Мәңгелек ахыры - 11

Харлан идәндә яткан металл кисәкләрен аягы белән этеп җибәрде.
Әле һаман да ышанырга теләмәгән.
— 27-нчеме? Син Купер 27-нче Йөзьеллыкка эләкте дип әйтмәкче буласыңмы?
— Харлан сүлпән генә җавап бирде: Мин аның кая килеп эләккәнен белмим, - башта рычагны аска, 24-нче елларда еракка күчердем. Ләкин мин кая икәнен белмим. Мин карамадым. Аннары мин аны бу хәлгә күчердем. Менә шул.
Харланга коты чыгып карады, аның йөзе җир төсенә кергән, иреннәре калтырый иде.
— Минем хәзер Купер булган күзаллавым да юк, дип дәвам итте Харлан. Ул Башлангыч гасырларда югалып калды. Түгәрәк өзелгән. Башта мин барысы да берьюлы, нульле мизгелдә бетәр дип уйладым. Ләкин бу ахмаклык. Көтәргә туры килер. Шундый мизгел килеп җитәчәк, Купер аңлый, ул мемуарга каршы килә торган берәр нәрсә эшләсә, Купер бу Йөзьеллыктә түгел, дип.
Харлан сүзен әйтеп бетермәде, карлыккан тавыш белән кеткелдәп көлеп җибәрде.
— Безгә барыбер түгелмени? Болар барысы да Купер, әйләнәне өзгәнче, төзәтеп булмаслык берәр хата ясаганчы кичектерү генә. Без аңа комачаулаудан көчсез. Минутлар, сәгатьләр, көннәр. Барыбер түгелмени? Кичектерү беткәч, Мәңгелек яшәүдән туктаячак. Сез мине ишетәсезме? Мәңгелеккә ахыр булды.

14 бүлек
Күптәнге җинаять.
— Ләкин бу адымга сине нәрсә этәрде? Нәрсә?
Твиссел аптырашта калып күзен шкаладан Техникка күчерде; аның тавышында яңгыраган аптырау һәм аптырау тойгысы көзгедәй чагылып китте.
Харлан башын күтәрде.
— Нойс! - диде ул бер генә сүз белән.
— Син Мәңгелеккә яшергән хатын-кыз? - дип сорады Твиссел.
Харланның ачы көлемсерәве аның бердәнбер җавабы иде.
— Ләкин аның монда ни катнашы бар соң? - дип аптыравын дәвам итте Твиссел. - Мин бернәрсә дә аңламыйм, улым.
— Нәрсә аңларга инде монда? - дип шартлады Харлан. - Тынычланмагыз! Әйе, минем хатын-кыз бар иде. Безнең бәхет кемгә комачау итте? Ул кемгә начарлык китергән? Ул бит яңа Чынбарлыкта да юк.
Сүз кыстырып карамакчы булды.
— Әмма Мәңгелекнең үз кануннары, - дип дәвам итте Харлан. - О, мин аларның барысын да яттан беләм. Союзлар рөхсәт сорый; союзлар Исәпләүнә таләп итә; союзлар югары белем таләп итә; союзлар – бу хәтәр нәрсә. Проектны тәмамлагач, Нойс белән нәрсә эшләргә ниятләдегез? Аны һәлакәтле ракетага урнаштырыргамы? Әллә дәрәҗәле Исәпләүчелернең гомуми сөяркәсенең җылы урынын аңа тапшырыргамы? Ләкин хәзер барысы да бетте - сез дә, сезнең планнары да.
Ул тәмам хәлсезләнеп, үз тирадын тәмамлаган һәм Твиссел тиз генә видеофон янына килгән. Күрәсең, видеофон тапшыручысы яңадан кертелде. Исәпләүче җавап ирешкәнчегә кадәр сигналны кабатлады.
— Твиссел әйтә. Бу бинага керү катгый тыела, диде ул каршы сүз әйтеп булмый торган тон белән. Монда керергә берәүнең дә хакы юк. Сезгә аңлашыламы? Алай булса үтәгез! Юк, бернинди искәрмәләр дә юк. Совет әгъзалары өчен дә. Бу беренче чиратта аларга кагыла.
Ул яңадан Харанга таба борылды да уйга калып әйтте:
— Алар минем боерыгымны бозарга җөрьәт итмәсләр, чөнки мин Советның иң өлкән әгъзасы, мин әкәмәт кеше булганга күрә. Алар яшерен рәвештә мин акылдан шашкан дип саныйлар. Менә шуңа күрә дә миңа һәрвакыт һәм барысында да калышалар.
Ул Харланга текәлеп карады:
— Син дә шулай дип уйлыйсыңмы?
Бу вакытта ул бөрешкән кечкенә маймылга охшаган иде.
Изге Вакыт! Ул чыннан да акылсыз, дип коты чыгып уйлады Харлан. Аның калтыравы акылдан язган.
Харланны коты очып кире чигенергә мәҗбүр итте. Ләкин ул бик тиз аңына килде. Безумен Твиссел, юкмы, ул бары тик карт кына, өстәвенә, тиздән бөтен нәрсәгә чик куярлар, хәтта акылсызлык.
Тиздән? Ә нигә тиз генә булмасын? Бу кичектерү нәрсә белән бәйле?
