Акындын Элеси - 12

Шол мүрзөгө барар элем жөө басып,
Турпагынан бир ууч алып келүүгө.
Арстандын жүрөк канын канатып,
Ага кошуп балдарыма берүүгө.
18/Х 1948
Чолпон-Ата
ФРУНЗЕНИН ТҮНҮ
Бир мен эмес, чын сүйөрүң баарыңдын:
Түндөрү алтын... Түндөрү алтын, шаардын.
Анда калган: күзгү сонун түндөрдү
Мени өлтүрбөс эмгегимдей сагындым.
Жылт жылт этип, жылдыз көлү аккандай,
Куттуу бүлө кубанчына баткандай,
Көк мунарык, жашыл шоокум ичинде:
Ырыс көлбөп, фонтан болуп аткандай.
Угулса экен, түнкү бөбөк күлгөнү,
Кубанса экен, жаш бөбөктүн жүрөгү...
Неге десең:
Колун жайган, колун каткан бооруна,
Менин шаарым, акылмандар түнөгү.
23/Х 1948
Чолпон-Ата
ЖАҢЫЛУУ
Көл боюнда, биздин колхоз жанында,
Жакшы тамдуу бир топ орус калкы бар.
Тыңшап турсаң күн кеч кирер маалында,
Уйларынын не бир сонун аты бар.
Көңүлү жылып ушул жакшы адатка,
Кийизбай да башын чайкап, жактырат.
Элди туурап, уй пададан кайтканда,
Дөңгө чыгып:
Зоя! Зоя!
Зоинкалап чакырат.
Муну укканда кыт-кыт күлөт келиндер,
Кыздар, чалга, таң калгандай жалт карап,
Карт орустар, көптөн сырын билгендер,
Ай Кийизбай, Ай Кийизбай деп калат.
Ага болбойт, дөңдөн туруп Кийизбай:
Зоя, Зоя,
Зоинкалап чакырат.
Ай аксакал, адаттан терс бул кандай?
Жигит атын койгун дешип каткырат.
Кабыл көрбөй жогорудай сөз оңун,
Биздин ата, өз кылганын жактырат:
Дөңдөн туруп, эркек кашка торпогун:
Зоя! Зоя!
Зоинкалап чакырат.
23/Х 1948
Чолпон-Ата
КЫЗЫЛ ЖҮК
Дан беребиз, берген данды эл алат,
Алган элдин өмүрүнө саламат:
Берген белек жокко сиңип кетпестен
Кайра айылга ырыс болуп таралат.
Бат жөнөсүн кызыл жүк,
Бол, жигиттер, ылдамдат.
Атадан калган насаат бар:
Берген март эмес,
Алган март!
Бол, жигиттер, ылдамдат.
Эгин төкмөк өзүнчө бир салтанат,
Эмгек менен көтөрүлмөк биздин даңк,
Берген белек дөөлөтүнөн кемибей
Кайра айылга байлык болуп таралат.
Бат жөнөсүн кызыл жүк,
Машинаны бери тарт!
Ашык бүтсүн пландан,
Берген март эмес
Алган март!
Бол, туугандар, ылдамдат!
Эгин бермек биздин урмат, биздин бак,
Сыйлоо керек ата журтту кадырлап.
Ушул буудай калк санаасын тындырып,
Кайра айылга тынчтык болуп таралат.
Бат жөнөсүн кызыл жүк,
Бол, туугандар, ылдамдат!
Бергениңе кубангын,
Берген март эмес,
Алган март!
Бол, туугандар, ылдамдат!
24/Х 1948
Чолпон-Ата
ДАН ЖОМОГУ
-Ушул буудай, ушул дан,
Биздин өмүр, биздин жан.
Колдо кубат, белде күч
Жүрөктөгү жылуу кан.
Сонун шаар, сулуу там,
Көккө карай жулунган,
Завод, фабрик, шахтылар
Баары, баары ушундан.
Пароходдор көлдөгү,
Паровоздор чөлдөгү,
Сан жетпеген машина
Баары нандын бөбөгү.
Дүр-дүнүйө, ак, сары,
Көз тайгылткан тыштары,
Алтын, күмүш, жакуттар
Баары нандын кыздары.
Танке менен замбирек,
Көп түрлөрүн ким билет?
Болот канат самолет
Оюн салган көк жиреп.
Ааламды жарган ардагы,
Кылымды бузган салмагы,
Өнөрпоз, чебер, көсөмдөр Баары нандын ардагы.
Колхозчу эккен ушул дан Биздин өмүр, биздин жан.
Комунизм байлыгы: Ушул буудай, ушул нан.
24/Х 1948
Чолпон-Ата
АТА-ЖУРТ
Жылуу кийин, жолун кыйын үшүрсүң,
Кыш да катуу... бороон улуп, кар уруп...
Суугунду өз мойнума алайын,
Жол карайын, токтой турчу Ата-Журт!
Түндөр жаман... кырсык салып кетпесин,
Наалат келип ат тизгинин шарт буруп...
Азабыңды өз мойнума алайын,
Из карайын, токтой турчу Ата-Журт!
Жазда башка... Жел тийбесин абайла,
Көпкө турбас, мобул турган сур булут.
Бүт дартыңды өз мойнума алайын,
Сен ооруба, мен ооруюн Ата-Журт!
