LatinEach bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Мәңгелек ахыры - 07
Total number of words is 4190
Total number of unique words is 1922
36.8 of words are in the 2000 most common words
52.4 of words are in the 5000 most common words
60.3 of words are in the 8000 most common words
Латуретта урын өстендә таптылар. Ул каты йоклый иде. Аның сулышы шикле укучы иде, сул кулында шприц уколыннан соң калган кечкенә генә кызыл нокта бар иде. Бәхеткә каршы, аңа шунда ук игътибар иттеләр. Остазны чакырып алдылар, һәм берничә көн алар сыйныфта бер укучы кимрәк булыр дип курыктылар, ләкин барысы да узды. Бер атнадан Бонки парта артында утыра иде инде. Ләкин Харлан аның белән дус була һәм бу коточкыч төнне күңелендә калдырылган яраның барыбер төзәлмәгәнен белә. Ә хәзер Харланга Чынбарлыкның, асылда, ул малайлардан аз гына өлкәнрәк булган кызга ни икәнен аңлатырга һәм аны мәңгегә аңларлык итеп аңлатырга кирәк иде. Аның сайлау мөмкинлеге юк иде. Нойс аларны нәрсә көткәнен һәм үзен ничек тотарга тиешлеген белергә тиеш.
Ул хикәяне башлады. Алар конференц-залда егермегә исәпләнгән озын өстәл артында утыралар, катырылган җиләк-җимешләр ашыйлар, салкын сөт эчәләр, Харлан сөйли.
Ул, чыраен саклык белән генә сайлап, сугуны йомшартырга тырышып карады, ләкин моның кирәге юк иде. Нойс аның аңлатмаларын җәен эләктереп ала һәм, әле лекциясенең уртасына кадәр барып җитмәгәч, Харлан кинәт гаҗәпләнеп аның реакциясе алай ук начар булмавын ачыклый. Ул курыкмады да, каушамады да; тик аның ачуы гына килде. Аның агарынган йөзе ачудан чак кына алсуланып китте, ә кара күзләре тагы да карарак һәм төпсез булып күренде.
— Ләкин бу бит җинаять,- диде ул,- сез ничек көләсез? Кем Мәңгелеләргә кушкан безнең язмышка?
— Безнең максат - кешелек җәмгыяте иминлеге, - дип аңлатты Харлан.
Әлбәттә, ул барысын да аңлый алмый. Ул - кругозоры чикләнгән Вакытлы кешесе. Барлык Вакытлылар кебек, ул үз Йөзьеллыгыннан алга таба берни дә күрми. Хәтта бераз кызганып та куйды.
— Кешелегенең яхшылык? Ә дубликаторны сез дә безнең бәхет өчен юкка чыгардыгызмы?
— Сине дубликатор язмышы борчымасын. Без аны үзебездә саклап калдык.
— Сез бит саклап калдыгыз, ә безнең хакта ничек? 482 йөзьеллыкта без дә аны тота алыр идек бит.
Ул дулкынланып ике кечкенә йодрыгын һавада болгый.
— Ул сезгә бернинди яхшылык китермәс иде. Борчылма, кадерлем, сүземне ахыргача тыңла.
Суд хәрәкәте белән - аның йөзенә чирканыч төс чыгарудан курыкмыйча, аңа кагылырга өйрәнергә кирәк иде әле, - ул аны кулларыннан тотып каты итеп кысты.
Берничә секунд ычкынырга тырышып карады, аннары күнде һәм хәтта көлеп җибәрде:
— Дәвам ит, ахмак, тик миңа шундый караңгы чырай күрсәтмә. Мин бит сине гаепләмим.
— Монда гаепләр кеше юк, Нойс. Беркем дә бернәрсәдә гаепле түгел. Без шулай эшләргә мәҗбүр булдык. Дубликатор очрагы - классик мисалларның берсе. Мин аны мәктәптә үк уздым. Әйберләрне кабатлап, кешеләрне дә кабатларга мөмкин. Шул ук вакытта бик катлаулы һәм буталчык проблемалар килеп чыга.
— Ләкин бу проблемаларны кешелек үзе хәл итә алырлык хәлдә түгелмени?