— Син миңа җавап бирмәдең, - дип, ачык чырай белән дәвам итте Твиссел. (Менә берничә минут инде аның кулында гадәти сигарет юк иде, ләкин ул моны сизмәгән дә кебек иде.) Син дә мине акылдан язган дип уйлыйсыңмы? Әйе дип уйлыйм. Әгәр син мине үзеңнең дустың дип санасаң, үпкәләгән, көйсез карт дип түгел, син минем белән үз шигең белән уртаклашыр идең. Ул чагында да бу ахмак кыланышлар булмас иде.
Харлан чыраен сытты. Твиссел ул, Харлан, дип саный икән.
— Мине моңа этеп җибәрделәр, - диде ул ачу белән. - Мин аек акылда.
— Мин сиңа әйттем бит инде, кызга берни дә янамый.
— Ә мин сезгә соңгы ахмак кеше буларак ышандым. Тик юләр генә Техникка карата Советның гаделлегенә һәм киң күңеллелегенә ышана ала.
— Советның монда ни катнашы бар?
— Финжи барысын да белә иде, моны ул мине турында Советка әләк җибәрде.
— Бу турыда каян белдең?
— Финжи авырту-сиптергеч дуло астында гаебен танытты. Авырту-сиптергеч аңа безнең исемнәрдә аерма турында онытырга ярдәм итте.
— Син менә моны шул ук нурланышчы иттеңме? Твиссел Гасырметрның шкаласына күрсәтте, аңа эретелгән металл подтеклары кыйшайган чырай белән охшашлы иде.
— Әйе.
— Бу нурланыш бәлагә юлыкты, бернәрсә дә әйтеп булмый. Аның тоны кискенрәк була башлады. Ә син беләсеңме, ни өчен Финжи үзе чарасын кабул итмәде, ә Советка белдермә җибәрде?
— Чөнки ул мине дошман күрде һәм, мөгаен, хәрәкәт итәргә теләде. Аңа Нойс кирәк иде.
— Бик беркатлы икәнсең! Әгәр дә эш Нойста гына булса, ул аның белән тату булыр иде. Техник булмаса кеше аның юлда торыр иде. Бу кеше мине дошман күрде. Аның кулында һаман да тәмәке юк иде, шуңа күрә тәмәкегә буялып беткән бармагы, күкрәгенә төртеп, әдәпсез булып күренә иде.
— Сезме?
— Минем малай, сәясәтне нәрсә беләсең? Вакытлар Советы әгъзасы була һәрбер Исәпләүче дә алмый. Финжи - шөһрәт яратучы. Ул бу постка теләсә ничек ирешергә әзер иде. Ләкин мин аңа комачауладым, чөнки аны эмоциональ тигезләнешле булмаган дип санадым. Вакыт сакла мине, ул чакта минем ничек хаклы булганымны хәзер генә аңладым... Карале, энем, ул минем сиңа химаячелек итүемне белә иде. Ул гади Күзәтүчедән мин сине беренче класслы Техник итеп ясадым. Син гел минем белән эшләдең. Финжи тагын ничек үч ала иде? Әгәр дә ул минем сөеклемнең кеше Мәңгелеккә каршы коточкыч җинаять кылуда гаепле булуын исбатлый алса, бу хәзер үк минем өчен дә чагылыш табар иде. Мин отставкага китәргә мәҗбүр булыр идем, синеңчә, ул чагында кем минем урынымны алыр иде?
Гадәти бер хәрәкәт белән ул кулын авызына күтәрде һәм, тәмәкесен таба алмыйча, зур һәм имән бармаклар арасындагы арага карап куйды.
Харлан: «Ничек кыланса, ул алай ук тыныч түгел, - дип уйлады. - Мондый вакытта тыныч калырга мөмкинме соң? Тик ни өчен миңа бу сафсатаны сөйләп торырга? Ләкин кайчан бетә соң? - дигән уй яңадан аның күңелен уятты. Ни өчен кичектерү?"
— Мин сине күптән түгел генә Финжига җибәрдем, - дип дәвам итте Твиссел, - минем бәлагә таруым бар иде. Ләкин "Маллансон Мемуары"нда син соңгы ай буе булмадың, дип әйтелгән, ә башка сылтау килмәгән. Безнең өчен бәхеткә каршы, Финжи артык кызды.
— Харлан арыган тавыш белән: Ни рәвешле? - дип сорады. Аңа бу барыбер иде, ләкин. Твиссел бертуктаусыз сөйләде, һәм сөйләшүдә катнашу җиңелрәк иде, йокыга китүгә караганда.
— Финжи үзенең "Техник Эндрю Харланның һөнәри булмаган тәртибе турында" хәбәрен белдерде. Ул үз бурычын үти торган, һичбер икеләнүсез, чын Мәңгеле кеше башкарды. Елмаюын Советка калдырды. Бәхетсезлеккә каршы, ул синең чын мәгънәсен белми иде. Сиңа кагылышлы һәр белдермәне хәзер үк миңа тапшырырмын дип башына да китермәде.
— Сез миңа берни дә әйтмәдегезме?
— Ә мин ничек булдыра алдым? Мин сине хәлиткеч мизгел алдыннан кирәксез дулкынланулардан саклап калырга теләдем. Үзеңнең кыенлыкларың турында сөйләп биргәнне көттем. Харлан ышанмыйча авызын кыйшайтты, ләкин соңыннан ул Исәпләүченең видеофон экранында арыган йөзен исенә төшерде, аның үз сорауларын исенә төшерде. Бу кичә булды. Кичә генә!