24/Х 1948
Чолпон-Ата
ЭМГЕГИҢ
Сентябрь , коон жыттуу сонун ай,
Бышыкчылык... Барлык элдин көңүлү жай.
Эмгек күнгө жаңы буудай бөлүнүп
Жакшы иштеген ударниктин баары бай.
Дал ушул ай, үстүдөгү сонун ай,
Мобул буудай сенин энчиң
Бери кел ой, Курманбай!
Октябрь ай, жийде жыттуу сонун ай,
Жакшы иштеген колхозчунун баары бай.
Эне эмизген сүтүнөн ак мээнетиң,
Байлыгыңа туура кара уялбай.
Дал ушул ай ошол айткан сонун ай,
Отуз центнер сенин энчиң
Көтөр, көтөр, Курманбай!
Кыйын күндүн кыйынына каржалбай,
Ак иштедиң, ала жүргөн балбандай.
Адалдыгың, адал эне сүтүндөй,
Өз бактыңа туура кара жалтанбай.
Бүгүнкү ай, эмгек бөлгөн сонун ай,
Кырк беш центнер сенин энчиң
Көтөр, көтөр, Курманбай!
25/Х 1948
Чолпон-Ата
ТАШЧЫЛАР
Колдоруна майышпаган лом алып,
Таш омкоруп, арабага таш салып,
Араң тарткан кош өгүзгө дем берип:
Соп, соп,
Соп! деп, айдап баратып;
Таш казгандар кеп кылышат өз ара:
Мобул акын өз өзүнчө убара,
Ойлойт, басат, бирдеме айтып күңгүрөйт,
Кыйын экен... кыйын экен буларга. .
Андай эмес, кыйын эмес абалар,
Силер антип аёо көрбөй караңар,
Кээ бир күнүм:
Соп, соп десең, баса албаган
Кош өгүздүн жаманына барабар.
Кээ бир күнүм: көктө сызган тулпар ат!
26/Х 1948
Чолпон-Ата
МЕНИН ҮЙҮМ
Үйүм сонун, ойдогумдай кең турам,
Ырыскымдан ыраазылык сөз угам...
Түн жармында из жашырган уурудай
Ким ой бул?
Тереземди: тырс, тырс урган,
Тырс урган?
Жакырчылык сен белемсиң?
Мен бир убак коломтоңдо жылынгам:
Болду эми жетет, ары кет,
Киргизбейт сени,
Эшигимде дөбөтүм бар жулунган.
Кет ары, кет ары,
Кет ары менден ант урган!
Үйүм таза, мыкты жашайм, бай турам,
Досторуман жылуу, сылык сөз угам.
Түн жармында мени уйкумдан чочутуп
К-и-м ой бул?
Тереземди тырс, тырс урган,
Тырс урган?
Учук оору сен белемсиң?
Мен бир убак очогуңда жылынгам.
Болду эми жетет, ары кет!
Киргизбейм" сени
Эшигимде дөбөтүм бар жулунган.
Кет ары, кет ары,
Кет ары менден ант урган!
Оокатым мол, мейман күтөм, март турам,
Тилегим ак, уу сунганга: бал сунам.
Түн жармында, сүттүү уйкуман чочутуп,
Ким ой бул?
Тереземди тырс, тырс урган,
Тырс урган?
Тынчтык өмүр сен белемсиң?
Мен ар убак сууңду ичип кулпургам!
Кел бери,
Мен жалгыз: аял, баласыз,
Аял менен ыркым келбес, мен урган!
Мейли сокур, дөдөй бала туусаң да,
Антым ушул; өлгөнүмчө сени менен бир турам...
26/Х 1948
Чолпон-Ата
ЫСЫК-КӨЛ
Ысык-Көл, сени сүйдүм, сени ырдадым.
Ырыма өзүң болдуң бел кылганым.
Күнүмдүн ичкен суудай берекеси
Өзүңдүн бир көйкөлүп ыргалганың.
Ысык-Көл, сен ырыскым, сен жыргалым,
Ырыма өзүң болдуң дем кылганым.
Өзүнчө урматтуу бир салт экен го,
Күрпүлдөп көбүк чачып турган маалың.
Ысык-Көл, өзүң барда, менда бармын,
Сен жарым, кереги эмне башка жардын...
Тагдырдын марттыгына мен ыраазы,
Бар тура, кубанарым, мактанарым...
Эй, көлүм, тунугундай тунуп турсаң,
Бирок да тунук акыл уул туусаң...
Кубатсыз мендей начар акындарды
Шарпылдап толкуп туруп, жээкке урсаң.
26/X 1948
Чолпон-Ата
КАЗАКБАЙ
Жакшы айдабай, картөшкөнү жаратпай, •
Майдан салып бирөөнө бир кадактай,
Картошканы алдап жейсиң ошентип,
Ай куусуң да...
Ай куусуң да Казакбай.
Күз болгондо жүз пуд эгин табасың,
Отуз сомдон пудун сатып саласың.
Жаз болгондо ошол эле эгинди,
Үч жүз сомдон араң сатып аласың.
Алда сенин соодагерлик каадаң ай,
Куп саткычсың... куп алгычсың Казакбай.
Кечээ келген тууган элдер бир далай
Мейманчылап келгенине карабай,
Бакча айдады, заңгыраган үй салды,
Чарбасы да сенден мыкты, сенден бай...