— Һәрвакыт түгел. Без бу чорны җентекләп өйрәндек һәм кешеләрнең бу проблеманы канәгатьләндерерлек чишелеш тапмавына ышандык. Шуны онытма: һәр уңышсызлык аларның үзләрендә генә түгел, аларның барлык нәсел-нәсәбендә дә, башка җәмгыятьләрдә дә чагылыш таба. Моннан тыш, дубликатор проблемасы гомумән канәгатьләнерлек хәл итә алмый. Бу - атом сугышлары һәм яшәргә хокукы булмаган наркотик төшләр ише шакшыларның берсе. Аларны, кайчан очрашсалар да, тамыры белән йолкып алырга кирәк. Дубликатор кешеләргә бәхетсезлек кенә китерергә мөмкин.
— Каян сездә шундый ышаныч?
— Аңла, Нойс, без менә дигән Исәплә машиналары белән эшлибез. Кибермие үзенең мөмкинлекләре буенча бу өлкәдә барлык Чынбарлык һәм Йөзьеллыкларда кешеләр тарафыннан төзелгән. Ул, мең һәм мең Үзгәрешләр йогынтысын исәпкә алып, теләсә нинди Чынбарлык ни дәрәҗәдә теләнгән яки кирәкмәгән дип исәп тота ала.
— Машина! - диде Нойс мыскыллы итеп.
Харлан аңа гаепләп карады, ләкин шунда ук үкенде.
— Зинһар, үзеңне бала кебек тотма. Әлбәттә, сиңа әйләнә-тирәңдә дөнья бөтенләй үк ныклы һәм какшамас дип уйлау күңелсез. Бер ел элек, үткәнгә Үзгәреш кадәр, син үзең һәм бөтен дөньяң ихтималлык күләгәсе генә була алган, тик бу нәрсәне дә булса үзгәртә аламыни? Гомерең турында бөтен истәлекләрең сакланганмы? Син бит үзеңнең балачагыңны һәм әти-әниеңне хәтерлисең, шулай бит?
— Әлбәттә.
— Синең ул Чынбарлыкта ничек яшәвең барыбер түгелмени? Мин шуны әйтергә телим, әгәр син үз тормышыңны хәзерге хатирәләреңә туры китереп яшәгән булсаң, шул ук нәтиҗә.
— Белмим. Уйлап карарга кирәк. Әгәр иртәгәге көнем яңадан төш күрү, күләгә, өрәк кенә булып китсә, әллә син анда аны ничек атадың?
— Нишлисең, ул вакытта яңа Чынбарлык булачак, ә анда яңа Нойс үзенең яңа хатирәләре белән яшәячәк. Барысы да шулай булачак, гүя бернәрсә дә булмаган кебек, аерма шул: кеше бәхетенең гомуми суммасы яңадан бераз арта төшәчәк.
— Беләсеңме, мине нигәдер бу канәгатьләндерми.
— Аннары, - дип ашыгып өстәде Харлан, - сиңа хәзер берни дә янамый. Озакламый синең Йөзьеллыгыңда яңа Чынбарлык барлыкка киләчәк, әмма син бит хәзер Мәңгелектә, Биовакытның Кыры яклавында. Үзгәреш сиңа кагылмаячак.
— Әгәр дә син әйткәнчә, бернинди аерма юк икән, - диде Нойс караңгы чырай белән. - Минем урлау белән бу тарихны нигә башлап җибәрергә иде?
— Чөнки син миңа үзеңнең кебекне кирәк, - диде Харлан, көтелмәгән дәрт белән, - мин синең аз гына булса да үзгәрүеңне теләмим!
Тагын аз гына сөйләшсә, ул, әгәр Мәңгелеләр һәм үлемсезлек турындагы хорафаты булмаса, аның ягына карамас та иде, дип сөйләнер иде.
Нойс куркынып як-ягына каранды.
— Гомерем буе шушында үткәрергә туры килер микәнни? Миңа... ялгыз булачак.
