Мәңгелек ахыры - 01

Исхак (Айзек) Азимов
Мәңгелек ахыры
Тәрҗемә турында элемтә: tatarcha_kitaplar@protonmail.com
© tatarcha_kitaplar@protonmail.com (Татарча Китаплар), тәрҗемә, 2020. Күрсәтелгән копирайт белән ирекле таралыш. 30.12.2021 яңартылган версия.

1 бүлек
Техник.
Техник Эндрю Харлан капсулага керде. Капсула сирәк вертикаль чыбыклар белән ясалган кое эчендә урнашкан. Чыбыклар капсуланың түгәрәк диварчыкларын тыгыз итеп урап алалар да, өскә карап, Харланның баш очындагы алты фут чамасы томан эчендә югалалар. Харлан, идарә тоткаларын борып, пуск рычагына басты.
Капсула хәрәкәтсез калды.
Харлан моңа гаҗәпләнмәде. Капсула өскә дә, аска да, уңга да, сулга да, алга да, артка да хәрәкәт итәргә тиеш түгел иде. Тик чыбыклар арасындагы аралар, каты һәм шулай да матди булмаган соры пәрдә белән сузылып, эрегән кебек булды. Харлан ашказанында җиңелчә калтырану һәм баш әйләнү тойды һәм бу билгеләре буенча капсуланың үзенең бөтен булган әйберләре белән бергә Мәңгелек аша киләчәккә таба чапканын аңлады.
Ул 575-нче Йөзьеллыкта капсулага керде. Бу Мәңгелекнең секторы аның йорты ике ел элек булган. Моңа кадәр беркайчан да аның киләчәккә шулай ерак керергә туры килмәде. Әмма хәзер ул 2456 нчы Йөзьеллыкка юнәлә.
Моннан бер ай элек, шул турыда уйлаганда гына, Харланның кәефе кырылыр иде. Аның туган 95 Йөзьеллыгы ерак үткәндә калды. Бу - атом энергиясе тыю астында булган патриархаль традицияләр гасыры була, ә барлык төзелеш материаллары белән агачны өстенрәк күрәләр. Аның гасыры үз эчемлекләре белән дан тоткан, алар, клевер орлыкларына алмашка, башка барлык Йөзьеллыкларга диярлек чыгарыла. Эндрю Харлан унбиш яшендә Укучы булып, махсус әзерлек үткәннән бирле өйдә булмаса да, аны туган вакытларын сагынып искә алмады. 95 һәм 2456 Йөзьеллыклар арасында ике йөз кырык мең елга якын вакыт уза, ә бу хәтта чыныгып беткән Мәңгеле кеше өчен дә сизелерлек вакыт. Гадәти шартларда барысы да нәкъ шулай булыр иде.
Ләкин хәзер Харланның абстракт уйларга вакыты юк иде. Перфотасманың куллары аның кесәләрен тарттылар, авыр йөк булып планнары йөрәккә яттылар, уйлары курку һәм ышанычсызлык белән томаландылар. Ул машина белән кирәкле Йөзьеллыклардагы капсуланы туктатты.
Шунысы гаҗәп, Техник дулкынланырга сәләтле. Харлан Остаз Ярроуның коры тавышын исенә төшерде:
— Техникның беренче боерыгы - күңелгә якын берни дә кабул итмәү. Ул башкарган Чынбарлык үзгәрүе илле миллиард кеше язмышында чагылыш табарга мөмкин. Миллион яки аннан да күбрәк үзгәрергә мөмкин, аларны бөтенләй яңа шәхесләр итеп карарга туры киләчәк.
Харлан, хатирәләрдән котылырга тырышып, кинәт башын селкеп куйды. Ул вакытта Харлан Техник булачак, өстәвенә, иң талантлыларның берсе булачак дип кем уйлаган. Шулай да ул дулкынланды. Ләкин илле миллиард кеше язмышы өчен түгел. Вакытның илле миллиарды нәрсә? Бары тик бер кеше генә аның өчен бөтен йөзеллыкларда яшәгән. Бер-бердәнбер.
Харлан капсуланың тукталганын сизде, ләкин тышка чыкканчы алдыннан, ул, уйларын туплар һәм яңадан тыныч бер халәткә кайтыр өчен, секундның күпмедер өлешенә тоткарланды. Билгеле, ул ташлап киткән капсула үзе кергән капсула түгел иде; ул инде шул ук атомнардан тормый иде. Харлан бу хәлне үзеннән-үзе аңлашылганча кабул итте. Бары тик Укучылар гына Вакытлы сәяхәтләрнең табышмакларыннан баш ваталар. Мәңгелеләр мөһимрәк эшләр белән мәшгуль.
Харлан, Вакыт та, Фәза да булмаган Темпораль кырының иксез-чиксез нечкә пәрдәләре янында беразга гына тукталып калды, ләкин хәзер аны Мәңгелектән дә, гадәти Вакыттан дә аерып тора иде.