Алда сенин эпчил өскөн каадаң ай,
Жыртык тамың жыртык бойдон Казакбай
Тапкан акчаң үч миң сомдон ар бир ай,
Өз сырымды айткым келет уялбай,
Үй-жайым жок, чай ичерге чыным жок,
Төшөгүм жок, мейман келсе салардай;
Мына ушундай сенин иниң кайран ай,
Жашаганды менден үйрөн Казакбай,
Айтар сөздү айтуу керек калп айтпай,
Элдер жаман,
Же биз жаманбыз
Казакбай!
26/X 1948
Чолпон-Ата
КАР ЖААДЫ
Жааган бул кар, баягы кар,.. кар эле...
Зергек, чыйрак сезим берген денеге,
Кур олтурбай куп камынып алганбыз,
Бул ак келин биздин үйгө келерде.
Сүт эмем деп кыш эмчегин сааганга,
Бул жааган кар, баягы эле жааган кар...
Бутка муштаар, беттен чымчыр келинди,
Көзүнө илбей ойноп жүрөт жаш балдар...
Ойноп жүрөт, от болгон соң денеде,
Балдар эмне, бир-биринен кем беле...
Мылтык атмай, бомбу ыргытмай, сайышмай.
Оюндары коркунучтуу эң эле...
Быйылкы кыш шашып түштү эң эрте,
Ала-карга эрте конду терекке.
Карап туруп ушул балдар оюнун,
Ыйлайм... Ыйлайм... Эч кимге айтпа энеке.
Мен бар болсом, жарарым чын керекке,
Тилегим бар, себеп болор себепке.
Бул оюнду жакшылыкка жоруйлу,
Ичикий суук...
Эшикти жап, энеке.
КҮЗ
Калкка берген карыздарын кыя албай
Мүлкүн чачкан шок балдарын тыя албай,
Кабын алып айлыбызга күз келди
Жазгы айдаган картошкасын жыя албай.
Элге берген өз энчисин кыя албай,
Ээ-жаа бербес шок балдарын тыя албай,
Кабын алып айлыбызга күз келди,
Жакшы чыккан капустасын жыя албай:
Бул күз өзү, көптөн бери көпкөлөң,
Мерес болсом деген оюн көп көрөм.
Жүзүм кызы катуу ооруп жатканда
Кадыр улап, боору жумшап өппөгөн.
Бул күз өзү көптөн бери көпкөлөң
Таш боор болсом деген оюн көп көрөм.
Өрүк уулу быйыл каза тапканда
Боору жумшап бир тамчы жаш төкпөгөн.
Ай, ай балдар атка минип чапкыла,
Күз кайда экен барып издеп тапкыла!
Көзүн ачсын, колхоз деген кыйын журт
Жакасынан катуу силкип тарткыла.
Урсаңар да, ал ак көңүл таарынбайт
Катуу сынып капалыкка багынбайт,
Эрки жетпейт бизди таштап кетүүгө,
Качам десе: качар жагы табылбайт.
Алды жакта жайдак атчан жай мырза,
Арткы жакта ач кыйкырык кыш мырза.
27/Х 1948
Чолпон-Ата
МЕН ЖҮРГҮНЧҮ
Мен жүргүнчү көз ачкандан жөө баскан
Жөө басуудан көңүлүм түк жүдөбөйт.
Алган сапар алыс экен карасам,
Баса берем, баса берем,
Баса берем... түгөнбөйт.
Мен жолоочу эс тарткандан жөө баскан,
Мээнет тартып жөө баскан жол түк өлбөйт.
Алган сапар арбыбаптыр карасам,
Баса берем, баса берем,
Басар жолум түгөнбөйт.
Кырдан туруп, арт жагыман карасаң:
Мен аткан ок, токтоосу жок учкан шыр...
Түзгө чыгып каршы алдыман карасаң,
Мен айбаттуу, тоо көтөргөн бир баатыр.
27/Х 1948
Чолпон-Ата
ДЕН СООЛУК
Жаш кезиңден жаркылдап,
Жакшы болсо ден соолук,
Кор болбойсуң, өскөндө:
Бирде жатып, бирде ооруп.
Бала кезден жаркылдап
Бекем болсо Ден соолук.
Кем болбойсуң өскөндө:
Кээде жатып, кээде ооруп.
Окуп билим аларда,
Теңтушуңа тең болуп,
Керек экен ошондо,
Темирдей бекем ден соолук.
Эл коргоого барарда,
Эр көкүрөк кең болуп,
Керек экен ошондо,
Эң биринчи ден соолук.
Тоодон шахты казарда,
Тоодой ташты омкоруп,
Керек экен анда да,
Эң биринчи ден соолук
Жолдошуңдун жанында,
Жолборстой кыраан шер болуп,
Теңеле басып тең жүрүп,
Мактанарың ден соолук.
Илимпоз болсоң өскөндө,
Элдин камын ойлонуп,
Талыктырбас эч качан,
Жан жолдошуң ден соолук.
Сүйгөнүңдүн жанында
Сүрүң кайрат дем болуп,
Сүттөй көңлүң агарып,
Сүйүнөрүң ден соолук.