— Юк, юк, курыкма. Ул Нойсның кулларын шундый каты итеп кысты, хәтта ул авыртудан йөзен чытты. - Мин синең яңа Чынбарлыктагы Язмышыңны ачыклармын, һәм син кире кайтырсың, тик битлек астында гына. Мин сине кайгыртырмын. Без союзга рәсми рөхсәт алырбыз, һәм мин киләчәктә бернинди Үзгәрешләр дә кагылмасын дип сорыйм. Мин Техник, начар түгел, диләр, шуңа күрә мин бераз Үзгәрешләрне аңлыйм. Мин тагын кайбер нәрсәләрне беләм, - дип, янап өстәде ул һәм тотлыгып калды.
— Ләкин бу рөхсәт ителәмени? - дип сорады Нойс. - Минем әйтәсем килә, кешеләрне Мәңгелеккә алып китеп, аларны Үзгәрүләрдән саклап буламыни? Минем бу синең миңа сөйләгәнең белән ничектер бәйләнми.
Дистәләгән меңнәрчә кешесез Йөзьеллыклар турында уйлаганда, Харланның аркасыннан салкын калтырау йөгерде. Аңа коточкыч булып китте. Ул үзен әлегә кадәр үзе өчен бердәнбер йорт һәм бердәнбер иман булган Мәңгелектән аерылган куылган кеше итеп сизде; һәм ул Вакыт изелгән һәм гомерләрен сөйгән хатыны хакына Мәңгелекне корбан иткән икеләтә чигенүче итеп тойды.
— Юк, бу тыелган, - диде ул төшенке тавыш белән. Мин коточкыч бер җинаять эшләдем, һәм минем йөрәгем әрни, оят. Әгәр кирәк булса, мин аны тагын бер тапкыр һәм тагын бер тапкыр кабатлар идем...
— Минем хакка, Эндрю? Әйе? Минем хакка?
— Юк, Нойс, үзем өчен. Ул, күзләрен түбән төшереп, утыра бирде. Мин сине югалта алмыйм.
— Әгәр безне тотсалар? Ул чагында нәрсә?
Бу сорауга җавап Харланга шул төнне 482 йөзьеллыкта билгеле була. Аның дуамал сизенүе аңа бик зур көч биргән. Ләкин ул һаман да дөреслекне күрергә батырчылык итмәде.
— Мин берәүдән дә курыкмыйм, - диде ул акрын гына. - Безгә кагылып карасыннар гына! Минем күп белүемне алар хәтта шикләнмиләр дә.
9 бүлек
Интермедия.
Шуннан соңгы көннәрдә Харланга чын идиллия булып тоелдылар. Хәер, аларның бердәнбер идиллик булуы, ул Нойс белән үткәргән сәгать, тик алар аның барлык истәлекләрен алсу төскә буяганнар кебек. Бу биоатналарда шулкадәр вакыйгалар булды ки, барысы да аның хәтерендә кушылды. Аңа аерым эпизодлар гына истә калган.
Беренче эпизод. 482-нченең Секторына кайткач, ул ашыкмый гына үзенең шәхси әйберләрен, башлыча кием-салымнарын һәм пленкаларын сала; Башлангыч көнкүреш журналы томын җентекләп һәм яратып төрә.
Аның әйберләрен йөк капсуласына күчерү аның янына Финжи килеп җиткәндә инде тәмамлана иде.
— Күрәм, сез безне ташлап китәсез. - Һәрвакыттагыча, Финжи ялгышмыйча иң баналь гыйбарәне сайлады. Ул иреннәрен чак кына кыймылдатмыйча елмая иде. Аның куллары аркасы артына салынып куелган иде, ул кабарынкы аяклы шарчык кебек чайкалып тора иде. Харлан, элекке начальнигына күз дә салмыйча, тонык тавыш белән:
— Әйе, сэр.
— Иске Исәпләүче Твисселга биргән белдермәсендә сез 482-нче йөзьеллыкта Күзәтүне иң канәгатьләнерлек рәвештә уздырдыгыз дип искә төшерәм.
Харлан дәшмәде. Финжиның рәхмәте аның көченнән югарырак булды.