Пәрдәнең теге ягында аңа бөтенләй таныш булмаган Мәңгелекнең Секторы ята иде. Ул, әлбәттә, Вакыт Белешмәлеккә китәр алдыннан карый һәм аның турында кайбер нәрсәләр белә. Ләкин Белешмәлек - ул бер нәрсә, ә шәхси тәэсир бөтенләй башка. Харлан теләсә нинди көтелмәгән хәлләргә эчтән хәзерләнде. Ул идарәне Мәңгелеккә чыгуга көйләде (бу бик гади иде, Вакытка чыкканга караганда күпкә җиңелрәк иде) һәм алга атлады. Темпораль кыр пәрдәсенең аръягына чыккач, ул күзне чагылдырырлык якты нурдан күзен йомды һәм аларны инстинкт белән куллары белән каплады. Аның каршында бер генә кеше басып тора иде. Башта Харлан аның йөз чалымнарын чак кына күрә алды.
— Мин Социолог Кантор Вой, - диде кеше. - Сез Техник Харлан дип уйлыйм?
Харлан баш какты.
— Изге Вакыт! - диде ул. - Сез бу иллюминацияне беркайчан да сүндермисезмени?
Вой, тирә-ягына каранып: — Молекуляр пленкаларны күз алдында тотасызмы? - дип сорады.
Харлан, ачуланып: — Менә шулай! - дип куйды. Белешмәлек алар турында телгә алган, әмма Харлан беркайчан да яктылык нурларының ялтыравы андый ярсулы булырга мөмкин дип беркайчан да уйламаган.
Харлан үзенең ачулану сәбәбен аңлый иде. Берничә энергетик Йөзьеллыкларны исәпкә алмаганда, цивилизация бөтен заманнарда матдәне куллануга нигезләнгән булган. 2456-нчыда дивардан башлап кадаклар кадәр барысын матдәдән җитештерелгән. Шуңа күрә Харлан баштан ук үзенә таныш булган дөнья белән принципиаль охшашлыкка исәп тоткан. Монда бөтенләй аңлаешсыз (әйбер гасырында туган кеше өчен) энергетик вихрларны очратудан курыкмаска мөмкин иде (матдә гасырында туган кеше өчен) 300 йөзьеллыкта матдәне алыштыра торган энергетика вихрларын да, 600-нченең көч кырларын да.
Әлбәттә, матдә матдәсенен аерыла, гәрчә энергетик Йөзьеллыгы кешесе әлеге раслау белән килешмәсә дә. Аның өчен һәртөрле матдә ниндидер тупас, гаять зур һәм вәхшиләрчә иде. Ләкин Харлан матдә гасырында туган, шунлыктан матдәне агач, металл (җиңел яки авыр), бетон, пластмасса, тире һ. б. дип кабул иткән.
Әмма бер көзгеләрдән торган дөньяга эләгү!
2456-нчыдан аның беренче тәэсире нәкъ менә шундый иде. Һәр өслек яктылыкны кире кайтарып ялтырап тора. Молекуляр пленкаларның тәэсире бөтен җирдә көзге сыман шома тәэсир итә. Кая гына карасаң да, бөтен җирдә Социолог Войның, аның үзенең һәм тирә-яктагы бөтен нәрсәнең чагылышы күренә иде. Ачык ялтыраудан һәм буяулар буталудан болганчык.
— Кызганычым, - диде Вой, - ләкин бу Йөзьеллык гадәте шундый инде, ә без безнең Секторда мөмкин кадәр гамәли яктан бөтен нәрсәне үзләштерергә тырышабыз. Бераз сабыр итегез, күнегерсез. Вой, Социологның һәрбер хәрәкәтен кабатлап, башы белән аска таба атлаган шәүләсе үкчәләренә басып, тиз генә дивар янына килде дә, спираль шкаласы буенча индикаторның чәчен нульгә таба күчерде.
Чагылышлар югалды, якты утлар сүнде. Харлан инде үзен гадәти шартларда хис итте.
— Сез хәзер минем белән узмассызмы? - дип чакырды Социолог.
Харлан аның артыннан буш коридорлар аша китте, анда берничә секунд элек кенә аллы-гөлле утлар һәм бихисап күп чагылышлар хаосы хөкем сөрде. Алар, пандус буйлап өскә менеп, алгы бүлмә аша Вой кабинетына үттеләр.
Юлда аларга бер җан иясе дә очрамады. Техникның килүе турындагы хәбәрнең бөтен Секторга таралуына шик юк иде. Харлан гасырлар буена аның профессиясе кешеләре биләгән аерым бер халәткә шулкадәр күнеккән ки, ул кеше йөрми торган коридорларны тиешле итеп кабул иткән. Ул, качып котылырга ашыккан кеше гәүдәсен күреп, гаҗәпләнер иде. Хәтта Вой да, билгеле бер ераклыкта торып, тиз генә чигенде, Харлан очраклы рәвештә аның җиңенә кагылгач.
Шул ук вакытта Харлан кичергән хәсрәт тойгысы аны гаҗәпләндерде. Аның җаны, кабырчыктагы әкәм-төкәм кебек, күптән инде мондый уколлар өчен йомшак түгел, дип уйлаган. Ләкин аның кабырчыгының диварлары юкарак китсә, моңа бер генә сәбәп булуы мөмкин: Нойс.