Бер сүз дә әйтмичә, күзләрен түбән төшерде.
— Мин шундук аңладым, инде йомшаграк итеп Твиссел дәвам итте, - Финжи сине аңлы рәвештә... дуамал адым этәрә.
Харлан башын күтәрде.
— Сез моны белә идегезме?
— Син гаҗәпләнәсеңме? Мин күптән беләм, Финжи минем астан килә. Мин инде карт, минем малай, интрига да минем өчен яңалык түгел. Әгәр Исәпләүче шик тудырса - аның артыннан күзәтү кыен түгел. Моның өчен Вакыт-күчергечләрдән тартып алынган махсус җайланмалар бар, аларны безнең музейларда да табып булмый. Алар арасында Советка гына билгеле булганнары да бар.
Харлан Коеларны 10000-нчедә чикләү турында ачынып уйлады.
— Финжи һәм мин башка чыганаклардан алган мәгълүмат нигезендә, хакыйкатьне торгызу авыр булмады.
— Ә Финжи аны шымчыларыгыз дип шикләндеме? - дип кинәт сорады Харлан.
— Бәлки. Мине бу гаҗәпләндермәс иде.
Харлан үзенең беренче көннәрен 482 йөзьеллыкта исенә төшерде. Финжи Маллансон проекты турында берни дә белми иде, һәм Твиссның яшь күзәтчегә карата гадәти булмаган кызыксынуы аны сагайтты. "Сез элек Өлкән Исәпләүче Твиссел белән очраштыгызмы?" - дип сорады ул ничектер. Харлан искә төшергәнчә, Финжи тавышында бик каты борчылу яңгырый. Ул вакытта ук Финжи Харланны Твиссел тарафыннан яшерен рәвештә җибәрүендә шикләнгән булырга мөмкин. Менә нәрсәдә аның нәфрәт чыганагы!
— Әгәр син үзең минем янга килгән булсаң...- дип дәвам итте Твиссел.
— Сезнең янга киләсезме? - Харлан түзмәде - Ә Совет турында ничек?
— Бөтен Советны үзем генә белә идем.
— Шулай да сез аларга бер сүз дә әйтмәдегезме? - Харлан тавышына иронияле интонация бирергә тырышып карады.
— Бернәрсә дә юк.
Харлан үзен бизгән кебек хис итте. Кием-салымны буып тора иде. Бу коточкыч төшнең ахыры булмас микәнни? Ахмак, мәгънәсез лыгырдау. Нигә? Нәрсә хакына?
Ни өчен Мәңгелек үлмәгән? Ник көтелгән тынычлык килми? Вакыты тар, ялгышканмыни ул?!
— Син һаман да миңа ышанмыйсыңмы? - дип сорады Твиссел.
— Ә ни өчен мин сезгә ышанырга тиеш? - дип, яңадан Харлан шартлады. - Бүген иртә белән генә бөтен Комитетның тулы составы белән минем өскә килде. Финжи белдермәсе булмаса, аларны нәрсә китергән? Аларны дөньяви кануннарны бозган, ләкин бер көнгә кичектерергә туры килгән искиткеч субъект кызыксындырды. Проект ахырына кадәр бер көнгә генә. Алар иртәгесе көн килгәнне көтеп сөенергә килделәр.
— Минем малай, син хаклы түгел. Аларның сине күрәсе килү теләге гади кызыксыну белән туды.
Совет әгъзалары - кеше йомшаклыгы булган кешеләр генә. Алар капсула җибәргәндә катнаша алмадылар, аларга Купер белән сөйләшергә ярамый иде - боларның барысы турында да мемуарда бер сүз дә юк. Вакыт сакла мине, аларны нәрсә кызыксындырганын ничек аңламыйсың? Син алар өчен проектның иң үтемле өлеше идең - менә ни өчен алар сине шулай карадылар.
— Мин сезгә ышанмыйм.
— Ләкин бу дөрес.
— Әйе? Ә Сеннор Советы әгъзасының үз-үзен очраткан кеше турында ни белән фикер йөртүләре килеп чыкты соң? Ул минем 482-нче йөзьеллыктагы законга каршы һөҗүмнәрем турында һәм минем чак кына анда үземне очратмавым турында белә иде. Ул мине, хәйләкәр рәвештә, минем исәпләүне карап, үчекләде.
— Сеннор? Сине Сеннор борчыймы? Нинди кызганыч фигура икәнен белсәң икән! Ул 803-нче Йөзьеллыкта туган. Аның замандашлары, матурлык турында уйлап, кеше гәүдәләрен аударалар. Сеннор әле үсмер чагында ук аның тәнендә бөтен чәчен йолкып алдылар.
