Ogul - 06

6.Ýalňyzlyk, powest
--70
7.Jennet derwezesiniň açary, powst –75
8. Ogul, (Gyzdurdy enäniň ogly) powest--80
9.Hasaplaşyk pursaty, powest --60
10.Mähnet dünýädäki kiçijik jaý, powest --80
11. Keseki (Pereňli ýesir), romam --310
12.Gowşut han ( “Saragt galasynyň” täzeden işlenen
nusgasy), roman
-400
13.40 ýylda ýazylan kitap, ýatlama--esse –800
Hekaýalar:
1. Uruş haçan gutarýar --24
2. Ýekşenbe güni öýleden soň –24
3. Sazyň piri nirede --24
4. Ýedi derýanyň aňyrsynda—12
5. Kim günäkär? --17
6. Goňşy gelin – 12
7. Hojaýyn -- 15
8. Şol agşam ýagyş ýagypdy –6
9. Awda --6
10. Goja, çoluk, Garagöz—15
11. Wekil ýegen ogul öýerýr –18
61
12. Gara garganyň gözlegi --16
13. Possun --18
14. Nowruzda satylan gyzyl alma --18
15. Çekir Goşanyň aladay --15
16. Leksiýa –10
17. Sergin şemal –10
18. Gara pagta –18
19. Ülker bireýýäm ýaşypdy –10
20. Gara seçekli arzan ýaglyk –18
21. Hajy aga --10
22. Ak çeşmäniň aýdymy –10
23. Annagül –24
24. Gara dogan –10
25. Ýazylmadyk hat –7
26. Bossan ene --14
27. Üç aýlyk bagt—15
28. Ykbal köçesi –60
29. Galada –10
30. Köne goňşy –6
31. Ýekegöz --22
32. Halanmaýan adam –20
33.Ajal bilen duşuşyk –5
34.Gijeki waka –5
35.Hassalyk –14
36.Süýji kekre –15
37.Iň soňky kempir –15
38.Gök derwezä barýan köçe –8
39. Toýçy –10
40. Otly geçip barýar –14
41. Ägä –11
42. Tersmaňlaý—25
43. Bugdaýreňk gyz –7
44. Ahyrzaman—11
45. Sähra balasy-10
46.”Tamdyr”—10
47.”Kleptomaniýa” –20
Jemi 3150 sahypa töweegi. 130 a.l.
630 sahypadan ( 27 a. listden) 5 tom.
2009.
62
ATAJAN TAGAN
YKBAL KÖÇESI
( Köp seriýaly çeper filmiň ssenariýsi )
1.
Paýtagtdaky täze gurlan kaşaň jaýly orta mekdepleriň biri. Mekdebiň birinji
gatyndaky “Bildirişler” tagtasynda: “Ertir paýtagtymyzyň ähli mekdepleriniň
ýokary synp okuwçylary üçin bag ekmek boýünça ýowar günüdir. Ýokary
synplaryň okuwçylarynyň hemmesi ir sagat dokuzda mekdebimiziň öňüne
ýygnanmaly. Hormatly Prezidentimiziň tutuş ýurdumyzy hem paýtagtymyzy
daş—töweregi blen gür baglyga bezemek baradaky çagyryşyna zähmet bilen
jogap bereliň!”
2.
Synpda sapak geçip gutaran ýaşuly mugallym Berdi Möwlamowiç okuwçylara
ýüzlenýär:
--Gadyrly okuwçylar! Aşakdaky bildirişden siziň baryňyz eýýäm habarlysyňyz.
Oňa garamazdan, ertir hemmämiziň ýowara çykmalydygymyzy menem size ýene
bir gezek ýatladaýyn. Beýle ýowaryň örän uly manysy bar.Bag-bakjasy kän
ýurtlar, bag-bakja bezelen şäherler gadym zamanlardan bäri medeniýetli hasap
edilip gelnipdir. Topragynda suw, yzgar ýetmezçilik etmeýän käbir ýurtlarda
çybygy ýere taşlasaňam, aladasy edilmegine mätäç däl, öz-özünden agaç bolup
ýetişýär.Biziň suw gytlyk edýän Orta Azyýa ýurtlarymyzda bolsa her düýp nahal
saýaly agaç bolup ýetişýänçä, gaty kän zähmet talap edýär. Şäherimiziň daşyny
saýaly agaçlardan doldurmak üçin edilýän işlerden bizem çetde durmaly däl. Biziň
mekdebimize, şol sanda biziň 10-njy “B” synpymyza-da belli bir meýdan,
oturtmak üçinem belli bir san nahal bölünip berildi. Biziň okuwçylarymyz bu
derwaýys işde hiç kimden yza galmaz diýen umyt edýärin.Ýowara siziň synp
ýolbaşçyňyz hökmünde meniň özümem gatnaşýaryn.Ýöne ertirki uly döwletli
işimize gözegçilik etmegi bolsa Hajy Nuryýewe tabşyrýaryn. Garşy dälmisiňiz?
Uzyn boýly, görmegeý ýetginjek ýerinden turýar.Ol Hajy Nuryýew.
Okuwçylar el çarpýarlar.
3.
63
Ýaşlar synpdan çykyp ugranlarynda, jorasy Gunça bilen tirkeşip barýan Aýläle atly
gyz Hajynyň egnine kakyp geçýär.
--Nen seni başlyk saýlanmagyň bilen çyn ýürekden gutlaýaryn, Hajy Batyrowiç
Nuryýew!