Алсыз болуп арбайып,
Алты күндө бир ооруп,
Арман айтып зар ыйлап
Жалынсаң келбейт ден соолук.
Жашоо керек жадырап,
Заманыңа бел болуп.
Бакыт-ырыс таалайың,
Ушул эле ден соолук.
Түгөнбөгөн адамзат,
Кебелбеген кем болуп,
Тукумдан-тукум калтырчуу
Мурасы ушул ден соолук.
28/Х 1948
Чолпон-Ата
МУЗЫКА
Мен суу ичпейм, таңдай катып турганда,
Мен нан жебейм алдан тайып курганда,
Музыкадай мага таттуу суусун жок,
Берчи мага,
Берчи мага
Жарым кашык музыка!
Мен ыйлабайм, капа тартып турганда,
Мен кубанбайм, бак дөөлөткө тунганда.
Дарым ушул, кайгы жана шаттыкка,
Берчи мага,
Берчи мага,
Жарым ууртам музыка!
Эмнелер жок, бул дүйнөдө - жарыкта,
Не бир сонун... не бир кымбат асыл баа...
Мен кетерде, ошончонун ичинен
Сагынарым,
Эң аярым
Эң кымбатым - музыка!
28/Х - 1948
Чолпон-Ата
ЖҮЗҮМ АЙЫ
Ойдогу оюм чыккан менен оңунан,
Аз кечиктим убакыттын жогунан,
Жылдагыдай эми айылга жөнөөрдө,
Жүзүм айы кармап калды колуман.
Ичте санаам чыккан менен оюнан,
Аз кечиктим даярдыктын жогунан,
Машинага эми олтуруп жөнөөрдө
Жүзүм айы тосуп калды жолуман.
Мына ошентип мен айылга барарда,
Кымыз ичип чын суусунум канарда,
Жүзүм айы бир өпкөн соң кучактап,
Жаным жыргап калып калдым калаада.
Мен жүзүмдү капа кылып ар дайым,
Жалгыз таштап, кетип жүргөм жыл сайын.
Сагыныпмын келчи жакын жаныма,
Жаным айым, ширин айым, бал айым.
28/Х - 1948
Чолпон-Ата
ӨЗҮМДҮ ӨЗҮМ
Мен өзүмдү үй сыртынан тыңшасам,
Күрс, күрс эткен оор жөтөл үн чыгат...
Бүткөн экен кайран өмүр, кайран жан...
Деп жалооруп, көңүлүм шондо бир сынат.
Мен өзүмдү бир көчөдөн карасам,
Баскан өңдүү алсыз, арык сөлөкөт...
Албуут бала, эми болуп араң жан
Айыкбас дарт болгон өңдүү өнөкөт.
Мен өзүмдү уктаганда карасам,
Жаткан өңдүү бир өлүк жан, каны жок.
Жүрөк күчүн тамырынан санасам,
Чарчагандай араң согот алы жок.
,
Мен өзүмдү өлгөн кезде карасам,
Күлүмсүрөп керилген бир шер жатат.
Бул акыйкат жазмышына жарашкан
Тагдырына ракмат айткан азамат.
Билген билер, билбегенге не чара,
Менсинген жаш, муну кимден кем көрөт?
Кең пейилдүү, ачык колдуу бечара
Кыйын жашап, жакшы жазган өңдөнөт.
Мен өзүмдү бир кылымдан карасам,
Тээ алыста чаң ызгыткан шаң чыгат.
Өлбөстүктүн өжөр эркин талашкан
Эрдигинен нечен тирүү жан чыгат.
28/Х - 1948
Чолпон-Ата
ЖАЗ
Жаздын таттуу...
Эртеңкиси, күүгүмү,
Жаздай сүйсөм бардык жашаар күнүмү
Ташка тийип сынган болот үнүндөй,
Кулагымда шыңгыр эткен бир үнү.
Жаздын алтын...
Эртеңкиси, күүгүмү,
Жаздай сүйсөм, барлык көрөр күнүмү!
Чөнтөгүмдөн сууга түшкөн дүйнөмдөй
Кулагымда шылдырт эткен бир үнү...
Тил албассың, жакшылыкка жолдосо,
Оңолбоссуң, кемтигиңди оңдосо...
Ай, жаным жаз, кымбаттыгың эмнеде?
Жоголгонуң, сынгандыгың болбосо?..
28/Х - 1948
Чолпон-Ата
Билбейм кандай,
Эмне ойдо экен катарым?..
Мен өзүмдүн тагдырыма капамын.
Заманымдын керегине жарабай,
Эрте кургап, муздап бара жатамын.
Билбейм кандай,
Кайсы ойдо экен катарым?..
Мен өзүмдүн жазмышыма капамын.
Кыйын күндүн пайдасына жарабай,
Кыйган талдай сынып бара жатамын.
Мен жашадым өз күнүмө таарынбай,
Кара тилек, жаман ойго багынбай,
Түк билинбей өтүп кетет окшоймун,
Бир кеченин жаап кеткен карындай.
Таза жүрдүм кастык ишке камынбай,
Адал жүрдүм арамдыкка малынбай,
Досторума аппак болду максатым:
Бир кеченин аппак жааган карындай.
29/Х 1948
Чолпон-Ата
СУУ КЕЛАТАТ
Суу келатат,
Суу келатат бир кулак,
Момун сууну мактап алчуу жакшы убак,
Ураа, достор! Арык толо аккан суу
Колхозчуга табылбаган кадыр-барк.
