерим көкүрөк дарысы...
Байлык болгон санаада,
Жеримде бар баарысы.
Адамдыкка кас ойлор,
Келер үлүш алгысы.
Ой, жер аай
Канга сиңген сөз,
Элимдин катуу намысы.
Жер ай, жер ай, ой, жер ай!
Ойлоп келсем ойго бай.
Бардыгына не жетсин?
Бардыгын көңүлүм желдетсин!
II
Кыргыздын калкы каарман
Кубантты бизди нур заман
Жетүү үчүн бул күнгө
Ыр менен элим какшанган.
Кесилип көкөй, көз соолуп,
Кыялы бүркөө, суз калган,
Карамолдо ошондо «Көкөй кести» күү чалган.
Кыргызга гүлдөй өсүүгө
Жол ачты го бул заман!
Көчүп кыргыз тоо тоодон,
Тоодо ойрондуу бороондон
Баскан жолу кыл аска,
Коргонгон чеби тоо болгон...
Угулуп тар айылга,
Далай талант кор болгон.
Ленинге ыраазы!
Ленин бизге жол ачты!
Балкалуу кол, мол акыл
Аңтарып кирди тоо-ташты.
Боз үйдүн баксыз булбулу,
Чарчабас кыргыз дулдулу.
Каргыл үн менен какшанган,
Көзүнөн ойноп от жанган
Калык ырчы ыр жазды.
Ыйлата комуз күү чертип,
Ырчысы далай боздогон;
Эркиндик сүйгөн азган эл
Эмнеге кол созбогон?
Ар аскада бир өлүк,
Кетпес ойдон күн болгон...
Кыргыз батты жыргалга
Мына ушул күн, окшогон!
Ленинге ыраазы,
Ленин бизге жол ачты!
Биз элбиз согуш сүйбөгөн
Амалын анын үйрөнгөн.
Сөзсүз кылыч жарк этет,
Кылычка кылыч чак этет..
.
Биздин кымбат адамдар,
Табыла койбос акыл бар.
Түрдүү ишинде жол билген;
Танка минип секирткен,
Мында да биздин уулдар,
Мында да кыргыз уулуң бар.
Кыргыздан көккө учкуч бар.
Бул кезде чыкты укмуштар...
Жарачуу баатыр эл болот,
Керек кылса уруштар...
Мында да биздин уул бар,
Мында да кыргыз уулуң бар.
Сүйгөн жерин, март элин,
Сүйүндүрүп берген бак.
Учкуч да бизде, суучул да,
Жан арнап кызмат кыла алат.
Атчандары бир катар,
Чыдамсыз мезгил жуп жетсе,
Кыргыз уулун бере алат...
Биздин жаңы баатырдын
Адаты - бербес намысын...
Ансыз элин сактоо жок,
Ансыз атын актоо жок.
Атасы кол бербесин.
Энеси сүтүн кечпесин.
Биз ошондой жаралдык,
Элдин уулу эр келсин!
Ойлосом оюн дайрадай
Чыккан ойдон жалынмын;
«Ой элим» деп саргарган,
Алашчылар агымын
Туурап жаткан жерим жок.
Өзүмдүн жетер бар ырым...
Мен сүйгүч элге берүүгө...
Жүрөктүн кесип жарымын.
Аз болсо да алымча:
Элге арнаймын баардыгын.
Өмүрүм жумшал эл үчүн,
Ошолор үчүн табылдым.
III
Ой жүгүртсөм алдыга
Болгон кезим балалуу.
Балам болуп агалуу;
Жылдызга учуу ойлонуп,
Дагы уулум бар эң улуу.
Агарып сакал, чач түшүп,
Чарчабай жазып олтурам
Өмүр анда дабалуу...
Жүздөн ашкан китеп бар,
Ыр, дүйнө тааныр романдар.
Ушуну ата жаздыңбы!!
«Кантип эле» дейт балдар...
Ха, ха, ха, чал болдумбу?
Деп карайм
Ушуну ойлоп көп самайм.
Күчтүн билем жетерин,
Күтүүгө шашкак экенмин...
Ырас эле кез келип,
Ушуну көрөр бекемин?
Акылдуу менин досторум,
Гүлдөтүшкөн өз доорун.
Уктоосуз жазган эмгектер
Таба билген өз ордун.
Сылап коюп сакалын,
Белгисин кылат атанын.
Аалынын ушул Жолдошу,
Чын эле болуп жолдошу...
Башкача тилден сөз кошуп,
Аманбы чал деп кол созду.
Баягы мен: «ай» өмүр...
Ушунуң даба болбоспу!
Жигит болгон балдары:
Жусуп,
Жоомарт,
Кубанычбек чалдары...
Жазууда жүрүп карыган
Кары Мукай бар дагы...
Менин:
Сонун жигитчилик кезимчи?
Элестей түшөт ал дагы...
Андай басса,
Кайда барса...
Сүрөтчүлөр тарткылайт,
Аалыкемде үч, төрт орден,
Көп акындын
Төштөрү эле жаркырайт
Ха, ха, ха!..
