Мәңгелек ахыры - 05

Харлан иреннәренең бер почмагы белән генә елмаерга булды. Әйе, бу чыннан да МОР иде - максималь көтелгән реакция. Барысы да берьюлы булды. Гомумән әйткәндә, Үзгәреш Акт Воздействия артыннан ук башкарылмый. Әгәр тиешле исәпләүләр игътибарсыз яки артык якыннан үткәрелсә, сәгать, көннәр, кайвакыт атналар көтәргә туры килде. Бары тик ирек дәрәҗәләре сарыф ителгәннән соң гына яңа Чынбарлык барлыкка килде; әлегә үзара бер-берсен юкка чыгара торган гамәлләрнең юк кына ихтималы да калды, Үзгәрешләр булмады. Харлан өчен үз осталыгы бетмәс-төкәнмәс горурлык һәм дан-шөһрәт чыганагы булып хезмәт итә: әгәр ул үзе МКҮ сайласа һәм үз кулы белән Акт Воздействия башкарса, азатлык дәрәҗәсе шунда ук юкка чыга, һәм Үзгәрешләр кичекмәстән башлана.
— Нинди гүзәлләр иде!
Бу сүзләр Харланның йөрәген чәнчеп җибәрде; ул аның гүзәллеген һәм эшен камилләштерә кебек тоелды.
— Миңа калса, алар бөтенләй дә булмас иде!
— Әйе?
— Ә анда ни мәгънә? Космос белән мавыгу беркайчан да меңнән артык, ике мең ел дәвам итми. Аннары ул килә. Кешеләр Җиргә кайта; башка планеталарда колонияләр пыскып үлеп бетә. Дүрт-биш меңъеллык үтә, һәм барысы да яңадан дансыз ахырына килү өчен башлана. Файдасыз, беркемгә дә кирәк булмаган акча һәм көч сарыф итү.
— Ә сез философ икәнсез, - диде Вой коры гына. Харлан кызарынуын сизде. Алар барысы да яхшы! дип уйлады ул һәм, әңгәмәнең темасын үзгәртеп, ачу белән мыгырданып куйды:
— Язмышны-Хисапчына нәрсә бар?
— Ә нәкъ менә?
— Хәлләре ничек баруы белән кызыксынырга вакыт түгелме? Бәлки, ул җавап алгандыр инде?
Социолог, мондый түземсезлекне гаепләгәндәй, хуплаусыз йөзен җыерды. Бераздан ул:
— Әйдәгез аның янына. Мин сезне озатып куям.
Табличка кабинет ишегендә Язмышны-Хисапчысы Нерон Фарук дип атаганнар дип хәбәр итә. Бу исем Урта диңгез районында Башлангыч дәвердә патшалык иткән ике хакимнең исемнәре белән Харланны шаккаттырды (Купер белән атналык дәресләр аның Башлангыч көнкүреш тарихындагы белемен тирәнәйтә). Әмма Харлан ни дәрәҗәдә хөкем итә алган, Язмышны-Хисапчы бу идарә итүчеләрнең берсенә дә охшамаган. Ул скелет кебек ябык; биек горбинка борынын тыгыз итеп тире тарттырып куйган. Озын бармаклары белән Анализатор клавишасына баса-баса, ул үз авырлыгында кеше язмышын үлчәүче Әҗәлне хәтерләтә иде.
Харлан үзенең күз карашын Анализатордан аерырга көче җитмәгәнен хис итте. Бу машина Язмышны Исәпләүнең йөрәге, шулай ук аның тәне, каны, мускуллары һәм башкалар булган. Аңа Үзгәрешләр матрицасын һәм кеше биографиясенең кирәкле мәгълүматларын кертергә, менә бу төймәгә басарга гына кирәк, һәм ул оятсыз күңел ачуда бикләнә, ә аннары бер минуттан яки бер көннән соң, яңа Чынбарлыктагы кешенең гамәлләрен тасвирлап, үзеннән озын тасма чыгарып ташлый, һәр адымны аның ихтималлыгы ярлыгы белән пөхтә итеп тәэмин итә. Вой Харланны тәкъдим итте. Фарук, җирәнүен яшермичә, Техник эмблемасына карады һәм коры баш белән генә чикләнде.
Харлан, илтифатсыз гына: - Я, ничек, бу яшь ханымның язмышын исәпләп карадыгызмы инде? - дип сорады.
— Юк әле. Бетерү белән, мин сезгә махсус хәбәр җибәрәм.
Фарук Техникка карата күралмаучыларның берсе иде.
— Тынычрак, Язмышны-Хисапчы, - диде Вой шелтәләп.
Фарукның керфекләре ак, кашлары төссез иде, шуңа күрә аның йөзе баш сөяген хәтерләтә иде. Күзләрен Харланга төбәп, алар буш күзләрдә борылалар кебек, - ул мыгырданып куйды:
— Инде электрогравитацияне харап иттегезме?
— Чынбарлыктан чыгардылар, - диде Вой.
Фарук иреннәрен кыймылдатып тавышсыз берничә сүз әйтте. Харлан, кулларын күкрәгенә кушырып, Язмышны-Хисапчына туп-туры карады. Тегесе, уңайсызланып, урындыкка утырды һәм уңайсызланып башын читкә борды. Харлан, ачуы килеп: «Үзең дә гөнаһсыз түгеллеген аңлый», - дип уйлады.
