Мәңгелек ахыры - 03

Шулай Харланның Технигына чын багышлануы булды. Шуннан соң инде ул иңенә бәйләгән алсу тегеп куелган ефәк билгесе белән кеше генә түгел иде. Ул Чынбарлыкны үзгәртте. 223-нчедән аерылып чыккан берничә минут эчендә ул двигательне боза, һәм нәтиҗәдә ниндидер яшь кеше механика буенча лекциягә эләкми. Шуның аркасында кояш җайланмалары белән шөгыльләнмәде, һәм бик гади җайланма ун ел дәвамында уйлап чыгарылмады. Ә моның нәтиҗәсендә, ничек кенә сәер булмасын, 224 йөзьеллыкта сугыш Чынбарлыктан сызып ташланган.
Бу яхшылык түгелме? Шулай ук ниндидер шәхесләрнең үзгәрүе мөһим микән? Яңа шәхесләр элеккеге кебек үк, тормышка шундый ук хокук белән булган. Кемнеңдер тормышлары кыскара бара, аның каравы күп кенә кешеләрнең алар озаграк һәм бәхетлерәк була башладылар. Дөрес, бөек әдәби әсәр, кеше акылын һәм хисләрен гаять зур тудыру, яңа Чынбарлыкта язылмаган, әмма бу китапның берничә нөсхәсе Мәңгелек китапханәләрендә сакланмаганмыни? Һәм яңа Чынбарлыкта сәнгатьнең башка бөек иҗат җимешләре барлыкка килмәсме?
Шулай да бу төнне Харлан бик озак һәм газаплы йокыга китә алмый ятты, ә инде йокыга талгач, аның белән инде күп еллар булмаган хәл булды.
Ул төшендә анасын күрде.
Эшчәнлекнең башында ук йомшаклык күрсәтүнең шулкадәр кызганыч булуына карамастан, биоел да узмаган, Харлан Мәңгелек буена Твисселнең Технигы сыйфатында, шулай ук "могҗиза-бала" һәм "ялгышсыз Техник" дигән зәгыйфь кушаматлар астында билгеле булды. Аның Купер белән мөнәсәбәтләре тынычрак була башлады. Алар арасында чын дуслык барлыкка килмәде. (Әгәр Купер үзен-үзе җиңеп, якынаюга таба ниндидер адымнар ясаган булса, Харлан, мөгаен, каушап калыр иде.) Шуңа да карамастан, алар начар түгел, ә Башлангыч тарих белән Купер хәзер укытучысыннан бер дә ким кызыксынмый.
— Карале, Купер, иртәгә дәресне калдырып торсак, каршы килмәссеңме? - дип сорады Харлан. - Бу атнада миңа бер Күзәтүне ачыклау өчен 300-нчедә эләгергә кирәк, ә минем очрашырга теләгән кеше нәкъ бүген кич белән ирекле.
Куперның күзләре ялтырый башлады.
— Ә мин сезнең белән бергә бара алмас идемме?
— Син телисеңме?
— Әлбәттә, телим. Мин беркайчан да капсулада йөрмәдем, әгәр мине монда 78-нчедән китергәннәр икән, ул чагында әле мин берни дә аңламадым.
Харлан гадәттә кулланган. Язылмаган традиция буенча Техниклар карамагына Вакыт сузылган чиксез озынлыгында бирелгән С коесы.
Купер Харлан артыннан, аз гына да каушамыйча, барды һәм капсуланың эчке диварларын тулысынча диярлек уратып алган түгәрәк диванда урын алды.
Ләкин Харлан, Кырны катнаштырып, капсуланы үткәнгә җибәргәч, Куперның йөзендә гаҗәпләнү һәм каушау билгеләре пәйда булды.
— Мин бернәрсә дә сизмим. Нәрсә бар? - дип сорады ул.
— Барысы да тәртиптә. Син берни дә сизмисең, чөнки без бу сүзнең туры мәгънәсендә хәрәкәт итмибез. Безне Вакыт аша гына суза кебек. Асылда, - дип дәвам итте Харлан, үзе дә сизмәстән акыл биргән тонга бирелеп, - хәзерге вакытта син дә, мин дә матдәдән тормыйбыз, гәрчә безнең сизү органнары киресен расласа да. Шул ук мизгелдә безнең капсула белән йөздән артык кеше файдалана ала, Вакытның төрле юнәлешләрендә күченеп (әгәр шулай әйтергә мөмкин булса) бер-берсе аша уза һәм башкалар. Гадәти дөнья законнары Вакыт Коеларга яраксыз.
Куперның иреннәре хәйләкәр генә елмайды, һәм Харлан, уңайсызланып: «Егет Темпораль механиканы өйрәнә һәм ул нәрсәләр турында миннән күбрәк белә. Мин дәшмәвем яхшырак булыр иде, үзеңнән ахмаклык төзергә кирәкми".
Ул, сүзсез калып, Укучына карарга кереште. Үткән айларда Куперның мыеклары үсте һәм хәзер түбән таба Маллансонның модасы буенча асылынып төште. Виккор Маллансон Темпораль Кырны уйлап табучы бердәнбер чын һәм бик әшәке фотографиядә нәкъ шундый ук мыек белән сурәтләнгән; шул сәбәпле алар, бик азлар гына барса да, Мәңгелеләр зур популярлык казанган.