Чын элеби деп карайм:
Келер күндү көп самайм.
Күчтүн билем жетерин,
Күтүүгө шашкак экенмин...
Ырас эле кез келип,
Ушуну көрөр бекемин?
Гүлдөгөн күндө, бирге өскөн;
Курбуларым эскирип...
Лондондо, Париж, Кытайда
Кылкылдаган кызыл туу,
Барлыгына илинип...
Коммунизм доорунун,
Бактысы үчүн чечилип,
Сур түрмөдөн чыгып эр,
Жарк күлүп алып эркиндик!
Бүт дүйнөнүн бир боору,
Кездешкен кез биригип.
Жыргал жашоо башталып,
Дүйнөдө элдер түбөлүк
Өзүн өзү башкарып.
Ушул күн бат келсе деп,
Алдын тоскон мен элчи.
Дүйнөнүн бардык бурчтары
Тезирек эле теңелчи...
Ха-ха, ха!..
Ачып көздү мен карайм
Ушуну ойлоп көп самайм.
Билем күчтүн жетерин,
Күтүүгө шашкак экемин.
Ырас эле кез келип,
Ушуну көрөр бекемин?
Көчөлөрү жаркырап
Шаарлар сулуу болду абат.
Ох, деп эстен танарлык
Алган кезде бир карап
Көркөм сонун үйлөрчү
Эң эле азы үч кабат!
Кыздары күлүп шыңкылдап
Келиндери кылтылдап,
Эх, кандай бу жарашат!
Теңелгин элим, теңелгин!
Баюуга сөзгө мен кеңмин.
Максатыңа көздөгөн
Жетүү үчүн бар го эбиң!
Эмгек, эрчее болбосо,
Эмнеге бүткөн бай жериң?
Оңой эмес атагың
Жеңил эмес бул наамың,
Мына ушундай жеримден
Ушуну көрөр бекемин?
Көчөлөрү таптаза
Жүрчү жолдор бир башка;
Дем алып келчү жер болуп,
Көрүнүп турган ушу аска!
Жер алдынан зымырап
Жетип барып бир паста...
Өкүнүп элдер бир барбай
Сулуу жер жок түк андай.
Эч болбосо көрүүгө,
Бык-бык толгон эл кандай.
Ургулап келип коңгуроо,
Шарт бурулат трамвай...
Койчу ары, кандай ой басты,
Ойлодум кайдан ал чакты?
Бардыгы:
Мына, мына
Кадимки
«Болсо экен» мына, ыраспы!
Угулгансыйт дүңгүрөп,
Казылгансып жер асты.
Мына мени тынчытты,
Ушул санаам чын чыкты.
Ушуну көрөр бекемин,
Дегенге күчтүн жетерин,
Билип айттым мүнөзүм:
Издебей сөздүн бекерин:
Сен үчүн элим ойлоном,
Ушундай болот эртеңиң!
Ушундай мага күн келер,
Тилегимди бир берер,
Өмүрүң тунук кашка суу,
Кыргыз эли күлө бер.
Ошол турмуш алдында
Тоо жели ойноп жүрө бер
Не бир сонун курбум бар,
Курбулар эмес - булбулдар.
Ал сонун күндө, гүл болуп
Бирге жашап жүргүм бар.
Акылда бар көп байлык,
Алиге кылт эте элек,
Сөздө да бар көп байлык,
Алиге былк эте элек,
Курбуларым соо болсун,
Талабы аскар тоо болсун.
Жерим - жүрөк дарысы,
Жерим - көкүрөк дарысы
Байлык болгон санаада
Жеримде бар баарысы.
Адамдыкка кас ойлор,
Келер үлүш алгысы!
Эч душман үлөш ала албас.
Жеримден орун таба албас.
Биздеги эркин турмушка
Бүткүл дүйнө кабардаш!
Ой, жер ай...
Канга сиңген сөз,
Элимдин катуу намысы.
Кан күнгө так калтырган,
Кыргыздын союл чабышы!
Жер ай,
Жер ай...
Ой, жер ай...
Ойлоп келсем
Ойго бай...
ШУМКАРГА
Биз Ала-Тоо шумкары,
Учалы курбум учалы.
Талаалар келет, көл келет,
Жол алыс, талбай сызалы.
ГҮЛ МЕНЕН КУШ
А...га
Же, жыпар жыт гүлдөндүр
Үзөм деп бирөө жүргөндүр.
Консо кандай жарашат,
Сулуу куш көзү түшкөндүр?
Гүлдүн жашыл шагы экен
Өскөнү салкын, багы экен,
Ушул кушка ылайык:
Гүлдүн да толгон чагы экен...
Түшөсүң гүлүм кимдерге?
Өспөссүң дайым бул жерде...
Үзүлгүн гүлүм солутпай
Салкында кармай билгенге!
Сулуу куш, учсун көрүнсүн,
Учсун да, ушул гүлдү үссүн
Солуба, гүлүм, солуба
Азыркы жаштар көөнү үчүн.