— Карагыз әле, - диде Фарук Социологка, - сез монда булгач, аңлатыгыз әле, миңа бу ракка каршы сывороткага соратулар пачкасы белән нишләргә? Сыворотка безнең Йөзьеллыкта генә түгел. Ни өчен барлык сорауларны безгә генә бирәләр?
— Башка йөз еллыклар да шуннан ким йөкләнмәгән. Сез моны бик яхшы беләсез.
— Ярый, вакыты булсын, гомумән, сораулар җибәрүне туктатырлар!
— Кызык, без аларны ничек мәҗбүр итә алабыз?
— Җиңелрәк. Вакытлар Советы алар белән үбешүдән туктасын.
— Мин Советта командалар итмим.
— Аның каравы, сез карт кеше булып кыланасыз. Харлан, артык кызыксынмыйча, әңгәмәгә колак сала. Һәрхәлдә, бу аны Анализаторның "хихылдавыннан" аерды. Ул Сектор башында торган Исәпләүче картның күз алдында тотылганын белә иде.
— Мин карт белән сөйләштем инде, - диде Вой, - һәм ул Советтан сорады.
— Чүлмәк! Ул инстанцияләр буенча гадәти доклад язуы җибәрде. Аңа нык булырга кирәк иде. Күптән инде безнең сәясәтне тамырдан үзгәртергә вакыт бу мәсьәләдә.
— Вакытлар Советы безнең көннәрдә сәясәттәге нинди дә булса Үзгәрешләрне карарга теләми. Сез бит нинди имеш-мимешләр булганын беләсез.
— Шулай булмыйча! Алар, янәсе, мөһим эш белән мәшгуль. Алар волынканы тарта башлагач та, аларның иң мөһим эш белән шөгыльләнүләре турында хәбәр туа.
Харлан башкача уйлый икән, ул, мөгаен, елмаймый кала алмас иде. Фарук берничә секунд шомлы уйларга чумып торды да кинәт шартлады:
— Изге Вакыт! Бу ахмаклар рактан сыворотка үсентеләр һәм дулкын двигательләре булмавын кайчан аңларлар? Без барыбыз да беләбез, хәтта йомычка да Чынбарлыкка тискәре йогынты ясарга мөмкин, ләкин бит кеше тормышы сүлпәнгә бәйле, һәм монда барысы да йөзләрчә тапкыр катлаулырак һәм буталчыграк.
— Юк, сез уйлап кына карагыз: ел саен үз ракларына каршы сывороткасы булмаган Йөзьеллыктагы рактан күпме кеше үлә икән? Әлбәттә, берәүнең дә үләсе килми. Һәм менә һәр Йөзьеллыктан килгән җир хөкүмәтләре Мәңгелекке сорауларны яудыра: «Ярдәм итегез, үтеник, ялварып сорыйбыз, үлем фән, сәнгать, мәдәният, анкета мәгълүматлары һәм биография өчен чиксез зур югалту булган кешеләрнең гомерен коткару өчен җитмеш биш мең ампул чигегез».
Вой, тын калып, башын чайкап куйды, ләкин Фәрук аның эченә җыелган ачы кайгысын сөйләп бетермәде.
— Бу биографияләрне укыйсың, һәм һәр кеше - каһарман. Һәрберсе бөтенләй күренми. Эшләр хәл юк, санарга утырасың. Башта алар берәм-берәм исән калсалар, Чынбарлык белән ни булыр, дип саныйсың, аннары - әгәр алар булса - аларның бәбәкләре вакыты! - төрле тезмәләрдә исән калачак.
Үткән айда 572 сорату санадым. Унҗиде очракта - сез игътибар итегез, унҗидедә - тискәре эффектлар булмады. Карагыз әле, Чынбарлыкның уңай Үзгәрүен үз артыннан китерүче бер генә очрак та булмады, әмма Совет нейтраль очракларда да сыворотка бирергә кирәк дигән карар чыгарды. Алар, күрәсезме, гуманистлар! Һәм менә бер ай эчендә төрле Йөзьеллыклардан унҗиде кеше үлемнән коткарылган.
— Ә алга таба нәрсә? Йөзьеллыклар аз гына булса да бәхетле булдымы? Юк сүз! Берсен, ә шул ук Вакытта йөзләрчә кешене дәваладылар, шул ук илдә үләргә мәҗбүр иттеләр. Барысын да кызыксындыра, әлбәттә: ә ни өчен нәкъ менә ул? Бәлки, йөзләрчә үлгәннәр данлыклы егетләр булгандыр, аларны барысы да ярата һәм хөрмәт итә иде, ә безнең тарафтан коткарган бердәнбер бәхетле кеше үзенең карт анасын кыйнау белән генә мәшгуль, ә аз гына буш минутларда үз балаларын кыйнау белән генә мәшгуль. Вакытлылар Чынбарлыкның Үзгәрешләр турында шикләнмиләр бит, һәм без аларга хәтта ишарәли дә алмыйбыз.
— Хәтерегездә тотыгыз, Вой, әгәр Вакытлар Советы Чынбарлыкны теләгән очракта гына сыворотка бирергә карар кылмаса, без үзебезгә бәла-каза җибәрербез. Безнең бердәнбер максат - Чынбарлыкны яхшырту. Яки бу кешеләрне дәвалау бу максатка илтә, яки юк. Менә шул. «Моннан да начаррак булмас» дип, юк-барны лыгырдарга кирәкми...
