Мәңгелек ахыры - 10

— Әгәр мин сезне дөрес аңлаган булсам, саксызлык яки явыз ниятле хәрәкәт белән мин әйләнәне өзә алам. Моннан күренгәнчә, минем кулда Мәңгелек язмыш. Әгәр шулай икән, - дип дәвам итте Харлан, мәгънәле генә итеп, - мондый гамәлләрдән саклану өчен, сездән килгәннең барысын да эшләргә кирәк. Хәер, минем уйлавымча, хәлләрнең гадәти булмаган туры килүе генә мине мондый адымга этәрергә мөмкин.
Харлан кычкырып көлеп җибәрде, ләкин аның көлүендә ялган ноталар бар иде.
— Минем малай, миннән комитет буенча хезмәттәшләремнән тыңларга туры килгән логик хәйләкәрлекләр җитәр. Бернинди куркыныч та булмаячак, чөнки бернинди куркыныч та булмады. Түгәрәк йомылачак.
— Ә кинәт? 482 елгы кыз...
— ...тулы куркынычсызлыкта. Твиссел түземсезлек белән аның сүзен бүлде дә урыныннан торды. Күрәм, бу сөйләшүләрнең ахыры булмаячак. Без юкка биовакытны әрәм итәбез, ә миңа күп нәрсәне әйтергә кирәк. Ни өчен чакыртканымны да белмисең әле. Әйдә минем белән.
Харлан канәгатьләндерелде. Үзенең кодрәтендә бернинди шик-шөбһә калмады. Харлан Купер белән укудан баш тартырга яки, киресенчә, мемуарга каршы килә торган мәгълүматларны әйтергә мөмкин булуын аңлады. Исәпләүче Технигы мөһимлеге һәм роленең әһәмияте белән шаккатырырга исәпләсә һәм шундый юл белән аны сукыр буйсынуга мәҗбүр итәргә уйласа, ул ялгышкан. Харлан үзенең Нойс язмышы белән Мәңгелекне һәлак итәргә янавын ике төрле мәгънә белән бәйләде, һәм Твисселның ашыгып аңа: «Куркынычсызлыкта!» - дип кычкыруын Исәпләүче бу куркынычның бөтен җитдилеген аермачык аңлаганын күрсәтте.
Харлан, урыныннан торып, сүзсез генә Твиссел артыннан китте.
Харлан бөтен Секторны яхшы белүенә ышанган, әмма алар кергән зур зал барлыгын да белми иде. Зал бик яхшылап сакланды. Аңа бары тик тар коридор аша гына эләгергә мөмкин иде, ул көч кырының киртәсе белән өшегән. Автоматлар, яклауны өзгәнче һәм аларны эчкә керткәнче, берничә секунд дәвамында Твисселның йөзен өйрәнделәр.
Залның зур өлеше түшәмгә кадәр диярлек күтәрелгән гаять зур шар белән капланган. Таралган люк ишегеннән кечерәк дүрт басма һәм ачык яктыртылган мәйданчыкның бер өлеше күренә. Харлан як-ягына каранган арада, шардан тавышлар ишетелде, һәм авызга ике аяк килеп керде. Кеше аска төште, һәм Харлан анда Август Сеннор Советы әгъзасы икәнен таныды. Аның артыннан шулай ук иртәнге ашта булган тагын бер Өлкән Исәпләүче төште.
Чит кешеләрне күргәч, Твиссел канәгатьсез чыраен сытты, ләкин аның тавышы сабыр гына яңгырады:
— Комитетның әгъзалары һаман монда микән?
— Тик Райс белән мин генә, - диде Сеннор.
— Нинди шәп машина! Ул миңа космик корабльне хәтерләтә.
Райсның корсагы һәм борыны бәрәңге булган. Аның йөзенә кешенең гаҗәпләнгән төс чыкты, ул үзенең хаклы икәнлегенә ышанган, ләкин ни өчендер һәрвакыт теләсә нинди бәхәсне оттыра. Раис, борыныннан сыйпый-сыйпый, көлеп җибәрде:
— Сеннорның яңа мавыгуы. Космик сәяхәтләрдән башка бернәрсә турында да хәзер ул сөйләшми.
Сеннорның пеләш башы ялтырап китте.
— Менә тыңлагыз әле, Твиссел, сезнең фикерегез ничек: чынга ашыру вакытында космик сәяхәтләрне уңай яки тискәре фактор дип санарга кирәк?
— Мәгънәсез сорау, - дип ярсып җавап бирде Твиссел. Космик сәяхәтләрнең нинди тибы? Нинди Чынбарлыкта? Нинди шартларда?
— Бәйләнмәгез, Твиссел. Космик сәяхәтләр турында гомумән, абстракт нәрсә дә булса әйтергә мөмкин бит?
— Бары тик алар тиз үтеп баручы мавыгу булып торулары гына кешелек дөньясыннан бик күп көч һәм средстволарны тартып алалар һәм алмашка берни дә бирмиләр.
— Димәк, алар файдасыз һәм тискәре фактор буларак каралырга тиеш, - дип канәгатьләнү белән нәтиҗә ясады Сеннор. - Сезнең фикерегезгә тулысынча һәм тулысынча кушылам.