--Bir günlük başlyklygymy çyn ýürekden gutlanyň üçin menem saňa halys
ýürekden çykýan minnetdarlygymy bildirýärin, Aýläle Şadyýewna Muhadowa!—
diýip, Hajy hem az-kem Aýläläniň gepleýşine meňzedip, ýaňsyly hem ýasama
äheň bilen synpdaşyna jogap gaýtarýar.
4.
Ikinji gatyň basgançagyndan aşak düşüp barýarkalar, pes boýly, çypar sary,
dykalanan ýaly semiz Yklym atly okuwçy bile barýan uzyn boýly ýoldaşyna:
--Ýolbaşçylyga saýlanan bolsam, synpymyzyň iň owadan gyzy Aýläle meniňem
egnime kakyp geçerdi—diýip tukatlanýar.
--Näme, egniňe kakylmany üçin kemsinýäňmi? Onuň üçin kemsinip ýörme!
Me!—diýip, ýoldaşy Yklymyň egnine mazaly kakýar.
Entireklänsoň, özüni dürsän keltejik oglan urlan egnini tutup durka:
---Sen Aýläle däl ahyryn, sen Artyk--diýýär.—Özüňde-de et bolman, diňe süňk
bolansoň, eliňem daş ýaly. Aýläläniň Hajynyň egnine kakan eli ýup-ýumşajykdyr.
Bolsa-da, men kemsinibem baramok welin, egnime kakýan sen däl-de Aýläle
bolaýsa, maňa hoş ýakardy.
--Aýlälä gowy görünjek bolsaň, senem Hajy ýaly uzyn bol, görmegeý bol…
--Hiç mahalam meniň boýum uzyn bolmaz, Artyk.
--Alada et.Sporta gatnaş, azrak iý.Irden öýňüzdenem garnyňy doýrup
gaýdýansyň. Mekebe gelibem, her arakesmede bir ullakan bulka iýýärsiň. Beýtseň,
boýuň ösmez, iniň öser.On sekizem ýaşaňok welin agramyň ýüz kilodanam geçýär.
--Bulka iýýänim hakda aýdýanyň dogry.Ýöne agram hakda aýdýanyň ýalňyş.
Men ýüz däl, segsen sekiz kilo.
--Şu boýuňa segsen sekizi az görýäňmi?
--Az göremok. Ýöne men sen ýaly üç günde bir bulka iýip oňup bilemok.
Ajygsam aşgazanym awaýar, başym aýlanýar. Ýöne men aç gezsemem boýum
ösmez.Sebäbi meň kakamam gaty keltejik. Ol kelte bolansoň, özündenem kelte
boýly ejem bilen tanyşýança, kän mahallap öýlenip bilmänem gezipdir. Ejesi,
kakasy kelte oglan uzyn bolmaz diýýäler.
--Ol-a ýalan welin, kelte boýlularam söýýäler ahyryn. Aýläle-de seni birden
söýse-de söýer ýörer-dä. Söýgi görk-görmege garamaz diýýäler.
--Ol mümkin welin, hiç kim seni söýmese-de, boýuň uzyn, görmegeý bolsaň erbet
däldir-le.
--Onyň başga gep. Ýöne egnine kakyp geçeni bilen sen Aýläle Hajyny
halaýandyr öýtme.
--Meni halama, seni halama, Hajyny halama.Onda Aýläle kimi halaýarka?
--Biziň mekdebimizde okaýan oglanlaryň ikimizden başlap, hemmesi Aýläläni
halaýar.Ýöne Aýläle welin biziň mekdebimizde okaýan oglanlaryň hiç birinem
halanok.
64
-- Ahyr soňy Aýläle-de kimdir biri bilen durmuş gurmaly bolar ahyryn? Ýa ol
durmuş gurmak hakda pikir etmeýärmikä?
-- Sen oňa özüňi halatmagyň aladasyny ediber. Belkem maňlaýyň çüwer.
Yklym süýem barmagyny çekgesine ýetirip, ýoldaşyna “Sende kelle ýok” diýen
yşarar edýär.
--Beýden bolma. Durmuşda her hili ýagdaý bolýar.Ynha, meň kakam bigörk,
ejemem gaty owadan.Özem kakamdan on bir ýaş kiçi. Dawa-jenjelsiz, agzybir
ýaşaşyp ýörler.Senem Aýläleden tamakin boluber.
--Aýläle häzir hiç kimi halamaýan bolsa, ahyrynda näme bolar?
--Görmegeý hem ulumsyja gyzlar ikimiz ýaly gowy oglanlara göwünleri
ýetmän, deň-duşlarynyň hemmesi öýlenýänçä tumşuklaryny ýokaryk tutup
gezýäler-de, iň soňunda-da, ikimizçe ýoga barmaga mejbur bolýarlar.Aýläle-de
şolar ýalynyň biri bolar.
--Nähili boljagyny-ha bilemok welin, ony birneme götergileýälerem. Ynha
Maksadam, Hajy Nuryýewem şu mahala çenli dörtlüksiz okaýalar. Emma
Türkmenistan boýunça geçirilýän olimpiada bäsleşigine bolsa Aýläläni
iberjekmişler.Gögmegeý gyz bolany üçinmi?