Аны газапланган чырай белән тыңлаган социолог каршы әйтергә тырышып карады:
— Фарук, күз алдыгызга китерегез әле, сез рактан үләсез икән...
— Юләр ясамагыз үзегездән, Вой. Безнең карарларга сентименталь кызгану тәэсир итсен өчен рөхсәт итә алабызмыни? Без беркайчан да Чынбарлыкның бер генә Үзгәртелүен дә башкармас идек. Бәхетсезлеккә ирешмәгән бичара табылыр. Үзегезне аның урынында күз алдына китерегез, ә? Бер уңайдан менә нәрсә турында уйлагыз. Үзгәртеп җибәргәндә, киләсе елны табу кыенлаша һәм кыенлаша бара. Ел саен очраклы Үзгәрешләр начар нәтиҗәләргә китерәчәк дигән шанслар арта. Димәк, терелүләр саны да кимиячәк. Ул инде кими. Тиздән бездә биоел өчен бер дәвалау гына булачак, хәтта нейтраль очракларны исәпкә алып та. Бу турыда онытмагыз.
Харлан бу сөйләшүне туйдырды. Мондый "бөкләү" үзенә күрә һөнәри авыру булган. Психологлар һәм Социологлар Мәңгелекке багышланган сирәк эшләрендә аны "тиңләштерү" дип атаганнар. Кешеләр үзләрен алар эшләгән Йөзьеллыклар белән тиңләштерделәр. Гасыр мәшәкатьләре дә аларның үз мәшәкатьләренә әверелә.
Мәңгелек тиңләштерүне куып җибәрү өчен, титаник тырышлык куйган. Беркемнең дә үз туган вакыты янына ике Йөзьеллык якын эшләргә яки килергә хакы юк иде. Эшкә өстенлек билгеләгәндә, яшәеше балачактан күнегелгән тормыш рәвешеннән мөмкин кадәр күбрәк аерылган Йөзьеллыкларга бирелә иде. (Харланга ихтыярсыздан 482 йөзьеллыкта эшләүче Финжины исенә төшерде.) Ул гына да түгел, Мәңгелек билгенең беренче шикле билгеләре булганда ук кичектергесез башка Секторга күчерделәр. Харлан Фәрук үз урынында бер биоелдан артык торып калганы өчен ватык бер тиен дә бирмәс иде.
Шулай да кешеләр Вакыт үз урыннарын табарга, анда яңа "ватан" алырга омтылганнар. Вакыт белән мавыкканлык - аның турында кем ишетмәгән? Ниндидер аңлашылмаган сәбәпләр аркасында космик очышлар чоры үзенә аеруча нык бәйләнгән. Күптәннән моның сәбәпләрен өйрәнергә кирәк иде инде, ләкин моны өчен Мәңгелекнең үз-үзеңә карарга хроник курку белән көрәшү кирәк.
Әле бер ай элек Харлан Фарукны электрогравитацияне югалту аркасында исне таратып йөрүче, Йөзьеллыкка каршы беркатлы төшүләрдә, яман шеш дәвалый белмәүче сентименталь идиот дип мыскыллаган булыр иде.
Ул хәтта аның турында тиешле урынга хәбәр итә алыр иде. Ул гына да түгел, Мәңгеле кешенең бурычы аны кичекмәстән эшләргә мәҗбүр иткән. Көн кебек ачык, бу кешегә инде ышанырга ярамый.
Ләкин хәзер ул алай итә алмады. Аңа хәтта Язмышны-Хисапчы кызганыч булып китте. Аның үз җинаятьләре күпкә куркынычрак иде. Һәм тагын - ничәнче тапкыр - аның уйлары җимерелгән юл буйлап Нойс янына кайтты.
Ул төнне ул таң алдыннан гына йоклап китә алды. Ул соң гына уянды. Ярым үтә күренмәле диварлар аша көн яктысы җәелеп ята иде. Харланга ул иртәнге томанлы күк йөзендә йөзгән болыт өстендә кебек тоелды.
Нойс, көлә-көлә, аны селкедә:
— Тор, йокымсыраган кеше, мин сине уятып арыдым инде.
Харлан юл хәрәкәте белән җәймәне яки одеялны үзенә тартырга тырышып караган, ләкин алар табылмаган. Шуннан соң ул ни булганын исенә төшерде, һәм оялуының ачы буявы аның битен каплады. Хәзер нишләргә инде аңа?
Ләкин шунда яңа бер уй бу борчылуларны кинәт икенче планга этәрде. Ул аягы белән идәнгә тезләнде.
— Изге Вакыт! Мин йоклап киткәнменме? Инде икедән күбрәкме?
— Тынычлан, унбер дә юк әле. Иртәнге аш сине көтә.
— Рәхмәт, - дип мыгырданды ул.
— Бар юынып кил. Мин сиңа бассейнда су җылыттым һәм бүген костюм әзерләдем.
— Рәхмәт, - диде ул яңадан мыгырданып.