— Теләсәгез нишләгез, - дип җавап бирде Твиссел. - Ә хәзер залны чит кешеләрдән бушатырга кирәк. Купер монда минут саен килергә тиеш.
— Без монда юк инде!
Сеннор, аны култыклап, ишеккә таба алып китте. Аның тавышы коридордан да ишетелеп китте:
— Вакыт, кадерле Рәис, кешелекнең бөтен тырышлыгы ни өчендер космик сәяхәтләргә игътибарны юнәлтә, өстәвенә космик сәяхәтләрнең максатсызлыгы аркасында бу тырышлыклар кешелеккә өметсезлекләрдән башка берни дә китерми. Минем бу хәлгә матрик формада дәлилләрем бар, тик, минемчә, барысы да ачык һәм шулай. Аклар космос белән мәшгуль булганда, җир эшләренә кимсетү белән карый башлыйлар. Мин хәзер Советка махсус меморандум әзерлим, анда Үзгәрешләр эшләргә һәм Чынбарлыктан космик сәяхәтләрнең барлык мөмкинлекләрен мәңгегә сызып ташларга тәкъдим итәм.
Җавап итеп Райсның дисканты ишетелде:
— Гафу итегез, Сеннор, болай текә якын килергә ярамый бит инде! Кайбер цивилизацияләрдә космик сәяхәтләр коткару клапаны булып хезмәт итә. Мисал өчен, 290 нчы йөз еллыкның илле дүртенче Чынбарлыкны алыйк. Әгәр мин дөрес искә төшерсәм, анда...
— Сәер кеше ул Сеннор, - диде Твиссел, башын чайкап. Ул Советның теләсә кайсы әгъзасыннан бермә-бер акыллырак, ләкин аның шундый таркалып китүе аны һәлак итә.
— Ә сез ничек уйлыйсыз, ул хаклы? - дип кызыксынып сорады Харлан. Космик сәяхәтләр турында?
— Аңыма киләм. Хәер, без бу хакта, ул вәгъдә ителгән дәлилне тәкъдим иткәч, яхшырак фикер йөртә алабыз. Ләкин мин аны ахырына кадәр җиткерер дип аз ышанам. Ул һәрвакыт янып китә һәм шулай ук тиз суына. Берәр яңа мавыгу аңа комачаулык итәр. Ләкин бу турыда җитәрлек...
Твиссел кулы белән шарның теккән җиренә шапылдатып сукты, шарның зырылдавыннан тонык кына гөрелдәп куйды, ләкин шунда ук аның авызына бу кулны күтәрергә туры килде, чөнки сигаретның ахырына кадәр киселеп беткән иреннәрен пешереп алды.
— Ничек, могҗиза-Техник, моның нәрсә икәнен аңлый аласыңмы?
— Капкачы ниндидер казан. Ә гомумән, капсула-яшьрәкләргә охшаган.
— Молодец! Син аңладың. Бу капсула. Керик әле.
Харлан Твиссел артыннан шар эчкә китә. Биш-алты кешене сыйдыру өчен капсула шактый иркен иде. Эчендә ул буш иде. Сызык идән, шомартылган диварлар, ике тәрәзә - һәм башка берни дә юк.
— Ә идарә кайда соң? - дип гаҗәпләнде Харлан.
— Идарә дистанцион рәвештә махсус пульттан алып бара, - дип җавап бирде Твиссел, диварны кулы белән сыйпап. - Игътибар ит - ике катлы диварлар. Алар арасындагы фәза Темпораль кырлар белән тулган. Бу капсула Вакытында үз күчеп йөрүендә Коелар белән чикләнмәгән; анда теләсә кая китәргә мөмкин - Башлангыч гасырларда Мәңгелекнең аскы чигенә булса да. "Маллансон Мемуары"нда без безгә аны төзергә һәм ясарга мөмкинлек биргән берничә кыйммәтле кинаяне таптык. Ләкин алга таба барырбыз.
Идарә бүлмәсе түр почмакта иде, шуңа күрә ул зур гына ияген тартып алды. Харлан, эчкә кереп, рәшәткәләр алган тәрәзәләргә кызыксынып карады.
— Ишетәсеңме мине, улым? - дигән тавыш ишетелде кинәт Твиссела.
Харлан, сискәнеп, кисәк кенә борылып карады. Пульт бүлмәсенә кергәч, ул Твисселның аның артыннан бармавына игътибар итмәде. Ул, үзе дә сизмәстән, тәрәзәгә таба китте һәм Исәпләүче тыштан кулын болгап килгәнен күрде.
— Мин сезне ишетәм, сэр, - диде Харлан. Минем сезнең янга чыгуын телисезме?
— Юк ла. Син бикле.
Харлан ишеккә ташланды, йөрәге өзелеп, эче салкынаеп киткәндәй булды. Нәкъ шулай! Ишек ачылмады. Аның вакытын бушат, монда нәрсә була?