Жер атасы, эл атасы мына ушул,
Өз колунан бере турган бекер даңк.
Ак, ак,
Суум, ак,
Эгиниме балдай жак!
Суу келатат,
Суу келатат бир кулак,
Арзан сууну кымбат алчуу бул убак,
Көрүшө элек тууганымдай сүйүнттү
Турган кезде, кызылча өнбөй, ,жер кургап,
Ураа, достор! Сууга кулдук кылалы,
Мына дөөлөт, мына шекер, мына кант!
Ак, ак,
Шашпай ак,
Түшкөн эмдей жакшы жак.
Ак, ак,
Айланайын, суум, ак!
Эжем менен көрүшкөндөй көңүлүм шат.
Арпа, буудай, жүзүм, коон, дарбызга
Бир туугандай кенен уктап, коно жат.
Тиричиликке сенден кыйын табып жок
Тамырын бил, кетсин оору, кетсин дарт!
Ак, ак,
Суум, ак,
Калкты сыйла, калкты бак.
Шашпа, жаным, жайыла түш кең тарап,
Калк эккендин керегине тең жарап,
Жара түшөр биздин жарык өмүргө,
Бек турбасаң, так текшерип, так карап,
Ураа, достор! Кечеги ичип мас болгон
Мына - бозо,
Мына - вино, мына - арак!
Жок вино эмес, биздин дүйнө - биздин мүлк,
Биздин абийир,
Биздин сыймык, биздин даңк!
Ак, ак, ак,
Кенен ак,
Элди сыйла, элди бак!
Бат, бат,
Шашпай ак,
Жерди сыйла, бизди бак,
Ак, ак,
Эркин ак,
Элди сыйла, элди бак.
29/X 1948
Чолпон-Ата
***
Катуу жатып, жумшак ойгонуп,
Көңүлүм сергип кенен дем алдым.
Өмүрдө дарт тагын жоготуп,
Өз энчиме жаңы жаш алдым.
Жумшак жатып, таттуу ойгонуп
Көктө турган күндү карадым.
Кайра чыйрак, кайра бек болуп,
Койнум толо ырыс санадым.
Тыңшап, тыңшап боюм балкыды,
Мен укпаган өмүр күүлөрүн.
Жан жыргатар жыргал салкыны,
Эх, заман... сенин күндөрүң!
29/Х 1948
Чолпон-Ата
ШААРЫМ - АСЫЛ ФРУНЗАМ
Эрте туруп тереземен карасам,
Сүттөн бүткөн таза калаа көрүнөт.
Жарыша аккан жаштык менен сулуулук
Ушул жерден эки айрыкка бөлүнөт,
Кубанычтуу тунук үндүү үн каккан:
Шаарым, шаарым,
Асыл шаарым - Фрунзам.
Кең ачылган каалгамдан карасам,
Канттан бүткөн таттуу калаа көрүнөт.
Эң бир кымбат достук менен ынтымак
Ушул жерден бир дайрага чөмүлөт.
Жүзү жарык,
Мобул өтүп бараткан.
Шаарым, шаарым,
Асыл шаарым - Фрунзам.
Сыртка чыгып үй алдынан карасам,
Жөн турбаган бир шок калаа көрүнөт.
Таза тукум, эсенчилик, токчулук:
Ушул жерден миң табакка бөлүнөт.
Өскөнүнө,
Көркөмүнө таң калткан:
Шаарым, шаарым,
Асыл шаарым - Фрунзам.
30/Х 1948
Чолпон-Ата
КООНЧУ
Кана жесем, сен айдаган коондон,
Каным сергип кубаттанам, оңолом.
Кабак ачар колхозчунун байлыгы
Калың чыккан шекер көкчөң, тордомоң.
Мен кайрылдым, эңсеп сени, чоң жолдон,
Ушул жолдо он беш жылдай жоголгом.
Даам жесем коон үзгөн колуңан
Оорусу жок он бешимдей оңолом.
Мен бул жолдо жыйырма жылдай жоголгом
Сени сыйлап бир күн калып конбогом.
Коон жесем сенин кары колунан
Кайгысы жок он бешимдей оңолом.
Алтын бактым кайтсын үчүн жоголгон
Сабагыңан коонуңду үзүп оңолом.
Тер жыттанган алачыгың ичинде
Сенин терчил чапаныңа ороном.
Сенин терчил чапаныңа ороном,
Оорусу жок он бешимдей торолом,
Желдетке окшоп коон башын шарт алып,
Мээрими кең калыс жолдо оңолом.
31/Х 1948
Чолпон-Ата
БӨК, БӨК БӨДӨНӨМ
Бөк, бөк, бөк
Бөдөнөм, бөдөнөм, бөдөнөм,
Турумтайм көрөгөн.
Бекер жатып, бекер жеп,
Беш пулуң жок төлөгөн.
Таруу аңыздан таруу жеп,
Беде аңыздан беде жеп,
Арпа менен буудайды
Көңүлү өч терип жеп.
Токтук сени мас кылып,
Мастыгыңан ыр чыгып:
Быт, быт, бытпылдык,
Бытпылдык, бытпылдык!