Куперның күзләре циферблатка төбәлгән, анда бер-берсен тиз генә алмаштырып торучы саннар Йөзьеллыкларның исәпләрен билгеләп үтәләр.
Купер кинәт сорап куйды: — Вакыт коелары еракмы сузган?
— Син моны узмагансыңдыр бит әле?
— Мин капсулалар турында берни дә белмим диярлек.
Харлан иңбашларын сикертеп куйды.
— Мәңгелекнең чиге юк. Коелар туктаусыз сузыла.
— Ә сезнең киләчәктә ерак-ерак булганыгыз бармы?
— Безнең Сектордан ары - бер тапкыр да булмадым. Менә доктор Твиссел - ул хәтта 50 000-нчедә дә булган. — Җибәр мине Вакытымны! - дип пышылдады Купер.
— Буш нәрсә әле. Кайберләре Мәңгелеләр хәтта 150000-нчедә дә булган.
— Нәрсә соң анда?
— Бернәрсә дә түгел, - диде Харлан, караңгы чырай белән. - Төрле җанварлар күп, әмма акыл ияләре юк. Кешелек дөньясы юкка чыкты.
— Үлгән? Юк ителгәнме?
— Бу сорауга кем дә булса җавап бирә алыр дип уйламыйм.
— Ә моны берничек тә үзгәртеп буламыни?
— Беләсеңме, 70000-нчедән башлап алга таба да... - дип башлады Харлан һәм туктады. - Тыңла әле, Вакыт безне җимер, әйдә башка берәр нәрсә турында сөйләшик.
Мәңгелеләр хорафатлы курку белән диярлек караган тема бар иде. Дәшми торган килешү буенча алар "Яшерен Йөзьеллыклар" турында сөйләшүләрдән качалар (70000-м һәм 150000-м арасында Вакыт чоры шулай аталган). Харлан үзенең эчпошыргыч белеме белән Твиссел белән тыгыз хезмәттәшлеккә генә бурычлы була. Бу Йөзьеллыкларның берсендә дә Мәңгелеләр Вакытка үтеп керә алмаулары гына билгеле булгандыр. Мәңгелек һәм Вакыт арасындагы ишекләр үтеп булмаслык иде. Ни өчен? Моны берәү дә белми иде.
Твиссел көлемсерәп әйтте:
— Кайчан да булса аларга барып җитәрбез. Ә әлегә безгә җиде йөз меңлек мәшәкатьләр җитә.
Ләкин бу дәлил Харланны ышандырырлык түгел кебек тоелды.
Твиссел Харлан таркау кисәтүләрдән чыгып, турыдан-туры 70000-нчегә кадәр булган Йөзьеллыкларда Чынбарлыкны үзгәртергә омтылышлар ясаганнар, әмма алдагы гасырларда тиешле Күзәтүләрдән башка уңышка өмет итү кыен булган.
— Ә 150000-нчедән соң Мәңгелек белән нәрсә булды?
Харлан авыр сулап куйды. Купер әңгәмәнең темасын үзгәртергә җыенмый иде булса кирәк.
— Бернәрсә дә булмады, - дип җавап бирде ул, - Секторлар һәр Йөзьеллыкта бар, тик 70000 нән соң аларда беркем дә яшәми. Секторлар миллионнарча елга сузылалар, Җирдәге һәртөрле тереклек беткәнче, һәм шуннан соң, Кояш Яңа йолдыз кебек кабынып киткәнче һәм хәтта шуннан соң да. Мәңгелекнең чиге юк. Шуңа күрә аны Мәңгелек дип атыйлар да.
— Безнең Кояш Яңа йолдызга әйләндемени?
— Әлбәттә. Югыйсә, Мәңгелек булмас иде. Яңа кояшка әверелгәч, кояш безнең энергия чыганагы булды. Темпораль кыр төзү өчен күпме энергия кирәк икәнен күз алдына да китермисең. Маллансон төзегән идән кыры бер очыннан икенчесенә кадәр нибары ике секунд кына сузылган һәм шулкадәр аз иде, хәтта ул шырпы башын чак кына сыйдыра алды, ләкин аның өчен көне буе атом электростанциясенең бөтен энергиясе кирәк булды. Кырга киләчәккә ерак, Кояш нурларын ала башлау өчен йөз елга якын вакыт китте. Шуннан соң гына Кыр шулкадәр зур күләмдә төзи алган ки, анда кеше урнаша алган.
— Ничек кызык! - дип көрсенеп куйды Купер. - Ә мине һаман да дәресләрдә кыр тигезлекләре һәм Темпораль механика белән уйныйлар. Менә мин Маллансон вакытында яшәгән булсам...
— Ул чагында берни дә белмәс идең. Маллансон 24-нче йөзьеллыкта яшәгән, ә Мәңгелек 27-нче елның ахырында гына барлыкка килгән. Үзең аңлыйсың, Темпораль кыр ачарга һәм Мәңгелек булдырырга - бер үк нәрсә түгел. 24-нчедә Маллансон ачышының мәгънәсе турында кечкенә генә төшенчә дә булмаган.
— Димәк, ул үз Вакытын уздырган булып чыга?