Читтән караганда Социолог Техникка дусларча иелгән кебек тоелырга мөмкин иде, әмма Харлан, аларны шактый озын өстәл аерып тора, дип билгеләде.
— Мин бик шатланам, - дип башлады Вой, - сезнең кебек атаклы Техник безнең кечкенә проблема белән кызыксынды.
— Әйе, ул билгеле бер теоретик кызыксыну уята. Харлан, Техникны булып әйткәнчә, коры һәм битараф җавап бирде. (Ләкин аның тавышы чыннан да сүрелмәгән булганмы? Аның чын ниятен тышка чыгармыйлармы? Аның маңгаена салкын тир тамчылары бәреп чыкканы юкмы?)
Харлан эчке кесәсеннән планлаштырыла торган Чынбарлыкны Үзгәрешенең кыскача тасвирламасы белән перфотасманы чыгарды. (Бу моннан бер ай элек Вакытлар Советы каравына җибәргән экземпляр иде. Өлкән Исәпләүче Твисселгә якынлыгы аркасында - бөек Твисселгә! - Харланны зур хезмәт куймыйча гына проект ала алды). Ләкин тасманы өстәл өстенә куйганчы, анда аны зәгыйфь парамагнит кыры тотып тора, Харлан бер генә секундка каушап калды. Өстәлне каплаган молекуляр тасма "ташландык" иде, ләкин тулысынча юкка чыкмады. Харлан, кулын сузып, ихтыярсыздан өстәл капкачына карады, аннан үзенең йөзе караңгыланып китте. Аңа утыз ике яшь иде, ләкин ул өлкәнрәк иде, һәм моны үзе дә яхшы аңлый иде. Ихтимал, аны тар гына чырае картайткандыр. Кара кашлары кара күзләре өстенә кырыс, җыерчыклы төс бирәләр (Техник өчен, Мәңгелеләрнең фикеренчә, типик кыяфәт). Ә бәлки, сәбәбе шунда булгандыр: Харлан үзе дә бер генә минутка да үз профессиясе турында онытмаган.
Харлан, рулонны сүтеп, кыю гына эшкә кереште.
— Мин Социолог түгел, сэр.
— Куркыткыч башлангыч, - дип көлемсерәде Вой, - мондый кереш гадәттә аның артында менә-менә бу мәсьәлә буенча иң баналь фикер йөртү булачагын күрсәтә.
— Ә, юк, фикер йөртү түгел - күбрәк үтенеч. Шундый мәрхәмәтле булыгыз: тагын бер тапкыр сезнең нәтиҗәне карагыз да бераз ялгышу юкмы дип эзләгез.
Войның йөзе шунда ук караңгыланды:
— Юк дип ышанам.
Харланның бер кулы урындык аркасына, икенчесе тезләнгән иде. Ул тынычсыз бармаклары белән өстәлгә сыймый, иренен тешләп ала алмый иде. Хисләрнең аз гына чагылышы - һәм барысы да һәлак булыр.
Бер ай дәвамында Харлан даими рәвештә Чынбарлыкны Үзгәрешләрнең яңа проектларын карап торды, алар Вакытлар Советы административ тегермәне тарафыннан яңадан тикшерелгән саен. Өлкән Исәпләүче Твисселнең шәхси Технигы өчен бу, һөнәри этиканы аз гына бозу белән исәпләшмәсәң, әллә ни кыенлыклар тудырмады. Соңгы көннәрдә, Твисселның бөтен игътибарын аның үз проекты тулысынча йоткач, аның кәгазьләрендә казыну бөтенләй куркынычсыз булды. (Харланның борын тишеклере җиңелчә генә кабарды. Хәзер ул бу проект турында кайбер нәрсәләр белә иде). Ләкин Харлан карамагында вакыт шулкадәр аз кала, аны акылга сыймаслык уңыш кына коткара ала. Шуңа күрә, 2456-нчыдан 2871-нче Йөзьеллыкка Чынбарлыкны Үзгәреш проекты, В-5 серияле номеры белән очрашкач, ул беренче моментта киеренкелек аның акылын какшатты һәм ул теләгәнне Чынбарлык өчен кабул итә, дип уйлады. Үз-үзенә ышанмыйча, ул көне буе тигезләмәләрне һәм бәйлелекне тикшерде, һәм алга таба барган саен, аның ярсуы көчәя барды. Йомшак кайгы катнашкан рәхмәт хисе белән ул Остазларын исенә төшерә, алар аны гади психоматематикага өйрәткән. Хәзер Вой аптырашлы һәм борчулы күзләре белән шул ук перфотасманы карады.
— Бәлки, мин ялгыша да торганмындыр, - диде ул, ниһаять, - ләкин миңа калса, барысы да яхшы.