-- Dogrusyny dogry aýtmaly. Olimpiada meselesinde, meniň pikirimçe, sen
ýalňyşýaň,Yklym. Ynha, himiýa dersinden menem bäşlikçi.Ýöne himiýa gezek
gelende, hemmämiz Aýläla boýun bolaýmaly. O gyz, dogrudam, himiýa üçin
doglan ýaly.
--Näme, ol diňe himiýa bäsleşigine gatnaşmalymyka?
--Men bäsleşigiň düzgünini bilemok.Ýöne olimpiadada matematika bilen
himiýa kökman bolaýmaly. Ynha, görersiň, eger iberseler, Aýläle himiýadan ýeňiji
bolubam geler.
--Näbleýin-dä! Olimpiada tutuş Türkmenistan boýunça geçirilýän bolsa, başga
welaýatlarda-da özüne göwni ýetýänje okuwçy gyt däldir.
-- Ol mümkin…
4-a.
Aýläl bilen Gunça mekdebiň howlusyndan çykyp barýarlar. Derwezäniň daşynda
köçe tarapda ýigrimi bir—ýirimi iki ýaşlaryndaky gaty uzyn hem biörküräk ýigit
dur. Ol saga-sola garan bolup, syrbildirmezlige salan bolsa-da, gyzlary synlamak
üçin durandygyny aňdyrmaly. Ol Aýläle bilen Gunça köçä düşüp daşlaşýançalar,
yzlaryndan seredip durýar. Ahyram hem ahmyrly hem begençli tolgunma bilen
mekdebiň derwezesinden daşlaşpar.
5.
Iki ýoldaş mekdebiň gapdalyndaky köçä ýetenlerinde, owadan ýaş aýalyň özünden
gaty uludygy mese-mälim bildirip duran çal saçly adamynyň tirseginden tutup
gelýändigini gören Artyk ýoldaşyny hürsekläp, geçip barýanlara tarap çalarak
ümleýär.
--Düşündim—diýip, Yklym ýylgyrýar.
--Düşünen bolsaň, göwnüçökgünlik etme.
6.
65
Köçäniň gyrasynda owadan hem täze “Toýota” dur. Çal saç adam şol maşynyň
gapysyny açyp, ýaş aýaly medeniýetlilik hem uly hormat bilen ulaga mündirýärde, özi hem rula geçýär.Bu gezek Yklym Artyga yşarat edýär.
--Menem düşündim—diýip, Artyk jogap gaýtarýar.
--Eşitdiňmi? Hajy mekdebi gutaran badyna, ene-atasy oňa ýeňil maşyn sowgat
etjekmiş—diýip Yklym habar berýär.
--Ony-ha eşidemok welin, kakasynyň Haja uruşgan it satyn alyp berendigi-hä
gulagyma ýetdi. Maşyn edinse-de, gaty gowy-da. Gabat gelse, barjak ýerimize
çenli äkider…
--Puluny töleseň.
--Puluny tölemeseňem mündirer. Hajy beýle gysganç däl-ä.
--Gysgançdygyny, däldigini maşyn alansoň bilersiň.
--Olam ahmal. Gysganç däl adamlar birneme baýansoň birden gysganç
bolýamyşlar.
--Men-ä hiç mahal gysganç bolman.
--Şonuň üçinem sen hiç mahal baý bolmarsyň.
7.
Uly şäheriň etegi. Aňyrsyna göz ýetmeýän giň meýdana çykan adamlaryň sany
sanardam kän. Ýük maşynlary agaç nahallaryny getirip ýör. Başga bir maşyndan
pil, bedre düşürýärler. Ullakan çeleginiň ýüzüne “Suw” diýlip ýazylan ulaglar
peýda bolýarlar. Üýşürlip otlanan hapa-haşal otlaryň ýeňiljek tüssesi asmana
göterilýär. Ses güýçlendiriji apparatlardan şowhunly saz ýaňlanýar.
8
Okuwçylaryny daşyna üýşüren synp ýolbaşçysy Berdi mugallym ellerini
hereketlendirip, bir zatlar aýdyşdyrýar.Onuň özi-de pile ýapyşýar.Saýaly agaç
ekmeklik başlanýar. Kim çukur gazýar, kim maşynlardan nahal, kim bedreläp suw
getirýär.Okuwçylaryň arasynda bize eýýäm çalarak tanyş Aýläle, Hajy, Artyk,
Gunça, Yklym dagy hem bar. Olaryňam her haýsy bir alada bilen.Asmana az-kem
bulut ýygnanypdyr.Adamlar ýokaryk seredişýärler.Belkem ýagyş şitirdär.
9.
Uzaklardanam, golaýdanam göni hatarlar bilen ekilen ýaşajyk arça nahallary
ozalky ýalazy meýdana eýýäm görk berýär.Ekinlere suw guýlansoň çelekleri,
nahallar düşürilensoň sandyklary boşan maşynlar ýuwaş-ýuwaşdan gaýdyp
başlaýarlar.
10.
Hajynyň synpdaşlary hem edilmeli işleri tamamlap, bir ýere üýşýärler.Emma
ýoldaşlaryndan uzraga galan hem ekilmän galan bir düýp nahala gözi ilen Aýläle
ony taşlap gaýtmaga dözmän, şol ýerde güýmenýär.Aýläle tapan nahalyny ekmekçi
bolýar.Onçakly ýumşak hem däl ýerde çukur gazmak gyz maşgala aňsat hem
düşmeýär.Çala urulýan pil yza zyňylyp dur.Golaýdaky ýodajykdan geçip barýan
uzyn boýly, görmegeý bir ýigit gyzyň çukur gazjak bolup kösenip duranyny
66
görýär-de, aýak çekýär. Nätanyş ýigidiň ady Berkeli..Ol Aýläläniň ýanyna
sowulýar.