— Йөзьелларга. Ул Кырны ачты гына түгел, ә бәлки, Чынбарлыкның Үзгәрүеннән башка, Мәңгелек билгесенең барлык характерлы сыйфатларын да алдан әйтеп куйды. Ул моны шактый төгәл эшләде, һәм... без килдек бугай.
Алар капсуладан чыктылар.
Элек беркайчан да Харлан Өлкән Исәпләүче Твисселны мондый ачуда күрмәгән. Твиссел турында ул бернинди тойгыларга да сәләтле түгел, дип сөйлиләр; аны Мәңгелеккә кереп калган карт дип атыйлар һәм үзенең туган Йөзьеллык санын күптән онытканлыгы турында гайбәт сөйлиләр. Аның йөрәге яшьлегендә үк сизелеп тора һәм ул аны һәрвакыт кесәсендә чалбар йөрткән кебек кечкенә кул анализаторы белән алыштырган, дигән сүзләр дә йөрде.
Твиссел беркайчан да бу имеш-мимешләрне кире кагарга тырышмаган. Күпләр аның үзенә дә ышанган булуына ышандылар.
Шуңа күрә Харлан, үзенә ишелгән ачу лавинасы астында иелеп, баш миенең ниндидер бер почмагы белән, Твиссел үзенең хисләрен шундый көчле күрсәтә алуына гаҗәпләнергә өлгергән. Хәтта уйлап куйды, Исәпләүче соңыннан үкенмәсме, механик йөрәк аны, бернинди кешелек дәрте булмаган мускуллардан һәм клапаннардан ясалган мескен орган итеп саткан, дип уйлады.
Твиссел картларча шыгырдавык тавыш белән кычкырды:
— Чиксез кодрәтле Вакыт, син үзеңне Совет әгъзасы итеп кайчаннан бирле искә алдың? Нинди хокук белән командалык итәсең син монда? Кемгә боерыклар бирә, синме, минме - сиңа? Син күптән капсула хәрәкәтенә җитәкчелек итәсеңме? Без синең янга сәфәргә чыгарга рөхсәт сорап килергә тиеш түгелмени?
Вакыт Твиссел туктап: «Җавап бир!» - дип таләп итә һәм, җавапны да көтмичә, Техникның башына зәһәрле сораулар ташкыны яудыра.
— Әгәр дә син үзеңә мондый үзсүзлелекне тагын бер тапкыр рөхсәт итсәң, мин сине гомерең ахырына кадәр канализация ремонтларга җибәрәм, - дип йомгаклады ул, ниһаять.
Харлан, кызара баруыннан агарынып:
— Миңа беркем дә Купер Укучысын капсулага алырга ярамый дип әйтмәде.
Ләкин бу аңлатма Твисселны йомшартмады.
— Тискәре аклауларда ни мәгънә, минем малай? Сиңа беркайчан да аны ялангач итеп кисәргә ярамый дип әйтмәделәр. Сиңа да аны йокларга тыймадылар. Сиңа нәрсә тапшырылган?
— Миңа аны Башлангыч тарихка өйрәтүне тапшырдылар.
— Син шулай эшлә дә. Һәм башка берни белән дә.
Тәмәке төпчеген идәнгә ташлады да, явыз дошманының йөзе кебек ярсып, аягы белән аны тибеп җибәрде.
— Мин сезнең игътибарыгызны юнәлтәсем килә, Исәпләүче, - дип, Харланны куярга тәвәккәлләде. - Хәзерге Чынбарлыкның күп еллары кайбер мөнәсәбәтләрдә безне кызыксындырган Башлангыч тарих чорын нык хәтерләтә. Мин бу дәверләрдә Купер Укучысын үзем белән алырга ниятләдем, әлбәттә, фәза-хронологик Инструкцияләргә катгый туры килә.
— Нәрсә?! Карале, юләр баш, сирәк кенә булса да миннән рөхсәт сорарсыңмы? Йөрешләр катгый рәвештә кире кагыла. Бернинди гамәли дәресләр дә юк. Бернинди лаборатория экспериментлары да юк. Борылып карарга өлгермисең, син Чынбарлыкны ничек үзгәртәсең, аңа моның ничек эшләнүен күрсәтү өчен. Харлан кипкән иреннәрен ялап алды, рәнҗеп, гафу үтенде һәм ахыр чиктә тынычлык белән иреккә чыгарылды.
Ләкин, үпкәсе басылганчы, бер атна вакыт үтмәде.

4 бүлек
Исәплеүче.
Эндрю Харлан Техник булып киткәннән соң ике ел үткәч, аңа яңадан 482-нченең Секторында булырга туры килә. Ул аны көчкә таныды. Ләкин Сектор элеккечә калды. Үзе үзгәргән.
Техник белән ике ел эшләү Харланга бушка китмәде. Аның тормышы утрак һәм тыныч була башлады. Аңа яңа күзәтүләр белән яңа телләр өйрәнергә, яңа кием стиленә һәм яңа яшәү рәвешенә күнегергә туры килмәде. Икенче яктан, шушы ике ел эчендә ул үзенең кабыгына кереп бикләнде һәм, туганлык һәм иптәшлек атмосферасында яшәгәндә һәм эшләгәндә, үткән көннәрне сагына башлады.