— Ул чагында мин сезнең Йөзьеллыгыз Чынбарлыгы өчен хас мәхәббәт мөнәсәбәтләренең психоматрицаларына игътибар итәргә рөхсәт итәм. Бу Социология өлкәсе - менә ни өчен мин беренче чиратта нәкъ менә сезнең белән очрашырга карар кылдым.
Вой кашларын җыерды. Ул һаман да әдәпле иде, ләкин аның тавышында салкынлык сизелде.
— Безнең Секторның Күзәтүчеләре бик тәҗрибәле. Мин аларның җиткерүләренең дөреслегенә ышанам. Бәлки, сезнең башка мәгълүматларыгыз бардыр.
— Һич тә, Социолог Вой. Мин сезнең мәгълүматларыгызга нигезләнәм һәм бары тик нәтиҗәләрне генә шик астына куям. Менә монда карагыз: әгәр психоматрицның төгәл әһәмиятен билгеләсәк, бу ноктада комплекс-тензор үзгәрешсез булмасмы?
Вой, җиңеләеп, перфотасмага карады.
— Әлбәттә, Техник, әлбәттә, ләкин сез тигезләмәнең бу ноктада тәңгәл килгәнен сизмәдегез. Нәтиҗәдә, өстәмә җавапсыз зур булмаган сәнәкчә килеп чыга, ә алга таба юллар яңадан кушыла. Сез миңа төгәл математик тел урынына бу төсләрдәге чагыштыруларның кулланылышын гафу итегез дип ышанам.
— Сезнең илгәзәклегезне бәялим, - диде Харлан коры гына, - миннән дә Социолог кебек Исәпләүче шундый ук.
— Ярый, бик яхшы. Сез әйткән күчмә комплекс-тензор (гади әйткәндә - сәнәкчә) бернинди роль уйнамый. Юллар йомыла, һәм карар яңадан бердәнбер була. Бу шундый юк-бар нәрсә, хәтта аның турында безнең киңәшләрдә дә искә төшермәскә кирәк иде.
— Шулай дип уйлыйсыз икән, сэр, сезнең белән килешергә генә кала. Хәзер МКҮ сайлауга күчик.
Харлан бу сүзләрне ишетүгә Социологның йөзен җыерачагын алдан ук белә иде. МКҮ Минималь Кирәкле Үзгәрешне йогынтыны аңлата иде, һәм бу мәсьәләдә хәлиткеч сүз һәрвакыт Техник артында калды. Социолог бихисап күп реаль математик анализ белән шөгыльләнгән арада, ул үзен түбән төзелешле кешеләр тарафыннан тәнкыйтьләүдән югарырак саный ала, әмма эш МКҮ сайлауга барып җитү белән, хәлнең хуҗасы Техник була.
Бу проблеманы бары тик математик исәпләүләр ярдәмендә генә хәл итү мөмкин түгел иде. Хәтта иң акыллы һәм тәҗрибәле Өлкән Исәпләүче идарә иткән Кибермие дә иң зур һәм тиз эш итә торган иң яхшы очракта да МКҮ эзләү өлкәсе генә күрсәтә алган. Дөрес сайлау тулысынча Техник интуициясе һәм тәҗрибәсенә бәйле иде. Яхшы Техник бик сирәк ялгышкан. Беренче класслы Техник беркайчан да ялгышмаган.
Харлан беркайчан да ялгышмаган.
— Сезнең Сектор тарафыннан тәкъдим ителгән МКҮ,- дип дәвам итте Харлан тигез, сүрелмәгән тавыш белән Бердәм вакытлар-арасына телнең авазларыны ярып салып, - космик корабның авариясен һәм унике кешенең газаплы үлемен күз алдында тота.
— Кызганычка каршы, бу котылгысыз, - диде Вой, иңбашларын җыерып.
— Мин исә, киресенчә, МКҮ бер киштәдән икенчесенә кечерәк бер тартманы гади генә күчереп йөртергә мөмкин дип уйлыйм. Менә монда карагыз.
Харлан имән бармагы белән перфорацияләрнең бер сериясе буйлап йомшак билге ясады.
Вой, киеренке уйларга бирелеп, бер сүз дә дәшмәде.
— Бу карар шул өстенлеккә ия, ул сез караган сәнәкчәне юкка чыгара һәм безне китерә...
— ...ихтимал МКР, - дип әкрен генә әйтеп куйды Вой.
— ...төгәл Максималь Көтелгән Реакциягә, - дип тәмамлады Харлан.
Вой күзләрен күтәрде; кара тутлы йөзендә аяусыз ачу һәм ачу чагыла иде. Харлан, узып барышлый, Социологның куркак куянга охшаган өске тешләре арасындагы ярыкка игътибар итте. Ләкин охшашлык алдаучан иде. Войның сүзләрендә тыйнак бер көч ишетелә иде.
— Вакытлар Советы бу хатаны күрсәтер дип уйлыйм.
— Аңыма киләм. Билгеле булганча, Совет берни дә сизмәде. Һәрхәлдә, сезнең Үзгәрешләр проекты миңа шәрехләрсез эләкте. Харлан "эләкте" сүзләрен аныкламады, һәм Вой аңардан бу турыда сорамады.