Бөк, бөк, бөк
Бөдөнөм, бөдөнөм, бөдөнөм,
Жагалмайым көрөгөн.
Жатып ичип, жатып жеп,
Бир пулуң жок төлөгөн.
Сени тооруп басайын,
Семиздигиң байкайын,
Пырр... деп учуп кетерде
Топум менен басайын.
Бастырбайсың балакет
Сенде куулук, көп кылык...
Кеңири айдап, кен жеген
Колхозчулук мас кылып,
Мастыгыңа чыдабай
Быт, быт, бытпылдык,
Бытпылдык, бытпылдык,
Бытпылдыктан ыр чыгып.
Берекелүү биздин эл,
Берешен кол биздин жер,
Эмгек алды колхозчу
Он күнүнө бир центнер,
Байгерчилик күн берди
Кеткен мээнет, аккан тер
Биздин колхоз тоюна
Өзүң басып, өзүң кел,
Эгер колуң тийбесе,
Берекенин ичинде:
Ойноп күлүп жүрө бер.
Кененчилик мас кылып,
Мастыгыңан ыр чыгып,
Кубанганың салтанат,
Өлөңүңдү айта бер:
Быт, быт бытпылдык,
Бытпылдык, бытпылдык,
Бөк, бөк, бөк
Бөдөнөм, бөдөнөм,
Кыргиегим көрөгөн.
Эми качар айлаң жок,
Кармап алар өндөнөм.
Менде сонун капас бар,
Ырыс менен жөлөгөн.
Бир жылына беш жолу
Тынчтык өмүр төрөгөн.
Калк жашасын тынч күндө,
Катуу иштен, тыныгып,
Сен, бөдөнөм, сайрай бер
Тынчтык күндү ыр кылып.
Бытпылдык, бытпылдык,
Сени тооруп басайын
Бөк, бөк, бөдөнөм,
Бөдөнөм, бөдөнөм.
31/Х 1948
Чолпон-Ата
КОММУНИЗМ КОЛХОЗУ
Береке тапты түгөнгүс,
«Коммунизм» колхозу Ушул беш жыл ичинде,
Алма болуп жолдошу.
Байып алды дүркүрөп,
«Коммунизм» колхозу.
Кийинки үч жыл ичинде
Жүзүм болуп жолдошу.
Атчан өтүп баратсаң,
Алманын жыты бур этет,
Салаалаган ак жүзүм,
Көңүлүңдү желдетет.
Шарап болчу бир түрү,
Мейиз болчу бир түрү,
Ден соолукка бекем күч,
Ар бир сабак бүтүнү.
Пияздары бир катар,
Сабиздери бир катар,
Мурда колхоз билбеген.
Нечен кымбат уруктар.
Казандагы майлуу эт,
Кылымдар жашап келатат,
Оройлугу болбосо,
Эмнесине таң калат?
Табактагы таттуу эт,
Замандар жашап келатат,
Жалкоолугу-болбосо,
Эмнесине таң калтат?
Жебе дебейм этиңди,
Жей бер он беш кадактан.
Түрлөндүрүп жиберсек,
Чыйрак тукум жаратат.
Ошондуктан Билаалы,
Акыл менен айдаткан.
Берекелүү айлына: Белдүү тукум жайнаткан.
Аны билип Билаалы,
Ак ой менен айдаткан
Сулуу, балбан балдарды
Колхозуна жайнаткан.
Коммунизм колхозун
Уландырган Билаалы,
Ыйык план жагынан
Бүт колхоздун ири алды.
Муну сүйүп колхозчу,
Башкармага шайлаган.
«Коммунизм» атанган
Колхозуңан айланам.
Мыкты иштейт деп колхозчу,
Башкармага шайлаган:
Бүткөн бою бүт акыл
Башкармаңан айланам.
З1/Х 1948
Чолпон-Ата
ПАМИДОР
Мен келгенде бул жерге
Коңшу турган короолор,
Айда деди Алыкул:
Памидор,
Памидор!
Чын пейилден ошентип,
Көрсөткөн соң жакшы жол,
Кырка, кырка сап кылып
Айдап алдым:
Памидор,
Памидор!
Кезек күтпөй суу жыгып,
Кыялым бар ороңдор,
Анан мага коңшулар:
Бизде дагы:
Памидор,
Памидор!
Жакшы айтканга, терс айтып,
Кыялым бар короңдор,
Анда берки коңшулар:
-Бизде дагы:
Памидор,
Памидор!
Урушчудай теригип:
Бул эмнең дейм, жолдоштор!
Анда берки коңшулар:
Кээде таяк жегизет,
Памидор,
Памидор!
Мен жаш кезден турмушка
Катуу бышкам жолдоштор!
Суу тарттырган теңиме:
Чабал белем
Памидор,
Памидор!
1/ХI 1948
Чолпон-Ата
ВИНО
Ичем вино, ичем - ичким келгенде,
Адалдыкты арамдыгым жеңгенде!
Мен жогортон башка ырым да айткандай:
Экөөнүн тең тамырлары тереңде,
Бирок:
|
Арамдыкы бир,
Адалдыкы миң!
Ичем вино, бирок ичким келгенде,
Ууландырып ушак мени жеңгенде!
Калк айткандай чагым менен мактоонун
Тамырлары эң бир терең, тереңде.
Бирок:
Чагымдыкы бир,
Мактоонуку миң!