— Ышанам, сиңа күңелле булыр, улым, - дип дәвам итте Твиссел, - моңарда синең җаваплы миссия бетә. Миңа калса, соңгы көннәрдә синең нервылыгыңның ни дәрәҗәдә югары булуын, шулай ук әле күптән түгел генә булган сөйләшүебездә биргән сорауларыңның нәрсәгә китерүен аңладым. Синең кинаяләрең бөтенләй ике мәгънәле түгел иде. Җаваплылык турындагы фикер сиңа тынычлык бирмәде. Менә шул минуттан соң инде сиңа берни дә бәйләнми. Мин барысы өчен дә үзем генә җавап бирәм. Кызганычка каршы, сиңа бераз бикләнеп утырырга туры килер. "Маллансон Мемуары"нда әйтелгәнчә, капсула җибәрелгән вакытта син пульт артында басып тордың һәм старт бирдең. Ләкин Купер сине тәрәзәдән күрсә, максатыбыз өчен җитәрлек булачак.
Шулай да мин синнән кирәк вакытта Инструкция нигезендә пуск рычагына басарга сорыйм, мин сиңа аларны бирермен. Әгәр дә бу җаваплылык сиңа артык зур булып тоелса, дулкынланма. Синнән башка да барысы да эшләнер. Безнең идарәнең параллель пульты бар, аның артында башка кеше утыра. Әгәр ниндидер сәбәпләр аркасында син рычагка басмасаң, моны ул эшләячәк. Һәм бу әле барысы да түгел. Хәзер мин синең бүлмәдә видеофон тапшыручысын сүндерәм. Син безне ишетә аласың, ләкин безнең белән сөйләшә алмыйсың. Шуннан соң синең ирексез өндәвең түгәрәк ясар дип курыкмаска мөмкин.
Харлан, нишләргә белмичә, тәрәзәгә карады.
— Купер менә-менә монда булачак, диде Твиссел, - капсуланың старты ике биосәгатьтән соң булачак. Шуннан соң проект тәмамланачак, һәм без синең белән аны башка кол итмәячәкбез.
Барысы да йөзеп китте һәм өметсезлек чоңгылында әйләнә башлады. Ничек хәйләкәр булды Твиссел аны! Харланны пультовой эченә артык шау-шусыз бер генә максатны эзәрлекләде микәнни? Харланның юраганын белгәч, Исәпләүче, шайтан хәйләсе белән, шул мәкерле планны уйлап тапты, Харланны сүз белән алды, үзенең бүтәннәре белән тегендә-монда йөртте, аны замок астына утыртырга вакыт җиткәнче монда алып барды микәнни?
Ә Нойска карата позицияләрне тиз бирү? "Аңа берни дә булмаячак, дип ант итте Твиссел, - сүз бирәм!"
Ничек ул бу ачыктан-ачык ялганга ышана алды? Әгәр дә алар Нойска зыян китерергә җыенмыйлар икән, нигә 100000-нчедә Коеларны блокларга кирәк булган? Бу фактны гына Твиссел башы белән бирергә тиеш иде.
Ул үзен соңгы җүләр кебек тотты! Аның үзенең куәтенә шулкадәр ышанасы килә иде, ул Твисселгә берничә сәгать буе борыныннан тотып йөрергә мөмкинлек бирде. Менә уйнап бетерде: пульт эченә бикләнеп утыра, хәтта пуск рычагына басарга да кирәк түгел.
Көч, куәт, алыштыргысызлык - бер сугуда аны бөтен нәрсәдән мәхрүм иттеләр. Бер җитез йөреш - кәҗә бәтиләре урынына аның кулында гади икеле- ләр һәм өчлеләр. Бетте! Нойс аның өчен мәңгегә югалган! Алдагы җәза аны аз борчыды. Нойс аның өчен мәңгегә югалган хәзер аларның барлык янаулары аңа нәрсә?
Аның хәтта бу проект ахырына якынлаша дип башына да китерми иде. Монда аның төп хатасы бар иде, шуңа күрә ул җиңелүгә дучар булды.
Твиссела тавышы тонык кына яңгырады:
— Мин сине сүндерәм, улым.
Харлан үзе генә калды, ярдәмчесез, беркемгә дә кирәге юк...

13 бүлек
Ерак үткәннәргә.
Купер килеп керде. Кыяфәтеннән аның тар йөзе алсуланып китте, өске ирененнән салынып төшкән, куе майлансонча мыегына карамастан, үсмерләрчә генә булып тоелды.
(Харлан аны тәрәзәдән күрә, аның тавышын видеофон аша ишетә ала иде. "Маллансон мыеклары"! Әлбәттә...)
Купер Твисселга таба омтылды.
— Исәпләүче, мине монда алданрак кертергә теләмәделәр.
— Дөрес эшләгәннәр, - дип җавап бирде Твиссел. - Бу хакта махсус Инструкцияләр бирелде.
— Миңа китәргә вакыт бит инде, әйеме?
— Вакыт җитте диярлек.
— Ә мин кире кайтырмынмы? Мин әле Мәңгелекне күрермме?
Куперның бөтен күтәренке кыяфәт булырга тырышлыгына карамастан, аның тавышында ышанычсызлык сизелде.
Харлан, өметсезлеккә бирелеп, йодрыкларын кысты да бөтен көче белән тәрәзә челтәрен сукты; аның пыяланы бәреп төшерәсе, кычкырасы килде: «Тукта! Минем шартларыма таяныгыз, әллә мин...» Ни файда? Ул ярдәмгә мохтаҗ иде.)
Купер, Твиссенның аның сорауларына җавап бирүдән тыелып торуын да сизмичә, бүлмәгә күз йөртеп чыкты. Пульт бүлмә тәрәзәсендә ул Харланны күреп алды да, дулкынланып, аңа кул болгады.