--Gaty ýerde çukur gazmak saňa ýeňil düşmez, gyz. Garşy bolmasaň, men
kömekleşäýeýin?
--Garşy däl—diýip, elindäki pile söýenen Aýläle ýylgyryp seredende onuň
gözlerinde ýigide bolan hyrydarlyk duýgusy bildirýär.—Sizem arça ekmäge
geldiňizmi?
--Hawa. Bu gün tutuş şäher ýowarda. Bize-de bölünip berilen ýer bar. Hany, pili
bäik ber!
Berkeli pili alanda, eli tötänden Aýläläniň eline degýär.Ol iki çaknyşykdan inçe
duýgynyň uçgunlary döreýär.Bir-birege garan gara gözler ytanýan ýaly bolup,
nazaryny başga tarapa gönükdirýär.
Berkeli derrew çukur gazýar.Aýläle ekilmän galan nahaly çukurda oturdýar.
Berkeli çukura az-kem gum atýança, Aýläle aňyrrakda duran içi biraz suwly
bedräni alyp gelýär.Bedrä tarap gidende-de, eli bedreli yza gaýdanda-da, gelip
duranda-da Berkeli Aýläläni assyrynlyk hem höwes bilen synlaýar.Ol Aýläle suw
guýup bolansoňam, (Gyz bilen ýigidiň göreçleri çaknyşanda ýa-ha jadyly saz
ýaňlansa, ýa-da ýyldyrym çakyp gitse, ýaşlaryň duýgusynyň tomaşaça gowy
ýetmegine ýardam ederdi.) aljyran ýaly bolup, oňa seredip durýar.
--Suw guýlansoň, çukury gumdan doldurmaly ahyryn, oglan!
--Wiý, ýogsa-da…--diýip, aljyramakdan soň özüne gelen Berkeli çukura gum
atmaga başlaýar.Onuň gulagynda Aýläläniň “Oglan,Oglan!” diýen näzik gyz sesi
sol-zol gaýtalanýar.
11.
Aňyrda üýşüp duran synpdaşlarynyň arasyndaky Yklym Aýläläniň bir nätanyş ýaş
ýigit bilen güýmenip durandygyny görüp, beýlekilere duýdurman, Hajy “başlyga”
ümleýär.Hajy Aýlälä tarap ugraýar, Yklym hem onuň yzyna düşýär.Ýöne olar
Aýläläniň ýanyna ýetýänçäler, gyza kömekleşip bolan Berkeli ol ýerden eýýäm ara
açan eken. Hajy onuň yzyndan seredip galýar.
--Kim ýaňky oglan?—diýip, ol Aýläleden soraýar.
--Men näbleýin onuň kimdigini.Öz-ä nahal ekmäge gelenleriň biri bolmaly.
--Adyny soramadyňmy?
--Ýok.
--Kimdigini tanamaýan halyňa, ol näme üçin ýanyňa gelýär? Ýa ozaldan
tanyşmysyňyz?
--Birinji gezek görýän.
--Birinji gzek görýäniň seň bilen näme işi barmyş?
--Geçip barýar eken-de, kösenip duranymy görensoň, çukur gazyşmak üçin
sowlaýdy.
--Çukur gazdyrmak üçin öz oglanlarymyzyň birini çagyraýmaly ekeniň-dä…
Biz entek ol oglanyň kimdigini tanamaly bolarys.
--Men onuň kimdigini bilerin--diýen Yklym Berkeliniň giden tarapyna seredýär.
--Näme etjek ony tanajak bolup? Gaýdyp biziň ony görjegimizden görmejegimiz
ýakyn bolaýmasa.
67
--Bolsa-da, biz ony tanamaly, Aýläle. Başga bir mekdebiň oglany öz
oglanlarymyz barka, biziň gyzymyza kömekleşen kişi bolup, sokulmasyz ýere
sokulýar, bizi kemsidýär.Sen şoňa düşüneňok.
--Kemsider-kemsitmez ýaly bu iki ortada näme mesele barmyş? Ol meň
kimdigimem bilnok, hatda adymam soramady. Kömekleşdi, sag bol diýdi, ýene
ýoluny dowam etdi.
--Mesele bar, Aýläle.Özi-de biz üçin uly mesele. Biz onuň kimdigini gaty tiz
bileris.
Hajy Aýlälä duýdurman, Yklyma gözüni gypýar. Ol hereketden many alan
Yklym Berkeliniň yzyndan gidýär.Aýläle bilen Hajy pildir, bedräni alyp,
synpdaşlarynyň topar bolup dyran ýerine tarap ýönelýärler.
Egni sport eşikli Yklym türgenleýşik geçýän sportsmen ýaly bolup, ylgawuny
ýazdyrman eňip baryşyna, Berkeliniň deňindenem aňyrrak baryp, ýene yzyna
aýlanýar.Şeýdip ol yza gaýdanda Berkeliniň ýüzüni elin synlamakçy bolýar.Ol
maksadyny amala aşyryp, Berkeliniň deňinden geçibem elli ädim çemeleri
ylgansoň, gurpdan gaçyp aýak çekýär.Ýadawlykdan ýaňa zordan dem alýan
Yklymyň ýüregi agzyndan çykaýjak bolýar.Ol sojap-sojap gepleýär.