— Димәк, сез хатаны шәхсән таптыгызмы?
— Әйе.
— Һәм аның турында Советка хәбәр итмәделәрме?
— Юк.
Беренче мизгелдә Вой җиңел сулап куйды, аннары кашларын җыерды:
— Ә ни өчен?
— Мондый хаталар котылгысыз диярлек. Мин аны соң булганчы төзәтә алырмын дип уйладым. Шулай эшләдем дә. Тагын ни кирәк?
— Ярый, рәхмәт сезгә, Техник Харлан. Сез чын дус буларак эшләдегез. Хәер, безнең Сектор тарафыннан җибәрелгән хата, үзегез әйткәнчә, котылгысыз диярлек, Совет протоколында ул гафу ителмәслек ялгышлык булыр иде дип куркам.
Бер секундлы паузадан соң Вой дәвам итте:
— Хәер, булачак Үзгәрешләр белән бәйле миллионлаган шәхесләрнең күчешләре белән чагыштырганда, берничә кешенең вакытыннан алда үлеме дигән сүз. Харланның башында: «Бик үк ихлас рәхмәткә охшамагандыр, - дип уйлады, - мөгаен, ул үпкәләгәндер. Өстәвенә, шелтәдән аны ниндидер Техник коткарды дип уйласа, ул үзен елаганчы кызганачак. Социолог булсам, ул бик каты итеп минем кулымны кыскан булыр иде, әмма Техникны ул кулын бирмәс. Хәтта бармак очы белән дә Техникга кагылмый, ә үзе, күзен дә йоммыйча, буылып үлү өчен унике кеше алырга әзер».
Һәм, чөнки социологның үпкәләвен көтү - бу барысын да харап итәргә дигән сүз булганга күрә, Харлан ачыктан-ачык барырга булды.
— Рәхмәт йөзеннән сез миңа кечкенә генә булышлыктан баш тартмассыз дип өметләнәм?
— Булышлык?
— Миңа бер Язмышны Исәпләү кирәк. 482 йөзьеллыкта Чынбарлыкны Үзгәртү Проекты һәм кирәкле барлык мәгълүматлар минем үзем белән бар. Миңа бу Үзгәрешнең билгеле бер шәхес язмышына йогынтысын ачыкларга кирәк.
— Сезне дөрес аңлаганыма ышанып җитмим, Техник, - диде Вой әкрен генә. - Нәкъ шулай ук сез боларның барысын да үз Секторыгызда эшли аласыз.
— Булдыра алыр идем. Әмма минем шәхси тикшеренүләр турында алар тәмамланганчы билгеле булуын теләмим. Бу Исәпләү минем Секторда үткәрү мәгълүм кыенлыкларга очрый, шуның өстенә тагын... Харлан фразаны билгесез ишарә белән тәмамлады.
— Сезне рәсми юл канәгатьләндермиме? Сез бу Исәпләү яшертен генә эшләмәкче буласызмы?
— Әйе. Миңа төгәл конфиденциаль җавап кирәк.
— Тик сез моның законга каршы булуын беләсез бит. Мин мондый шаккатарлык кагыйдәләрне бозуга бара алмыйм.
Харлан кашларын җыерды:
— Ләкин бит мин дә, ялгышуыгыз турында киңәшкә хәбәр итмичә, кагыйдәләрне боздым. Әмма беренче хокук бозуга каршы сез нигәдер каршы килмәдегез. Бер очракта шундый четерекле кеше булсаң, икенче очракта да шундый ук четерекле булырга кирәк. Сез мине аңлыйсыздыр дип беләм?
Вой барысын да бик яхшы аңлады - моны аның чырае бик ачык күрсәтә иде. Ул кулын сузды.
— Карарга рөхсәт итегез?
Харланның йөрәге типте. Төп каршылык артта калды. Ул үзе китергән перфотасмаларны сүзсез генә өйрәнгән Социологны игътибар белән күзәтте. Вой тик бер генә тапкыр дәшмәде:
— Валлаһи, бу бит бөтенләй юк-бар үзгәреш!
Форсаттан файдаланып, Харлан тәвәккәлләргә була.
— Хикмәт тә шунда. Минем карашка артык юк нәрсә. Тик сез, әлбәттә, аңлыйсыз, минем тарафтан бу Исәпләүны минем Секторда үткәрү әхлаксыз булыр иде, алдан ук үз хаклыгына ышанмыйча.
Вой җавап кайтармады, һәм Харлан, артык сүз әйтергә куркып, тынып калды.
Ниһаять, Социолог урыныннан торды:
— Мин сезнең материалны Язмышны-Хисапчына тапшырырмын. Без барысын да сер итеп саклыйбыз. Сез аңлыйсыздыр, моны прецедент буларак карарга кирәкми.
— Әлбәттә.
— Әгәр сез каршы килмәсәгез, мин тизрәк Чынбарлыкны үзгәртергә теләр идем. Сез безгә МКҮны намус һәм шәхсән үтәрсез дип өметләнәм.
Харлан баш какты:
— Бөтен җаваплылыкны мин үз өстемә алам.