Ләкин, мөгаен, иң зур Үзгәреш шунда ки, ул үз эшен чын-чынлап яратты һәм дөнья язмышлары өстеннән хакимлек итү тойгысы тудырды, һәм бу үз куәтле аңы аңа хәзер югары күтәрелгән башы белән ялгызлык авырлыгын күтәреп барырга ярдәм итте.
Сектор ишеге төбендә үзенең конторкасы артында утырган Элемтәчеге салкын гына карап, Харлан иҗекләрне ачык аерып әйтте:
— Техник Эндрю Харлан Исәплеүче Финжины әйтергә сорый, ул Секторга килгән һәм вакытлыча аның карамагына керә.
Элемтәче Харланга күз төшереп алды да тиз генә күзләрен читкә борды. Мәңгелеләр арасында бу "Техникка кылый күз бәлен карарга" дип аталган - кеше тиз генә алсу төстәге ясалма күз карашын ыргыта, шуннан соң аны кабат күрмәс өчен генә теләсә нинди хәйләгә керешә.
Харлан конторка артында утырган кешенең эмблемасына карады. Ул Исәпләүчеләрнеке кебек сары яки Язмышны-Хисапчыныкы кебек яшел, яки Социологларныкы кебек зәңгәр яки Күзәтчеләрнеке кебек ак түгел иде. Бу ак фонда зәңгәр тасма - элемтә хезмәте эмблемасы иде. Элемтәче бары тик Эшче генә иде; бөтен бер упкын аны Специалистлардан аерып тора иде.
Әмма ул да "Техникка кагылган".
— Мин көтәм, - диде Харлан, яшерен бер сагыш белән.
— Финжины чакыртам, - дип ашыгып җавап бирде Элемтәче.
482-нче йөз еллыгы үзенең зур һәм тәэсирле булуы белән Харланның хәтерендә калды; хәзер ул аңа бары тик ярлы гына булып күренде.
Бу ике ел эчендә ул 575-нченең пыяласына һәм фарфорына, анда хөкем сөргән чисталык культына ияләшеп өлгергән. Ачыклык һәм аксыл-зәңгәрсу төстәге сирәк аксыл тонлы дөнья аңа якын булып китте.
Тәмле гипс завитушкалары, ачык төсләр, буяулар, вакланган 482-нче Йөзьеллык металл конструкцияләре аңарда җирәнгеч җирәнү тудырды.
Хәтта Финжи да үскәндәй булды. Ике ел элек Күзәтче Харланга Финжиның һәр хәрәкәте башкарылган көч һәм яман мәгънә булып тоела. Хәзер инде Харланның яңа хәленең ирешелмәслек биеклекләре белән Финжи кызганыч һәм каушаган булып күренде, Харлан, Исәпләүченең күкрәгендә перфотасма елап беткәнен һәм, кунак инде тиешле вакытын уздырган, абруен төшерүдән курыкмыйча, аның белән сөйләшергә мөмкин, дигән кеше кыяфәте белән башын күтәргәнен тыныч кына көтте. Харлан ничектер Твисселдан Финжиның энергетик 600-нче Йөзьеллыкта тууын белгән, һәм Сектор башлыгының үз-үзен тотышы аңа аңлаешлырак булып киткән. Еш кына ярсынучанлык өянәге, авырлыгы җитмәгән ныклы көч кырлары урынына нәфис һәм нәзакәтле материя белән эш итәргә туры килә торган авыр кеше тарафыннан сынала торган даими ышаныч булмауның табигый нәтиҗәсе булырга мөмкин. Финжиның матур йөрүе хәйләкәр Харланны яхшы хәтерләде; элек еш кына, өстәлдән башын күтәреп, ул кинәт каяндыр килеп чыккан Исән санаучының кәләшен күрде; аның килеп чыгуы һәрвакыт шау-шулы булды. Хәзер Харлан, гәүдәсенең авырлыгы астында идән ватылмагае дип куркып, аяк очларына гына басып йөри кебек тоелды. Харлан, ягымлы бер ихтирам белән: Юк, ул бу Секторда урын түгел, - дип уйлады, - яңа урын - менә аны коткара алган бердәнбер нәрсә!»
— Исәнмесез, Техник Харлан, - диде ниһаять Финжи.
— Исәнмесез, исәнмесез.
— Шушы ике ел эчендә, сезнең кебек...
— Ике биоел, - дип төзәтте аны Харлан.
Финжи аңа гаҗәпләнеп карады.
— Әйе, әлбәттә, ике биоел.
Бу сүзнең гадәти аңлаешлы чагы гасырлар эчендә булмаган, ләкин кеше гәүдәләре картая барган, һәм бу картаю Вакыт сыймаслык бердәнбер чара булып хезмәт иткән. Физик вакыт юк иде, ләкин биологик Вакыт баруын дәвам итте, һәм Мәңгелек эчендә бер биоел эчендә кеше гадәти ел эчендә дә Вакытлыктагы кебек үк картайды.