Гүлүм сени жыттайын,
Сен күзгүдөй нуру айдын .
Кысып сени боорума
Зыпылдап алыс учайын.
Сулуу куш - жигит, гүл - бир кыз
Гүл десем жүрөк этет тыз,
Кушту мынча талпынтып.
Мынчалык жапа кылдыңыз!
Жаштыкта не бир сонун бар,
Болсунчу бирге колуңар,
Заман бизге эрк берет,
Бирге болсун жолуңар.
Эмесе бачым күн жетсин,
Гүлүм гүлүн түрдөнтсүн!
Гүл үзүп күнгө зыпылдап
Куш канаты жарк этсин.
Ырым көп бирге ырдасак,
Заманды бирге жылдасак,
Кушуңдун көркүн келтирип,
Гүлүңдүн көркүн чыгарсак.
Жолуктумбу мезгилсиз,
Кандай күнөө сездиңиз?
Сүйүүбүз соккон жүрөктө
Болсунчу бирге энчибиз!
Же жыпар жыт гүлдөндүр
Сулуу куш көзү түшкөндүр.
Жашчылык гүлгө сугалак
Жыттайм деп бирөө жүргөндүр.
Биздин кызык күндөр бар,
Биз кызыккан гүлдөр бар.
Сүйүү менен - эрдикке,
Даярбыз, кыз-уландар!
Түшөсүң гүлүм кимдерге
Өспөссүң; дайым бул жерде.
Үзүлгүн гүлүм солутпай,
Салкында кармай билгенге.
КУРБУЛАРГА
Жүрөктөштөр, жылдыз ырын алгыла!
Жылдызда ырдай, айга кабар салгыла!
Менин ырым жашарт жаштар жүрөгүн,
Курбуларым күтөр сени сагына
Ырлар чыгат жүрөгүмдөн эзилип,
Нур замандын алтын күнү барында
Ырларым жет, жаштар көңүл желп
Ырдала көр комсомолдор багында!
9/ХII 1936
***
Жаз келет миң бир кулпура.
Гүлдөрү ай, жыпар жыт ура,
Ушуну сайрап бере алган
Жаздын көркү булбулда.
Сен жазга окшоп кулпуруп,
Түрлөйсүң го жашчылык,
Жыпар жыттуу жыт уруп Гүлдөйсүң го жашчылык.
Карылык келет угулбай,
Келбес кеткен ушул жай.
Жаштыгың жаз, күз сыяктуу
Тура албайт го кубулбай.
Ыйласаң ыйла жаш тыйбай,
Карылык кармайт бастырбай.
Айтат дейсиң эмне үчүн
Олдо кайран жаштык ай.
Ушинтип турмуш кубулат,
Айтуу үчүн сулуулап
Сөз жетпейт сайроо керек го
Булбулдай үндү миң бурап.
Ырдай бергин сулууну
Турмуштун шартын бул курду.
Кыялдын кыл кыягы
Акын - турмуш булбулу.
Акынсыз кантип туруу бар,
Ыр жокто турмуш бугу бар,
Сүйгүсү келсе акынды
Байкасынчы сулуулар.
СЕН
ЖАНА МЕН
Мен жаныңда олтурам,
Жалдырап сага кол сунам.
Турасың бир кыймылсыз,
Сөз да чыкпайт оозуңдан.
Сенин сүрдүү кабагың,
Элеси бир замандын.
Жулкунган сенин өзүңдөн
Эркинге зар көзүңдөн.
Ойлоп барын байкадым,
Ушул сенин айтканың.
Бир калыпта турасың,
Канчалык бай мурасың?
Сүйлөшөлү экөөбүз,
Сөзүмдү бир аз угарсың.
Булбулдун үнү булбулга,
Таанышко дейм угууга.
Бир
Бир
Бир
Бир
булбул
булбул
булбул
булбул
зарды сайраса,
шаттык сайраса.
муңга ыйласа,
таңшып жыргаса.
Күңдөрү башка болсо да
Үндөрү бир эмеспи,
Сайроого эркин күн болсо,
Гүлдөрү бир эмеспи.
Таң алдында сууга чыгып,
Ырдаган кыз ошондо.
Эркин деңиз жээгинде өсүп,
Сайраган куш ошондо.
Монгол, калмак, тунгуз, кыргыз
Булбул үнүн тыңшады,
Булбул үнүн эркин жаттап,
Өз тилинде ырдашты.
Пушкин сага жолугууда,
Ушул гана айтарым,
Сенин ырың токсон тилде,
Эми кайсы арманың.
Адам үчүн бир кокустан
Сен жаралган адамсың
Атың өчпөйт жүз, миң жылдар,
Дагы эле сен каласың.
Адамдыкка сайрап турган
Булбулсуң го сен чиркин.
Тийип турган жаркын нурдай
Ыр күнүсүң -сен биздин.
Топко салар күлүк болсоң,
Сынымсың го сен чиркин.
Тартсам кыяк, чертсем комуз,
Ырымсың го сен чиркин.