Алар күзәтү камерасына кергәндә, анда инде ике экран кертелгән иде. Инженерлар алдан ук Хроноскопларны Фәзага һәм Вакыт-җирдә кирәкле координаталарга көйләгәннәр һәм чыгып киткәннәр. Харлан белән Вой утлар белән ялт-йолт итеп торган бүлмәдә икәү генә иделәр. (Молекуляр пленкалар ялтыравыгы элеккечә күзләрене сукырайткан, ләкин Харлан экраннарга гына караган.)
Ике сурәт дә хәрәкәтсез иде. Алар Вакытның математик төгәл мизгеленә туры килгән.
Бер сурәтне якты табигый буяулар саклый. Харлан анда эксперименталь космик корабльнең машина залы барлыгын белгән. Ишек әле ябылып өлгермәгән, калган ярыкта ярым үтә күренмәле кызыл материалдан ялтырап торган башмак күренә иде. Башмак селкенмәде. Бөтенесе хәрәкәтсез булды, әйтерсең, үле патшалыкта. Әгәр дә сурәтнең кискенлеге һавада тузан бөртекләрен күрергә мөмкинлек биргән булса, алар да хәрәкәтсез булыр иде.
— Машина залы ике сәгать утыз алты минут буш булачак, - диде Вой, - әлбәттә, хәзердеге Чынбарлыкта.
— Беләм, - дип мыгырданды Харлан, перчаткаларын тартып. Ул киштәдәге кирәкле тартманың хәлен тиз генә күз йөртеп чыкты, аңа кадәр булган адымнарны үлчәде, аны кая күчерергә икәнен тапты. Ул икенче экранга күз төшереп алды.
Машина залы әлеге Мәңгелекнең секторына карата "чын" дип санарга мөмкин булган Вакыт буена булганга, аның сурәте төгәл һәм табигый төсләрне саклаган. Икенче сурәт беренчесеннән егерме биш йөз елга калды. "Киләчәк"нең барлык сурәтләре кебек үк, ул зәңгәр төтен белән капланган иде.
Бу космос порты иде. Якты зәңгәр күк йөзе; коңгырт-зәңгәрсу металл конструкцияләр, яшел-зәңгәр туфрак. Алгы планда гадәти булмаган формадагы зәңгәр цилиндр тора, зур нигезле. Еракта шундый ук ике цилиндр күренде. Өч цилиндрның өчесе дә ярыгын борынын югары чөеп торалар; һәр кораб ярыгы белән икегә диярлек бүлеп булган иде.
Харлан кашларын күтәрде.
— Ничек сәер күренәләр алар!
— Электрогравитация, - диде Вой коры гына. - Кешелек тарихында 2871 йөзьеллыкта гына электрогравитацион космик кораблар булдырылды. Аларда яну камералары да, атом-төш җайланмалары да юк. Алар матур; аларның конструкциясе эстетик ләззәт бирә. Кызганыч, Үзгәреш аларны юкка чыгарыр, бик кызганыч. - Аның Харланга төбәлгән күз карашында хуплау юк иде.
Харлан тешләрен кысты. Бүләкләнмәү. Тагын нәрсә көтә ала иде ул? Техник ул бит.
Башкаларның намусы чиста иде. Наркотиклар куллану турындагы мәгълүматны, әлбәттә, ниндидер Күзәтүче җыйган. Статистик аларны эшкәрткән һәм әлеге Чынбарлыкта наркоманнар саны рекордлы санга җиткән, дип күрсәткән. Социолог - бәлки, Вой үзе - әлеге мәгълүматлар буенча җәмгыятьнең Психологик характеристикасын төзегәндер. Ниһаять, Исәпләүче наркотикларны куркынычсыз дәрәҗәгә кадәр куллануны Үзгәрешне исәпләде һәм моның өстәмә нәтиҗәсе булып электрогравитацион космолетларның юкка чыгуы булуын ачыклады. Мәңгелек елларда төрле постлар биләгән дистәләгән, йөзләгән кеше әлеге проектны эшләүдә катнашты.
Әмма әлегә кадәр бу проект кына иде. Аны гамәлгә ашыру өчен сәхнәгә Техник чыгарга тиеш (мәсәлән, ул үзе). Нәкъ менә Техник, аның өчен эшләнгән инструкцияләргә ияреп, шул ук эшне (МКҮ) башкарачак, ул Үзгәрешне китереп чыгарачак. Шуннан соң аның өстенә ачу һәм башкаларның нәфрәте төшәчәк. Аларның тәкәббер карашлары: «Монда безнең катнашыбыз юк. Син үзең генә гаепле. Мондый матурлыкны син үз кулларың белән юкка чыгардың". Һәм аларда үз-үзләрен аклау омтылышы никадәр көчлерәк булса, алар шулкадәр тырышыбрак кулланачаклар һәм Техниктан читләшәчәкләр.
— Корабләр хисапта түгел, - диде Харлан кискен итеп. - Безне менә бу нәрсәләр кызыксындырырга тиеш.