Ләкин, хәтта иң педантик Мәңгелеләр булганнары да бу аерманы бик сирәк искә төшерә иде. "Иртәгә сезне күрермен" дип әйтү артык уңайлы иде, яки "кичә мин сезнең турыда искә төшердем", яки "ул атнада очрашырбыз", әйтерсең, Мәңгелектә һәм чыннан да "кичә", "иртәгә" яки "киләсе атна" яшәгән кебек. Кешенең табигый инстинктларын канәгатьләндерү өчен, "көн" яки "төн", "бүген" һәм "иртәгә" формаль бүленеше булган егерме дүрт биосәгатьтән торган шартлы "тәүлек" кертелгән.
— Сез киткәннән соң үткән ике биоел эчендә 482 йөзьеллыкта кризис билгеләре барлыкка килде, - дип дәвам итте Финжи. - Бик сәер, гадәттән тыш кытыклап һәм моңарчы күрелмәгән вәзгыять туды. Беркайчан да төгәл Күзәтүләргә мохтаҗ булмадык.
— Сез мине Күзәтүче буларак кулланырга җыенасызмы?
— Әйе. Әлбәттә, бу гафу ителмәслек акча туздыру - талантлы Техникка гади Күзәтүченең эшен йөкләргә, әмма сезнең элеккеге Күзәтүләрегез әлегә кадәр төгәл һәм зирәклек үрнәге булып кала бирә. Нәкъ менә шушы сыйфатлар безгә хәзер кирәк. Ә хәзер сезгә кайбер детальләрне ясарга рөхсәт итегез...
Ләкин Харланны ул чакта детальләр белән таныша алмадылар. Ишек ачылды, һәм ул бүтән бернәрсә дә ишетмәде: бүлмәгә килеп кергән бер кыз аның бөтен игътибарын үзенә йотты.
Харланны беркайчан да хатын-кызлар дөньясында күрергә туры килмәде дип әйтеп булмый. Беркайчан да - бу артык. Сирәк, бик сирәк - шулай дөресрәк булыр.
Харлан, Күзәтүче булып эшләп, хатын-кызларга күз төшереп алды, ләкин анда, Вакыт, алар аның өчен чынаяк һәм кашык, өстәл һәм урындыклар, диварлар һәм түшәмнәр кебек җансыз әйберләр иде. Алар бары тик Күзәтүләргә тиешле фактлар гына булган. Ләкин шундый кызны каршы алырга! Җитмәсә, Мәңгелектә!
Ул 482 йөзьеллыкта аристократлар кебек киенгән. Юка материалдан кыска бриджи белән үтә күренмәле япма биленнән югарырак - менә шул.
Аның җилкәсенә зәңгәр-кара чәче иркен төшеп тора. Өске иренендә помаданың нечкә сызыгы һәм аскы иренендә юан бер сызык аның иреннәрен капризлап күпергәнлеге тәэсирендә туган. Аның яшь, балаларча диярлек яшь йөзе аксыл-сөттәй ап-ак иде, колак яфраклары һәм алсу төскә буялган күз кабаклары аермачык булып аерылып торалар. Иңбашларыннан кыйммәтле асылташлар салынып төшкән, алар, аның күкрәгенең камил формасына игътибар итәргә теләгәндәй, әкрен генә чыңлап торалар. Ул почмактагы кечкенә генә өстәл янына утырды да, Харлан кабинетта утырган арада, кара күзләре белән аның йөзенә бер генә тапкыр карап алды.
Харлан яңадан ишетү сәләтен алгач, Финжи инде тәмамлана иде:
— Бу мәгълүматларны сез рәсми исәпләүде табарсыз, ә хәзергә иске фатирыгызны һәм элекке эш кабинетыгызны ала аласыз.
Харлан ничек ишек артында калганын хәтерләми дә. Әйтергә кирәк, чыкты гына...
Аны биләп алган барлык тойгылардан иң ачык ачу иде. Аның вакытын бушат, Финжига мондый фокусларны ташларга рөхсәт итәргә ярамый! Бу мыскыл итү...
һушына килгәч, ул теш казналарын кысудан туктады һәм йодрыкларын ычкындырды. Моны ачыкларга кирәк. Хәзер үк! Ул кыю гына Элемтәче өстәленә таба китте; үз аяк тавышлары аның колагына кереп тулды.
Элемтәче, башын күтәреп, Техникка карамаска тырышып:
— Мин сезне тыңлыйм, сэр.
— Финжи кабинетында хатын-кыз утыра, - дип сорады Харлан, - ул нәрсә, өр-яңа?
Бу сорауны ул, ике арадагы кебек, битараф һәм күңелсез бер тавыш белән бирергә уйлады. Ләкин аның сүзләре цимбал удары кебек яңгырады.
Һәм шунда Элемтәче уянгандай булды. Аның күзләре ялтырый башлады, ул Харланга хәйләкәр карап алды, әйтерсең, син, энем, Техник булсаң да, без икебез дә ир-атлар, бер-беребезне бик яхшы аңлыйбыз, дип әйтергә теләгән иде.
— Сез бу нәни баланы күздә тотасызмы? Уф! Чибәр дә соң!
— Сез минем сорауга җавап бирмәдегез, - диде Харлан теш арасыннан сыгып.
Шунда ук пошкырынып, Элемтәче күзләрен бер читкә борды.
— Ул - Вакытлычы. Бездә - күптән түгел.