Вино куюп курбалыма, теңиме,
Курсант болуп курбулуктун демине,
Өз жаныма бардыгымды дем кылып,
Урматыма ичпегенде эмне? •
Турар күнүм бир,
Калар күнүм миң!
1/ХI 1948
Чолпон-Ата
ЖУМУШЧУНУН МҮНӨЗҮ
Көрүү керек, аманчылык бар чакта
Ким кызыкса: сулуулукка, гул-бакка.
Таң калдырып чыгышка аккан суулары
Жумушчу аттуу бир дүйнө бар биз жакта.
Колдору алдуу, аяктары басарман,
Жүргөн жери жамандыктан тазарган.
Сакалдуусу: Ваня, Сергей, аталып,
Кары өмүрлөр ушул жакта жашарган.
Барга ташып, жокко моюн бербеген,
Адөөлөттүк таразасын тездеген.
Бирин бири: кыздар, балдар аташып,
Карылыктын айлына бир келбеген.
Арам байлык, сөөлөт жыйбай тамына,
Кайрат кылып өзүнүн күч-алына.
Куштар болуп шол дүйнөгө 1 барганды
«Сен» деп сүйлөп ысык кылган жанына.
Соолур кезде, мени өндүрдү, тургузду,
Кымбат жасап, арзан берди турмушту.
Ошондуктан: акын атым болбосо Турмушумда мен да кара жумушчу.
3/ХI 1948
Чолпон-Ата
1. Жумушчунун дүйнөсү.
КҮНГӨ
Сен адамга жашоо күнүн тараттың,
Кызыктырдың, таңгалдырдың, караттың.
Төрөөтүңдө өлүп кайра тирилген
Энеге окшоп бул дүйнөнү жараттың.
Алыс сапар кеткенине сүйүнө,
Далай жылдар келбей коюп үйүнө...
Ата кургур ооруп калар бекен деп,
Корккон өңдүү... коркконуң бул дүнүйө
Бирок, дүйнө андайыңа карабай,
Бул дартыңды бир угууга жарабай,
Шоктук кылып чаң салууда эркинче,
Ата-энеге таш боор өскөн баладай.
1/ХI 1948
Чолпон-Ата
БИЗДИН КЫЗЫЛЧА
Белоруссту айланып,
Түгөл кыдырса:
Табылбас дейм достор,
Мындай кызылча.
Сонун кызылча,
Жолу орусча да Тили кыргызча,
Ой, биздин кызылча.
Украинды айланып,
Түгөл кыдырса:
Табылбас дейм балдар,
Мындай кызылча.
Сонун кызылча,
Тили орусча да Кийми кыргызча,
Ой, биздин кызылча.
Казак жерин айланып,
Түгөл кыдырса:
Табылбас дейм достор,
Мындай кызылча.
Сонун кызылча,
Жаны орусча да Каны кыргызча,
Ой, биздин кызылча.
Жер дүйнөнү айланып,
Түгөл кыдырса:
Табылбас дейм балдар,
Мындай кызылча.
Таттуу кызылча,
Таттуусунун себеби:
Даамы кыргызча.
2/Х1 1948
Чолпон-Ата
КЕЧКИ УБАК
Күндөгүдөн үйлөрүнө кеч чубап,
Колхозчулар кайткан кезде кечки убак.
Көркөм сулуу, тиричиликтин өлчөмү,
Кыз кийминдей жарашыктуу, эң бир чак.
Мына мобул кеч маал үйгө кайткандар,
Ага, жеңе, төгөрөк бет жаш балдар.
Ыракаттай ысык сүйүп чарчоосун
Тагдырына, кагылайын айткандар.
Мына мобул кеч мал үйгө келгендер,
Чымыр ава, буудай жүздүү жеңемдер.
Кээде аз ичип, кээде басып жыңайлак Өскөн жерим, алтын жерим дегендер.
Кайткан калктын эс алганы туюлат,
Кемегеде жанган оттор суюлат.
Кең казандан, берекелүү сузгудан,
Табак толо таттуу тамак куюлат.
2/ХI 1948
Чолпон-Ата
ФЗОдогу ИНИМЕ
Билем иним, мени жакшы көрөсүң
Агаң аны жакшы ыр менен төлөсүн.
Эс тартканда көңүлүң калар менден да,
Себеби сен: менден ары өнөсүң.
Жакшы көрсөң, агаң аны тыябы?
Жакшылыкты: жамандыкка кыябы?
Экөөбүздү теңдеп өлчөп карасаң,
Жумушчунун кененирээк кыялы.
Сага жакшы, бул турмуштун алысы,
Өз колуңда: урмат, даңкы намысы.
Экөөбүздү бирдей өлчөп карасаң:
Жумушчунун бекемирээк далысы.
Мендей эмес, анын жарык көңүлү,
Менден жоомарт, менден сыйлуу көрүндү.
Таразага теңдеп өлчөп карасаң,
Жумушчунун узагыраак өмүрү.
Мени чанба, таамай карап байкап ал,
Жакшымды алып, жаманымды бөлүп сал,
Атак сүйбөс, көтөрүлбөс жагымды:
Жумушчулук сыпатымды сактап кал.
3/ХI 1948
Чолпон-Ата
МАЛЯР
Маляр келди, бир чоң үйдү майлады,
Кабак түйгөн капалыкты айдады.