— Техник Харлан! Монда килегез. Мин китәр алдыннан кулыгызны кысарга телим.
— Хәзер түгел, улым, хәзер түгел, - дип сүзгә кушылды Твиссел. - Харлан буш түгел. Ул аппаратураны көйли. - Чыннан дамы? Ә сез беләсез, миңа калса, аңа яхшы түгел. Авырмыймы?
— Мин аңа яңа гына безнең проектның чын максаты турында сөйләдем, диде Твиссел. - Куркам, моннан теләсә кемгә ошамас.
— Алай булмаса, Изге Вакыт! - диде Купер. - Менә берничә атна инде, дөресен белгәнемчә, һаман да ияләшә алмыйм.
Аның көлүендә нервлы, шашынулы ноталар ишетелде.
— Үземнең нык-маңгайлы башыма һич сыйдыра алмыйм, бу спектакльдә миңа төп роль бирелә. Мин... мин хәтта бераз куркам да.
— Моның өчен һич тә гаепләмим сине.
— Беләсезме, бөтен нәрсәдә минем ашказаным гаепле. Бу минем организмның геройлык өлеше дигән сүз.
— Ярар, - диде Твиссел, - болар барысы да табигый һәм тиздән узачак. Ә хәзергә - синең юлга чыгу сәгате якынлаша. Китәр алдыннан сиңа соңгы Инструкцияне алырга кирәк. Мәсәлән, син әле, дөресен әйткәндә, сине үткәнгә китерәчәк капсуланы күрмәдең.
Алдагы ике сәгать эчендә Харлан аларның һәрбер сүзен ишетте, ул аларны күрдеме-юкмы икәнен аңламады. Ул Твисселның ни өчен Куперга шундый купшы һәм югары манерада өйрәткәнен аңлый иде. Куперга ул соңыннан "Маллансон мемуары"-да искә алырга тиешле нечкәлекләр турында хәбәр ителде.
(Йомык түгәрәк. Йомык түгәрәк! Аны ачу-ярсуы белән ертып ташламаска; Библиялы Самсоны кебек дошманнарының башларына храм түбәсен җимермәскә; түгәрәк бик тиз һәм тыелгысыз булып йомыла.)
— Капсула хәрәкәте Йөзьеллык Б-да Йөзьеллык А–нан Мәңгелек эчендә, - дип ишетә ул Твисселның тавышын, - сиңа билгеле булганча, Темпораль кыр тәэсирендә була, шул ук вакытта капсула, образлы итеп әйткәндә, А пунктыннан чыга һәм капсуланы хәрәкәт итү өчен кирәкле Энергия пунктына тартыла, җибәрү пунктында да, билгеләнү пунктында да бар.
Ләкин сине үткәннәргә илтеп җиткерәчәк капсула Мәңгелек елек чикләреннән чыгар; кирәкле энергияне ул бары тик китү пунктында гына алырга мөмкин. Бу аналогия Темпораль көчләргә якын булса, Фәза механикасы белән аналогия буенча, без көчле этәргеч белән капсуланы билгеләү пунктына кертәбез. Бу очракта энергия куллану ун мең тапкыр арта. Кояшның Яңа йолдызга әверелүе энергиясен кирәкле концентрациядә суырту өчен Вакыт Коеларны буйлап махсус энергия үткәргечләре үткәрергә кирәк булды.
Бу капсуланың идарә пультыннан башлап энерго тәэмин итү чыганакларына кадәр барысы да гадәти түгел. Дистәләгән биоелларны без кирәкле эретмәләр һәм махсус технология эзләп үткәннәрне укыдык. Иң мөһим табыш 222-нче Йөзьеллыкның 13-нче чынбарлыгында ясалды. Анда Темпораль төртепкәч төзелде, аннан башка бу капсула беркайчан да төзелмәс иде. 222-нче Йөзьеллыкның 13-нче чынбарлыгы.
Твиссел соңгы сүзләрен аеруча ачык итеп әйтте. (Моны исеңдә тот, Купер, дип ачынып уйлады Харлан, 222-нче Йөзьеллыкның 13-нче чынбарлыгы. «Маллансонның мемуары»нда, Мәңгелеләр белсен, кайда эзләргә икәнен белсеннәр, алар сиңа бу турыда әйтә алсыннар өчен, син телгә алсын өчен... Тагын һәм тагын түгәрәк йомыла...
— Әлбәттә, без Мәңгелекнең түбән чигенә бер генә тапкыр да капсула җибәрмәдек, - дип дәвам итте Твиссел, - әмма Мәңгелек эчендә без аны берничә тапкыр сынадык. Шуңа күрә без уңышка ышанабыз.
— Ә башкача булуы мөмкинме? - дип сорады Купер. - Ягъни, мин шуны әйтергә теләгән идем, минем Аналог анда кергән иде инде, югыйсә Маллансон Кыры төзи алмас иде, ә ул аны төзеде.
— Менә шулай, - дип җавап бирде Твиссел. - Син Амелика Кушма Штатларның көньяк-көнбатышында аз халыклы булган районында имин һәм чүл җирендә булырсың.
— Америка, - дип төзәтте аны Купер.