Токтогулдай талант чыкпай,
Элимдин көңүлү ток эмес,
Өз жаныңа бирге турар
Биздин элден жок эмес.
Кош акыным, жүздөп кылым
Бир былк этпей тура бер,
Жетсин ырың дагы алыс,
Колду бийик суна бер.
Мен анчейин бир баламын
Өтүп кеткен жолдогу.
Пушкин менен кол алышкан,
Деп коюшса болгону.
Үстүңдөгү көчкөн булут,
Сени асмандан кайтарат,
Дагы келет көп кылымга
Сен жөнүндө айта алат.
Биз өңдөнгөн келген, кеткен,
Сени менен сырдашат.
Эч болбосо каламдуулар,
Сен жөнүндө ыр жазат.
Кош акыным, жүздөп кылым,
Бир былк этпей тура бер,
Жетсин ырың, дагы алыс,
Колду бийик суна бер.
МУЗЫКА
I
Эмне кызык адамга,
Батпай койбойт арманга.
Турмушта барлык аракет,
Көбүрөк жашап алганга.
Алган сүйүп жарыңды,
Аракеттин бардыгы,
Күтүүсүз жерден гүр этип,
Бир өчүрөр шамыңды.
Балаңды гүлдөй өстүрө,
Кубанып күлүп көзүнө,
Кандай суук шум өлүм
Тартып алар өзүнө.
Турмушта гений жок эмес,
Турмушка булар көп келбес,
Адамзат жалбар, мейли ыйла.
Аяп өмүр жаш бербес.
Ушулар түшөт башыңа,
Чын айтат муну жашырба.
Кайгыр өрттөн уу ичип,
Ыйла мейли басылба.
Жүрөктөн ыйлоо муң сыкпайт,
Ыйлоону капа мыскылдайт,
Канчалык капа түшсө да,
Ыйлоо менен чер чыкпайт.
Тап айласын музыка!
Кайгырсам жалгыз кайгырбай,
Кайгымды бирок айттырбай,
Музыка боздоп ыйлачы,
Ыйласаң элдер кошо ыйлай.
Сен кайдасың музыка!
II
Жаңыдан назик жар сүйүп,
Өмүргө таттуу бал сүйүп.
Сулуу түндө жарк этип,
Өмүрүнө шам күйүп.
Кээ бир жаш буга кубанат .
Бирөө кетип алыска,
Бирөө калып жалгызда,
Айлар өтүп жыл өтүп,
Экөө кайра табышса,
Кээ бир жаш буга кубанат.
Толуп мезгил келип жай,
Тийип түнкү сулуу ай.
Келсе жары жылмайып,
Ушул айдын нурундай.
Кээ бир жаш буга кубанат.
Ышкыра тартып жылкычы,
Түнкү жел мамык шыбырчы.
Чыкканда сүйгөн селкиси,
Жылкычы кандай шылдыңчы.
Жылкычыны агайлап
Жылкычы сөзүн абайлап,
Жалбарып турса селкиси.,
Жылкы жалын саамайлап.
Койчу жаным менин деп,
Койчу жарым менин деп,
Бөлүнүшсө эки жар
Эртеңки түндү белгилеп.
Кээ бир жаш буга кубанат.
Бирин бири жаратса,
Бирине бири жарашса.
Жолуксам деген өз жарын
Кучактап алып баратса,
Кээ бир жаш буга кубанат.
Кубаныч түшөт башыңа,
Кайратыңды ашыра.
Турмушка кубат байлайсың,
Жашаган жашты жашыра.
Замандын ушул күндөрү ай,
Замандын жарык түндөрү ай.
Туш келген адам бактылуу,
Бактылуу соккон жүрөгү ай.
Күлүү менен дем чыкпайт,
Күлкүгө шаттык тең чыкпайт.
Кубанган менен канчалык,
Күлүү менен чер чыкпайт.
Буга керек музыка!
Кошулсам жайнап көөнүм ток,
Кошулбас менин түрүм жок.
Өмүргө кошо эрчиген
Сенсиз такыр күнүм жок.
АКЫРКЫ
БАЛАЛЫККА
Балалыгым, кылган ишиң балалык,
Кароо эмес, балалыкка таң калып;
Ишиң жумшак мүчөлүң аз-болсо да,
Балалыгым - десем калат бал татып.
Сенин күнүң эле жаздын таңындай,
Сенин күнүң эле түнкү тийген ай.
Балалык кез бир көрүнчү көзүмө,
Көрүнбөссүң ай балалык чагымай.
Сенин айын, сенин далай жылдарың,
Ушул күнгө сезбейм, кантип жылганын.
Балалык кез өзү баатыр жаралып,
Көрөт тура чын турмуштун жыргалын.
Бала кезим, минут, саат күндөрүң,
Сен бири элең өскөн көп гүлдөрдүн.
Муңсуз, кирсиз сага берип жыпар жыт,
Сен ушинтип тоо боорунда гүлдөдүң.
Балалыгым сенин алтын көздөрүң,
Аталаган алда таттуу сөздөрүң.