Ул күзләрен дә өскә алмыйча, иртәнге ашны ашады. Нойс, терсәге белән өстәлгә таянып, ияген учына куйды. Аның кара чәчләре бер якка таралган, керфекләре табигый булмаганча озын булып күренә иде. Ул бернәрсә дә ашамады, тик аның һәрбер хәрәкәтен күзәтеп торды.
— Син сәгать икедә кая барасың?
— Аэроболга, - дип ялгыштырды ул, - билет ала алдым.
— Ах, бүген бит финал матч. Уйлап кына кара, шушы чабыш аркасында вакыт эчендә мин тулы бер сезонны үткәрдем. Эндрю, җаным, бүген кем ота?
«Эндрю, сөеклем» дигәне аны тәмам аптырашта калдырды; ул үзенең бөтен гәүдәсе буйлап аңлаешсыз бер йомшаклык җәелгәнен тойды. Ул, башын түбән иеп, йөзенә усал, ямьсез төс бирергә тырышып карады. Әле кичә генә ул моны бик яхшы эшли иде.
— Ләкин син ничек белмисең? Син бит безнең бөтен чорны өйрәндең.
Аңа салкын тонны сакларга кирәк иде, ләкин аның күңеле җитмәде.
— Төрле урыннарда шулкадәр вакыйгалар төрле вакытта була. Матч хисабы кебек вак-төякне истә калдыра аламмыни мин?
— У-у-у, җирәнгеч! Әлбәттә, исеңдәме - әйтәсең килми.
Җавап урынына Харлан алтын чәнечке белән кечкенә сусыл җимеш эләктереп алды да аны тулысынча авызына җибәрде.
Бераз тын торганнан соң, Нойс яңадан сүз башлады:
— Ә безне күрдеңме?
— Сорама миннән, Н-нойс. Аның исемен әйтүе кыен иде.
Аның тавышы акрын һәм назлы яңгырады:
— Күрмәдеңмени? Баштан ук белмәгәнсеңдер ич...
— Юк, юк, мин үземне күрә алмыйм, - дип, тотлыга-тотлыга, аны Харлан бүлдерде, чөнки мин Чынбарл... катнашмыйм... Монда мин барлыкка килгәнче юк идем. Мин сиңа моны аңлата алмыйм.
Аның уңайсызлануыннан һәм каушавыннан бөтенләй кәефе кырылды. Нинди оятсызлык - шундый нәрсәләр турында тыныч кына сөйләшү! Ул да бик яхшы: чак кына капкынга эләкми калды, «Чынбарлык» дигән сүзне - Вакытлы кешеләр белән сөйләшкәндә иң тыелган сүзләрне ишетмәде.
Ул кашларын җиңелчә генә күтәрде, шуңа күрә аның күзләре түгәрәкләнеп китте: аларда хәйләкәр гаҗәпләнү чагылды.
— Сиңа нәрсә, оят түгелме?
— Безгә алай итәргә кирәкми иде.
— Ни өчен? - 482-нче Йөзьеллыкның күзлегеннән караганда, аның мәсьәләсе бөтенләй гаепсез иде. – Мәңгеле өчен ярамыймыни?
Аның тавышында, Мәңгелеләргә ашарга рөхсәт итәләрме дип сорагандай, мыскыллаулар ишетелде.
Харлан аны туктатты: — Мине Мәңгеле дип атама. Әгәр дә сине кызыксындыра икән: кагыйдә буларак - юк.
— Алай булгач, син аларга сөйләмә инде. Мин дә әйтмим.
Ул, урыныннан торып, салмак кына атлап, ике арадагы өстәлне юлдан этеп җибәрде дә аның янына тезләнде.
Харлан, аны туктатырга тырышып, беравык туктап торды. иелеп, ул аның иреннәреннән үпте, һәм шул үбүдән оялу һәм аптырау тойгысы бөтенләй юкка чыкты.
Харлан үзе дә сизмәстән Күзәтченең һөнәри этикасы һич кенә дә юл куймавы белән шөгыльләнә башлады, - ул гамәлдәге Чынбарлык проблемалары һәм алда торган Үзгәрешләр характеры турында уйлана башлады.
Бу Үзгәреш бозык холыкларга да, җимеш үстерүгә дә, тормышның барлык өлкәләрендә хатын-кызлар хакимлегенә дә кагылырга тиеш түгел иде. Боларның барысы да моннан алдагы Чынбарлыкта да булды, һәм Вакытлар Советы мондый әйберләрне һәрвакыт илтифат белән карады. Финжи болай диде: Үзгәреш кече, тотылмый диярлек.
Тик бер нәрсә ачык иде: Үзгәреш аның Күзәтү астындагы кешеләр төркеменә кагылачак. Ул өстенлекле сыйныфларга, аристократиягә, байларга, җәмгыятьнең каймагына кагылачак. Барыннан да бигрәк аны Үзгәрешләр, мөгаен, Нойска кагылыр дип борчыды.
Көннәр үткән саен аның уйлары караңгылана барды, хәтта Нойс белән очрашулардан шатлыгын да йогынты ясады.
— Нәрсә булды сиңа? - дип сорады Нойс борчылып. - Беренче көннәрдә син Мәңге..те шикелле түгел идең... теге урындагы шикелле. Сине бернәрсә дә җәберләмәде. Ә хәзер синең тагын шундый борчулы кыяфәт. Сиңа кире кайтырга кирәк булганга шулай бит?
— Шуңа күрә дә, - дип җавап бирде Харлан.
