Мәңгелек ахыры - 06

— Бирәм. Сез уйлаганча ук ахмак мин түгел. Мин, чыннан да, Исәпләүче түгел, әмма надан түгелдер. Менә сез хәзер яңа Чынбарлыкта ул мине белергә теләмәячәген әйттегезме? Ә моны каян беләсез? Сез дә яңа Чынбарлыкның нинди булачагын белмисез бит. Ә кинәт үзгәрү кирәксез булып чыгачакмы? Моннан бер сәгать элек сез минем исәпләүнә алдыгыз. Исәпләүләргә керешкәнче, аны җентекләп анализларга кирәк. Шуңа күрә, сез үзеңнән бөтен белгеч төзегәндә, сез ялганлыйсыз.
Финжиның бу һөҗүмгә җавап бирү мөмкинлекләре күп иде. Харланның кызып киткән хыялында бер-бер артлы бер күренеш чагылып китте, һәм ул, киресенчә, кайсысы куркыта, дип тә җавап бирә алмады. Финжи, кимсетелгән бер кыяфәт белән, бүлмәдән чыгып кына чыга ала; ул офицер хезмәтен чакырта һәм Харланны, үзен кимсеткән өчен, кулга ала, ала...
Ләкин Финжи моңа охшаш бернәрсә дә эшләмәде. Тын һәм тыныч тавыш белән ул әйтте:
— Утырыгыз, Харлан, мине тыңлагыз.
Бу реакция бөтенләй көтелмәгән булганлыктан, Харланның ияге салынып төште, һәм ул, аптырап, урындык кырыена утырды.
Боларның барысы да нинди мәгънәгә ия булыр иде? Аның бөтен дәрте кул селтәде.
— Сез, мөгаен, хәтерлисездер, - дип башлады Финжи, - безнең Мәңгелеккә карата хәзерге Чынбарлыкта яшәүчеләрнең кайберләренең кирәкмәгән хорафаты белән бәйле проблемалар турында сөйләшүебез. Сез безнең сөйләшүебезне хәтерлисезме, шулай бит?
Ул дәресне тупас укучыга аңлатучы педагогның йомшак, үҗәтлек белән сөйли, ләкин Харланның күзләрендә усал очкыннар кабынгандай була.
— Хәтерлим, - дип җавап бирде Харлан.
— Ул вакытта сез Вакытлар Советының минем киңәшләрем белән килешмәвен истә калдырырга тиеш идегез һәм аларны турыдан-туры Күзәтүләр юлы белән расларга өндәдегез. Минем инде бөтен кирәкле исәпләүләремне эшләп бетердек дип әйтеп булмый\-мыни?
— Ә минем исәпләүнә бу раслау сакладымы?
— Тулысынча һәм тулысынча.
— Барыбер анализлау өчен ниндидер срок кирәк булачак.
— Сафсата! Сезнең исәпләүне бәя бер тиен. Сезнең сүзләрегез расланды.
— Аңламыйм сезне.
— Ул чагында мин сезгә хәзерге Чынбарлыкта безне нәкъ менә нәрсә канәгатьләндермәвен ачам. Җәмгыятьнең югары катлавы арасында, бигрәк тә хатын-кызлар арасында, чын мәгънәсендә Мәңгелеләр сүзнең Мәңгеле мәгънәсендә үлемсез булуына ышану барлыкка килде. Ышанмыйсызмы? Нойс Ламбент сезгә бу турыда үзе әйтте бит. Биш минут та үтмәгәндер, сез аның сүзен кабатладыгыз.
Харлан Финжига күзгә күренми торган караш белән карады. Ул өстенә иелгән Нойсның караңгы, төпсез күзләрен исенә төшерде, аның акрын, назлы пышылдавын ишетте: «Син беркайчан да үлмәячәксең. Мәңгеле бит син».
— Мондый ышану үзеннән-үзе кирәк түгел, - дип дәвам итте Финжи, - ләкин аңарда бернинди куркыныч та юк. Әлбәттә, ул билгеле бер уңайсызлыкларга китерә, Секторның эшчәнлеген кыенлаштыра, ләкин исәпләүләр күрсәткәнчә, Үзгәрешләр кешеләрнең кечкенә төркемен генә катлауландырачак. Шуңа да карамастан, әгәр дә бу Үзгәреш барыбер килеп чыкса, беренче чиратта аңа мондый хорафатлар белән йогышлы кешеләр дучар ителәчәк. Башка сүзләр белән әйткәндә - аристократкалар, алар арасында Нойс.
— Шулай да тәвәккәллим, - диде Харлан.
— Сездә хәтта иң кечкенә мөмкинлек тә булмаячак. Сез чыннан да үзегезнең ир-ат сөйкемлелегегез белән иркә аристократларны буйсындыргансыз һәм ул Техник кочагына ташлангансыз дип уйлыйсызмы? Чын булыгыз, Харлан, хакыйкатьне күз алдыгызга китерегез.
Харлан, киреләнеп, иреннәрен кысты да дәшмәде.
— Һаман да аңламыйсызмы? Кызганыч. Мин сезне акыллырак дип саный идем. Алайса тыңлагыз. Мәңгелеләр үлемсезлек турындагы хорафатларыннан бу хатын-кызлар бик сәер нәтиҗә ясадылар. Алар Мәңгеле кеше белән интим якынлык аларның үзләрен үлемсез итәчәк, дип карар кылдылар.