Ә " нәрсәләр" кешеләр иде. Корабләр өеме янында алар чыннан да карликлар булып күренәләр, әйтерсең, Җир үзе һәм барлык кешеләр эше космик бушлыктан түбән булып күренә.
Кешеләрнең кечкенә фигуралары бөтен космодром буйлап кечкенә төркемнәр тарафыннан таратылган. Алар бик сәер кыяфәттә кулларын һәм аякларын кызык итеп кыстырган килеш катып калдылар.
Вой сүзсез генә иңбашларын җыерып куйды.
Харлан сул кул беләзегендә Темпораль кырының портатив генераторын киде.
— Әйдәгез, бу эшне бетерик.
— Сабыр итегез. Башта мин Язмышны-Хисапчы белән элемтәгә керәм һәм сезнең үтенечегезне ничек тиз үтәчәген белермен. Минем тизрәк тегесен дә, монысын да бетерәсем килә.
Вой тиз генә кечкенә хәрәкәтчән контакт белән шаккатты, җавап итеп шартлаткычлар сериясе ишетелде.
"Менә Йөзьеллыкларның тагын бер характерлы үзенчәлеге, - дип уйлады Харлан, тавыш коды. Бу молекуляр тасмалар шикелле үк, үткен акыллы, ләкин бик претенциоз.
— Ул әйтә, өч сәгать эчендә башкарып чыгармын, ди, - диде ниһаять, Вой, сүз уңаеннан, бу затның исемен ошатуын әйтергә кушты. Нойс Ламбент. Хатын-кыз, әлбәттә?
Харланның тыны кысылды.
— Әйе.
Войның иреннәре елмайды.
— Кызыктырырлык яңгырый. Мин үзем дә аңа карарга каршы килмәс идем. Менә бу Секторда инде берничә ай бер генә хатын-кыз да юк иде. Харлан тавышын чыгарыр дип курыкты. Ул җавап бирмәде, Социологка текәлеп кенә карады да читкә борылды.
Хатын-кызлар булмау Мәңгелек оешмада бердәнбер кимчелек булган. Харлан аның турында Мәңгелеккә күчкәч үк белгән, ләкин, Нойсны очраткач кына, аны беренче тапкыр үзендә хис иткән. Шул көннән башлап ул, Мәңгеле кешенең антын үзгәрткәнче һәм элек изге булган бөтен нәрсәгә ышанганга кадәр, авыш юл буйлап тәгәрәп барды.
Нойс өчен.
Аның бер өчен...
Иң коточкыч нәрсә иде аңа, оят түгел иде. Аңа оят булмады. Ул инде кылган җинаятьләрнең озын чылбыры өчен вөҗдан газабы кичермәде, һәм яшерен Язмышның Исәпләүнең этик кулланылмавы вак, кечкенә генә гаебе булып күренде. Кирәк булса, ул тагын да авыррак җинаятьләр кылачак.
Шул минутта аның башында алга таба аның тормышына шундый йогынты ясаган фикер чагылды. Беренче мизгелдә Харлан аны коты очып куып җибәрсә дә, күңеленең түрендә ул инде бер тапкыр килеп чыккач, тагын берничә тапкыр әйләнеп кайтачагына ышана иде.
Фикер бик гади иде: әгәр башка чара калмаса, ул Мәңгелекне юк итәчәк.
Иң куркынычы аның моны эшли алачагын аңлады.

2 бүлек
Күзәтүче.
Вакытка керүдә торып, Харлан үзе белән булган Үзгәрешләрне уйлап иттә. Әле күптән түгел генә барысы да бик гади булды. Үзләре өчен яшәргә кирәк булган идеаллар булды, хәтта алардан ятланган сүзләр генә калса да. Мәңгеле кешенең бөтен тормышы билгеле бер максатка буйсынган.
Анда әйтелгәнчә, «Төп принциплар»ның беренче фразасында; "Мәңгеленең тормышыны дүрт чорга бүләргә мөмкин..."
Кайчандыр ул боларның барысына да сукырларча ышанган иде, ләкин иман чәлпәрәмә килде, һәм аны яңадан кисеп булмый.
Бу дүрт чорның һәркайсы намуслы һәм намуслы яшәде. Баштарак, гомеренең беренче унбиш елында, ул әле Мәңгеле булмаган, ул бары тик Вакытлы гына булган. Мәңгеле тууны беркем дә булдыра алмый; ул бары тик Вакытлы генә була ала - Вакытта яшәүче кеше.
Харланга унбиш яшь тулгач сайлау алды. Ул хәтта бу сайлауга кадәрге җентекләп сайлап алу һәм аны төшереп калдыруның катлаулы процессы турында да белми иде. Мәңгелек пәрдәнең туганнары белән газаплы саубуллашудан соң аның артыннан мәңгегә ябылды. Ул чагында ук аңа бернинди шартларда да кире кайта алмаячагын аңлаттылар. Ни өчен икәнен белгәнче, байтак еллар үтте.