--Sen näme beýdip, öljek bolup ýörsüň? Aýlälä kim çukur gazyşanda näme? Oň
azary saňa galypmy?
12.
Okuwçylar getirilen iş gurallaryny ýük ulaglaryna ýükläp bolan batlaryna Yklym
hem peýda bolýar.Ol assyrynlyk bilen Hajynyň ýanyna barýar.
--Ýetdim.Ylgap, deňinden öňe geçen boldum, ylgap, yzyma gaýdan boldum…
Men ol oglanyň haýsy mekdepde okaýandygyny bilemok, ýöne ýüzünden tanaýan.
Biziň töweregimizde ýaşaýar.Käte-käte köçede gabat gelýär.
--Sen Aýläläniň ol oglany tanamok diýenine ynanmagyn. Ol gyz şeýtanlygyny
edýändir.
--Dogry aýdýaň, Hajy. Tanamaýan bolsa, ol öz ýoldaşlaryndan aýrylyp, biziňem
gapdalynda ýokdugymyzy peýläp, Aýläläniň ýanyna gelmezdi ahyryn.
--Ýogsam näme. Şonuň üçinem sen ony yzarla,Yklym. Ony biziň mekdebimiziň
gyzlaryna tarap seretmäge-de ýaýdanyp durar ýaly etmeli bolarys.
Yklym baş atýar.
13.
Owadan myhmanhananyň öňi parahat. Bir gapdalda uzyn gyzyl matanyň ýüzüne
uly harplar bilen: “Türkmenistanyň mekdep okuwçylarynyň arasynda geçirilýän
bilim olimpiada bäsleşigine gatnaşýanlara üstünlik arzuw edýäris”- diýlip
ýazylypdyr.
Muhmanhananyň öňündäki aýmançada dört-bäş sany täze awtobus ýolagçylara
garaşyp dur.
Sport eşigini geýnen olimpiýaçylar myhmanhanadan çykyp başlaýarlar. Olaryň
arasynda Aýläle hem bar. Ýaşlar awtobuslara münýärler.
14.
68
Owadan köçe bilen ýola düşen ulaglar daga tarap ýönelýärler.Şäheriň gyrasynda
bäş-alty ýyl mundan öň ekilen saýaly agaçlat töwerege görk berýär.
Awtobuslar asmandan çekilen “Urgan ýoluň” (“Kanatnaýa doroga”) öýjüklerine
münülýän ýerine ýetip saklanýarlar. Ýaşlar, aýratynam Aşgabatdan başga
ýerlerden gelenler ol täsin “howa ýoluna” haýran galyp tomaşa edýärler.Soňra
olaryň özlerem “howa gämisiniň” ýolagçysy bolýarlar. Daşyndan göräýmäge birki
ýyl mundan ozal orta mekdebi tyamamlandyr öýdüp çak edilmeli gödeňsi oglan
“Howa gämisine” münmekden ýüz öwürýär.Oglalaryň biri oňa:
--Sen näme gyzlarça-da ýokmy? Seret, hemme gyzlaram gorkman münýärler
ahyryn?—diýýär.
--Näme diýip kemsitseňizem, men şoňa münüp biljek däl. Siziň münýäniňizi
görsemem, ýüregim agzymdan çykypmyka öýdýän..
--Olar ýaly ýüregiň bilen sen olimpiada nädip gatnaşjak?
--Olimpiada symdan asylgy kabinada geçenok, ýerde, adaty jaýyň içinde geçýär
ahyryn. Onsoňam, meni sym üzüler diýip gorkýandyr öýtmäň. Meň bolşum şeýle.
Kakamam beýiklikden gorkýar.Belkem ol kesel ýaly bolup nesil yzarlaýandyr.
--Düşnükli. Onda biz aýlanyp gelýänçäk sen on bäş-ýigrimi minut ýaly şu ýerde
garaşaý.
--Symdan sallanman, ýerde durmaly bolsa, men ertire çenli diýseňizem, arkaýyn
garaşaryn.Gidiberiň!
Oglan-gyzlary goltugyna alan “Howa gämisi” ýuwaşjadan hereket edip
ugranda, täk özi ýoldaşlaryndan galan ýigit oňa tarap seredip bilmän, tersine bakyp
durýar-da;
--Sag-aman ýere düşüň!—diýip pyşardaýar.
15.
Sessiz “Howa gämisine” münen ýaşlar al-asmandan ýere garap hezil edinýärler.
Uly ak şäher Aşgabat, ondaky beýik ymaratlar eliň aýasynda ýaly bolup
görünýär.Aňyrrakda Türkmenistanyň döwlet baýdagy pasyrdaýar, Garaşsyzlyk
binasy we şuňa meňzeş belli nokatlar aýratyn saýlanyp görünýärler. Aşgabat
aeroportundan asmana galan ak uçar gündogara tarap süýnüp barýar, golaýrakda
bir bürgit howada gaýyp ýör.Uzakda türkmeniň ýaşyl sährasy, aňyrrakda sary çöl
ýaýylyp ýatyr. Kimdir biri:
--Üstünde gezip ýöremizsoň, biz oňa ünsem bermändiris welin, asyl biziň
çölümizem gözel çöl eken!—diýip gygyrýar.