Сугу максатка эләккән.
Харлан чайкалды. Ул тагын Нойсның: «Мине Мәңгеле эйләндәр...» - дигән тавышын ишетте, аннары аның үбүе...
— Мондый хорафатларның мәдәниятнең югары дәрәҗәсе белән яраша алуына ышануы кыен иде. Бөтен Мәңгелек тарихында без моңа охшаш нәрсәләр белән очрашмадык. Коточкыч, моңарчы күрелмәгән ахмаклык! Мондый ялгышу барлыкка килү ихтималы очраклы хаталар өлкәсендә шулкадәр кечкенә. Соңгы Үзгәреш мәгълүматлары буенча, исәпләүләр безгә билгеле бер нәрсә дә бирмәделәр. Шуңа күрә Вакытлар Советы миннән дәлилләр - турыдан-туры һәм катгый раслау таләп итте. Эксперимент үткәрү өчен мин мисс Ламбентны бу даирә хатын-кызларның бик яхшы нөсхәсе итеп сайладым. Икенче объект сыйфатында мин сезне сайладым...
Харлан урыныннан сикереп торды.
— Сез мине эксперимент объекты итеп сайларга батырчылык иттегезме?
— Мин бик үкенәм, - диде Финжи салкын гына, - ләкин бу кирәк иде. Сездән начар түгел объект чыкты.
Харланның карашы шулкадәр тәэсирле иде ки, Финжи көчәйде.
— Харлан, акылга утыртмагыз! Үзегезгә карагыз: сез - тамырларында балык каны белән Мәңгелек туу. Сез хатын-кызларга нәфрәт белән карыйсыз. Алар белән бәйле бөтен нәрсә сезгә әхлаксызлык булып тоела. Юк, алай түгел. Иң яхшы сүз - гөнаһлы сүз! Хатын-кыз күзендә сез үзегезнең җәлеп итүчәнлегегез буенча бары тик тапталган макрель белән генә ярыша аласыз.
Икенче яктан, гедонистик гасыр тудыручы искиткеч җан иясе, һәм бу хатын беренче кичне үк сезне көчләп көчләп көчләп диярлек тага. Сезнең бөтен мәгънәсез интрижка, әгәр аны минем нәтиҗәләрне раслау буларак карамасаң, мөмкин түгел.
— Сез аның сатылуын әйтергә телисез... - Харлан тынып калды.
— Нигә шундый каты сүзләр? Бу Йөзьеллыкта башка карашлар, башка әхлак. Көлке, әлбәттә, ул сезне сайлады, тик Мәңгелек өчен нәрсә эшли алмыйсың.
Харлан, тырпайган бармаклары белән кулларын алга сузып, аның бугазына ябышырга теләп, Финжига ташланды. Финжи тиз генә берничә адым артка чигенде һәм калтыранган кулы белән кесәсеннән аннигилятор тартып чыгарды.
— Кычкырып җибәрмәгез! Артка! - дип кычкырды ул.
Харлан, соңгы валчыкларны җыеп, үзен туктарга мәҗбүр итте. Ул көч-хәл белән сулый. Күлмәк сыртына ябышкан. Финжи калтыранган тавыш белән әйтте:
— Күрәсез, мин сезне яхшы өйрәндем. Мин сезнең реакция көчле булырга мөмкин, дип фаразладым. Тик селкенеп карагыз, мин сезне атомнарга ярырмын.
— Әнә кит моннан! - диде Харлан карлыккан тавыш белән.
— О, мин китәм. Тик башта сез мине тыңларсыз. Исәпләүчегә һөҗүм өчен сезне кызганырга кирәк, тик әлегә калдырырбыз. Ләкин минем ялганламавымны аңларга тиешсез. Яңа Чынбарлыкта Нойс Ламбент кем генә булмасын, ул үз хорафатларыннан мәхрүм булачак. Үзгәреш аларны юк итәчәк. Ә алардан башка, аның тавышында яшермичә мыскыллаулар ишетелде, - сез Нойс кебек хатынга нәрсәгә кирәк?
һәм, Харланнан аннигилятор көпшәсен алып кайтмагач, юан Исәпләүче ишеккә таба чигенә башлады. Ишектә ул туктады һәм ачулы ирония белән өстәп куйды:
— Уңышлы булгач, үз бәхетегездән ләззәт алыгыз, Харлан, тагын кайчан шундый бәхет килеп чыгар икән? Сезнең элемтәне дәвам итегез, аны рәсми рәвештә рәсмиләштереп карагыз. Ләкин ашыгыгыз, ашыгыгыз, тиздән Үзгәреш башланачак, аннары инде аны бүтән күрә алмаячаксыз. Нинди кызганыч, хәтта Мәңгелек заманда да бер генә мизгелне озынайтырга ярамый! Шулай бит?
Ләкин Харлан аның ягына карамады да. Финжи шулай да сугыш отты һәм хәзер җиңү яулаган җиңүче булып сугыш кырын ташлап китте. Харлан, башын салындырып, үзенең ботинкаларын тупас кына карый. Ул яңадан күзләрен күтәргәч, Финжи юк иде инде. Ул киткәннән соң биш секунд яки унбиш минут үттеме - Харлан әйтә алмады.