— Америка булсын. Бу 24-нче Йөзьеллык булачак, яки, төгәллек белән, 23, 17 өлешләргә кадәр. Минемчә, без хәтта бу вакытны да, теләсәң 2317 ел дип атый алабыз. Үзең күргәнчә, капсула бик сыйдырышлы. Хәзер аны су, азык-төлек, яклау чаралары һәм сыену урыны булдыру өчен барлык кирәкле әйберләр белән тутырачаклар. Синең ялгызыңа гына аңлаешлы тәфсилле инструкцияләрең булачак. Мин тагын бер тапкыр ассызыклап әйтәсем килә, син барлык мөмкин булган саклану чараларын кабул итәргә тиеш. Сине беркем дә күрергә тиеш түгел, син моңа әзер булганчы, махсус җир казу машинасы ярдәмендә тауларда тирән мәгарә казып аласың. Бөтен әйберләр капсулага син аны мөмкин кадәр тизрәк бушата алсын өчен салыначак.
(Тагын бер тапкыр кабатлагыз әле, дип уйлады Харлан. Боларның барысы да аңа күп тапкырлар әйтелде инде, ләкин мемуарга керергә тиешле нәрсәләрнең барысын да тагын бер кат кабатларга кирәк. Тагын һәм тагын әйләнәсендә...)
— Бушатырга сиңа унбиш минут бирелә, һәм бер секундтан да артык вакыт юк, - диде Твиссел, - шуннан соң капсула автомат рәвештә беренчел пунктка 24-нче гасырда билгесез барлык инструментлар һәм приборлар белән бергә кайтачак. Бу әйберләр исемлеген китәр алдыннан алырсың. Капсула юкка чыккач, син үзеңә бирелерсең.
— Шулай да капсула бик ашыгыч кайтырга тиешме? - дип сорады Купер.
— Тиз кайту уңышка өмет арттыра, - дип җавап бирде Твиссел. (Капсула унбиш минуттан кайтып җитәргә тиеш, дип уйлады Харлан, чөнки ул узган юлы унбиш минуттан кайтып керде. Түгәрәк йомыла...
— Без теге чорның ялган акча билгеләрен ясап тәвәккәлләргә теләмәдек, - Твиссел тавышында ашыгып ноталар барлыкка килде, - сиңа зур булмаган самородклар рәвешендә алтын бирәчәкләр. Аларның сиңа ничек эләгүе турындагы хикәя Инструкциядә тәфсилләп язылган. Син дә аборигеннар кебек киенерсең; һәрхәлдә, синең киемнәрең башта җирле кием өчен тулысынча туры килер.
— Бик яхшы, - диде Купер.
— Ә хәзер исеңдә тот. Ашыгыч бер адым да ясама. Ашыкма. Кирәк икән, атналар буе көт. Сиңа чор белән рухи рәвештә килешергә, аңа керергә кирәк. Техник Харланның дәресләре - ул яхшы нигез, әмма алар җитәрлек түгел. Шул чор принциплары нигезендә эшләнгән электромагнит дулкыннары приемнигы сиңа барлык агымдагы вакыйгалар турында хәбәрдар булырга һәм, иң мөһиме, дөрес әйтелешне һәм интонацияне өйрәнергә мөмкинлек бирәчәк. Моны мөмкин кадәр җентекләбрәк эшлә. Мин ышанам, Техник Харлан инглиз телен бик яхшы белә, әмма телне турыдан-туры урында алыштыра алмый.
— Әгәр мин тиешле җиргә эләкмәсәм? - дип сорады Купер. Мин шуны әйтергә телим: ә бәлки мин 2317 гә эләкмәсәм?
— Моны җентекләп тикшер. Ләкин барысы да тәртиптә булачак. Барысы да әйбәт кенә бетәчәк.
(Барысы да әйбәт кенә бетәчәк, чөнки бер генә тапкыр да исән-имин тәмамланды инде, дип уйлады Харлан, түгәрәк йомыла...)
Ләкин Куперның йөзендә шик шәүләсе күренде булса кирәк, чөнки Твиссел ашыгып өстәп куйды:
— Көйләү төгәллеге тырышып эшләнгән. Мин сиңа нигезгә салынган принцибны аңлатырга җыенган идем, һәм без хәзер моның белән шөгыльләнәчәкбез. Сүз уңаеннан, безнең әңгәмә Харланга идарә системасын яхшырак аңларга ярдәм итәчәк.
Харлан тиз генә тәрәзәдән пультка таба борылды. Күңелсез караңгылыкта өмет нуры ялтырап китте. Ә нәрсә, әгәр?
Твиссел Куперга мәктәп укытучысының юри шамакай тоны белән лекция укуын дәвам итте, һәм Харлан аның сүзләренә колак салып тыңлап торды.
— Аңлавы кыен түгел, - диде Твиссел, - безнең төп проблема шунда: матди җисемне Башлангыч Дәвергә никадәр ерак ыргыту мөмкинлеген билгеләү, аңа билгеле бер энергетик этәргеч турында хәбәр итү. Бу капсуланы кеше белән үткәнгә җибәрү җиңелрәк булыр иде, шул ук вакытта сарыф ителгән энергия күләмен җентекләп үлчәп. Бу кеше үзенең кайсы Вакытта эләгүен, Йөзьеллыкның йөздән бер өлешенә кадәр төгәллек белән яки астрономик күзәтүләр ярдәмендә яки кирәкле мәгълүматны радиотапшырудан алып билгели алыр иде. Әмма бу ысул бик акрын һәм өстәвенә бик куркыныч булыр иде, чөнки безнең илче җирле халык тарафыннан табылган булса, бу, мөгаен, бөтен проект өчен фаҗигале нәтиҗәләргә китерер иде.