Başga bir oglan ol sözleri ýapyşalga edinip, göçgünli sesi bilen aýdyma
gygyrýar:
--Çölümiz gözel,
Ilimiz gözel.
Geljege barýan,
Ýolumyz gözel.
Ilimiz gözel,
Ýolumyz gözel…
Aýdyma gygyran oglanyň dirižýorlyk etmeginde “Howa gämisindäki” oglangyzlaryň hemmesi soňky iki setiri, hor bolup, telim gezek gaýtalaýarlar:
69
--Ýolumyz gözel,
Ilimiz gözel…
Aýläläniň gapdalynda oturan oglan:
--Aýläläniň örän ýakymly sesi bar eken.—diýýär.-- Muňa “Howa gämisiniň”
birinji baýragyny bermegi karar edýäris.Makulmy?
--Makyl!
--Makul!
16.
”Howa gämisi” yza dolanyp, ýene öňki ýerine gelýär.Oňa münmäge gorkup, täk
özi galan ýigit aşakda ýylgyryp dur.
--Asmanda keýp çekip hezil eden-ä biz. A, sen nämä begenýäň? Biz bilen
gitmäniňe begenýärmiň?—diýip, ýere düşen oglanlaryň biri sowal berýär.
--Men siziň sag-aman ene topraga dolananyňyz üçin begenýän—diýip ol jogap
berýär.—Aşakdan seredip durmak münmekdenem kyn bolsa gerek. Sim
üzülermikä diýip janym bokurdagyma geldi.
--Sim üzülen bolsa-da, ýene ýere düşerdik-dä? Dagy nirä giderdik?
--Sim üzülen bolsa, nirä gitjekdigiňi özüň menden gowy bilýänsiň.
--Hany, akyllyja gürrüň etseňizläň, oglanlar!—diýip Aýläle gaşyny çytýar.
17.
Ýaşlar ýene awtobuslara münüp, saglyk ýolunyň başlanýan ýerine barýarlar.Olar
saglyk ýolunyň ilkinji basgançaklaryna basyp ugraýarlar.”Howa gämisine”
münmedik ýigit hemmeden öňde dogumly-dogumly ädimläp barýar.
--Saglyk ýolundan-a sen gorkman ýöräberdiň-le?—diýlen sowala ol:
--Men ýerden aýagymy üzmesem, hiç zatdanam gorkmaýaryn—diýip jogap
gaýtarýar.
Ýaşlar saglyk ýolunyň öwrüminiň aňyrsynda gözden ýitýärler.
18.
Uly zal adamdan doly.Olaryň agramly bölegi ýaşlar.Öň hatarlarda elleri gül desseli
oturanlar köp. Biziň Aýlälämiz hem birinji hatarda.Onuň keýpi kök.Ol ýanyndaky
gyz bilen bir gyzykly zadyň gürrüňini edip otyr.
Gowy geýnüwli adam sahnada peýda bolýar.
--Hormatly adamlar häzir biz ýurdumyzyň çäginde mekdep okuwçylarynyň
arasynda bilim boýynça geçirilen olimpiada gatnaşanlaryň bäsleşikde gazanan
netijelerini seljeren emin agzalaryny sahna çagyryp, gelnen aýgyt bilen hem
ýeňijiler bilen sizi tanyşdyrmakçy.
Emin agzalygyna girýän on-on iki adam sahna gelip, hatar bolup durýarlar.
--Emin agzalaryyň başlygy, Aşgabadyň 2-nji orta mekdebiniň müdiriniň okuw
boýunça orunbasary, Türkmenistanyň at gazanan mugallymy Saparmämmet
Gurbanmämmedowa söz berilýäris.
Gurbanmämmedow hatardan saýlanýar.Ol elindäki ýazga seredip, söze başlaýar.
--Gadyrly myhmanlar! Hormatly ýaşlar! Siziň kän wagtyňyzy alman,
Türkmenistan boýunça geçirilen bilim olimpiadasynyň eminleriniň gelen netijesini
70
beýan edýärin. Eminleriň kararyna görä, 1-nji, 2-nji, 3-nji hem 4-nji orunlary alan
40 okywçynyň atlary bilen sizi tanyşdyrýaryn..
-- Taryh dersi boýunça birinji ýer Jumanýaz Artykowa berildi.—Hojambaz
etrabyndan.
Jumanýz öňe çykyp, olimpiadanyň diplomyny alýar.
--Matematika dersinden Aşyrmet Saparow—Daşoguz etrabyndan.
Aşyrmet öňe çykýar.
--Himiýa dersi boýünça birinji ýeri Aýläle Muhadowa aldy.—Aşgabat
şäherinden.
Aýläle hem öňe çykýar.Oňa-da olimpiadanyň diplomy hem gül dessesi
gowşurylýar.Zal el çarpýar.
19.
Olimpiada gatnaşan mekdep okuwçylaryny Tükmenistanyň Prezidenti kabul
etmekçi. Birinji ýer alanlar hem olaryň ýany bilen köşge çagyrylanlar kaşaň köçe
bilen köşge tarap barýarlar.
--Mem-ä entek köşge ýetmänkäm tolgunyp başladym welin, prezidentimiziň
ýanynda ýykylyp, gelşiksiz ýagdaýa galmasam ýagşydyr, Aýläle—diýip, birinji
ýer alan gyzlaryň biri Aýläläniň öňünde syryny açýar.
--Biziň ýagdaýymyzam edil seniňki ýaly, Aýgül jan—diýip, Aýläle çalaja
ýylgyryp jogap gaýtarýar.—Özümizi ele alyp, saklanjak bolarys-da.