Кимди ата дейм, айткан менен уят го,
Сен ушинтип балалык кез өзгөрдүң.
Байкуш эне кантип тилге салды экен,
Муну билсе неге күйүп жанды экен,
Жөлөк кылган жалгыз уулун көрсүнчү
Бала күнү байкуш эне бар бекен.
Бала деген күнү болбойт ойну жок,
Жашоо эмне, балалыктан ою жок.
Айды ал деп алам ата алам дейт,
Жаш жүрөгү балалыктын күйгөн от.
Бала деген таңдын кызыл гүлүндөй,
Ал кызыл гүл турмак беле күбүлбөй.
Эне жыттар балалыгым жытым жок,
Бала тили, таңкы торгой тилиндей.
Жаз алдында алсыз чыккан казгалдак,
Бирок аны жыттайт сулуу кыз кармап.
Акылдуу кыз соолубачы десе да
Бош өмүрүң бир паста эле болот сап.
Балалыкка арман кылуу бул бекер,
Турмуш алда, жашоо үчүн күч жетер.
Шашпа токто балаң ата дегенде
Балалыгым жүрөгүм бир тыз этер.
СҮЙҮКТҮҮ ТҮН
Тос бетиңди сулуу айга,
Сен да сулуу болорсуң,
Ушул түндө бизге күлбө,
Айдай сулуу сорорсуң.
Тос бетиңди жарың өпкөн,
Сен дагы өпкүн жаным деп,
Ал сүйүүлөр өзүнчө өткөн,
Андан ысык күн өтөт.
Ырас, жаркын, кара көзүм,
Сенин кымбат бир сөзүң.
Үзбөй туруп гүлдүн өзүн,
Жыпар жытын жытта өзүң.
Бир гүлүм бар сен билесиң,
Же жаштыктын отубу?
Жүрсөм да ой, сен да сезгин
Жатсам түндө жок уйку.
Курбум билет, аз күн болду
Санаам такыр өзгөрдү,
Же кеч, эрте сундум колду
Алууга айды көктөгү.
Билем жаркын билем сени,
Өрттөйт сенин ырдашың.
Ал билбейби же билеби
Бекер шылдың кыласың.
Ошол гүлдү үздүрбөсмүн,
Жаштык күнүм барында.
Кызыл гүлүм түшүрбөсмүн,
Өскөндүрмүн багына.
Тилектешим кара көзүм,
Сулуу түндү билбейсиң,
Сулуу асман бузуп көркүн,
Айга булут тилейсиң.
Билем жаркын ал узакта
Жакшы үмүттө жүргөндүр,
Санаа чындык бул убакта
Жар өбүүсүн ойлой жүр.
Сүйүктүү түн ар кимге эмес,
Сүйүктүү түн сүйгөнгө,
Сүйүктүү түн улам келбес,
Сүйүү отуңда күйгөнгө.
Ай бир сен деп, түк уйку жок
Сезесиңби деги өзүң?
Сүйүктүү түн менде айып жок,
Кечир жаштык күнөөсүн.
Курбум билет аз күн болду,
Санаам такыр өзгөрдү.
Же кеч, эрте сундум колду
Алууга айды көктөгү.
ТАҢ АТАРДА КӨЛ БЕТИ
Ыссык-Көлдө чабактын,
Сүзсө, ойносо өз эрки.
Даяр тосуп алууга
Бир четинен, бир чети.
Мына көлдө таң атты,
Таң алдында көл бети.
Карап турсам таң нурун
Көлгө тегиз төгө алды,
Эркин сүзгөн чабактар
Ыргып шоола көрө алды,
Көлдүн көрктүү толкуну
Көлдөн көлгө бөлө алды.
Сулуу таңкы шооланы,
Көл кучактап өбө алды.
Таң атарда көл бетин
Карап турчу азырак,
Таңкы таттуу уйкуга
Талыкшыбай жакшырак.
Алыста калган жарыма
Кайрылууга азгырат.
Көлүм таңда мен көргөн
Таң алдың сулуу экен го,
Толкундан шоола тараткан
Шамалың сулуу экен го.
Көлдө эркин сүздүргөн
Заманың сулуу экен го,
Сулуулукта ойгонгон
Талабым сулуу экен го.
Таң алдында көл бети
Жаштар курган оюндай,
Таң алдында көл бети
Жарым ысык койнуңдай.
Таң атарда көл бети
Нева боюндай.
Жети-Өгүз
ТҮНКҮ
КАЙЫК
Түн айлуу түн, көл да бүгүн толкунсуз,
Бир телмирип, бир жылмаят кээде суз.
Бурчу бери, ушул түнкү кайыкты,
Көл үстүндө мен болоюн учкан куш.
Көлдүк курбум ме, кайыкты айдагын,
Ысык-Көлдүн күңгөй жагын айлангын,
Ушул күндө кайра тартып алабыз,
Жаштык күндүн өткөн жылдар айларын.