— Ә сиңа һичшиксез кайтырга кирәкме?
— Әйе.
— Әгәр соңга калсаң, ни булыр? Харлан чак кына елмаймады. Аларга минем соңга калуым ошамас иде, - диде ул һәм Инструкциядә каралган ике запас көн турында сагышланып уйлады.
Нойс кечкенә музыкаль инструментны кабызган. Катлаулы математик җайланма очраклы авазлар комбинацияләреннән тавышларны тартып ала, колакларны иркәли. Импровизацияләнгән көйләр кар бөртекләре бизәкләренә караганда ешрак кабатлана, һәм бик үк нәзакәтле һәм матур була.
Харлан, музыка тавышы белән күмелеп, Нойстан күзенә текәлеп карады: аның бөтен уйлары аның тирәсендә бөтерелә иде. Яңа гәүдәләнешендә ул кем булачак? Балык сәүдәгәреме? Фабрикада эшчеме? Юан һәм ямьсез, мәңге авырлы, алты балалар тудырган анасы? Кем генә булмасын, ул Харланны онытачак. Яңа Чынбарлыкта ул инде аның тормышының бер өлеше булмаячак. Кем генә булмасын, ул инде беркайчан да элекке Нойс булмаячак.
Ул бары тик гашыйк гына түгел иде - кемгә гашыйк булырга мөмкин! Ул Нойсны ярата иде. (Гаҗәп: гомерендә беренче тапкыр ул бу сүзне күңеленнән әйтте һәм бер дә гаҗәпләнмәде.) Ул аңарда бөтен нәрсәне: аның киенү-киенү, йөрү, сөйләшү, хәтта аның кыланчык хәрәкәтләрен дә ярата иде. Егерме җиде ел ул шушы Чынбарлыкта яшәгән, аның бөтен тормыш тәҗрибәсе кирәк булган, ул нәкъ менә шундый булсын өчен кирәк булган. Узган Чынбарлыкта ул узган биоелда Нойс түгел иде. Киләсе Чынбарлыкта ул да аның булмаячак. Бәлки, яңа Нойс бөтен яктан яхшырак та булыр, ләкин Харлан, үзенең тойгыларын төшенеп җитмәс борын, бер нәрсәне ачык белә: аңа менә шушы Нойс кирәк; хәзер аның каршысында утырган Нойс кирәк. Әгәр аның җитешсезлекләре бар икән, ул аларга да кирәк.
Нишләргә соң аңа?
Аның башына төрле планнар килде, ләкин алар барысы да законга каршы иде. Беренче чиратта, Үзгәрешләр характерын ачыкларга, аның Нойска ничек йогынты ясаячагын белергә кирәк иде. Ахыр чиктә, алдан ук белеп булмый...
Харланны тирән бер тынлык биләп алды. Ул яңадан Язмышны-Хисапчы кабинетында булды. Вой күз кырые белән генә аңа карап алды. Харлан креслосы янында Фәрук басып тора, башын аның өстенә иеп, җансыз.
Бу тынлыкта ниндидер яман нәрсә бар иде. Харланга эшнең нәрсәдә икәнен аңлау өчен бик тиз вакыт кирәк булды. Анализатор дәшмәде.
Харлан сикереп торды.
— Җавап алдыгызмы, Язмышны-Хисапчы?
Фарук аның кулындагы тасмаларга карады.
— Әйе, әлбәттә, тик менә бераз сәеррәк.
— Күрсәтегез. Харланның үткен кулы сизелерлек калтырый иде.
— Хикмәт тә шунда, күрсәтер әйбер юк. - Фарукның тавышы каяндыр ерактан ук ишетелде. - Яңа Чынбарлыкта сезнең хатын-кызыгыз юк. Юк инде, фу-фу, парга әйләнде! Бернинди шәхес үзгәреше тә юк, берни дә. Мин барлык үзгәрүчәнләрне бер йөз меңлек ихтималлыкка кадәр санадым, ул беркайда да юк.
Алай гына да түгел, - ул уйчан кыяфәттә озын коры бармаклары белән ияген угалап алды, - сез миңа биргән фактлар кушылмасында, мин аның алдагы Чынбарлыкта ничек яшәвен аңлап бетермим.
Харлан чак-чак ишетте, бүлмә әкрен генә күз алдыннан китте.
— Ләкин бу Үзгәреш бик аз бит.
— Беләм. Хәлләрнең сәер туры килүе. Димәк, пленкалар аласыз?
Харлан аларны алганын сизми дә калды. Нойс юкка чыгачакмы? Ул яңа Чынбарлыкта булмаячакмы? Мөмкин хәлме бу?
Ул кемнеңдер иңбашларында кулын тойды, колакларында Социологның тавышы яңгырады:
— Ни булды сезгә, Харлан? Сезгә авырмыйсыңмы?
Техник гәүдәсе белән саксыз элемтәгә кергәндәй, кулым кире борылды.
Харлан төкереген йотты да, ихтыяр көче белән, йөзенә тыныч төс чыгарды.
— Минем белән барысы да тәртиптә. Мине капсула янына алып барыгыз.
Үз хисләреңне болай ачык күрсәтергә ярамый. Аның бу тикшеренүләр кебек үз-үзен тотышы чыннан да аның өчен чиста академик кызыксыну булып тора. Ул, Нойсның яңа Чынбарлыкта булмавы турында уйлаганда, аны басып алган гаять зур шатлыкны теләсә нинди бәя белән яшерергә тиеш.