— Ул монда нәрсә белән шөгыльләнә?
Элемтәченең йөзендә акрын гына тыгыз гына көлемсерәү җәелде.
— Ул босс секретаре дип санала. Нойс Ламбент исемле.
— Җитәрлек. - Харлан кинәт борылды да чыгып китте.
Аның Вакытка беренче чыгуы икенче көнне булды һәм төгәл утыз минут дәвам итте. Күрәсең, ул бары тик танышу чарасы булган һәм бары тик бер максатны гына эзәрлекләгән - аңа әйләнә-тирә мохит белән танышырга, Йөзьеллык рухы белән сугарга ярдәм итү. Икенче көнне ул сәгать ярым вакыт торды. Өченче көн ирекле булып чыкты. Ул җирле костюмнарга яңадан күнегү, телне искә төшерү, үзенең иске белдермәләрен карау өчен файдаланды.
Бу ике биоелда 482 йөзьеллыкта Чынбарлыкның Үзгәрүе бер генә булган, анысы да аз. Хакимияттә булган сәяси кушамат оппозициягә күчте. Калганында ул бернинди дә Үзгәреш күрмәде. Харлан, ни өчен икәнен үзе дә аңлап бетермичә, аристократлар турында мәгълүматлар эзләп, үзенең иске хәбәрләрен яңадан башлады. Аларны күзәтеп тормавы мөмкин түгел!
Әмма ул эзләгән мәгълүматлар коры һәм шәфкатьсез булып чыкты. Аларда сүз аерым кешеләр турында түгел, ә сыйныф турында бара.
Үткәндә аның үз даирәсендә аристократияне күзәтү мөмкинлеге булмаган. Ни өчен? Күзәтүчегә сораулар бирергә ярамый иде. Харлан үз өстенә бәйрәм кызыксынуы өчен ачуы килгән.
Бу өч көн эчендә Нойс Ламбент аның күзенә дүрт тапкыр эләкте. Беренче очрашуда ук ул аның костюмын һәм бизәнү әйберләрен генә күреп алды. Хәзер инде ул Нойсның үзеннән ярты башка түбәндәрәк икәнен күрде, ләкин зифа буй-сыны һәм туры гәүдә ярдәмендә үзенең биш фут һәм алты дюйм дан өстәрәк булып күренде. Аның яшенә карата беренче тәэсире дә шулай ук ялгыш булып чыкты; хәзер ул, һәрхәлдә, утыз биштән артык дигән фикергә килде.
Ул тыйнак һәм тыйнак кына тота иде. Бервакыт коридорда Харланны очраткач, ул, елмаеп, күзләрен түбән төшерде. Харлан очраклы рәвештә аңа тимәс өчен кинәт читкә тайпылды һәм ачу белән алга атлады.
Өченче көн азагында Харлан, Мәңгелек бурыч аңа башка сайлау калдырмый, дигән нәтиҗәгә килә. Финжиның гамәлләре закон хәрефләрен бозмый, ә Нойс Ламбент үзенең хәле белән канәгать. Ләкин Исәпләүченең акылга сыймаслык начар тәртибе закон рухына каршы килә, һәм моңа кичекмәстән чик куярга кирәк.
Харлан үз гомерендә бер генә кеше дә Финжи кебек антипатия тудырмаган дип карар кылган. Ул хәтта моннан ике генә көн элек кенә Исәпләүчегә элекке рәнҗүләрен гафу итәргә әзер булганын исенә дә китермәде.
Дүртенче көн иртән Харлан Финжига рәсми булмаган очрашу турында үтенеч белән мөрәҗәгать итте. Рөхсәт алгач, ул кискен рәвештә кабинетка керде һәм, үзенең гаҗәпләнүенә каршы, беренче сүздән үк эшнең асылына кереште.
— Исәпләүче Финжи, мин сезгә кичекмәстән мисс Ламбентны аның Вакытына кайтарырга киңәш итәм.
Финжи, күзләрен кыса төшеп, башын иеп, Харланны креслога күрсәтте һәм, ике кулын бергә кушырып торган симез иягенә таянып, елмайган иреннәрен киң генә ачып җибәрде:
— Утырыгыз, Харлан. Димәк, мисс Ламбент компетентлы түгел дип уйлыйсыз? Ул үз вазифаларын үти алмаганмы?
— Булдырамы ул, юкмы - мин берни дә әйтә алмыйм. Миңа аның "бурычлары" нидән гыйбарәт икәне билгеле түгел. Ләкин сезгә аңларга кирәк, аның монда булуы Секторның холкына начар тәэсир итә.
Финжи, Исәпләүченең мие бу моментта абстракт проблемаларны хәл итү белән мәшгуль булган кебек, аңа бөтенләй булмаган караш белән карап тыңлады.
— Аның начар йогынтысы нәрсәдә чагыла соң?
— Сезнең урында булсам, мин бу сорауны бирмәс идем. Харлан аның кайнаган ачуын көчкә тыеп торды. Аның костюмнары артык ачыктан-ачык, аны...
— Туктагыз, туктагыз. Бер генә секундка туктагыз инде, Харлан. Сез 482-нчедә Күзәтүче идегез һәм аның үз чоры өчен гадәти костюм кигән булуын белергә тиешсез.