Турчу мындай, айдайынчы мен өзүм,
Көлдөй талап бар экенин көл көрсүн,
Кыргызымдын аккан кайран кандары ай,
Ушул көлдөй өмүр кайра төрөлсүн.
Көл четинен ортосуна түшөлү,
Кең жол алып, кененирек сүзөлү.
Түнкү кайык, кайда бара жатабыз?
Бул рахат эмес бекен түштөгү.
Жаңы өмүрдү гүлдүү күндү элдеги,
Менин жарым көлгө да айта кел деди,
Түнкү кайык бизди таанып калышсын,
Көл бетине ырлар жаза келели.
Таң атарда күн чыгыштан жел согот,
Ойгонгондой көлдүн бети козголот,
Бир чер жазар көлдүн таңкы адети,
Толкун келет, толкуп толкун кошоктоп.
Биз ошондо буга кучак керебиз,
Себеби: көл биздин тууган энебиз.
Түнкү кайык биз бүтүрүп сапарды,
Толкун минип кошо толкуп келебиз.
Көлдүк курбум ме кайыкты айдагын,
Ысык-Көлдүн күңгөй жагын айлангын.
Ушул түндө кайра тартып алабыз,
Жаштык күндүн, өткөн жылдар, айларын.
Жети-Өгүз
БОЗ ҮЙ
Жети-Өгүздүн чоң жайлоосу Көк-Жайык.
Күңгөй, тескей эки жагы тең жайык,
Ак өргөлүү колхоз айлын карачы,
Невадагы кечки сүзгөн жел кайык.
Кеч бешимде келип түштүк жакадан,
Жайлоо алыс, минген аттар чарчаган.
Биздин кыргыз мейманчыл эл эмеспи,
Дасторконду кере жайып таштаган.
Бизге тарткан түркүн тамак жер жайнайт,
Жана асылган чоң казанда эт кайнайт.
Ушу үй ээси, төрдө отурган карыя
Ачык колдуу, оокатына бел байлайт.
Берекелүү, кесирлүү бул дасторкон,
Бир сындырым нансыз калган күн болгон.
Каттамадан, майдан, канттан алгыла,
Өзү өнгөн жок, келди мына бул колдон.
Чер кумары комузуна бурулат,
Аны коюп, кайра мандаш урунат.
Э, балдарым бир көргөндү айтайын,
Деген кезде үй да тым-тырс тынчтанат.
Жылан жылы күүгүм талаш жол тарттым,
Кап түбүндө арпа да жок бир тартым.
Түштүк жерде үмүт кылган тууган бар,
Балдар үчүн талкан суроо кызматым.
Каш карая чоң жол менен келатам,
Дарманым жок, арбыбаган жер басам,
Бир убакта калың күмбөз кез келди.
Как алдымдан чыга келди эки атчан.
Экөөндө тең жигит зээри күлүк ат,
Экөөнүн тең иреңи ток, үнү шат.
Мүнөздөрү кыз издеген жигиттер
Күмүш жабдык түнгө болбой этет жарк.
Мүрзө жолу коркунучтуу мурунтан,
Жолду тосуп ач бөрүлөр улушкан,
Керимбектин, Шадыкандын тытылган
Малакайы табылыптыр деп уккам.
Менден мурун көп күндөр, көп айлар,
Оокат издеп кеткен далай малайлар.
«Баланчанын кеткен бойдон дайны жок»
Ошол бойдон кайтбай калган далайлар.
Токто дешти эки мырза токтотту,
Шылдың, күлкү бардыгына окшотту.
«Ач дөбөткө жол кыдырган эрмек дейт»
Жолуң болсун, көрүп келгин тозокту 1
Жүрөк кылды коркунучтуу урушту,
Кайраттандым ойлоп кайра турмушту,
Эки мырза кызыгына батууга,
Байкап турам, четтеп барып турушту.

Ажалың жетти деген мааниде.
Эсенкулдун күмбөзүнөн жаңы эле,
Элең-булаң шашып өтө берерде.
Жүз кадамдан түнкү соккон бороондой,
Чаң ызгытып келе жатат бирдеме.
Сөзгө келдим, түшүмбү, же өңүмбү,
Жок дедим да эске албадым өлүмдү,
Боор этине ыксыраган адамдын
Ач көркоонун жанган көзү көрүндү.
Кирип келди жардам, жардам, туугандар,
Үнүмдү укту, жашырынган жок алар.
Арыстандай мен да кошо бет тостум.
Колду сунуп, чоң казатта туу кармар.
Уулуу тиштер мага келип ар деди,
Кандуу тырмак чукул келип сермеди,
Ушул күчкө токтоо берген былк этпей
Кубаты эле жыйырма бештин мендеги.
Ат дүбүртү ары карай чабышты,
Бир биринен узоо үчүн чабышты,
Өлүм менен биз турабыз тирешип,
Колум барып алкымына жабышты.
Ыгым келди жанда канжар болсочу,
Өпкөсүнө такалсачы толтосу.
Сол кол менен төрт чөнтөктү аңтардым,
Кездик таптым бир досумдун колкосу.