7 бүлек
Җинаятькә кереш.
Харлан, капсулага кереп, тиз генә иңбашы аша күз салды. Ул Мәңгелек диңгездән Вакыт-күчергечләрне аерып тора торган Темпораль кыр пәрдәсен күрәсе килде. Ул Социолог Вой аны карарга мөмкин дип курыккан. Соңгы атналарда ул әледән-әле як-ягына каранды, берәрсе аның артында качып ятмыймы - бу хәрәкәт инде гадәткә керде, рефлектор диярлек.
Аннары, 575-нчегә кайту урынына, ул яңадан киләчәккә капсула җибәрде. Диванчикта утырганда, ул Йөзьеллыкларның Санагычка карады, аның күрсәтмәләре бер-берсен шундый тизлек белән алмаштырды ки, аерым саннарны аңлау кыен иде. Капсула чикле тизлек белән хәрәкәт итсә дә, сәяхәт берничә биосәгать вакытны алырга тиеш иде.
Уйларга вакыт җитте.
Язмышны-Хисапчының көтелмәгән ачылышыннан соң барысы да ничек үзгәрде! Хәтта аның җинаятенең характеры да бөтенләй башка булды.
пәрәвез җепләре Финжига якынайганнан-якыная барды. Бу ахмак эчке рифма белән әйтелгән сүзләр аңа бәйләнгән һәм, эре көзге чебен шикелле, пыяла өстенә бәрелә торган: һаман да Финжига якынрак... һаман да Финжига якынрак...
482 йөзьеллыкта Нойс белән уздырылган көннәрдән соң, Харлан Финжи белән кичекмәстән очрашудан качарга тырышты. Дошман аның артыннан ябылырга да өлгермәде, вөҗдан газабы аны яңа көч белән газаплый башлады. 482-нче эшсез булып күренгән антны бозу Мәңгелек диварларда авыр җинаять булып тоела. Шымсыз пневматик почта аша белдермә җибәргәч, ул үз бүлмәсенә кереп бикләнде. Аңа вакыйганы аңлау һәм аңына килү өчен вакыт отарга кирәк иде.
Ләкин Финжи аны тынычлыкта калдырмады. Хәбәр иткәннән соң бер сәгать тә үтмәде, ул Харланны видеофон буенча чакыртты. Исәпләүченең буш физиономиясе экраннан кырыс карады.
— Мин сезне кабинетыгызда очратырмын дип уйлаган идем.
— Сез минем отчетны алдыгыз, сэр, - дип каршы төште Харлан. Яңа билгеләнүне кайда көтәчәгем барыбер түгелмени?
— Шулай дип уйлыйсызмы? Финжи, күзләрен аның кулында кысылган тасма кисәгенә төбәп, аларны йөзгә якынрак китерде дә, күзләрен кыса төшеп, перфорациянең катлаулы бизәкләренә текәлде. Отчетны тулы дип санау мөмкин түгел. Сез миңа сезнең янга керергә рөхсәт итәрсезме?
Харлан икеләнде. Ләкин Финжи әле аның начальнигы гына иде, һәм ул, тәкәллефсез генә, кунакка чакырса да, буйсынмаучанлыктан баш тарта иде. Алай гына да түгел, бу баш тарту Харланның авырткан вөҗданы моңа берничек тә юл куя алмаган гаебен тану булыр иде.
— Сезне күрүемә бик шатмын, Исәпләүче, - диде ул буылган тавыш белән.
Харлан фатирының ярлы диярлек торышы арасында Финжиның түгәрәк телесы чит эпикурея элементы булып күренде. Харланның туган гасыры спартан стиленә тартыла, һәм Харлан гомерлеккә зәвыкны саклап кала. Агач фактурасы ясалма рәвештә бирелгән пластик утыргычлы бөкләнгән металл торбалардан берничә урындык. Почмакта бер әйбер тора, аның кыяфәте Секторда кабул ителгән стиль белән берничек тә бәйләнмәгән. Финжиның күзләре аңа текәлделәр. Исәп чыгаручы, аның өслеге буенча юан бармагы белән аның нинди эшләнгәнен тикшергән кебек, күрсәтте.
— Нинди материал ул?
— Агач, сэр.
— Булмас! Чын агачмы? Шаккаткыч! Мөгаен, аны сезнең туган Йөзьеллыгызда кулланалардыр?
— Әйе, сэр.
— Аңлыйм. Хәер, бу кагыйдәләр белән тыелмый. - Агачка, кием-салымга кагылган бармагын угалады. - Әмма барыбер туган мәдәниятебезгә мондый тартышу урынсыз тоела миңа. Чын Мәңгеле кеше ул эләккән теләсә нинди шартларга яраклаша. Мисал өчен, мине алыйк. Соңгы биш елда миңа энергетика савытыннан ике тапкыр ашау насыйп булмады. - Ул авыр сулап куйды. - Әгәр дә сез матдә белән орынып бара торган азыкны ашау ничек җирәнеч икәнен белсәгез иде. Тик мин бирешмим, Техник, бирешмим.
Ул яңадан агач әйбергә карады һәм, кулларын артка куеп, сорады:
— Нәрсә бу?