Финжи тавышын әкренәйтә төшеп, сүзендә дәвам итте:
— Сезнең миңа һөҗүм итүегез турында әлегә хәбәр итмәскә булдым.
Елмаюына һәм ягымлы карашына карамастан, аның тавышында усаллык сизелеп тора иде.
Харлан аңа игътибар белән карады да җавап бирде:
— Ничек теләсәгез, Исәпләүче.
Икенче эпизод. Ул тагын 575 йөзьеллыкта урнаша. Кайткач, ул Твисселны очратты.
Ул гномның җыерчыклы чырайлы бу кечкенә гәүдәне яңадан күрүгә бик бәхетле иде. Хәтта тәмәкегә төренгән ике бармак арасында төтенләп утырган ак цилиндрның кыяфәте дә аның күңеленә хуш килде.
— Исәпләүче, - дип мөрәҗәгать итте аңа Харлан.
Бу вакытта үз кабинетыннан чыккан твиттер, аны танымыйча, берничә секунд Техникка карап торды. Аның арыганлыгы сизелә; йөзе ябыгып, күзләре кызарып, эчкә баткан.
— Ә, Техник Харлан, - диде ул ниһаять. Я, ничек, 482-нчедә эшегезне тәмамладыгызмы?
— Әйе, сэр.
Твиссел реакциясе сәер иде. Ул сәгатенә (сәгате, Мәңгелектегә барлык сәгатьләр кебек үк, биологик вакытны күрсәтте, бер уңайдан календарь булып хезмәт итте) карады да:
— Эшләр җайга салына, малай, эшләр җайлана. Хәзер инде тиздән.
Харланның йөрәге жу итеп китте. Үткән очрашуда бу сүзләр аның өчен бернинди дә әһәмияткә ия булмас иде. Хәзер инде ул аларның яшерен мәгънәсен аңлый кебек тоелды. Бик арыган булса кирәк, югыйсә аның кинаясе андый ук үтә күренмәле булмас иде. Ә бәлки, Исәпләүче аны шактый серле һәм шуңа күрә куркынычсыз дип саный торгандыр.
— Укучым ничек яши? - Харлан бу сорауны мөмкин кадәр иркенрәк тон белән бирергә тырышты, аның Твиссел сүзләре белән бәйләнеше сизелмәсен өчен.
— Искиткеч шәп, - дип җавап бирде Твиссел, ләкин аның уйлары башка нәрсә белән мәшгуль иде. Ул янып беткән сигарет белән тиз генә сузылды да Харланны тиз генә баш кагып җибәрде һәм тиз генә китеп барды.
Өченче эпизод. Укучы.
Купер өлкәнрәк күренә иде. Аның ачуы һәрбер хәрәкәттә сизелә, хәтта ул: «Сезнең кайтуыгызга шатмын, Харлан», - дип, кулын сузган иде. Бәлки, эш шунда гынадыр: башта Купер Харлан өчен бары тик Укучы гына булгандыр, ә хәзер, аның белән нинди зур планнар бәйләнгәнен белгәнгә, Харлан аңа элекке күзләре белән карый алмады.
Ләкин үзен фаш итәргә кирәк түгел иде. Алар Харлан бүлмәсендә утыралар, анда фарфор диварларның сөтле ак һавасы 482-нче елгы кычкыра торган аляп-кара буяулардан соң, Техникка физик рәхәтлек китерә. Барокконы Нойс турындагы истәлекләр белән баглап караса да, бу тәмсез тәм аның миендә Финжи белән генә ассоциацияләнгән. Нойс турындагы истәлекләр аның Яшерен Йөзьеллыкларда Секторларның аскетик кырыслыгы белән бәйләнә.
Ул, үзенең куркыныч уйларын яшерергә теләгәндәй, ашыга-ашыга сөйли башлады:
— Купер, миннән башка син монда нәрсә белән шөгыльләндең?
Купер көлеп җибәрде, салынып төшкән мыегын оялып кына сыйпады да:
— Математика, бер математика гына.
— Әйе? Бик акыллы бүлекләргә барып җиткәнсеңдер инде?
— Иң акыллы кешеләргә кадәр.
— Я, ничек уңышлар?