Беләсеңме, уродство кешегә ничек йогынты ясый? Ул аның ата-бабалары һәм нәселләре белән бәйләнешләрен җимерә. Бу Йөзьеллыктан чыгучылар Мәңгелеләр арасында тапмассың диярлек - алар бездән бик аерылып тора. Мәңгелек бөтен тарихында Сеннор - Советта урын алган бердәнбер кеше. Боларның барысы да аның психикасында ничек чагылганын чамалавы кыен түгел. Иртәгәге көнгә ышаныч - коточкыч нәрсә. Совет әгъзасының үз-үзен ышанычлы сизә алуы синең башыңа да килмәгәндер? Сеннорга берничә тапкыр аның Чынбарлыгын төзәтүгә, андагы йолаларны юкка чыгарырга чакыруларын тыңларга туры килде, шуның аркасында ул безнең арада бик нык аерылып тора. Көннәрдән бер көнне шулай булыр да. Һәм ул чагында ул бердәнбер шундый гарип булып калачак.
Ул философиядә юаныч эзли. Мораль компенсация сыйфатында ул әңгәмәдә һәрвакыт иң популяр булмаган яки танылмаган карашларга кагыла. Үз-үзен каршы алучы кеше турындагы парадокс - аның яраткан темасы. Мин сиңа аның проектка уңышсыз булачагын алдан әйтергә гадәте барлыгын сөйләгән идем инде. Бүген иртәнге аш вакытында ул безне, Совет әгъзаларын, үчекләде, сине түгел. Сиңа бу аз гына да катнашы юк иде.
Кызып китте. Үзенең монологы белән мавыгып китеп, аларның кайда икәнлекләрен дә онытты, һәлакәтен дә онытты, ул яңадан Харланга яхшы таныш, җитез хәрәкәтләр һәм җайсыз хәрәкәтләр белән кәрликка әверелде. Ул хәтта кул кесәсендәге сигаретны тартып чыгарды, ләкин, хәер, тәмәкесен кабызмады.
Кинәт ул тынып калды, кисәк кенә борылды да, Харланга текәлеп карады, әйтерсең, хәзер генә Техникның соңгы сүзенә төшенде.
— Үземне чак кына очратмадым, дидең. Бу нәрсә дигән сүз?
Харлан кыскача гына үзенең маҗаралары турында сөйләде.
— Белмәдегезмени?
— Юк. Шуннан соңгы берничә секунд эчендә булган тынлык Харланның бизгәк тоткан кешесе өчен сусаудан үлеп барган кеше өчен бер йотым су кебек иде.
— Әгәр син чыннан да үз-үзеңне очраттың икән?
— Ләкин бит...
— Очраклы тайпылышлар һәрвакыт мөмкин, - дип дәвам итте Твиссел, аңа игътибар итмичә. - Әгәр мөмкин булган Чынбарлык санының чиксез зур булуын исәпкә алсак, бернинди детерминизм турында сүз дә була алмый. Әйтик, Маллансонның Чынбарлыкта, алдагы циклда...
— Циклар чиксез кабатланумыни? - дип сорады Харлан. Баксаң, гаҗәпләнү сәләте анда бик үк сизелмәгән икән.
— Ә син ике генә дип уйлаган идеңме? Синеңчә, икеле - магик санмы? Биовакытның соңгы араларында би-исәпләү күп цикллар тормышка ашырылырга мөмкин. Шулай ук, мәсәлән, бертуктаусыз карандаш белән бер үк әйләнәдә йөртергә мөмкин булган кебек, шулай да ахыргы мәйданны тасвирларга. Алдагы циклда син үзең белән очрашмадың. Хәзерге циклда статистик билгесезлек принцибы аркасында бу вакыйга мөмкин булды. Шул ук вакытта Чынбарлык бу очрашуны булдырмый калырлык итеп үзгәрергә тиеш иде, һәм яңа, үзгәргән Чынбарлыкта син Куперны 24-нче йөзьеллыкта түгел, ә...
— Ләкин боларның барысы да нәрсәгә соң? - дип кычкырып җибәрде Харлан. Сез миннән нәрсә телисез? Барысы да бетте бит инде. Бетте! Калдырыгыз мине. Ишетәсезме: мине тынычлыкта калдырыгыз!
— Мин синең хатаңны аңлавыңны телим. Мин синең ялгышуыңның бөтен тирәнлеген аңлавыңны телим.
— Мин хаклы идем. Юк икән, барыбер соң инде.
— Юк, соң түгел. Тыңла мине. Йомшак, ләкин катгый итеп Твиссел үгетләп, ялынып-ялварып үгетләвендә дәвам итте: - Синең кызыңны кайтарырлар. Мин вәгъдә бирдем һәм үземнең вәгъдәмне тагын бер тапкыр раслыйм. Сиңа да, аңа да аз гына зарар китермиләр. Мин сиңа теләсә нинди гарантия бирергә риза.
Харлан аңа күзләрен тутырып карады.
— Ләкин соң бит инде. Эшләгән эшне кире кайтарып булмый.
— Эш тә шунда шул, әле соң түгел. Өмет югалмаган әле. Синең ярдәмең белән без уңышка ирешә алабыз. Ләкин син ярдәм итәргә теләсәң, "эшләгәнне кире кайтарырга" теләдең.
Харлан кипкән телен ярылган иреннәрен ялап алды. Пешереп җибәрде. Аның акылы уңышсызлыклар белән килешә алмый... яки... Бүтәннәргә мәгълүм булмаган берәр нәрсәне Совет чыннан да беләме әллә?
Беләме? Чынбарлыкны үзгәртү карарына каршы тору чарасы микәнни? Вакытны туктатырга яки аны кирегә борырга мөмкинме?