Кеше урынына без үткәннәргә радиоактив изотоп, бета-кисәкчәләр ясап, тотрыклы изотоп, молибден-94-гә әйләндергән ниобий-94 җибәрдек. Ниобий-94 ярымтаркалу чоры якынча 50 Йөзьеллык тәшкил итә. Безгә үрнәктәге радиоактив нурланышның башлангыч интенсивлыгы билгеле. Вакытлар узу белән интенсивлык яхшы билгеле закон буенча кими һәм югары төгәллек белән үлчәнергә мөмкин.
Капсула ниндидер Башлангыч Дәверенәң Йөзьеллыгына эләккәч, изотоп белән ампула тауга ата, һәм капсула кире Мәңгелеккә кайта. Шул ук биовакыт вакытында, ату барган вакытта ампула бер үк вакытта булачак барлык Вакытларда да барлыкка килә, димәк, картаярган. 575-нче Йөзьеллыкта Техник Мәңгелектән Вакытка ампула яшерелгән урында чыга, аны нурланыш буенча таба һәм тартып ала. Радиация дәрәҗәсен үлчәп, бу ампула тау битендә күпме вакыт ятуын, димәк, безнең капсула ничә дистә билгегә кадәр төгәл барып җиткәнен белү җиңел. Үткәннәргә төрле энергияле берничә дистә ампул җибәргәч, без калибровка кәкресен төзедек. Аннары бу кыек ампул тарафыннан Башлангыч Дәвергә түгел, ә Мәңгелекнәң беренче Йөзьеллыгында тикшерелә, анда турыдан-туры күзәтүләр мөмкин була.
Уңышсызлыклар да булды. Беренче берничә ампул югалды, чөнки без Башлангыч Дәверенәң соңгы йөз еллыклары һәм 575-нче еллар арасында булган геологик Үзгәрешләрне исәпкә алмадык. Алдагы өч ампулны да таба алмадылар. Бәлки, катапультацияләүче механизм аларны тауның җир астында бик тирән куып китергәндер. Методиканы алганнан соң, без тәҗрибә сериясен уңышлы үткәрдек, әлегә радиация дәрәҗәсе ул урында артык югары булып китмәде. Без Башлангыч заманнарда яшәүче берәр кеше радиацияне ачыр һәм ни рәвешле монда радиоактив калдыклар эләгүе белән кызыксыныр дип курыктык. Шулай да без берничә уңышлы эксперимент үткәрдек һәм кешене теләсә кайсы Башлангыч Йөзьеллыкка йөз өлешкә кадәр төгәллек белән җибәрә алуыбызга ышанабыз. Синең сорауларың бармы?
— Мин барысын да бик яхшы аңладым, Исәпләүче Твиссел, - дип җавап бирде Купер - . Мин инде элек, аның әһәмиятен аңламыйча, калибровка кәкресен күрдем, ләкин хәзер инде миңа бөтенесе дә ачык.
Харлан бу сөйләшүне торган саен күбрәк кызыксыну белән тыңлады. Ул прибор шкаласына карады. Фарфорның металлдагы якты дугасы Йөзьеллыклар, Деци-Йөзьеллыклар һәм Санти-Йөзьеллыкларга нечкә сызыклар белән бүленгән иде. Саннар бик вак иде, ләкин иелеп, Харлан шкалада 17-нче еллардан 27-нче елларга кадәр куелганын күрде. Чәчләр кебек юка укчы 23, 17 билгесе өстендә тора иде. Харланга Гасырметрлар белән очрашырга туры килә иде инде, шуңа күрә ул гадәтенчә хәрәкәт белән пуск рычагына басты. Ләкин рычаг кадалган иде. Волосок селкенмәде дә.
— Техник Харлан!
— Тыңлыйм Исәпләүче! - дип кычкырды ул җавап итеп, ләкин соңыннан Твисселның аны ишетмәвен исенә төшерде. Тәрәзә янына килеп җиткәч, ул баш какты.
Харланның уйларын укыгандай, Твиссел сөйләп китте:
— Гасырметр капсула җибәрүгына 23,17 дә урнаштырылган. Бернинди өстәмә төзелеш таләп ителми. Бердәнбер бурычың - тиешле вакытта элемтәне кабызу. Гасырметрдан уңда секундомер урнашкан. Тапкач, Кивни.
Харлан баш какты.
— Секундомер җибәрүгә кадәр калган биосекундларны исәпләячәк. Минус унбиш секунд эчендә элемтәне кабыз. Бу гади. Ничек аңладың?
Харлан тагын баш какты. — Аерым төгәллек таләп ителми. Син аны минус ундүрт секундта яки минус биш секундта кабыза аласың, ләкин шулай да аны минус ун секундтан да соңга калмыйча кертергә тырыш. Контактны кабызу белән, калганнарын автоматлар ышандырачак, алар нульле моментта Темпораль этәргеч бирәчәк. Аңладыңмы?