— Әлегә төш. Беләсезме, мин барысын да шактый җиңел үзләштерәм. Гомумән математика миңа ошый. Тик биремнәр елдан-ел арта һәм катлаулана бара.
Харлан, үзенең ышанычы ныгуын тоеп, баш какты.
— Темпораль кырлар матрицалары һәм башкалар?
Ләкин Купер, бераз кызарынып, китап киштәләренә таба борылды да җаваптан читкә тайпылды.
— Әйдәгез Башлангыч Заманнар турында сөйләшик? Мине берничә сорау кызыксындыра. Мәсәлән, 23-нче гасырда шәһәр тормышы. Бигрәк тә Лос-Анджелеста.
— Ни өчен Лос-Анджелеста?
— Әйе, мавыктыргыч шәһәр. Сезгә тоелмыймы? — Юк, нигә алай? Тик аны 21-нче йөзьеллыкта, иң югары үсеш чорында өйрәнергә кирәк.
— Мөһим түгел. Мине нигәдер күбрәк 23-нче гасыр кызыксындыра.
— Ярар. Мин каршы түгел.
Харланның йөзе үтеп булмаслык булып калды, ләкин әгәр дә бу үтә күренмәлелекне яшерергә мөмкин булса, аның астында караңгы бер ышаныч ачылыр иде. Аның даһи интуитив фаразы инде башка фаразлау гына булмаган. Аны барысы да раслый иде.
Дүртенче эпизод. Эзләүләр. Дөресрәге, икеләтә эзләү.
Беренче чиратта - Нойсның язмышын ачыклау. Көн саен комсыз күзләре белән ул Твиссел өстәленә җыела торган белдермәләрне йөгереп үтте. Төрле йөзләрдә Чынбарлыкның күздә тотылган яки планлаштырылган Үзгәрешләре проектларының күчермәләре Твисселга автомат рәвештә Вакытлар Советы әгъзасы буларак җибәрелде, һәм Харлан бернәрсәне дә калдырмаячагына ышана иде. Барыннан да элек ул алда торган Үзгәрешләр белән 482 йөзьеллыкта танышырга теләгән, ә моннан тыш, теләсә кайсы Йөзьеллыкта теләсә кайсы Үзгәрешнең проектын табарга теләгән, - ул ниндидер дефект, хата, җитешсезлек, камиллектән аз гына тайпылу, аның талчыккан күз карашын сизелерлек үзгәртү булыр иде.
Дөресен әйткәндә, бу хәбәрләр аның өчен алдан әйтелмәгән, ләкин Твиссел бу көннәрдә үз кабинетында сирәк була, ә башка берәү дә аның шәхси Технигына тыкшынырга кыймый.
Аны эзләүнең беренче яртысы шундый иде. Икенчесе китапханәдә узды - дөресрәге, 575-нче йөзьеллыкта урнашкан үзәк китапханә филиалында.
Беренче тапкыр ул элек бөтен игътибарын тулысынча йоткан бүлекләр рамкасыннан чыгарга батырчылык итте. Үткәндә ул әледән-әле Башлангыч көнкүреш тарихына багышланган пленкалар белән полкларга барып йөргән - бу бүлек бик күңелсез тәкъдим ителгән, шуңа күрә чыганакларның күп өлешен аңа ерак үткәннәрдән, нигездә, өченче меңъеллык ахырында урнашкан Секторлардан күчерергә туры килә.
Хәзер исә ул башка проблемаларга багышланган фильмнар кәтүкләре арасында кызыксынып йөри. Ул беренче тапкыр 575-нче йөз еллыкның үзен тасвирлый торган пленкаларны өйрәнү белән шөгыльләнә: аның географиясе, Чынбарлыктан Чынбарлыкка таба үзгәрмәгән диярлек, күпчелек дәрәҗәдә үзгәргән тарих һәм иң зур Үзгәрешләр кичергән Социология. Бу - Күзәтүчеләрнең белдермәләре яки Исәпләүчеләрнең докладлары түгел (алар белән ул азмы-күпме таныш иде), ә Вакытлы үзләре төзегән китаплар иде. Алар арасында 575 йөзьеллыкта язылган әдәби әсәрләр була, һәм аларның кыяфәте аңа сәнгать әсәрләренә Үзгәрешләр тәэсире турында көчле дискуссияләр хәтерләтә.