— Ләкин сез бит мине үзегез пульт бүлмәсенә алып кердегез, анда мин, сезнең фикерегезчә, бөтенләй ярдәмчесез идем, анда мине бикләп тотканнар, барысы да беткәнче.
— Син киеренкелекне күтәрә алмам дип курыктың, рольне ахырына кадәр җиткерергә көчең җитмәс дип курыктың. Бу куркыныч иде.
— Мин сине аңладым. Гафу ит мине. Син миңа ярдәм итәргә тиеш.
Шулай итеп, алар яңадан башлангыч ноктага әйләнеп кайттылар. Аның ярдәме кирәк. Аларның кайсысы акылдан язган? Ул? Бетердеңме? Акылдан язуның мәгънәсе бармы? Әллә берәр нәрсә бармы?
Совет аңа мохтаҗ. Нойс, Исәпләүче исеме, әллә ниләр вәгъдә итми. Ләкин аларны коткаргач, ул нәрсә алачак? Юк, икенче тапкыр аны кире бормаячаклар!
— Юк, - диде ул кискен генә.
— Сиңа Нойсны кайтарачаклар.
— Куркынычсызлык үтеп киткәч, Совет Мәңгелек кануннарын бозачагын әйтәсегез киләме? Ышанмыйм.
(Болар барысы да нәрсәгә? Мәңгелекне коткарып буламыни?)
— Совет берни белми.
— Шулай ук җинаятьче булырга теләрсез микәнни? Сездән намуслырак һәм затлырак кешене очратканым юк. Гомерегезне сез Мәңгелек буена багышладыгыз. Куркыныч бетү белән сез законга буйсынырсыз. Сез башкача эшли алмыйсыз.
Твиссенның битләре кызыл таплар белән капланган. Аның картларча йөзе хәзер инде зирәк һәм хаким булып күренми; ул бары тик сәер кайгы гына белдерә.
— Мин сүземдә торам, син хәтта шикләнмәгәнгә күрә, законны бозачакмын, - диде Твиссел акрын гына. - Мин белмим, тагын күпме Мәңгелек яшәр. Бәлки, айлар, бәлки, санаулы сәгатьләр булгандыр. Ләкин мин шундый күп вакытны сарыф иттем инде, сине акылга утыртырга тырышып, тагын бераз сарыф итәм. Бер үтенечем бар - тыңла мине.
Харлан дәшмәде. Аннары, бәхәсләшүнең файдасы юк, дип уйлап, арыган тавыш белән әйтте:
— Сөйләгез.
— Миңа күп тапкырлар хәбәрләр килеп җитте, - дип башлады үзенең хикәясен Твиссел, мин дөньяга тирән карт булып килгәнмен, мин Киберминең акыл тупладым, хәтта кесә анализаторыннан да аерылмыйм, минем тамырым буйлап кан урынына, кечкенә перфокарталар йөзүче, мин кеше түгел, ә оста ясалган робот йөри торган исәпләү машиналары өчен майлы май ага.
Андый вәхшиләрне миңа әледән-әле тыңларга туры килә, дөресен генә әйткәндә, мин алар белән бераз горурланам да. Бәлки, күңел түрендә мин үзем дә аларга ышанам. Акылдан язганмын дип юкка гына әйтмиләр. Чәчләренә чал кергәч, мондый уйдырмаларга ышану көлке һәм ахмаклык, тик нишлисең, алар тормышны җиңеләйтә.
Син гаҗәпләнәсеңме? Әйе, мин, Лабан Твиссел, Өлкән Исәпләүче, Вакытлар Советы аксакалы, тормышымны җиңеләйтергә омтылам.
Син минем тәмәке тартуымны беркайчан да уйламадыңмы? Мәңгелеләр тәмәке тартмыйлар, күпчелек Вакытлылар да. Кайвакыт миңа бу кызганыч бунт, зур восстаниенең уңышсызлыгы өчен вак үч алу кебек тоела...
Юк, юк, минем белән бар да яхшы. Бер-ике күз яше миңа зыян итмәс. Мин рыяланмыйм, ышан миңа. Мин бу хакта күптән искә төшермәдем. Күңелсез әйбер - истәлекләр.
Синең кебек үк, барысы да хатын-кыздан башланды. Мондый туры килү очраклы түгел; яхшылап уйласаң - котылгысыз диярлек. Без, гаилә тормышы шатлыкларын перфотасма рулончыларына алыштырып, бу инфекциягә дучар булдык. Шуңа күрә дә Мәңгелеләр шундый катгый саклану чараларын күрергә мәҗбүр була. Шул ук сәбәпледер, Мәңгелеләр һаман да шулай уйлап эш кануннарны боза.
Теге хатын - мин аны тере килеш хәтерлим. Күрәсең, хатирәләргә болай ябышу ахмаклык булыр. Чөнки мин ул биовакыт турында берни дә хәтерләмим диярлек. Минем элеккеге хезмәттәшләремнән архивларда гына исемнәр сакланган; Мин исәпләгән Үзгәрешләр (барысы да, бердән тыш), - Кибермие хәтер кәтүкләрендә номерлар гына. Ә аны мин хәтерлим. Хәер, син мине аңлый алырсың, мөгаен.