Алдагы берничә сәгатьтә Харлан саташкан кебек булды. Финжи әйткәннең барысы да ачы һәм ачык хакыйкать иде - артык ачы һәм артык ачык күренеп торган. Нойсның һәр сүзе, һәр хәрәкәте, аның җиңелмәс хәтерендә, Күзәтүченең аңында чагылып, аның күз алдына бөтенләй икенче төрле булып килеп басты. Бернинди кабынып киткән дәрт онытылмады. Аның мәхәббәтенә ышану өчен ничек ул шулкадәр ахмак булырга мөмкин? Аның кебек кешегә мәхәббәтме?
Юк, мең тапкыр юк! Оятыннан һәм үкенүеннән ачы яшьләре аның күзләрен томалады. Кызы җәлеп итүчәнлектән мәхрүм ителмәгән һәм мораль принциплардан бөтенләй мәхрүм ителгән. Ул үзенең тылсымнарын эшкә җикте һәм уңышка иреште, Эндрю Харлан аның күз алдында кеше түгел, ул бары Мәңгеле кеше генә иде. Аның урынында башка булса, берни дә үзгәрмәс иде.
Харланның озын бармаклары кечкенә киштәдә торган китап тамырларын җиңел генә сыйпады. Бер томны алып, ул аның җавабын ачты.
Шрифт күзләрендә эреп китте. Югарыда калган төсле иллюстрацияләр ямьсез, формасыз таплар булып күренделәр. Ни өчен Финжи аңа бу мәгълүматларны хәбәр итәргә кирәк булган? Дөресен генә әйткәндә, аның моңа хакы юк иде. Күзәтүчегә Күзәтүченең ни өчен алып килгәнен белергә ярамый. Белем Күзәтүчедән аның җансыз объективлыгын ала торган комачау булды.
Җавап һаман да шул ук - көнчелек, кызганыч, вак-төяк үч алу, аны сыту теләге иде.
Харлан, ачык битне сыйпаганда, кинәт 45, 182, 590 һәм 984-нче Йөзьеллыкларның тибындагы ачык-кызыл җир өсте экипажы сурәте төшерелгән реклама картинасын күреп ала. Эчке янулы двигатель белән хәрәкәт итүнең бик гади чарасы. Башлангыч Заманнарда энергия чыганагы булып табигый нефтьне куу продуктлары хезмәт иткән, ә тәгәрмәчләр примитив рәвештә резина катламы белән капланган. Аннан соңгы йөз еллар экипажлары, әлбәттә, камилрәк булган.
Харлан ничектер Куперга реклама турында бер лекция укыды. Ул, үзен газаплаган нәрсәдән котылырга тырышып, бу дәресне исенә төшерергә кереште.
— Рекламалы белдерүләр, - диде Харлан, - Безгә Башлангыч Заманнар турында шул ук журналдагы хроникага караганда күбрәк сөйлиләр. Хроника язмалары үз дөньясы белән яхшы таныш укучыга исәпләнгән. Аларда төрле терминнар яки предметларның әһәмияте беркайчан да аңлатылмый, чөнки моның кирәге юк. Менә, мәсәлән, "теннис тубы" нәрсә ул?
Купер үзенең наданлыгын бик теләп таныды.
Харлан гадәттәге үгет-нәсихәт тоны белән дәвам итте, һәм дәрес вакытында ул һәрвакыт адашкан иде:
— Очраклы искә төшерүләрдән без аның безгә билгеле булмаган материалдан кечерәк бер шар булуы турындагы нәтиҗәгә килә алабыз. Без аның ниндидер спорт уенында куллануын беләбез, аның турында искә алулар "Спорт" бүлегендә очрый. Аерым искә алулардан уенның максаты уен буенча партнерга бу шарны күчерү булган дип уйларга да мөмкин. Ләкин нигә юкка баш ватарга? Картинага күз сал. Аның бердәнбер максаты - бу шарны сатып алырга мәҗбүр итү, һәм менә безнең алда аның бөтен нечкәлекләре буенча искиткеч сурәте.
Ләкин реклама белмәгән дәвердә туган Купер Харланны көчкә аңлый иде.
— Болар барысы да җирәнгеч, - диде ул. — Үз продукциясен мактый торган кешенең мактанчыклыгы табылыр микәнни? Шулай ук ул аның кимчелекләрен икърар итәме, әллә арттырулардан тыелыпмы?
Кечкенә чакта аның чагыштырмача чәчәк аткан чагындагы реклама белән бераз танышырга өлгергән Харлан кашларын күтәрде.
— Моның белән килешергә туры килә. Аларның яшәү рәвеше шундый иде инде, ә без беркайчан да, гомумән, кешелеккә җитди зыян китермәсә дә, беркемнең дә тормышына тыкшынмыйбыз.
Ләкин, шау-шулы реклама белдерүләренә карап, Харлан яңадан чын фикергә кайтты. Кинәт аны дулкынлану чолгап алды. Ни өчен ул реклама турында уйлый башлады? Бу аның акылы әлеге караңгылыктан чыгу юлын газаплы эзләве белән бәйлеме?