Мәңге сорау - әлеге шедеврга Үзгәрешләр йогынты ясармы, юкмы? Әгәр йогынты ясаса, ничек? Үзгәреш сәнгать әсәрләре һәлак булган очракта, уңышлы дип санарга мөмкинме?
Сүз уңаеннан, сәнгать мәсьәләләре буенча гомумән субъектив фикер булмаска мөмкинме? Сәнгатьне исәпләү машиналарында кулай булган микъдар күрсәткечләренә китереп буламы?
Твисселның төп оппоненты бу мәсьәлә буенча Август Сеннор исемле Исәпләүче булган. Твисселның даими көтүләре Сеннор адресына һәм аның күз карашына Харланның кызыксынуын уятты һәм аны Сеннорның кайбер китапларын укырга мәҗбүр итте. Ул укыганнарга шаккатты. Сеннор ачыктан-ачык (Харланның тулы аптырашына) сорау бирде: моннан алдагы Чынбарлыктан Мәңгелеккә күчкән кеше кебек, яңа Чынбарлыкта пәйда була алмыймы? Аннары ул Мәңгелек Аналог белән Вакытында очрашу мөмкинлеген анализлады, бу хакта Мәңгеле белгән һәм белмәгән очракларны аерым тикшерде. (Монда ул һәр Мәңгеле көн өчен яшерен курку предметы булып торуга бик якын килде һәм Харлан, тынычсызланып ашап, берничә кадрны тиз генә уздырып җибәрде.) Һәм, әлбәттә, ул Чынбарлык Үзгәргәндә әдәбият һәм сәнгать әсәрләре язмышына зур игътибар биргән.
Твиссел мондый нәрсәләр турында ишетәсе дә килмәде.
— Сәнгать әсәрләренең кыйммәтен санап бетергесез икән, дип кычкыра ул Харланга, - чиксез дискуссия алып баруның нинди мәгънәсе бар!
Харлан да Твисселнең карашларын Советның күпчелек әгъзаларының карашлары уртаклашуын белә иде.
Шулай да хәзер, гадәттә иң күренекле романист дип йөртелә торган Эрик Линколль китаплары белән полклар алдында басып, Харлан нәкъ менә шул турыда уйлаган. Ул төрле Чынбарлыктан алынган унбиш тулы әсәр җыентыгын исәпләде. Аларның барысы да бер-берсеннән нәрсә беләндер аерылганлыгы күренеп тора иде. Бер комплект, мәсәлән, башкалардан азрак иде. Харлан, мөгаен, Социологларның игелекле йөзе, һәрбер Чынбарлык социологик структурасы күзлегеннән чыгып, бу җыеннарда аермаларны анализлап, үз исемнәрен эшләгән, дип уйлый.
Харлан 575-нченең төрле Чынбарлыкларыннан алынган приборлар һәм механизмнар күргәзмәсе буенча бераз көч куйды. Ул аларның күбесенең Вакыттан сызып ташланганын һәм Мәңгелек музейларында кеше таланты үрнәкләре буларак кына сакланганын белә иде. Борчыллык кешене кирәгеннән артык тере техник хыялы нәтиҗәләреннән сакларга мәҗбүр була. Фән һәм техниканың үсеше һәрвакыт Мәңгелеләргә мәшәкать кенә китерә иде. Атом-төш технологиясе кайда да булса куркыныч ноктага бик якын килмәсен өчен, Мәңгелек яктан ашыгыч тыкшынуны таләп итеп, биоел узмый.
Ул китапханәгә кайтты һәм математика һәм аның үсеш тарихы буенча фильмнар белән полкка юнәлде. Бераз уйлап торганнан соң, ул биш пленка алып, кул куйды.
Бишенче эпизод. Нойс.