Мин күп еллар союзга рөхсәт сорадым, ләкин аны Кече Исәпләүче булгач кына алдым. Ул шул ук Йөзьеллыкның кызы булып чыкты, 575-нче йөзьеллыктан. Рөхсәт алганчы, гадәттәгечә, мин аның күзенә дә күренмәдем. Ул акыллы һәм яхшы күңелле иде, гәрчә аны матур яки, һич булмаса, чибәр дип атап булмаса да. Ләкин бит мин дә яшь чакта (ә мин яшь идем - риваятьләргә ышанма) матурлык белән аерылып тормадым. Без бер-беребез белән бик яхшы килештек, һәм мин Мәңгеле булмаса, мин аны үз хатыным дип атау белән бәхетле булыр идем. Ничә тапкыр кабатладым мин аңа бу сүзләрне! Алар аның горурлыгын ялагайладылар, ләкин бу чыннан да дөрес иде. Мәңгелеләр хатын-кызлар белән бары тик Исәпләүләрга туры китереп кенә очрашырга мәҗбүр, һәм аларның бик азы гына мондый уңышка ирешәләр.
Шул Чынбарлыкта аңа яшь килеш үләргә насыйп була. Мин моңа фәлсәфи караш ташладым. Ахыр чиктә нәкъ менә аның тормышының кыскалыгын безнең союз мөмкин итте.
Оят искә төшерергә, ләкин аның үлеме башта ук мине борчымады. Ләкин бу башта гына шулай булды.
Мин аның белән бөтен вакытымны үткәрдем, миңа Инструкцияләр җибәрдем, бер минут кына булса да кулдан ычкындырудан куркып, оятсыз рәвештә эшкә илтифат итмичә, ашау-эчүне, йокымны оныттым. Хәтта иң кыю хыялларда да мин хатын-кызның шулкадәр сөйкемле һәм ягымлы булуын күз алдына да китерә алмадым. Мин аны яраттым. Минем моңа өстәп әйтер сүзем юк. Минем мәхәббәттә тәҗрибәм юк, ә сатып алган белемнәрем Хроноскопка Вакытлар артыннан карыйм, бик аз тора. Шулай да мин аны чыннан да яраттым дип уйлыйм.
Күңел теләкләрен гади канәгатьләнүдән безнең бәйләнеш гаять зур, бөтен нәрсәне йота торган тойгыга әверелде. Һәм шул вакытта аның үлеменең котылгысызлыгы мине һәлакәт кебек китереп чыгарды. Мин аны Язмышны исәпләп чыгардым. Мин Язмышны-Хисапчыларга мөрәҗәгать итмәдем. Бөтен эшне үзем эшләдем. Бу сине гаҗәпләндермәсен. Әйе, мин традицияләрне боздым, мин үз исемемә каршы гөнаһ эшләдем, тик боларның барысы да соңыннан кылган җинаятьләр белән чагыштырганда агарына.
— Әйе, әйе, мин җинаятьче. Мин - Өлкән Исәпләүче Лабан Твиссел.
Өч тапкыр килде һәм минем тарафтан кечкенә генә тыкшыну аның шәхси язмышын үзгәртергә һәм аны коткарырга мөмкин булган биовакыт мизгелен үтте. Әлбәттә, мин эгоистик мотивлар тудырган бер генә Үзгәрешнең дә Совет тарафыннан беркайчан да хупланмаячагын белә идем. Барыбер мин аны үтерүче итеп хис итә башладым.
Аннары ул балага узды. Һәм мин, бернинди чара күрмичә, бурычымны яңадан боздым. Беләсеңме, мин аны, очрашуларыбызны исәпкә алып, үзем исәпләп карадым, йөкле булу ихтималы аның өчен шактый зур икәнен белә идем. Син, бәлки, беләсеңдер, ә бәлки, белмисеңдер, Мәңгелеләр Вакыттан килгән хатын-кызлары белән багланышларны, барлык саклыкларына карамастан, мондый күңелсезлекләргә китерәләр. Бар да була. Әмма Мәңгелеләр балаларыбыз булмагач, без тиз һәм авыртусыз нәтиҗәләрне бетерәбез.
Ләкин ул әнисе буласына шулкадәр шатланды. Аның күңелен рәнҗетергә, бу бәхеттән мәхрүм итәргә минем бер дә көчем җитмәде. Язмыш исәпләүнән аның бала тапканчы үләсен белә идем һәм моның белән үземнең эшсезлегемне аклый идем. Ул миңа сәгатьләр буе сөйләде, бу яңа тормышның тетрәнүен тою бәхете, ә мин аның янында утырдым һәм елмаюны сиздермәскә тырыштым.
Ә аннары бөтенләй көтелмәгән бер хәл булды. Ул вакытына кадәр тапты...
Синең миңа шулай каравың гаҗәп түгел. Минем балам, чын балам, үз балам бар иде. Мәңгелеләрнең берсе дә моны үзе турында әйтә алмый. Ләкин бу да кануннарны бозмый торган бозу - соңрак эшләгәнем белән чагыштырганда, юк-бар нәрсә.
Баланың тууы минем өчен көтелмәгән хәл булды. Бу мәсьәләләрдә минем тормыш тәҗрибәм бик кечкенә иде.