— Ничек әйтергә. Анда, Вакытында, аның даирәсендәге кешеләр арасында мондый кием, бәлки, рөхсәт тә булгандыр, гәрчә мин аның 482-нчегә артык кызыктыргыч киенгән булуын әйтергә тиеш булсам да. Инде сез миңа бу мәсьәләдә судья булырга рөхсәт итегез. Биредә үк, Мәңгелектә, аның кебек урын түгел.
Финжи берничә тапкыр акрын гына баш какты. Әйтерсең лә, бу сөйләшү аның күңелен ача иде.
— Мисс Ламбент биредә билгеле бер максат белән урнашкан. Ул махсус бирем үти. Аның Секторда булуы бик озакка сузылмаячак. Ә хәзергә сезгә аның барын ничек тә булса түзеп торырга туры килер.
Харланның ияге калтырый башлады. Финжи, аның үзенә каршы протестын кире борып, ялт кына борылды. Нинди саклык булсын! Хәзер ул аңа ни уйлаганын барысын да сөйләп бирер!
— Мин бу хатынның "махсус биремнәре" нидән гыйбарәт булуын бик яхшы аңлыйм. Сезгә аны ачыктан-ачык тотарга беркем дә рөхсәт итмәс иде. Ул акрын гына борылды да ишеккә таба китте, ләкин Финжиның тавышы аны ярты юлда туктатты:
— Тыңлагыз әле, Техник, сезнең Твиссел белән мөнәсәбәтләрегез, бәлки, сезнең шәхесегезнең әһәмияте турында зурайтылган күзаллау тудыргандыр. Сез ялгышасыз. Сүз уңаеннан әйтегез әле, Техник, сезнең кайчан да булса булганыгыз бармы...- ул, туры килгән сүзне сайлап, туктап калды, дустының?
Харлан, әүвәлгечә, аңа аркасы белән баскан килеш, хурлыклы төгәллек белән һәм җентекләп Устав сүзләрен җиткерде:
"Мәңгеле нинди дә булса заманда артык бәйлелекне булдырмас өчен өйләнергә тиеш түгел. Мәңгеле гаиләгә артык бәйлелекне булдырмас өчен, Мәңгелек балаларың булырга тиеш түгел".
— Мин гаиләм турында да, балалар турында да сорамадым, - диде Исәпләүче мәгънәле генә итеп. Харлан цитаталауны дәвам итте:
"Вакытлыдан килгән хатын-кызлар белән никахлашу бары тик Вакытлар Советы каршындагы Үзәк исәпләү бюросы ризалыгы белән генә, Язмышның уңайлы Исәпләү булганда гына төзелергә мөмкин. Берлектә торучы затларның очрашулары фәза-хронологик инструкцияләргә катгый туры килергә тиеш ".
— Бик дөрес. Сез союзга рөхсәт сорап мөрәҗәгать иттегезме?
— Юк, Исәпләүче.
— Җыенасызмы?
— Юк, Исәпләүче.
— Ә комачауламас иде. Бу сезнең белем даирәгезне киңәйтәчәк. Бәлки, ул чагында сезне хатын-кыз бәдрәфенең детальләре яки кем дә булса хыялланган интим мөнәсәбәтләр азрак биләр.
Харлан, ярсуыннан тыны бетеп, кабинеттан сикереп чыкты.
482-нче елларда чыгармалар Харланга көннән-көн кыенлаша барды, гәрчә аларның озынлыгы әлегә ике сәгатьтән артмаса да. Аның рухи тигезлеге какшады, һәм моның сәбәбе аның Вакытлы хатын-кызлар белән союзларга кагылышлы киңәшләре белән Финжи булды.
Союзлар булган. Бу беркемгә дә сер түгел иде. Мәңгелек кеше табигый инстинктлары белән компромисс кирәклеген аңлый (бу фраза үзе Харлан өчен җирәнгеч булып яңгырый), ләкин сөяркә сайлау белән бәйле чикләүләр хәтта романтика һәм азатлык күләгәләрен дә компромисстан мәхрүм итә. Ә рөхсәткә лаек булган аз гына бәхетле кешеләргә телне тешләре артында тотарга киңәш ителә, беренчедән, әдәп карашларыннан чыгып, икенчедән, күпчелек көнчелекне уятмас өчен.
Түбән рангтагы Мәңгелеләр арасында, бигрәк тә Эшчеләр арасында, даими рәвештә, Вакытнан йолкынып алынган хатын-кызлар турында ярым көнләшүчән, ярым ачулы хәбәрләр йөри. Мондый тарихларның геройлары сыйфатында сөйләшү гадәттә Исәпләүчеләрне һәм Язмышны-Хисапчыларны атаган. Бары тик алар гына Чынбарлыкны җитди үзгәртү куркынычыннан башка нинди хатын-кызларны урларга мөмкин булуын билгеләргә сәләтле иде.
Телләр өчен лаком азыгы азрак булып кухня һәм горничниклар белән бәйле сенсацион гайбәтләр хезмәт иткән, аларны һәр Сектор үзенең Йөзьеллыгында (уңайлы фәза-хронологик мәгълүматлар вакытында) азык әзерләү, җыештыру һәм башка пычрак эш өчен билгеле бер срокка яллаган.