Реклама! Игътибар җәлеп итү, шик-шөбһәләр тарату, кызыксыну уяту ысулы. Бу җир өсте экипажларының сатучысы өчен ниндидер әһәмияте бар идеме, аның товарын берәрсе сатып алырга телиме? Әгәр дә ул бу теләген клиентка сеңдерә алса (алар шулай атала булса кирәк) һәм тегесе чыннан да сатып алуны башкарса, аның турында уйлаганы барыбер түгелмени?
Шулай булгач, үзеңне сорау белән җәфаларга кирәкме: Нойс ни белән җитәкчелек итте икән соң? Аларның бергә булулары мөһим, һәм шул вакытта ул аны һичшиксез яратачак. Әгәр кешеләр бер-берсен яраталар икән, бу мәхәббәттән барыбер түгелмени? Харлан хәтта беркайчан да Финжи телгә алган романнарны укымаганына үкенде.
Шул вакыт аның башына яңа бер уй килде, ул аны йодрыкларын кысып тотарга мәҗбүр итте. Әгәр дә Нойс үлемсезлекне сорап аңа, Харланга мөрәҗәгать иткән икән, моннан ул әлеге бүләкне алданрак алмаган булырга тиеш иде. Димәк, моңа кадәр ул Мәңгеле кешеләре берсенең дә сөяркәсе булмаган. Димәк, Финжига карата ул бары тик сәркатип булып кына калган һәм шуннан артык түгел. Югыйсә аңа Харлан нигә кирәк булыр иде?
Ләкин бит Финжи, мөгаен, тырышып карагандыр, омтылмыйча булдыра алмагандыр... (хәтта күңеленнән Харлан да сүзен бетерә алмады). Бу хорафатның барлыгын ул шәхсән үзе исбат итә ала иде. Көн саен Нойс белән очрашкач, ул мондый омтылыш ясамасын иде! Димәк, ул аны кире каккан.
Ул вакытта аңа Харланны кулланырга туры килә, һәм Харлан Финжи җиңелгән урында уңышка ирешә. Шуңа күрә Финжи үч алу теләге белән шулкадәр кайнады һәм Харланны Нойс чиста гамәли ниятләрдән эш иткән дип ышандырырга тырышты.
Ничек кенә булмасын, Нойс, үзенең үлемсезлек турындагы хыялына карамастан, Финжины кире какты һәм Харланны сайлады. Димәк, аның белән шәрә исәпләү кына җитәкчелек итмәгән. Тойгы ниндидер рольны уйный иде.
Харланның ярсуы һәр секунд саен көчәя барды, нияте акылсызлык булды.
Ул һәм Нойс бергә булырга тиеш. Хәзер үк! Үзгәрешкә! Финжи мыскыллауда әйткәнчә: хәтта гасырларда да мизгелне озынайтырга ярамый.
Ә бәлки, шулай да ярыйдыр?
Гамәлләр планы шунда ук барлыкка килде. Финжиның усал көлүләре Харланны шундый хәлгә китереп җиткерә ки, ул барысына да әзер була, ә Исәпләүченең соңгы чәнечкелеге Харланны җинаятьнең характерын күрсәтә.
Шуннан соң инде ул уйланырга вакыт әрәм итмәде. Бик шатмын, ул, Мәңгелеккә каршы үзенең беренче җинаятен ясау өчен, фатирдан качты диярлек.

8 бүлек
Җинаять.
Беркем дә аны туктатмады. Аның кая баруы турында берәү дә кызыксынмады. Ничек кенә булмасын, Техникларның социаль изоляциядә үз файдасы да булган. Коелар аша узып, Вакыт Капкасы янына Харлан Нойс бүлмәсенең координатларына идарәне көйләгән. Шундый куркыныч бар иде, кемгәдер законлы нигездә шушы ук чыгудан файдаланырга кирәк булачак. Озак икеләнүләрдән соң Харлан үзенең шәхси мөһере белән чыкты. Ябык ишеккә берәү дә игътибар итми: эшләми торган приборлар белән Врата бер атнага эшкә керешмәгән кешеләр бер атнага гәп сата һәм күчереп утырта алалар.
Әлбәттә, аны чыгу юлында Финжи үзе көтеп торачак. Тәвәккәлләргә туры килде.
Нойс һаман да шул ук урында тора иде. Мәңгелеккә әйләнеп кайткач, берничә озын газаплы сәгать узды (биологик вакыт буенча), тик Нойс Харлан өчен үзенең юкка чыгуыннан соң бер секунд узгач кына барлыкка килде. Башында бер генә бөртек тә селкенеп өлгермәде.
— Син берәр нәрсәне оныттыңмы, Эндрю? - дип сорады ул куркып.
Харлан аңа сагышлы күз карашы ташлап алды, ләкин аның йөзендә җирәнү шәүләсе күренүдән куркып, аңа кагылырга да тырышмады. Финжиның сүзләре аның хәтереннән чыкмады.
— Нойс, син мин сораганны эшләргә тиеш булырсың. Аның тавышы карлыккан тавыш белән:
— Димәк, ни дә булса булган? Син әле генә юкка чыктың бит. Шушы секундта.
— Курыкма, - диде Харлан.