Паникага бирелеп, Язмышны Исәпләү янына йөгердем һәм бик кечкенә мөмкин булган "сәнәкчә" ачылганын белдем. Профессиональ Язмышны-Хисапчы аны шунда ук күреп алыр иде. Мин үз-үземә артык ышанган өчен җәза бирдем.
Ләкин мин нәрсә эшли алдым?
Баланы үтерергәме? Аның әнисенә бары тик ике атна гына калган иде, шуңа күрә мин, бергә яшәсеннәр, дип уйладым. Шулай күп микәнни инде - ике атна бәхет?
Исәпләүнә ялганламады. Нәкъ ике атнадан соң хатын үлде. Бер көн, бер сәгать һәм үлем сәбәбе - барысы да алдан ук билгеле иде. Минем бу хакта инде бөтен бер гол белгәнем кайгымны гына көчәйтте. Инструкция миңа аның белән соңгы минутларны үткәрергә мөмкинлек бирде. Ахырга кадәр мин аның кулыннан тоттым. Икенче кулым белән улымны кочакладым.
Мин аның гомерен саклап калдым. Ник шулай кычкырып җибәрдең? Мине гаепләргә синең ни хакың бар?
Әтиеңнең кулына үз тормышының кечкенә бер кисәген тотып ничек кичергәнен каян беләсең? Йөрәгем урынына исәпләү машина булсын, ләкин мин беләм!
Әйе, мин аның гомерен саклап калдым. Минем өчен тагын бер җинаять нәрсә иде? Мин аны тәрбия йортына урнаштырдым һәм еш кына аның эчтәлеге буенча барлык чыгымнарны түләп (төгәл хронологик эзлеклелектә билгеле бер биовакыт аралыклары аша) барып карадым.
Шулай ике ел үтте. Мин әледән-әле үз улымның Язмышыны исәпләү тикшердем (бу хокук бозу минем гадәткә керде) һәм һәрвакыт зарарлы эффектларның 0,00001 кадәр төгәллек белән юклыгына рәхәтләнеп инандым. Малай йөрергә һәм берничә сүз әйтергә өйрәнде. Ләкин аны беркем дә мине "әти" дип атарга өйрәтмәде. Бу йортны җитәкләгән Вакытлылар миңа карата нинди фаразлар салгандыр, белмим. Ләкин алар минем акчаны алдылар һәм бернәрсә турында да сорамадылар.
Ике елдан соң Совет каравына 575-нче йөзьеллыкта туган Үзгәрешләр проекты чыгарылды. Моңа кадәр мине Исәпләүчедә җитештерделәр. Проектның детальле эшләнеше миңа тапшырылган иде. Мин үземнең күтәрелүем белән горурландым. Үзлегемне санау мөмкинлеге мине шатландырды.
Ләкин шатлыгыма борчылу да кушылды. Агымдагы Чынбарлыкта минем улым чакырылмаган килмешәк иде. Яңа Чынбарлыкта анына Аналоглар булырга тиеш түгел иде. Күз алдыма килеп баскан уйлар мине өметсезлеккә төшерде.
Мин ул вакытта миңа тел тидермәслек проект эшләдем. Ләкин мин вәсвәсәгә бирелдем. Җавап бирүгә алдан ук ышанган идем, шулай да мин тагын бер тапкыр улымның Язмыш исәпләүсен яңа Чынбарлыкта ясадым.
Шуннан соң мин бер тәүлек үз кабинетымда ашамыйча һәм йокысыз үткәрдем, хәлдән тайганчы, бу Исәпләү аңарда хата эзләп табарга өмет итеп кабатлады. Ләкин хаталар булмады.
Иртән мин Советка үз рекомендацияләремне тапшырырга тиеш идем. Моның урынына мин, якын алымнан файдаланып, тиз генә үзем өчен Инструкция эшләдем һәм улымның туганнан соң утыз елдан артык вакыт калган ноктада Вакытка чыктым.
Аңа утыз дүрт яшь иде, миңа да шул чаклы ук иде. Мин аңа әниемнең ерак туганы итеп күз алдыма килдем. Үзенең әти-әнисе турында ул бернәрсә дә белми; балачак хатирәләре дә сакланмаган.
Ул авиация инженеры булып эшли. 575 йөзьеллыкта һава хәбәрләренең күп ысуллары булган (хәзерге Чынбарлыктагы кебек үк). Аның кызыклы эше бар иде, ул җәмгыятьнең хөрмәтле һәм уңышлы әгъзасы иде. Аның хатыны искиткеч чибәр хатын иде, ләкин балалары юк иде. Минем улым яшәргә тиеш булмаган яңа Чынбарлыкта. Бу хатынның аналогы беркайчан да кияүгә чыкмаячак. Боларның барысын да мин күптән белә идем инде. Мин Чынбарлыкның зыян күрмәячәген белә идем, югыйсә мин үз улымны исән калдыра алмас идем. Шулай да мин җүнсез булмадым.
Көне буе улым яныннан китмәдем. Сөйкемле елмаеп, без төрле мавыктыргыч темаларга сөйләштек. Инструкция белән бүлеп биргән вакыты тәмамлангач, без коры гына саубуллаштык. Ләкин мин, битарафлык битлеге артына яшеренеп, аның һәр хәрәкәтен, һәр сүзен үз хәтеремдә мәңгегә сакларга тырыштым.