— Китап киштәләре, - дип җавап бирде Харлан.
Аның Финжидан сорарга бик нык юатуы барлыкка килде, аның куллары хәзер үз бурычын матдәгә кагылуы, аның киемнәрен һәм тәненең кайбер өлешләрен чиста һәм затлы көч кыры белән алыштырасы килмиме?
— Китап киштәләре? - Финжи гаҗәпләнеп кашларын күтәрде. - Менә ул нәрсәкәйләр - китаплармы?
— Бик дөрес, сэр.
— Чын экземплярлармы?
— Бары тик чын, Исәпләүче. Мин аларны 24-нче йөзьеллыкта җыйдым. Менә бу, мәсәлән, 20-нче йөз еллыкта чыгарылган. Тик, зинһар, сак булыгыз, әгәр сез аларга күз салырга теләсәгез. Гәрчә алар торгызылган һәм махсус состав белән тулган булсалар да, аларның битләре бик ватылган. Алар белән бик сак эш итәргә кирәк.
— Мин аларга хәтта кагылырга да җыенмыйм. Уйлап кына кара, аларда Башлангыч көнкүреш гасырларының чын тузаны сакланган. Ул пырхылдап куйды. Чын китаплар, коточкыч! Целлюлоза битләре белән - сез моны инкарь итмәссез бит?
— Әйе, озак яшәү өчен махсус состав белән сеңгән целлюлоза. Харлан, тынычлык сакларга тырышып, тирән итеп көрсенеп куйды. Үзеңне бу китаплар белән тиңләү, алардан көлүне үзеңне мыскыл итү кебек кабул итү мәгънәсез булыр иде.
— Ә бит, мөгаен, - дип дәвам итте Финжи, әңгәмәнең темасын үзгәртергә теләмичә, - бу китапларның эчтәлеге пленканың ике метрына күчерелергә һәм бармак очына сыенырга мөмкин. Бу китаплар нәрсә турында?
— Бу - 20-нче Йөзьеллыкта чыккан бер журналның үрелгән томнары.
— Сез Башлангыч китапларны укый беләсезме?
— Харлан горурланып җавап бирде: Минем тулы коллекциямнең берничә томы гына монда. - Гомердә бер генә китапханә дә аның белән ярыша алмый.
— Әйе, әйе. Искә төшерәм - сезнең хоббиегыз. Хәтерлим, сез миңа үземнең Башлангыч тарих белән мавыгуыгыз турында сөйләгән идегез. Сезнең Наставнигыгыз мондый чепуха белән кызыксынырга мөмкинлек бирүгә гаҗәпләнәм. Энергияне бөтенләй мәгънәсез сарыф итү.
Харлан иреннәрен кысты. Ул Финжиның аңлы рәвештә аны үзеннән чыгарырга, аны салкын канлы фикер йөртү сәләтеннән мәхрүм итәргә тырышуын аңлады. Моңа юл куярга ярамый иде.
— Минем белән исәпләү турында сөйләшергә килдегезме? - диде ул коры гына.
— Менә шул. - Исәпләүче як-ягына каранды, урындык сайлап, ипләп кенә аның өстенә утырды. - Әйткәнемчә, сезнең исәпләү әллә ни тулы түгел. Нинди мөнәсәбәттә, сэр?
Тынычлык! Тынычлык!
Финжи авызын кыйшайтып көлеп куйды:
— Харлан, сез әйткәннәрнең барысын да белергә кирәк.
— Бернәрсә турында да түгел, сэр. Бу сүзләрне ул каты тавыш белән әйтсә дә, кыяфәте гаепле иде.
— Ташлагыз, Техник! Сез бит шактый вакытны яшь кыз белән бергә үткәрдегез. Һәрхәлдә, Инструкция буенча уздырырга тиешләр иде. Сез Инструкцияне бозарга җөръәт итмәгәнсездер дип уйлыйм?
Харланны вөҗдан газаплары шундый хәлгә китереп җиткерә ки, хәтта аның һөнәри намусына ачыктан-ачык шик тә калмый.
— Инструкциягә иярдем, - диде ул көч-хәл белән.
— Һәм нәрсә соң? Сез бу хатын-кыз белән сөйләшүдән бер сүз дә әйтмәдегезме?
— Алар әллә ни кызыксыну тудырмый, сэр. Харланның иреннәре кипте.
— Кызык булмагыз, Харлан. Сезнең елларда һәм сезнең тәҗрибәгез белән сезгә Күзәтүченең фикере беркемне дә кызыксындырмавын белергә кирәк иде.
Финжи Харланнан күзен алмады. Аның сабырсыз карашы аның сүзләренең йомшак тонына туры килми иде.