Ул, кулыннан тотса да, аны көчкә кочаклап, тынычландырырга теләде. Нигә соң аңа беренче мөмкин булган мизгелдә үк кире кайтырга кирәк булды? Ниндидер бер усал көч аны һәрвакыт дуамал эшкә этәргән кебек булды. Тик ул аны көтелмәгән килеп чыгуы белән куркытты гына. Ләкин күңеленең түрендә ул үзенең ашыгып йөрүенең ни өчен тудырылганын яхшы аңлый иде. Инструкция аңа ике запас көн бирде. Ул никадәр иртәрәк кайтса, уңышка өмет шулкадәр күбрәк, аның эләгү ихтималы шулкадәр азрак. Ә икенче яктан, мондый ашыгычлык үзендә яңа куркыныч яшерә иде. Ул, Нойсны ташлап киткәннән соң, бик җиңел ялгыша һәм Вакыт эченә керә ала иде. Ул чагында нәрсә? Күзәтүче булып эшләгәндә, ул өйрәнгән беренче кагыйдә: бер үк Чынбарлыкта ике тапкыр Вакыт кисемтәсенә кергән кеше үз-үзен очрату куркынычы алдында тора.
Ни өчендер моны булдырмаска кирәк иде. Ни өчен? Харлан белми. Тик ул үз-үзе белән очрашырга аз гына да теләге юклыгына ышана иде. Аның Харланның яшьрәк (яки соңрак) күзенә карыйсы килми иде. Моннан тыш, бу парадокс булыр иде, ә Твиссел кабатларга ярата: «Вакыт парадокслардан кача торган өчен генә, парадоксаль бернәрсә дә юк», - ди.
Шул уйлар Харланның башына җиткәнче, Нойс нурлы зур күзләре белән аңа текәлеп карап торды. Аннары ул аның янына килде дә, салкынча кулларын аның янып торган яңакларына куеп, әкрен генә сорады:
— Синең күңелсезлегең бармы?
Харланның күз карашы нинди назлы һәм яратучан булып күренде! Ялгыша микәнни ул? Ул инде үзенекен итте. Аңа тагын нәрсә кирәк? Ул, хатынның кулларын кысып:
— Минем белән барырга телисеңме? Тик шунда ук. Сораулар бирмичә.
— Шулай кирәкме? - дип сорады ул.
— Кирәк, Нойс. Бу бик мөһим.
— Әйдә, - диде ул, гадәттәгечә гади генә итеп, әйтерсең лә аңа көн саен мондый үтенечләргә ризалык белән җавап бирергә туры килә иде.
Нойс капсула ишеге төбендә бер генә секундка каушап калды, ләкин шунда ук куркуын җиңеп керде.
— Без Вакыт агымы буйлап барабыз, Нойс, - диде ул.
— Бу киләчәккә дигәнне аңлата, әйе?
Капсулада акрын гына гуденье яңгырый, ул приборларның кушылганлыгын күрсәтә. Харлан, сиздермичә генә, терсәге белән пуск рычагына басты.
Харлан курыкканча, Вакыт аша «хәрәкәт» тойгысы һич тә аның күңеле болганып китмәде. Ул тынып, тыныч һәм шундый матур утыра, Харланның күз карашында аның йөрәге кысылып китә, аны Вакыт кешесе дип, махсус рөхсәтсез, Мәңгелеккә уздыргач, ул законны боза.
— Бу саннар нәрсәне аңлата? Еллар? - дип сорады ул.
— Юк, Йөзьеллыклар.
— Син безне күп мең елдан сикереп чыктык дип әйтмәкче буласыңмы? Инде?
— Әйе.
— Ләкин мин берни дә сизмәдем. Ул тирә-ягына каранды. Ә без ничек хәрәкәт итәбез?
— Белмим, Нойс.
— Белмисеңмени?
— Мәңгелектә аңлавы кыен булган әйберләр күп.
Йөзьеллыкның хисабындагы санлар томанлы тап булып кушылганчы тизрәк һәм тизрәк алмашынды. Харлан капсуланы чикле темпораль тизләнештә куып таратты. Энергоподстанциядә энергиянең артык сарыф ителүен күрергә мөмкин иде, ләкин Харлан инженерларның берәрсенең начар сизенүенә шикләнде. Беркем дә аларны, Нойс белән бергә кире кайткач, Мәңгелек ишеге төбендә көтмәгән, һәм бу бер нәрсә тугыз унынчы уңышны гарантияли. Хәзер ул аны куркынычсыз урынга яшерергә генә калды.
— Мәңгелеләр бөтенләе алып баручылар түгел, - диде ул паузадан соң.
— Ә мин хәтта Мәңгеле да түгел, - дип мыгырдады Нойс, - мин бик аз беләм.
Харланның йөрәге жу итеп китте. һаман да Мәңгелек түгелме? Ләкин бит Финжи раслады...
«Калдыр, - диде ул үз-үзенә, - казынма. Ул сине алырга китте. Ул сиңа елмая. Язмышны сынама. Сиңа тагын нәрсә кирәк?»
Шулай да ул сорады:
— Мәңгелеләрнең үлемсезлеккә ышанасыңмы?
— Беләсеңме, алар үзләрен Мәңгелерәр дип атыйлар, һәм шуңа күрә барысы да аларның мәңге яшәвенә ышаналар. Ул хәйләкәр елмайды, - ләкин мин моның дөрес түгеллеген беләм.