Харлан тагын бер тапкыр баш какты. Ул хәтта Твисселга караганда да күбрәк аңлады. Әгәр дә ул минус ун секундта элемтәне кабызмаса, моны аннан башка эшләячәкләр.
Чит кеше ярдәменнән башка гына үтәрбез, дип уйлады Харлан.
— Бездә әле утыз биоминут калды, - дип дәвам итте Твиссел. Купер белән аның коралларын тикшерәбез.
Алар киттеләр. Ишек ябылды, һәм Харлан пульт белән ялгыз калды, Вакыт белән (секундомер инде эшли башлады, стартка калган секундларны ашыкмыйча гына санап) һәм уйланылган эшне ахырына кадәр җиткерергә ныклы карар кабулы белән ялгыз калды.
Харлан, тәрәзәдән борылып, кулын кесәсенә тыкты һәм әле һаман да шунда яткан авырту-сиптергеч алып чыкты. Аның кулы чак кына калтырана иде.
«Самсон, храмны җимерүче!» - дигән фикер тагын күренеп китте.
«Мәңгелеләрнең берәрсе Самсон турында кайчан да булса ишеткәнме? Кем белә аның ничек һәлак булганын?»
Бары егерме биш минут кына калды. Харлан ул башлап җибәргән операциянең күпме вакыт алачагын белми иде. Гомумән, аның уңышка бернинди ышанычы юк иде.
Хәер, аның да сайлавы юк иде. Ул, дымлы бармаклары белән авырту-сиптергечнең башын чайкап, чак кына аны төшереп калмады. Нәтиҗәләр турында уйламыйча, ул бик тиз эшләде, иң аз борчыганы - ул үзе дә юкка чыгачак, дигән фикер иде.
Бер минутта Харлан пульт янында тулысынча әзер иде.
«Бәлки, гомеренең соңгы минутлары», - дип уйлады ул.
Ул узып баручы секундларны саный торган кызыл укның кире кайту хәрәкәтеннән башка бернәрсә дә күрмәде.
Минус утыз секунд.
"Авырту булмаячак. Үлем түгел бит бу», - дигән уй чагылып китте.
Ул калган секундта Нойс турында гына уйларга булды.
Минус унбиш секунд.
Нойс!
Харланның сул кулы рычагны үзенә тартты. Ашыкмаска!
Унике секунд чамасы.
Контакт!
Автоматларын эшләделәр. Старт нульгә биреләчәк. Харланга бер генә хәрәкәт ясарга калды.
Гыйбадәтханәсен җимерүче Самсонның хәрәкәте!
Уң кул күтәрелә башлады. Ул аңа карамаска тырышты. Минус биш секунд.
Нойс!
Уң кул... НОЛЬ... ырылдап үз өстенә ыргытты. Ул аңа карамый да иде.
Шулай ук могҗиза микәнни?
Юк, әлегә юк. Ул әле һаман исән.
Харлан, урыныннан кузгалмыйча, күзләрен тәрәзәгә текәде. Вакыт аның өчен туктагандай булды.
Зал буш иде. Аны тулысынча диярлек капсулалар биләп торган гаять зур урында бушлык хөкем сөрә иде. Таянуларның көчле металл конструкцияләре ятим килеш һавага күтәрелде. Гаять зур залда, әйтерсең лә, сихерләнгән мәгарәдә, бөтенесе тынып калды, тик кечкенә генә гномик булып күренгән Твиссел гына ыгы-зыгы килеп алга-артка чигенде.
Харлан берничә минут аңа битараф карап торды, аннары күзләрен читкә алды.
Кинәт һәм бөтенләй тавышсыз капсула элеккеге урынында пәйда булды. Аның киләчәкне үткәннәрдән бер генә мизгел аерып торган иң нечкә чик аша күчүе хәтта тузан да селкенмәде.
Гаять зур капсулаларын Твиссел каплады, ләкин бер секундтан соң ул кырый артыннан килеп чыкты да йөгереп пультовага китте. Исәпләүче җитез хәрәкәт белән ишекне ача торган механизмны кабызды һәм, шатлыгыннан кычкырып, эчкә атылып керде:
— Таң беленде! Таң беленде! Без түгәрәк йомдык!
Ул тагын нәрсәдер әйтергә теләгән иде, ләкин аның тыны җитмәде.
Харлан дәшмәде.
Твиссел тәрәзә янына килде дә учлары белән пыялага таянды. Харлан, аның куллары калтырый башлавына игътибар итеп, зәңгәр кан тамырларындагы иске төенчекләрне күрде. Аның мие мөһим нәрсәне әһәмиятсез нәрсәдән аеру сәләтен һәм теләген югалткан һәм әйләнә-тирәдәге Чынбарлыктан аерым очраклы детальләрне тупас рәвештә тартып алган кебек тоела.
Моның нинди әһәмияте бар? - дип арып уйлады ул. Һәм гомумән хәзер нәрсә әһәмияткә ия?