Ач көркоону оң кол менен тиредим,
Үйдөй ташка такалгандай билегим,
Жолдон тозгон жолбунга мен жем эмес,
Таамай уруп жүрөгүнөн жиредим.
Мына анын таш жүрөгү калт этти,
Өлүмдөн суук сүрдүү иреңи жылт этти.
Алсыратып тиреп турган күч бошоп,
Төөдөй көркоо жерге барып талп этти.
Эки колдон менден тамтык калган жок,
Бир тамчы кан бирок жерге тамган жок,
Мүрзө үстүнө сендиректеп олтурдум,
Жол дагы алыс, бут шилтерге дарман жок.
Дүбүрт чыгат мени карай чабышкан,
Бир-биринен чыгуу үчүн жарышкан.
Бая жолдо учураган мырзалар
Ат тердетип жетип келип калышкан.
Бали жигит, сага дөөлөт консун дейт,
Капшытыңа алтын, күмүш толсун дейт.
Азаматтын бир басканы өчбөс из,
Баатыр мунуң бизге соогат болсун дейт.
Көңүлү суур күлүк минип чабыштын,
Көңүлү суур дүнүйөгө сук жарыштын,
Алтын эмес, күмүш эмес дан толсун,
Дүнүйөгө толсун сенин капшытың.
Бир көркоонун териси экен ал дедим,
Көзүң өтсө ичик кийип кал дедим,
Жолуңарда учураган айылга
Баатырлыкты мырзам айта бар дедим.
Эки мырза жакын тартты эки атты,
Көл шал болуп бир саатта зорго артты.
Ошондо да төрткө бүктөп салганда,
Төрт бучкагы жерди чийип баратты.
Берекелүү, кесирлүү бул дасторкон,
Бир сындырым нансыз калган күн болгон.
Каттамадан, майдан, канттан алгыла,
Өзү өнгөн жок, келди мына бул колдон.
Ай нур төктү жайлоо бети октой түз,
Кайык минип терең кыял көлүн сүз.
Түн ойнуна баарысы актан кийинди,
Кең жайыкта; түндө ушундай көрүнүш.
Тегеректеп четте олтурду картаңдар,
Ай, он сегиз деген арман ичте бар.
Өмүр гүлү жаштар четке бөлүндү,
Өңкөй кыздар менен өңкөй боз балдар.
Жаштар ойну кытыгылайт түн койнун,
Көк жайыкта ойноо жакшы түн ойнун.
Карыялар көрөлүчү дейт оо балдар,
Деди бирөө, баштайлычы кыз ойнун.
Жигиттин ыры:
Маңдайдан сылайт жыпар жел,
Жыпар жел жарым бери кел.
Жаркыным бир сен дегенде
Адетим ырдап жиберер.
Кыш айланып жаз болот,
Кыркалай тартып эл конот,
Көңүлдү улап ошондо,
Бүгүнкү жыпар жел согот.
Атканда күлүп нурлуу ак таң
Мен келатсам ыраактан,
Сүйгөн бир жарым беш саамай
Суу алып жатсаң булактан.
Колдон бир туйгун учурсаң,
Кыйкуулап көктөн куш куусам.
Жылкыдан чарчап кайтканда
Кой көзүм саамал жуткузсаң.
Жаркыным алма убагың,
Кызыл бир гүлдөй бурагың,
Кой көзүм менин бактыма
Толуп бир турган убагың.
Күйгөнүмдө жалган жок,
Күйүп бир кетер арман жок.
Курбулар сурап калганда
Чынымды айттым аргам жок.
Жаркыным бери кел басып,
Айлуу түндө чер жазып.
Ушул го биздин сүйүүлөр
Өмүргө болсун күлазык.
Кыздын ыры:
Кызыл гүл күнү жел менен,
Желдин күнү көл менен,
Гүлдөй болгон жигитке
Шек келтирчү мен белем.
Жайлоонун гүлүн үзүп ал,
Гүлдөй өмүр тосуп ал.
Толкунга чөкбөс турмуштун
Кайыгына түшүп ал.
Мен болсом сенин күйгөнүн,
Бир сенсиң менин сүйгөнүм.
Таратсак биздин айылга
Жыргалын кандай сүйгөндүн.
Сайраган булбул биз бүгүн,
Таба гой билген өз гүлүн.
Биздин сырды таратчы,
Жашырбачы айлуу түн.
Деген кезде, түн узак жол тарт дешти,
Жаштык күнүн тандап сүйүү шарт дешти.
Оюн бүтүп топтор тарар алдында,
Кемпир, чалдар жаштыгыңа бах дешти.
Оюнга мас чала уйкуда мен жатам,
Бир күн конгон ушул үйдөн сыр чачам.
Мен түшүмдө ушул боз үй ичинде,
Көл үстүндө жылжып алыс жол тартам.
Жети-Өгүздүн чоң жайлоосу Көк-Жайык,
Күңгөй, тескей эки жагы тең жайык.
Ак өргөлүү колхоз айлын карачы,
Невадагы кечки сүзгөн жел кайык.