— Димәк, син ышанмыйсың?
— Мин Мәңгелектә эшләгәннән соң - юк. Мәңге яшәгән кешеләр алай сөйләшми, аннары анда картлар да булган.
— Шулай да син миңа теге төнне, беркайчан да үлмәм, дип әйттең.
Ул һаман да елмаеп, аңа якынрак елышты.
— Ә мин уйлап куйдым: кем белә?
— Ә Вакытлылар Мәңгеле булу өчен ничек карыйлар? Харлан сорауны иркен бирергә теләгән иде, ләкин аның ихтыярына каршы бик каты нотык ишетелде.
Аның елмаюын кулы белән алып ташлады. Әллә аңа чыннан да кызарындымы? Нигә сорыйсың?
— Миңа кызык.
— Болар барысы да уйдырма гына, - диде ул, - минем алар турында сөйләшәсем килми.
Нойс, башын түбән иеп, аз гына яктыртылган капсула эчендә тонык кына ялтырап торган тырнакларын карарга кереште.
— Нигә кирәк булды сиңа минем мәхәббәтем? - дип кинәт сорады Харлан.
Ул чак кына агарынып китте, озын чәчләрен артка ташлады да, бик җитди итеп, туп-туры аның күзләренә карады:
— Сиңа шулай белергә кирәк икән - бездә ышану бар: Мәңгелек мәхәббәт кызны үлемсез итә. Ә мин үләргә теләмим. Бу бер сәбәп.
— Син бит бу саташуларга ышанмыйм, дидең.
— Ә мин ышанмыйм да. Ләкин бит омтылыш - җәзалау түгел. Бигрәк тә икенче сәбәбен исәпкә алсак.
Ул, йөз еллыгының әдәпсез биеклегендә авыртудан һәм өметсезлектән котылу эзләп, Нойска гаепләп карады.
— Нинди нәрсә?
— Мин барыбер теләдем.
— Минем сине яратканым булдымы?
— Әйе. Ләкин ни өчен нәкъ менә мин?
— Син миңа шунда ук ошадың. Син шундый көлкеле идең.
— Көлке?
— Ну, сәер. Син миңа карамаска бөтен көчең белән тырыштың, ә үзең миннән күзен алмады. Син мине күрәлмыйсың дип уйлагансың, ә мин сине миңа тартуын тойдым. Мин сине кызгана башладым.
— Кызгануның монда ни катнашы бар? Харланның бит алмалары яна иде.
— Син шундый газапландың, газапландың. Ә мәхәббәттә барысы да бик гади. Кыздан сорарга гына кирәк. Ярату һәм яратып яшәү шундый рәхәт. Нигә газап чигәргә?
Харлан башын чайкады: «Оят та бу Йөзьеллыкта!»
— Сорау - монда гына, - дип мыгырдады ул, - болай гынамы? Һәм башка берни дә кирәкмиме?
— Җүләр, әлбәттә, кызга ошарга кирәк. Йөрәк иркен булса, нигә мәхәббәткә җавап бирмисең? Нәрсә җиңелрәк булырга мөмкин?
Хәзер инде Харланның күзләрен түбән төшерү чираты җитте, чыннан да, нәрсә җиңелрәк булырга мөмкин? Монда бернинди әдәпсезлек тә юк иде. Һәрхәлдә, Нойс һәм аның замандашлары өчен. Ул моны белергә тиеш иде! Әгәр Нойстан аның элекке мавыгулары турында сораштыра башласа, ул үтеп булмаслык кретин булыр иде. Шундый ук уңыш белән ул үзенең туган йөз еллыгы кызы турында сораша алыр иде, ир-атлар барында аңа көндезге ашка килергә туры килмәдеме һәм шул ук вакытта аңа оят идеме?
Ул бераз кызарынып:
— Ә син хәзер минем турыда нәрсә уйлыйсың?
— Син бик әйбәт кеше, бик сөйкемле, - диде ул.
— Шуның өстенә кашларыңны җыерган булсаң... Нигә елмаймыйсың?
— Көлке аз, Нойс.
— Ярар, зинһар. Мин синең иреннәрең сузыла алырмы, юкмы икәнен тикшерергә телим. Әйдә эшләп карыйк.
Ул бармакларын аның ирен читенә куйды да җиңелчә генә тартып куйды. Харлан, башын күтәреп, елмаймый булдыра алмады.
— Менә күрәсеңме. Бернинди куркыныч та булмады. Синең бит алмаларың ярылмады. Сине елмаю бик матур. Көзге алдында көн саен күнегеп, елмаерга өйрәнсәң, чибәрләнерсең.
Ләкин аның елмаюы болай да сизелер-сизелмәс кенә, кинәт сүнде.
— Безгә күңелсезлекләр киләме? - дип акрын гына сорады Нойс.
— Әйе, Нойс, зур күңелсезлекләр.
— Бездә булгангамы? Әйе? Теге кичне?
— Бөтенләй үк түгел.
— Беләсең ич, минем бөтен нәрсәдә бер ялгызым гаепле. Теләсәң, мин аларга шулай дип әйтәм.
— Бернәрсә өчен дә! - дип каршы төште Харлан. Гаебеңне үзеңә ал. Син бернәрсәдә дә, бернәрсәдә дә гаепле түгел. Эш бөтенләй башка нәрсәдә.