20
Prezident köşgünde.Kiçiräk zala mekdep olimpiadasyna gatnaşanlar hem beýleki
çagyrylan adamlar ýygnanypdyrlar. Kän garaşdyrman, ýurduň Prezidenti ozaldan
duran kiçijik memberiň arkasyna geçip, köpçülige garap ýylgyrýar-a, çalaja baş
atyp, söze başlaýar.
--Mekdep okuwçylarynyň arasynda ýurdumyz boýunça geçirilen bilim
olimpiadasyna gatnaşan gadyrly ýaşlar!
Hormatly emin agzalary!
Hormatly myhmanlar!
Ýurdumyzda medeni, tehniki, sport forumlary, oba hojalyk, senagat sergileri ýygyýygydan geçirilip dur. Beýle çäreleriň hemmesi-de Watanymyzyň öňe gitmegine,
işimiziň ilerlemegine ýardam edýän çärelerdir.Ýöne siziň şu günki tamamlan
ýaşlaryň bilim boýynça olimpiadasyna men has-da ýokary baha berýärin. Sebäbi
ylym, bilim bolmasa, ylym- bilim ösmese hiç bir ýurtda beýleki ugurlaryňam ösüşi
kanagatlanarly bolmaýar. Ylymly hünärmenleri ýok ýurt yza gitmese-de, öňe
gitmeýärler.Geçen olimpiýadanyň diňe ýaşlar olimpiapadasy bolmagy has-da
guwandyryjydyr.Sebäbi siz, ýaşlar, biziň şu günümiz hem ertämiziň daýanjy bolup
durýarsyňyz. Şu güni hem ertesi ýaş, bilimli, zehinli nesil bilen üpjün ýuirduň
birigüniniňem, ýeneki günleriniňem rowaçlyga sepleşjekdigi öz-özünden düşnükli
bolsa gerek. Atalaryňyzyň, agalaryňyzyň ýeten ýeňişli sepgitlerini dowam etjek siz
bolup galýarsyňyz.Biz size guwanýarys, buýsanýarys, ynanýarys.Geçirilen
olimpiada gatnaşanlaryň ýokary orun almadyklarynyňam ýekejesi-de utulan
däldir. Olaryň şeýle jogapkärli, her kim üçinem bähbitli bäsleşige gatnaşmagynyň
özi-de, meniň pikirimçe, uly utuşdyr. Siziň utuşlaryňyzyň sanynyň köpelmegi, aň71
düşünjäňiziň giňemegi, mähriban Watanymyzyň mundan beýläk-de has
rowaçlanmagyna ýardam etjekdigine men çyn ýürekden ynanýaryn. Biziň öňe
gitmek üçin tutýan maksadymyz biziň durmuş ýolumyzdyr, ykbal käçämizdir.Şol
ykbal köçesinde halkymyzyň rahat ýöräri ýaly ony çarkandaksyz edip saklamakda
siziň edip biljek işiňiz örän uludyr.Siziň ertirki şol jogapkärli borjy doly berjaý
etjekdigize bolsa şu günki bilim olimpiadasynyň netijeleri şaýatlyk edýär. Emin
agzalaryna, olimpiadanyň guramaçylaryna eden uly işleri üçin minnetdarlyk
bildirýärin.Işiňiz şowly bolsun, gadyrly ýaşlar! Indi bolsa olimpiýadanyň
ýeňijilerine Türkmenistanyň hökümetiniň adymdan ýadygärlik sowgatlaryny
gowşurmaga rugsat ediň!
El çarpylýar.
Olimpiadanyň çempiony bolan oglan-gyzlaryň 10-12 sanysy sahna çykyp, hatar
bolup durýarlar.Prezidente ýardamçylyk edýänleriň biri ýeňijileriň atlaryny okaýar,
ýene biri döwlet ýolbaşçysynyň ýaşlara gowşurmaly sowgatlaryny eltip berýär.
--Taryh dersi boýunça çempion Jumanýaz Artykow.Hojambaz etrabyndan.
Jumanýaz Artykow Prezidntiň sowgatlaryny kabul edýär.Zaldakylar el
çarpýarlar.
Preziden oňa;
--Geplejekmi, Jumanýaz?—diýýär.
Jumanýaz egnini utançly gyzmak bilen geplemejekdigini duýdurýar-da, ýerine
baryp durýar.
--Himiýa dersi boýunça birinji ýer alan Aýläle Muhadowa. Aşgabat şäherinden.
Aýläle prezidente golaý barýar.Prezident onuň boýnundan zynjyr asýar hem öz
kitabyny sowgat berýär.
--Bir zat aýtmak isleýäňmi?—diýip, Prezident beýleräkde duran mikrofona tarap
elini salgaýar.
Aýläle-de Jumanýaz ýaly egnini gysýar.Ýöne, utanjyrasa-da, çalaja ýylgyrýar-da
mikrofonuň öňüne barýar.
--Hormatly Prezidentimiz! Olimpiýada gatnaşanlary kabul etmäge wagt
tapanyňyz üçin, aýdan atalyk sözleriňiz, gutlagyňyz üçin biz size çäksiz
minnetdar.Biz siziň Watanymyzy gülletmek üçin amala aşyrýan ägirt uly işleriňize
guwanýarys, buýsanýarys, şol oşüşlerde size ýardamçy bolup ýetişmegi arzuw
edýäris.(Elindäki kitaba seredär).Siziň maňa öz ýazan “Türkmenistanyň dermanlyk
otlary” diýen kitabyňyzy bolsa, edil yrymçy adam ýaly bolup kabul edýärin.