Ләкин "секретарьга" Вакытлы хатын-кызны, җитмәсә тагын Нойс кебек хатын-кызны алу - Финжи ягыннан бу Мәңгелекнең булдырылган һәм яшәгән идеалларыны турыдан-туры мыскыл итү иде. Мәңгеле кешеләр булып, гамәлгә ятышлы кешеләр буларак барган кеше табигатенең вак ташламаларына карамастан, Мәңгелек идеалы элеккечә тормышның барлык шатлыкларыннан ваз кичкән һәм үз алдына бер генә максат куйган - Чынбарлыкны яхшырту, кеше бәхете суммасын арттыру. (Харланга Мәңгелек бу мөнәсәбәттә урта гасыр монастырьләренә охшаган дип уйлау ошый иде.)
Төнлә Харланның, бөтен Твисселгә сөйләгәнчә, төшенә төште, һәм Мәңгеле халыкларның иң камил Твиссел куркудан һәм җирәнүдән калтырана. Төшендә аның җилкәсендә сары нашивка белән Секторда тәртип урнаштырганын һәм, киң күңеллелек белән, Финжи праларында хезмәт иткән эшчене эшкә җибәрүен күрде. Ул төшендә Твиссел аның янында утыра һәм, сокланып елмаеп, үзе төзегән оешманың яңа схемасын - бер кимчелексез, төгәл, эзлекле итеп карый. Ул төшендә Нойс Ламбентны чакыруын һәм аның күчермәләрен ишәйтүен сорый.
Ләкин Нойс Ламбент аның төшенә шәрә килеш килеп керде, һәм Харлан, калтырап һәм оялып, салкын тиргә уянды.
Ничектер бервакыт ул Нойс белән коридорда очрашкан һәм, күзен түбән төшереп, аңа юл бирер өчен, бер читкә тайпылган. Ләкин кыз, аның каршына килеп, туп-туры аңа төбәлгән һәм, ирексездән күзләрен күтәреп, аның карашын очратырга туры килгән. Ул аңа якты чәчәк булып тоелды; аның хуш исләре аңкып тора иде.
— Сезне Техник Харлан диләр, шулай бит? - дип сорады ул.
Харланның беренче теләге аннаны тупас рәвештә тыеп, этеп җибәрергә иде, ләкин аннары ул, дөресен әйткәндә, бернәрсәдә дә гаепле түгел, дип уйлады. Өстәвенә, аны этеп җибәрү - аңа кагылу дигән сүз иде.
— Әйе, - диде ул коры гына.
— Сезнең безнең Заман буенча эре белгеч икәнегезне ишеттем.
— Мин анда булдым.
— Безнең турыда ни уйлаганыгызны мин ничек белергә теләр идем!
— Минем эшем бик күп. Минем бер генә буш минутым да юк.
— О, Техник Харлан, бер генә дә түгел инде...
Аның елмаюы сокландыргыч иде.
Харлан карлыккан тавыш белән: -
— Узыгыз, рәхим итегез. Яки миңа узарга бирегез. Зинһар, үтенәм.
Ул әкрен генә алга таба китте, һәм аның боты әкрен генә чайкалудан Харланның башы әйләнде, яңакларына кан йөгерде.
Нойсның аны уңайсызландыруы, уңайсызлануы өчен ачуы чыкты, ләкин, барыннан да бигрәк, ниндидер серле сәбәпләр аркасында, Финжига ачуы килде.
Финжи Харланны икенче атна ахырында үзенә чакыртты. Өстәлдә яткан перфотасманың рәсемнең озынлыгы һәм катлаулылыгы буенча Харлан бу юлы сүз вакытның ярты сәгатьлек сәяхәте турында бармаячагын аңлады.
— Утырыгыз, Харлан, һәм, зинһар, үз бирегезне карагыз, - диде Финжи, - юк, визуаль түгел. дешифратор белән файдаланыгыз.
Харлан, кашларын бераз күтәрә төшеп, тасманы аппаратның ярыгына куйды. Ул акрын гына эчкә үтеп кергән саен, экранның сөттәй ак турыпочмаклыгында сүзләр пәйда булды.
Кайдадыр уртада Харлан кинәт кискен хәрәкәт белән дешифраторны сүндерде һәм тасманы шундый көч белән тартып алды ки, ул урталай ярылды.
— Минем запас экземплярым бар, - диде Финжи тыныч кына.
Ләкин Харлан, менә-менә шартлармын дип курыккандай, кулларын ике бармагы белән сузып, өзек-өзек атуын дәвам итте.
— Исәпләүче Финжи, бу мөмкин түгел, монда ниндидер хата. Бу хатынның өендә бер атнага диярлек урнашырга - юк, мөмкин түгел.
Финжи иреннәрен кысты.
— Моны Инструкция таләп итә, хәер, әгәр мисс Ламб белән мөнәсәбәтләрегез булса...
— Бернинди мөнәсәбәтләр дә юк, - дип, кызып аның сүзен бүлде Харлан.
— Әйтик, утсыз төтен булмый. Килеп туган вәзгыятьтә мин хәтта искәрмә рәвешендә сезгә алда торган проблеманың кайбер аспектларын аңлатырга әзер.