Бу интермедиянең иң мөһим өлеше, аның бердәнбер идиллик өлеше иде. Ирекле сәгатьләрдә, Купер киткәннән соң, ялгызлыкта укырга, ялгызлыкта йокларга, ялгызлыкта йокларга, икенче көнне ялгызы гына көтәргә рөхсәт ителгәч, ул капсулаларга барып җитте.
Чын күңелдән ул Техникларның җәмгыятьтә аерым торышына сөенә иде. Үзеннән качканнары өчен, ул тирә-юньдәгеләргә чын күңелдән рәхмәтле иде. Ул хәтта бу изоляция һәм аерымлык өчен шулкадәр рәхмәтле булырга мөмкин икәнен төшенә дә китермәде.
Беркем дә аның капсулада булу хокукын кире какмады, аның үткәнгә яки киләчәккә юнәлгәнме-юкмы икәнлеге беркемнең дә эше булмады. Бернинди кызыксынучан күзләр дә аны күзәтеп тормады, беркемнең дә ягымлы кулы аңа ярдәм итә алмады, телдән генә әйтелә торган бернәрсә дә аның сүзен әйтеп бетерә алмады.
Ул үзе теләгәннең барысын да эшләргә ирекле иде. Кара әле, Эндрю, син үзгәргәнсең, - диде аңа Нойс. Әгәр син үзеңнең ничек үзгәрүеңне белсәң иде! Ул аңа карап елмая иде:
— Нәрсәдә, Нойс?
— Син бит елмаясың. Уйлап кына кара - син елмаясың! Әллә син көзгедә бер тапкыр да елмайганыңны күрмәдеңме?
— Мин көзгегә карарга куркам. Мин үз-үземә кабатлап әйтәм: минем шундый бәхетле булуым мөмкин түгел. Мин авырыйм. Минем саташканым бар. Мин акылдан яздым һәм, бу турыда уйламастан, өнемдә гөнаһ кылам.
Нойс аны чеметте:
— Берәр нәрсә сизәсеңме?
Ул аны үзенә таба тартты һәм аның ефәк төсле кара чәчләренә батты.
Ниһаять, Нойсны ычкындыргач, ул, тыны буылып:
— Менә тагын бер үзгәреш. Син моңа да өйрәндең.
— Минем бик шәп укытучым бар...- дип башлады Харлан һәм осексей, үзеннән алда килгән күп санлы галимнәргә кинаяне ошатмас дип куркып.
Ләкин аның яңгыравыклы көлүе андый ук ямьсез түгел иде. Алар бергә кичке ашны ашадылар. Ул китергән киемнәрдән ул бик уңайлы, өй кебек диярлек күренә иде, һәм Харлан, күзен дә алмыйча, аңа карап торды.
Аның карашын күзәткәннән соң, ул итәген җиңелчә генә рәтләп куйды да:
— Син моны эшләмәсәң яхшырак булыр иде, Эндрю, валлаһи.
— Юк ла, бу куркыныч түгел, - диде ул ваемсыз гына.
— Ахмаклык кирәк түгел. Бу бик куркыныч. Мин монда тапкан әйбер белән дә эш итә алам... син барысын да рәтләп бетермичә.
— Нигә сиңа үз күлмәгеңне һәм шалтыравыкларыңны кимәскә?
— Чөнки алар аркасында Вакытка чыгарга һәм минем йортка йөрергә кирәкми, тотылу куркынычы бар. Ә син анда булганда алар кинәт Үзгәрешне ясачак?
Харлан кыюсыз гына сүз башлады: — Мине тотмаслар, - диде ул, кыюсыз гына. - Моннан тыш, минем кул генераторым биовакыт кыры белән чолгап ала, шулай булгач, үзгәртү миңа кагылырга мөмкин түгел, аңлыйсыңмы?
— Юк, аңламыйм, - дип көрсенеп куйды Нойс. - Бу хикмәтләрне беркайчан да үзләштерә алмам дип куркам.
— Гадирәк бит бу.
Харлан мавыгып аңлатырга кереште. Нойс игътибар белән тыңлады, ләкин аның күз карашыннан бу аңлатмаларның аны чыннан да кызыксындырамы, әллә кызык кына итеп карыйлармы икәнлеген аңлау һич тә мөмкин түгел иде.