Икенче көнне (биовакыт буенча) бу Чынбарлык яшәүне туктатырга тиеш иде. Минем шул уңайдан Йөзьеллыкның кисәген да күрәсем килә иде, кайда әле минем хатыным исән чагында, тик минем бер секундым да калмады. Белмим дә, ерактан гына булса да аңа карарга батырлыгым җитәргәнме икән?
Мәңгелеккә әйләнеп кайткач, мин тагын бер йокысыз төн үткәрдем. Күңелемдә нинди көрәш барганын әйтеп бетерерлек түгел. Ләкин бурыч хисе җиңде. Бер тәүлеккә соңарып, Советка үз рекомендацияләремне тапшырдым.
Шыпырт кына тавышын әкренәйтә төшеп, тынып калды. Ул бөкрәя төшеп, идәндәге ниндидер бер ноктага текәлеп, бөтенләй хәрәкәтсез утыра, тик аның куллары гына акрын гына кысыла һәм сыгыла иде.
Харлан, дәвам иткәнне көтмичә, әкрен генә тамак кырды. Ул картны кызганды.
— Шул гынамы? - дип сорады ул озак кына сүзсез торганнан соң.
— Юк, начаррак... күпкә начаррак, - дип куйды Твиссел, карлыккан тавыш белән. - Минем улымның яңа Чынбарлыкта Аналог булып чыкты. Полиомиелиттан соң дүрт яшендә ул паралитик булды. Кырык ике ел урын өстендә, 900 йөзьеллыкта ачылган нервларны регенерацияләү техникасын кулланырга мөмкинлек бирмәгән шартларда. Мин аны коткарып калырга, һич югы, яисә аның газабын бетерергә көчсез булдым.
Бу Чынбарлык һаман да бар. Минем улым һаман шунда. Мин берүзем гаепле. Мин аның әнисен үтердем һәм аны гарип иттем. Мин бу Үзгәрешне үзем исәпләдем һәм аны башкарырга боерык бирдем. Мин аның хакына яки әнисе хакына законнарны күп тапкыр боздым, ләкин миңа һәрвакыт бурычымны үтәп, Мәңгелекке антыма тугры калып, гомерем буена иң зур һәм бердәнбер явызлыгым кылганмын кебек тоелыр.
Харлан бер сүз дә дәшмәде.
— Ләкин хәзер син аңлыйсың, ни өчен мин синең тарихыңны шулай күңелеңә якын алдым, ни өчен мин синең белән Нойсның бәхетле булуын телим? - дип дәвам итте Твиссел. - Бу Мәңгелекке зыян китермәс, ә минем өчен, бәлки, коену булыр.
Һәм кинәт Харлан аңа ышанды.
Башын йодрыклары белән йомарлап, ул җиргә тезләнде дә, өметсезлеккә чыдый алмыйча, әкрен генә чайкала башлады.
Библиялы Самсоны кебек, ул бер сугу белән үзенең гыйбадәтханәсен җимерде. Ул Мәңгелекне коткарырга тиеш булган - һәм ул аны һәлак иткән; ул Нойсны сакларга тиеш булган - һәм аны мәңгегә югалткан.

15 бүлек
Купер эзләп.
Твиссел Харланның иңбашларыннан какты, аның исемен нык әйтеп:
— Харлан! Харлан! Мәңгелек исеменә, ир-ат бул.
Харлан өметсезлек баткагыннан акрын гына чыга.
— Хәзер нишләргә инде безгә?
— Тик рухың төшми. Һич тә кулларыңны төшермәскә. Башта мине тыңла. Үзеңнең һөнәри карашыңнан Мәңгелеккә читкә тайпыл һәм аңа Исәпләүче күзләре белән карарга тырыш. Башлангыч карашка тоелганга караганда, барысы да күпкә катлаулырак. Син Вакытында ниндидер вариация башкарганда һәм шуның белән Чынбарлык Үзгәрешен чакыртканда, Үзгәрешләр шундук башлана. Ни өчен?
— Чөнки вариация котылгысыз Үзгәреш ясады, - дип җавап бирде Харлан көчсез тавыш белән. Аны һаман бизгәк тоткан кебек селкетә иде.
— Шулаймы? Син бит артка кайта аласың һәм бу вариациянең барлык эзләрен юкка чыгара аласың. Аласыңмы, юкмы?
— Булдыра аладыр. Ләкин миңа моны беркайчан да эшләргә туры килмәде. Андый нәрсәләр турында ишеткәнем дә юк иде.
— Бик дөрес. Без үз ниятебездән баш тартмаганга, ул безнең планнар нигезендә бара. Монда ук кире очрак белән эш итәбез. Билгесез вариация. Син Куперны ул Йөзьеллыкка җибәрмәдең, һәм хәзер без ничек кенә булса да бу хатаны төзәтергә һәм Куперны кире кайтарырга телибез.
— Әйе, ләкин моны ничек эшләргә?
— Белмим әле, ләкин бу мөмкин хәл. Әгәр мөмкин булмаса, вариация кире кайтмаслык булыр иде; Үзгәреш шунда ук булыр иде. Ләкин Үзгәреш әлегә килеп җитмәде. Без һаман да "Маллансон Мемуары" Чынбарлыкта торабыз. Бу - кайтма вариация дигән сүз, һәм ул кайтма булачак дигәнне аңлата.
— Нәрсә?!