Харлан барын да бик яхшы сизә, һәм Финжиның ягымлы манерасы аны һич тә ялгыш юлга кертми, ләкин бурыч тойгысы өстенлек ала. Күзәтүченең бөтен нәрсәне дә тулысынча хәбәр итәргә, бернинди нечкәлекләрен әйтмичә генә. Күзәтүче кеше түгел иде; ул бары тик, әйләнә-тирә дөньяны капшап карап торган кармавыч, гасырлар буена Вакыт суларына салган кармавыч кына иде. Харлан, озакка сузылган дәрескә җавап биргәндәй, белдермәгә кертелмәгән вакыйгалар турында сөйли башлады. Күзәтүченең күнегелгән хәтере аңа сүз интонация һәм йөзләрнең чагылышларын кабатлый-кабатлый сөйләшүләрне кабатларга ярдәм итте. Дөресен әйткәндә, ул барысын да яңадан кичергән кебек булды һәм Финжиның таләпчән сорау алуын һәм бурыч тойгысының аны тозакка кууын күз алдына да китермәде. Ләкин хикәяләү кульминация пунктына якынлашкач, ул, үз хисләрен Күзәтүченең җансыз объективлыгы битлеге астында яшерә алмыйча, катып калды.
Финжи, көтмәгәндә кулын күтәреп, чәнечкеле, мыскыллы тавыш белән:
— Рәхмәт сезгә. Миннән канәгать. Сез бу хатын белән ничек йоклаганыгызны сөйләргә җыенган идегез.
Харлан ачуын кабартты. Финжиның сүзләре хакыйкатькә туры килде, ләкин алар әйткән тон, барлык булган хәлләрне тупас, оятсыз һәм, аннан да начаррак, бозык итеп эшләде. Ә аның янында Нойс белән бер әшәке нәрсә дә юк иде.
Ләкин Харланның Финжинең бу сәер тотышына, аның тынычсыз сорауларына һәм көтелмәгән хәбәрне тыңларга алдан ук әзерләп куйган иде: Финжи көнләште! Аның Нойска үз төрләре бар иде, ләкин барып чыкмады.
Ачуы тантанага күчте. Нинди тәмле үч! Харлан гомерендә беренче тапкыр Мәңгелек идеалларына фидакарь хезмәт итүгә караганда, ниндидер әһәмиятлерәк нәрсә барлыкка килде. Финжи киләчәктә дә көнләшергә туры киләчәк, чөнки Нойс белән Харлан һәрвакыт бер-берсенеке булачак. Харлан, сөенечле күтәренке рухта, мөрәҗәгать итәргә җыенган үтенечен, берничә көн көтеп торгач, әйтергә булды:
— Мин Вакытлы хатын-кыз белән килешергә рөхсәт сорыйм, сэр.
Бу сүзләр Финжины уйларыннан чыгарды:
— Нойс Ламбент белән, әгәр мин сезне дөрес аңлаган булсам?
— Әйе, Исәпләүче. Сез бу Секторны җитәкләгәнгә күрә, минем үтенечем иртәме-соңмы сезнең янга эләгәчәк.
Харлан аның үтенече Финжига эләгәчәгенә канәгать иде. Тынычлансын. Әгәр дә ул үзе Нойс белән союз турында хыяллана икән, аңа бу хакта барысын да ишетергә туры киләчәк, һәм шул вакытта Харлан Нойсның сайлау хокукы бирүен таләп итә алачак. Менә кайчан ул үзенең җиңүсәннән тәмам туеп бетәчәк!
Әлбәттә, гади шартларда Техник Исәпләүче юлында басу турында уйларга да базмый, әмма Харлан Твиссел ярдәменә ышана, ә Финжи Твиссел белән чагыштырганда - вак сошка.
Әмма Финжи тыныч булып калды.
— Миңа калса, сез бу хатын белән рөхсәтсез дә канунга каршы элемтәгә кергәнсез.
Харлан кызарынды һәм акланырга кереште:
— Инструкция без аның белән озак вакыт ялгыз калуыбызны таләп итте. Булганнарның берсе дә махсус тыелмаганга, мин үз артымда бернинди гаеп тоймыйм.
Ул ялганлады. Гаепле булу аны бер генә тапкыр да эзәрлекләми, һәм Финжи йөзеннән күренеп тора, Исәпләүче бу турыда белә һәм килеп туган хәл белән шөгыльләнә.
— Тиз арада анда Чынбарлыкны Үзгәртү булачагын онытмагыз.
— Ул чагында мин мисс Ламбент белән яңа Чынбарлыкта союзга рөхсәт сораячакмын.
— Нинди коточкыч үз-үзенә ышану! Мин сезгә киңәш итмәс идем. Бу Чынбарлык турында сез нәрсә беләсез? Әгәр мисс Ламбент кияүгә чыкса яки үзенең матурлыгын югалтса? Мин сезгә төгәл әйтә алам: яңа Чынбарлыкта сез аңа кирәк булмаячаксыз. Ул сезнең якка карамас та.
Харланны курку биләп алды.
— Аны хөкем итү сезгә түгел.
— Әйе? Сез үзегезнең бөек мәхәббәтегез - теләсә нинди Үзгәрешләр алдында торган ике җанның идеаль союзы дип уйлыйсызмы? Сез нәрсә, Вакыт арзанлы романнар укып чыктыгызмы әллә?
Харлан саклык калдыкларын югалтты.
— Беренчедән, мин сезнең бер сүзегезгә дә ышанмыйм...
— Финжи салкын гына: Нәрсә дидегез? - диде.
— Ялганлыйсыз! - Харланның барысына да төкереп караган иде инде. - Сез аны миннән көнлисез. Сез аның артыннан өстерәлеп йөрдегез, тик ул мине яхшырак күрде. Сез көнчелектән котырасыз гына.
— Сез, ичмасам, үзегезгә исәпләү бирәсезме?..- дип башлады Финжи.