Нойс борчылып Санагычка карады:
— Кайда без? Мин хәтта саннар да күрмим.
— Без булганда, - диде Харлан. Ул Йөзьеллыкларның санларын күрергә мөмкин булырлык тизлекне киметте.
Нойс гаҗәпләнеп күзләрен ачты.
— Шулай ук дөрес микән бу?
Харлан гамьсез генә Санагычка карады. Тегесе 72000 не күрсәткән.
— Шикләнмим.
— Ләкин кайда тукталырбыз икән соң без?
— Кайчан туктарбыз?
— Ерак-ерак киләчәктә сине беркайчан да тапмаган җирдә, - диде ул караңгы чырай белән.
Алар, бер сүз дә дәшмичә, Санагычның күрсәткечләре ничек үсүен карап тордылар. Харлан якынлашып килгән тынлыкта күңеленнән яңадан кабатлады һәм Финжи аңлы рәвештә аңа яла ягуын кабатлады. Әйе, ул ачыктан-ачык дөресен әйтте, аның гаепләвендә хакыйкать өлеше бар иде, ләкин бит ул, шул ук ихлас күңел белән, үзе дә аңа битараф түгел, диде.
Кинәт Нойс урыныннан торды һәм, Харлан янына килеп, кискен хәрәкәт белән капсуланы туктатты. Кискен темпораль тормозлаудан тамакка күңел болгана. Харлан, утыргычка куллары белән тотынып, күзләрен йомды һәм берничә тапкыр авыр итеп йотып җибәрде.
— Эш нәрсәдә?
Нойс янәшә тора, аның йөзе көл кебек соры иде; ике-өч секунд ул берни дә әйтә алмады.
— Эндрю, алга таба кирәкми. Мин куркам. Бу саннар шундый зур.
Санагыч 111394 икәнен күрсәтте.
— Бетер, - диде Харлан караңгы чырай белән һәм, кулын сузып, караңгы чырай белән өстәде: - Әйдә киттек. Мин сиңа яңа йортыңны күрсәтермен.
Алар, балалар кебек, кулларына тотынып, буш биналар буйлап йөрделәр. Тонык кына яктыртылган коридорлар еракта югалалар. Бусагадан атлап керүгә, караңгы бүлмәләрдә якты ут кабына иде. Һава хәрәкәтсез иде, җил әсәре дә, җил искәне дә юк, ләкин аның сафлыгы һәм чисталыгы яхшы вентиляция турында сөйли иде.
— Монда беркем дә юкмыни? - дип акрын гына сорады Нойс.
— Җан да юк. - Харлан үзенең "Яшерен Йөзьеллыклар" алдында куркуын кычкырып һәм ышанычлы җавап бирергә теләгән иде, ләкин ни өчендер ул да пышылдауга күчте.
Алар киләчәккә шулкадәр ерак киткәннәр ки, Харлан моны ничек атарга кирәклеген рәтләп белми дә иде. Сөйләргә дисәң - йөз унбер мең өч йөз туксан дүртенче - көлке иде. Гадәттә, бу чорны гади һәм билгесез дип атыйлар - "Йөз меңле Йөзьеллыклар".
Аларның хәзерге хәлендә бу проблема өстендә дә баш вату мәгънәсезлек иде, ләкин хәзер, Вакыт аша качу аркасында килеп чыккан ярсу бераз басылгач, Харлан кинәт, кеше аягы басмаган Мәңгелек өлкәдә икәнен аеруча бер көч белән аңлап алды һәм аның кәефе кырылды. Аңа куркуы өчен оят иде; икеләтә оят, чөнки Нойс аның куркуының шаһиты иде, ләкин ул берни дә эшли алмады. Куркудан кашык астында әчкелтем кан саркып тора һәм арка буйлап кырмыскалар йөгерә иде.
— Монда ничек чиста, - дип пышылдады Нойс, - хәтта тузан да юк.
— Автоматик җыештыру, - дип җавап бирде Харлан. Ул гүя аның тавыш-тыннан чак кына өзелми калган иде, чынында исә ул бу сүзләрне әкрен тавыш белән әйтте.
— Һәм меңләгән йөз елга бер генә кеше дә үткәнгә һәм киләчәккә бер генә кеше дә юк, дип өстәде ул.
Күрәсең, Нойс моңа тамчы да борчылмаган.
— Бөтен җирдә дә нәкъ шушындагыча корылган микәнни? - дип сорады ул. - Игътибар иттең - складларда азык-төлек һәм төрле запас, китапханә киштәләре фильмокитаплар белән тулган?
— Әйе, әлбәттә. Һәр Сектор тулысынча җиһазланган һәм җиһазландырылган.
— Ләкин нигә, әгәр аларда беркем дә яшәмәсә?
— Гади логика, - дип җавап бирде Харлан. Ул сөйләшкәндә, аңа алай ук куркыныч түгел иде. Сине куркыткан нәрсәне кычкырып әйт, һәм бу күренеш, серлелек ореолын югалтып, гадәти һәм гади булып тоелыр. - Күптәннән, гасырлар яшәгән таңда ук, кайдадыр 300-нче йөз еллыкта массаның дубликаторы уйлап табылган. Аңламыйсыңмы? Махсус резонанслы кыр ярдәмендә энергияне матдәгә әйләндерергә мөмкин, өстәвенә атом кисәкчәләре шул ук нигезләмәләрне алып тора - билгесезлек принцибын исәпкә алып, - башлангыч модельдә дә. Нәтиҗәдә, предметның идеаль төгәл күчермәсе килеп чыга.