БИЛИНБЕГЕН ҮЧ МЕЗГИЛГЕ
Үй алдында көрктүү калың бак өсөт,Өз башынан көп доорлор өткөзөт,
Булбул келер, булбул сайрар тили өчөр
Көз алдыма үч мезгилди көрсөтөт.
Бир мезгилде: сулуу аткан таң келет
Өмүрүндө эсте калар бир ирет,
Бул бакчада ыракаттуу уктасаң,
Таңда таттуу үндөр сайрап жиберет.
Бирде ойгонсоң бакчаң гүлгө жайнаган,
Бакчаң эмес гүлгө толгон айланаң.
Жаштык доору дал ушул гүл курактуу
Гүл ичинде бал сорушкан таңдайдан.
Айы толгон, май түнү экен теңи оогон,
Уйку безген өңкөй тентек топтолгон.
Көздө сүйүү, сөздө жалган эрегиш,
Жигит тарап, кыз тарабы бир болгон.
Кээ бир улан тийип качып шоктонот,
Оюн куруп кайра баары топтолот,
Чер жазылып жалгыз өбүү калганда
Жумшак түнгө жашырынып жок болот.
Жалгыз мезгил бул чак эмес мезгилдер,
Жалгыз мезгил, достор жаштык кезиңер.
Бакка келген сулуу түндө көп кылмыш,
Жаштык кезиң көп кылмышты кечирер.
Бир мезгилде бак кыйраткан шамалдар,
Көрктүү багым токтоого алы араң бар.
Таттуу күндөр, жыттуу гүлдөр салкын кез,
Кайда-кайда бышкан кызыл алмалар.
Бир мезгилде күздүн бүркөө түнү жок,
Алда качан жаздын жашыл гүлү жок.
Жалгыз гана көк караган тоо башы
Бул бакчамда адам кирер түрү жок.
Мен ойлоном ойду ойго толтурам,
Санааларга мээ талдырып болтурам,
Бакча ичинде өзүм жалгыз термелип,
Үч мезгилди элестетип олтурам.
Бир замандын жаштарыбыз эрк алган,
Кыска өмүрдү мол кылууга аттанган,
Бул доорго туулуп жашап кетүүдө,
Адамдыкты актап кет дейт бул заман.
Жолдош сенин көптү көрөр көзүн бар,
Бул өмүрдө көпкө жашаар өзүң бар.
Жеке сүйгөн бир курбума бул ырды
Эстесин деп айтып калар сөзүм бар.
Сүйгөн курбу далай сүйүп өптүңөр,
Жүрөгүмдө калар ошол көркүңөр.
Жаштык кезди эске аларбыз тамшанып,
Кыздар деген,
Балдар деген, сөз бүтөр.
ДҮЙНӨГӨ КӨЗ КАРОО
Балам, мен көптү көрдүм, көптү билем,
Көп уккам карыя сөзү жакшы деген,
Кадырлуу жолугууга эрмек үчүн,
Карылык сөздү айтайын бирден-бирден.
Алдыңда бүркүт сүрдүү кабак, кашым,
Арыстандай куба сакал ак чач башым,
Үзүрүн менин жолборс көзүм көрдү
Саноого оңой эмес сексен жаштын.
Айылда Бекзат деген бекзат болду,
Бүт мүлдө көлдүн жээгин алган орду,
Колдо ырыс, колдо дөөлөт ойногон соң:
Ачылган тоонун кызыл гүлүн сорду.
Эр жигит тишиң барда таш чайнап кал,
Үйрөнгөн атасынан макалы бар.
Ал үчүн тоо, көл эркин сайран болуп,
Шаңкылдап самап көктү, салды шумкар.
Кең сайран доорун сүргөн күндөр өттү,
Бекзат ат кыргыз жерин дүңгүрөттү,
Адамдык ракатын мен табам деп,
Айылдан тандап сулуу кыздарды өптү.
«Жер өрттө чыксын десең кыргызга атың»
Дегендей билбеген ким Бекзат атын.
Картайган жетимиш жаш өмүрүндө
Ошондо колунда эле он бир катын.
Дүйнөдө адам болуп жаралмак бар,
Дөөлөт кең жаштык ачат өмүрүң тар,
Пайгамбар кырк бир катын алган тура,
Бекзат ат, атың барда дүркүрөп кал?!
Он беш жаш, жаш сулууну алып көрдү,
Жаш гүлдү уулу тили чагып көрдү,
Рахат мында да эмес, башка жакта,
Деп Бекзат мындан дагы танып көрдү.
Кемитип, он бир жашты алып көрдү,
Он сегиз бышкан алма кагып көрдү,
Ракат мында да эмес, башка жакта,
Бекзат ат, гүл даамынан танып көрдү.
Өмүрдө кулун сындуу ат минбедим,
Койнума бала жытту кыз кирбедиң,
Бекзатты ушул жактан кем жаратып,
Я кудай, кур дөөлөттү неге бердиң.
Эртеси көл жээгине жыйнады элин,