Мәңгелеккә эләккәч, ул Укучы булып китә һәм ун ел мәктәптә белем ала. Мәктәпне бетергәч, ул үз гомеренең өченче чорында, Күзәтүче булып, керде. Бары тик шуннан соң гына ул Белгеч һәм чын Мәңгеле кешеге әверелә. Мәңгеле яшәүнең дүрт чоры шундый: Вакыт Яшәүчесе, Укучы, Күзәтүче һәм Белгеч.
Харлан бу этаплар аша бер хатасыз үтте.
Укучылыкны бетереп, алар Мәңгелек яшәешнең тулы хокуклы әгъзалары булган көннәр аның хәтерендә ничек ачык сакланган; әле Белгечләр булмагач, алар инде рәсми рәвештә үзләрен Мәңгеле дип атый алган булырлар иде!
Бу көнне ул гомерлеккә истә калдырды. Менә ул башка биш чыгарылыш укучысы белән бер рәттә тора; куллары аркасы артына салынган, аяклары чак-чак кына куелган, күзләре алга төбәлгән. Кафедра артында утырган Остаз Ярроу аларга хәерле сүзләр әйтте. Харлан Ярроуны бик яхшы хәтерли - җирән чәчләре тузгыган, сипкелле куллары һәм күзләрендә сагышлы чырай чагылган кечкенә генә ыгы-зыгылы бер кеше иде; бу күз карашында өе һәм бәйләп куелган Мәңгеле сагыш, бердәнбер ирешелмәслек йөз белән яшәүнең бетмәс-төкәнмәс сагышы иде.
Әлбәттә, Ярроу Харлан сүзе хәтерләми, әмма ул аларның мәгънәсен беркайчан да оныта алмады.
— Шул көннән бирле сез Күзәтүчеләр, - диде Ярроу, - бу эш аеруча мактаулы дип саналмый. Белгечләр аңа балалар уенына караган кебек өстән карыйлар. Бәлки, сез дә. Мәңгелеләр... Биредә ул, горурлыктан арыну һәм тартышу мөмкинлеген биреп, шактый пауза ясады.— Бәлки, сез үзегез шулай уйлыйсыздыр, ләкин ул чагында сез, Күзәтүчеләр булмаслык, ахмаклар.
Күзәтүчеләр булмаса, Исәпләүчеләргә санап чыгарырлык берни дә булмас иде бит. Язмышны-Хисапчылар язмышлар нәрсә исәп тотарга белми иде, Социологларның анализ өчен материаллары булмас иде - кыскасы, барлык Белгечләр эшсез калыр иде. Мин сезнең бу сүзләрне күп тапкырлар ишеткәнегезне беләм, ләкин минем сүзләремнең хәтерегезгә уелуын телим.
Сезгә, бөтенләй яшь егетләргә, авыр бурыч - Мәңгелектән Вакытка чыгу һәм фактлар белән кире кайту. Бу сезнең зәвыклардан һәм симпатияләрдән азат булган объектив, гадел фактлар булырга тиеш. Аларны Исәпләү машиналарына кертергә мөмкин булсын өчен, социаль тигезләмәләргә беркетелү өчен төгәл фактлар; Чынбарлыкны Үзгәртү өчен нигез булыр өчен объектив фактлар кирәк.
Һәм тагын менә нәрсәне истә тотыгыз. Бу эшне ничек тә булса эшләргә ярамый, аннан котылу өчен генә. Тик монда гына сез үзегезнең нәрсә торганыгызны күрсәтә аласыз. Мәктәп билгеләре түгел, ә Күзәтүче эше сезнең белгечлегегезне һәм сезнең булачак карьерагызны билгелиячәк. Сезнең өчен - югары квалификация курслары, һәм, сезнең барлык талантларыгызга карамастан, мәңгегә Эшче эләгү өчен, аз гына саксызлык эшләтү дә җитә. Мин бетердем.
Ул һәрберсенең кулын кысты, һәм Харлан, бик дулкынланган һәм җитди кыяфәттә, бөек бер өстенлек бирелгәнлеген, Мәңгеле булу турында һичбер нәрсә белән дә чагыштырып булмый торган бөек өстенлек бирелгәнлеген уйлап, чиксез дулкынлану белән дулкынланган хәлдә, Мәңгелек буена буйсындырылган Йөзьеллыкларда яшәүче барлык кешеләрнең бәхете өчен җавап бирергә кереште. Харланның беренче йөкләмәләре зур түгел һәм җитди контрольдә тотылды, әмма ул үз сәләтләрен тәҗрибә хатасында кире какты, дистәләгән төрле Йөзьеллыкларда Чынбарлыкның уннарча Үзгәрешләрен күзәтте.
Бишенче елга аңа өлкән Күзәтче исемен бирәләр һәм 482-нче секторга беркетәләр, хәзер аңа бөтенләй мөстәкыйль эшләргә кирәк була, һәм бу турыда уйлаганда ул үзенең гадәттәге үз-үзенә ышанучанлыгыннан шактый зур өлештән мәхрүм кала. Харлан моны Секторны җитәкләүче Гобби Финжи турында беренче сөйләшүдә үк сизде.