Ушул адам, ушул сырдуу кийимчен.
Бул дүйнөнүн үстүндөгү каймагы.
Кетти, кетти, кетти чоң үй капасы,
Кеткенине кубанды уул атасы.
Ушул адам, ушул эски кийимчен,
Бул дүйнөнүн үстүндөгү тазасы.
Үй тазарды, жарк деп кабак ачылды,
Өмүргө кас, учкан чаңдар басылды.
Сөздөрү орой, чала кызуу бул адам,
Бул дүйнөнүн асылынын асылы.
Эң кеч жатып, элден эрте тура алган,
Ойлогонун ойдогудай кура алган.
Касиеттүү мындай кымбат кесиптен,
Менин атам, билбейм неге кур калган?
3/ХI 1948
Чолпон-Ата
ЖУМУШЧУ
Жумушчу калк: дал өзүмдөй жөнөкөй,
Анда каруу, менде таттуу көмөкөй.
Бизсиз: ырсыз жана эмгексиз
Бул турмуштун бир минуту жөн өтпөй.
Нечен дайра нечен суулар байланып
Өлкөбүзгө нечен шаар жайланып
Жумушчу калк, кана соруп чылымын,
Мен үстүндө ак куш болуп айланып.
Жумуш күчөп, жыл артынан жыл кууп,
Оңдоп, бүтөп улам бийик, кең куруп,
Жумушчу калк чайын ичип үйүндө
Мен үстүндө алтын канат ыр тууп.
Бакыт жасап кур темирден чапкылап
Тынчтык жасап, отту арыга тарткылап
Бул жашоонун жаны бизде экенин
Мен жар салам, канатымды каккылап.
3/ХI 1948
Чолпон-Ата
ДУБАЛЧЫ
Эй, дубалчы, бийик кетти дубалың,
Кызыл, кызыл кыштарыңа кубандым.
Көңүл үчүн кол тездигин мага бер,
Сен бербесең, кимге менин убалым?
Бүгүн башка, кечеки мен караган,
Түздүгүнө, бектигине таң калам.
Чык, чык урган чың үнүңдү мага бер,
Сен бербесең, кимге кадыр сала алам?
Ушул ак шерт, кечээ элиңе берген шерт:
Менин шаарым андан жаңы, андан бек.
Сынык өлкөм курч болотко куюлуп,
Шылдың болду согуш деген кара бет.
Барган үйгө, дагы он ирет барамын,
Билбегенге, көңүлүм түшүп карармын.
Ачык кыял, марттыгыңды алгандай
Муну дагы бекер сурап алармын.
3/ХI 1948
Чолпон-Ата
ЗАВОД КӨРДҮМ
Курдаштар завод көрдүм, өнөр көрдүм,
Өрттөй курч өмүрүнө түштү көңлүм.
Чыдамкай өзүндөй кең болуш үчүн,
Ушунун кешигин жеп өсүп өндүм.
Мен муну жан боорумдай жакын көрдүм,
Салтына, адатына жакшы көндүм.
Өзүндөй кыраан, балбан болуш үчүн,
Нанын жеп, тузун ичип өсүп өндүм.
Мен мындан нечен ирет сабак алдым,
Мына бул ошол менин алгандарым:
Элимдин бир ишине жарасын деп,
Жанымды тартуу кылып берип салдым.
Тапкан мүлк, байлыгымды калкка салдым,
Калк үчүн канатымды канга малдым.
Өлкөмө тыйынчалык зыян кылбай,
Бир сомго бир күн берип иштеп алдым.
Заманам кайда ээрчитсе, эрчип бардым,
Атамдай насаатына кулак салдым.
Бир минут ооруп, чарчап калганымды
Өлүмдөй өмүрүмө уят алдым.
Дал ушул заводдуку - турган шаарым,
Дал ушул завод кызы - сүйгөн жарым.
Жаткан үй, салган төшөк ушунуку
Ичкен суу. Жана башка, дагыларым.
З/ХI 1948
Чолпон-Ата
ПРЖЕВАЛЬСКИЙГЕ
Жөн гана:
«Жолум улуу-кичүү» дешпей,
Эсен соо сен жеримде жүргөн кездей,
Озунуп менден мурда сүйгөн Көлдө,
Сен менен тургум келди, маңдай тескей.
Көл бою кандай сулуу, кандай кызык,
Үстүндө күн өткөрсөң куштай сызып...
Ал бир кеп... Толкуну күч түндөрү асыл,
Сен менен сүйлөшүүгө кыйкырышып.
Сүйлөр сөз: өнөр кууган саякатың,
Узарткан сапарыңды, өлбөс бактың.
Дал ошол бактың турган көл боюнда
Бир турса кичинекей менин атым.
Ызаттап мрамор ташка тамга баскан,
Эстүү журт арбагыңды кадырлашкан.
Сага окшоп көл боюнда атым турса,
Эмне арман?.. Муштумдай бир кара таштан.
Көл сонун... Алдан тайбайт кышта тоңуп,
Бул көлдө бир учалы, бирге конуп.
Үстүндө сенин жаның бүркүт болсо,
Үстүмдө менин жаным жылдыз болуп.
4/ХI 1948
Чолпон-Ата
ПЛОТНИК