Мәңгелек үз ихтыяҗлары өчен дубликаторны яраклаштырган. Ул вакытта бездә нибары алты йөз яки җиде йөз Сектор төзелгән иде. Безнең алда безнең йогынты зонасын киңәйтү буенча гаять зур бурычлар тора иде. "Бер биоелга ун яңа Сектор" - ул еллардагы әйдәп баручы лозунг шундый иде. Дубликатор бу гаять зур тырышлыкны кирәксез итте. Без бер Сектор төзедек, аны азык-төлек, су, энергия запаслары белән тәэмин иттек, иң камил автоматика белән эшләдек һәм дубликатор җибәрдек. Һәм менә хәзер без Сектор буенча һәр йөз елга ия. Мин хәтта аларның киләчәккә ни дәрәҗәдә сузылганын да белмим, мөгаен, миллиардлаган елларга сузылгандыр.
— Һәм барысы да шуңа охшаганмы?
— Әйе, барысы да бертөрле. Мәңгелек киңәя барган саен, без чираттагы Секторны биләп торабыз һәм аны тиешле Йөзьеллыкларның модасы буенча яңадан җиһазландырабыз. Эшләр бары тик энергетика Йөзьеллыкларында генә барлыкка килә. Тик син курыкма - моңа кадәр без тиз генә барып җитә алмабыз әле.
Ул аңа Яшерен Йөзьеллыклар турында сөйләмәскә булды. Аны куркытасы юк. Аның йөзендә аптырау чагылганын укыгач, ул ашыгып өстәп куйды:
— Секторлар төзү акылга сыймаслык көч һәм материал тоткан дип уйлама. Ахыр чиктә, энергия генә тарала, ә без аны Яңа йолдыз кабыныштан чиксез күләмдә алабыз...
Нойс аның сүзен бүлде:
— Юк, эш анда түгел. Мин берничек тә искә төшерә алмыйм. Нәрсә турында?
— Син дубликаторны 300-нчеләрдә уйлап тапканнар, дидең. Ләкин бездә 482-нчедә ул юк, һәм мин аның турында тарих буенча фильмнарда бер генә искә дә төшерә алмыйм.
Харлан уйга калды. Гәрчә Нойс аңардан ике дюймга гына түбәнрәк булса да, кинәт ул үзен аның белән янәшә, бөек Мәңгелекнең куәтле ярымалласы итеп хис итте. Нойс аңа кечкенә, яклаучысыз бала булып күренде, һәм ул аны хакыйкатькә илтә торган баш әйләндергеч сукмаклар буйлап йөртергә һәм дөньяга күзен ачарга тиеш иде.
— Нойс, кадерлем, - диде ул, - әйдә берәр җиргә утырыйк, мин сиңа барысын да аңлатырмын.
Чынбарлык ниндидер урнашкан, Мәңгелек һәм какшамас әйбер түгел, ул өзлексез Үзгәрешләргә дучар булган, кеше аңына җиңел сыеша торганнардан түгел дигән караш.
Йокысыз төннәр тынлыгында Харлан әле һаман да Өрәнүченең беренче көннәрен һәм үзенең исән-имин яшәве белән барлык элемтәләрне өзү омтылышларын еш искә ала.
Гади Укучыга дөреслекне белү һәм аңлау өчен ярты ел диярлек таләп ителә; ахырга кадәр аның инде беркайчан да (чын мәгънәсендә) өйгә кайта алмаячагын аңлау кирәк була. Һәм эш аңа моны тыйган Мәңгелекнең кырыс кануннарында гына түгел, бәлки үзе белгән йортның инде бүтән яшәмәве мөмкин, бу йортның ниндидер мәгънәдә бөтенләй булмаган булуы мөмкин дигән фактта да булды.
Төрле Укучыларга бу хәбәр төрлечә тәэсир итте. Харлан аның курсташы Бонки Латуретта, Остаз Ярроу аларның соңгы шик-шөбһәләрен тараткач, ничек итеп картайганын яхшы хәтерли.
Ул кичне Укучылардан берәү дә кичке ашка кагылмады. Алар, бер-берсен җылы тәннәре белән җылыткан кебек, бер-берсенә сыенышып, өелешеп утырдылар. Шаярту һәм көлү күп булды, ләкин уен-көлке булмады, ә көлү ясалма яңгырады.
Кемдер кыюсыз, калтыранган тавыш белән әйтте:
— Димәк, минем әни дә юк иде. Әгәр дә мин әти-әнием янына 95 яшемдә кайтсам, алар: «Ә син каян килдең соң? Без сине хәтерләмибез. Безнең бала икәнеңне син нәрсә белән исбат итәрсең? Безнең улыбыз бөтенләй юк иде. Бездән кит, уйлап та торма".
Алар кыяр-кыймас кына елмая һәм башларын селки, ялгызак малайлар, аларның Мәңгелектән башка бернәрсәсе дә калмаган.