Sebäbi men lukmançylyk institutyna girmäge taýynlyk görýärin. Siziň meniň
haýsy okuwa girmek isleýändigimi bilmeýän halyňyza maňa hut lukmançylyga
degişli kitabyňyzy bermegiňizi uly sowgat hem rowaçlygymyň, maksadyma
ýetjekdigimiň alamaty diýip kabul edýärin. Sag boluň! Uzak ýaşaň!
Prezident baş atýar.
Aýläle ýene bir gezek Prezidentiň elini gysýar. Zaldaky adamlar ör turup el
çarpýarlar.
21.
Şäheriň gyraragynda gurlan beýik täze jaý—Aýläle bilen Gunçanyň ýaşaýan
ýeri.Giň, üç otagly jaý.Aýläle stol başynda kitaba güýmenip otyr,ejesi Ejegül
daýza aşhanadan çykýar.Ol elindäki sellofan haltajygy gyzynyň ýanynda goýýar.
72
--Öýde bir döwümem çörek ýok, gyz. Eliňi boşadanyňdan soň dükana gidipgelersiň-dä.
22.
Aşak barýan liftiň gapysy açylanda, Aýlälä Gunça gabat gelýär.
--Salam, Aýläle!
--Salam welin, ikimiz irden daşarda salamlaşdyk ahyryn?
--Daşarada salamlaşdyk. Ýöne, liftde salamlaşan däldiis.
- Ýeri, bolýa-da. Nirä ugradyň?
--Dükana.Kükürt alyp geljek.
--Onda, ikimiziň ugrumyz bir.
23.
Şäher gyrasy bolansoň, töwerek giňişlik bolup görünýär. Aňyrrakdaky boşluga onýigrimi sany adam ýygnanypdyr.
--Adamlar ol ýerde näme üçin üýşüp durkalar?—diýip, Aýläle goňşusyna sowal
berýär.
-- Seň habaryň ýokmy? Täzeden bäri her dynç güni şu mahallar ol ýerde it
uruşdyrýarlar. Ikimiziň bir synpdaşymyzam käte şolaryň arasynda görünýär.
--Haýsy synpdaşymyz?
--Hajy. Hajy Nuryýew
--Çyndyr. Hajy Nuryew it alypdyr diýip eşidipdim welin, iti guwanmak üçin
edinendir öýdüpdim…
--Ýok. Ol iti uruşdyrmak üçin alypdyr diýýäler.
--Ol-a bir hili bolýar.
--Elbetde, bir hili. It uruşdurmakdanam oýün bolarmy?
Men henize çenli it urşuny göremok-da, Gunça.
--Menem göremok.Ýör, syn edeli!
--Ýör!
24.
It uruşdurylýan ýer. Aýläle bilen Gunça hem adamlaryň ýanyna gelip durýarlar.
Ozlam ol ýerde birki sany aýal bar eken.Şonuň üçinem gyzlara-da hiç kim üns
hem bermeýär.Bäş-alty sany it bar. Her kim, şol sanda Hajy hem öz itiniň
boýnundaky ýüpünden tutup dur.Aýläläniň göwnüne bolmasa, Hajynyň iti
beýleki itlerden daýaw hem has hyýrsyz ýaly. Gyzlara gözi düşen Hajy birneme
tolgunýan hem gabarylýan ýaly bolýar.
25.
It uruşy başlanýar.Öňürti Hajynyň iti bilen başga bir iti orta çykarýarlar.Hajynyň
iti garpyşan badyna garşydaşyndan güýji ökdedigini tomaşaçylara äşgär edýär.Ol
beýleki iti ilki mazaly dalaýar, soňan onuň bokurdagyndan agyz salyp ysgynyny
alýar. Hajy itiniň rustemdigine gabarylyp, “Gördüňizmi?!” diýýän ýaly zol-zol
Aýlälä bilen Gunça tarap seredýär.Garşydaşy ýykylandan soňan, Hajynyň iti
onuň bokurdagyndan agzyny aýyrmaýar.Hajynyň itiniň ýüzünde, beýleki itiň
bokurdagynda gyrmyzy gan tegmilleri görünýär.”Bes ediň! Öldürmänkä aralaň!”
diýen haýbatly sesler ýaňlanýar. Hajynyň itiniň garşydaşy zaryn çyňsaýar. Iki eli
bilenem ýüzüni tutan Aýläle özüni aşak goýberýer.Ol tolgunýar, aljyraýar,
73
gözleri ýaşly. Birdenem onuň gözýaşa gark bolan göreçleriniň öňünde başga bir
surat janlanýar: Orta çykyp uruşýanlar itler del-de, itleriň eýeleri—Hajy bilen
başga bir garynlak hem daýaw adam. Olaryň itleri bolsa gyrada durup, iki
adamyň bir-birini ýenjişine heşelle kakyp towsaklaşýarlar. Hajynyň garşydaşy
uruşgan eken.Onuň salýan ýumruklary Hajynyň ýüzünde, maňlaýynda ganly
tagma baryny goýýar.
-- Hajynyň iti ýeňdi, Aýläle!—diýip, Gunça habar berenden soň, Aýläle özüne