Твиссел тагын сүзгә кереште, ләкин Харлан аны чак кына ишетте, сүзләре кайдандыр ерактан ишетелгәндәй ишетелде:
— Хәзер инде дөресен әйтә алам, мин сиздермәсәм дә, бик нык дулкынландым. Сеннор бер вакыт, бу эшнең мәгънәсе бөтенләй юк, дип кабатларга ярата иде. Ул, һичшиксез, көтелмәгән бер хәл булырга тиеш, һәм барысы да җимереләчәк, дип үз сүзендә торды... Эш нәрсәдә?
Техникның нидер мыгырдавын ишетеп, кисәк кенә борылып карады. Харлан, башын чайкап:
— Бернәрсә дә...
Твиссел төпченмәде һәм яңадан читкә борылды. Ул Харланга мөрәҗәгать итәме, әллә бушлыкка сөйлиме - аңлашылмый иде. Әйтерсең, аның дулкынлану һәм борчылу елларында сөйләп бирәсе килә иде.
— Сеннор - төзәтеп булмаслык скептик. Аны ышандыру белән, без аның белән күпме бәхәсләштек! Без аңа математик исәпләүләр китердек, без Мәңгелек яшәү дәверендә күп буын тикшеренүчеләр тарафыннан алынган нәтиҗәләргә сылтама ясадык. Ул исә безнең фикерләребезне читкә этәрде һәм үзен каршы алучы кеше турындагы парадоксны дәлилләр сыйфатында тәкъдим итте. Син аның бу турыда ни уйлаганын ишеттең бит. Бу аның яраткан темасы.
"Киләчәкне белергә ярамый", - диде Сеннор. Мәсәлән, мин, Лабан Твиссел, мемуардан беләм, гәрчә мин бик карт булсам да, мин Купер Мәңгелекнең аскы чигенә сәяхәтенә сәяхәткә киткәнче яшәячәкмен. Мин үземнең киләчәгем турында башка нечкәлекләрне дә беләм, миңа нәрсә эшләргә туры киләчәген беләм.
«Бу мөмкин түгел, - диде ул. - Үз язмышыңны белү, һичшиксез, Чынбарлыкны Үзгәртәчәк, хәтта моннан әйләнә беркайчан да йомылмаячак һәм Мәңгелек беркайчан да төзелмәячәк, дигән сүз килеп чыкса да".
Нәрсә мәҗбүр итте аны шулай дип әйтергә, аңламыйм! Бәлки, ул үзенең уйдырмаларына чын күңелдән ышангандыр, бәлки, алар аның өчен интеллектуаль уен кебегрәк булгандыр, ә бәлки, ул безне үртәргә теләгәндер. Һәрхәлдә, проект алга китте, һәм мемуарның кайбер фаразлары тормышка ашырыла башлады. Мәсәлән, без Куперны нәкъ менә мемуарда күрсәтелгән Йөзьеллыкта һәм Чынбарлыкта таптык. Шул бер нәрсә генә дә Сеннорның бөтен раслауларыннан ташта таш калмады, ләкин бу аны да ышандырмады. Ул вакытка аның яңа мавыгуы барлыкка килде. Бармакларының очына чаклы диярлек сигаретның янып җиткәнен сизмичә, твиттер көлеп җибәрде.
— Шулай да, беләсеңме, миңа озак еллар буена уңайсыз булды. Чыннан да, нәрсәдер булырга мөмкин иде бит. Мәңгелеккә нигезләнгән Чынбарлык, моны Сеннор дип атарга яраткан кебек, "парадокс" ка юл куймас өчен үзгәрергә мөмкин. Һәм ул вакытта, бу яңа Чынбарлыкта, инде Мәңгелек тә, синең белән безне дә юк иде. Беләсеңме, кайчакларда төннәрен йокысызлык вакытында, миңа кинәт бөтенесе дә һәлак булды кебек тоела башлады... Һәм хәзер, барысы да яхшы тәмамлангач, мин куркуымнан тыныч кына көләргә һәм үземне акылдан шашкан карт җүләр дип атарга телим.
— Исәпләүче Сеннор хаклы иде, - диде Харлан әкрен генә.
— Нәрсә бар? - дип аңа ташланды Твиссел.
— Проект барып чыкмады. Түгәрәк йомылмас. Харланның акылы томан эченнән әкренләп арына бара кебек тоелды.
— Нәрсә сөйлисең син? - Твисселның карт куллары, көтелмәгән бер көч белән, Харланның җилкәсенә текәлделәр. - Син авырыйсың, улым. Синең нервларың бетте.
— Юк, авырмый. Миңа барысы да каршы килде. Сез. Мин. Ләкин авырмыйм. Үзегез карагыз. Бирегә, гасырметрга.
Гасырметрга?
Нечкә укчы шкаланың уң очына 27-нче Йөзьеллыкның билгесе янына ук килеп тоташкан иде.
— Нәрсә булды монда?
Твисселның йөзендә шатлык курку белән алышынды.
Харлан инде тулысынча үзен кулга алды.
— Мин саклау механизмын эретеп, идарә итү рычагын ычкындырдым.
— Син моны ничек эшли алдың?
— Минем авырту-сиптергечем бар иде. Мин аны тикшердем һәм аңа микрореакторның туклану чыганагы итеп кулландым. Ул автоген кискеч буларак эшләде. Энергия бер кабынышка гына җитте, ләкин бу җитәрлек иде. Менә аннан калган бөтен нәрсә.