Бу сөйләшүләр Харлан тормышының мөһим өлешенә әверелде. Башлангыч тапкыр ул кем белән булса да үз эшләре, фикерләре, адымнары турында фикер алыша ала иде. Ул гүя аның үзенең бер өлеше, аның икенче "мин", фикернең бәйсез барышы һәм көтелмәгән җаваплар һәм адымнар белән. «Гаҗәп хәл, - дип уйлады Харлан, - миңа ничә тапкыр шундый социаль күренешне күзәтергә туры килде, ә иң мөһиме һәрвакыт миннән качып йөрде. Кайчан да булса шуны күз алдына китерә алдыммы соң мин, никахта шау-шулы ялкыннар кабынышы бөтенләй төп түгел, шундый тыныч минутлар, сөйгән яры белән икәүдән-икәү, шулкадәр гүзәл хисләр барлыгын?»
Аның кочагына йомгак ясап, Нойс сорады:
— Синең математикаң ничек алга бара?
— Аңа карамакчы буласыңмы? - Син аны һәрвакыт үзең белән йөрттең дип ышандырма мине.
— Ә нигә юк? Капсулаларда йөрүләр күп вакытны ала. Нигә аны бушка әрәм итәргә?
Харлан, кулын сак кына ычкындырып, кесәсеннән кечкенә генә фильмоскоп чыгарды, аңа пленка элде һәм, гашыйк кешеләрчә елмаеп, приборчикны күзләренә китергәнен карап торды. Башын селкеп, Нойс фильмоскопны кире кайтарды.
— Гомеремдә ул кадәр тәмәкене күргәнем юк иде. Мин сезнең Бердәм вакытлар-арасына телегездә укый белергә теләр идем!
— Бу "закорючекларның" күбесе, син аларны ничек атыйсың, - дип җавап бирде Харлан, - бөтенләй Вакытара хәрефләр түгел, ә бары математик символлар.
— Син аларның барысын да аңлыйсыңмыни?
Аның күз карашында чын күңелдән соклану сизелеп тора иде, ләкин Харланның аның иллюзияләрен җимерү никадәр генә кайгылы булмасын, ул танырга мәҗбүр булды:
— Кызганычка каршы, мин теләгәнчә үк яхшы түгел. Шулай да төп нәрсәне аңлау өчен җитәрлек.
Ул фильмоскопны югарыга таба ыргытты, аны тиз генә кул изәп тотып, кечкенә өстәлгә куйды. Нойс аның артыннан комсыз күз карашы белән күзәтеп торды, һәм кинәт Харланның башына бер уй килде:
— Изге Вакыт! Син бит Вакыт-арасылыча теленә укый белмисең.
— Әлбәттә, юк.
— Ул чагында мондагы китапханә синең өчен барыбер юк. Моңарчы ничек башыма килмәде икән? Сиңа 482-нчедән фильмнар кирәк.
— Юк, юк, мин теләмим...- дип ашыгып җавап бирде Нойс.
— Син аларны алырсың!
— Валлаһи, теләмим. Ахмаклык өчен тәвәккәлләргә...
— Син аларны алырсың! - диде Харлан кискен генә.
Соңгы тапкыр ул 482 йөзьеллыкта Нойс йортыннан Мәңгелекне аерып торучы Кыр пәрдәсе каршында торган. Ул бу юлы соңгысы булыр дип нык карар итте. Үзгәреш менә-менә һөҗүм итәргә тиеш иде. Ул моны Нойстан яшерде, аңа авырту китерүдән куркып.
Шулай да ул вакытның тагын бер чыгуына чагыштырмача җиңел карар кылды. Бер яктан, бу саф әтәчлек иде, Нойс каршында кызарыну, аңа арыслан авызыннан ертылган фильмнар китерү теләге иде, икенче яктан, бу борынгы әйтем Финжиның шома гына кырынган җиренә кертелсә, "испан короленең сакалын пешерергә" омтылу иде.
Ниндидер дәрәҗәдә аның яңадан дучар булган йортның серле атмосферасына чуму теләге дә роль уйнады. Ул бу тойгыны элегрәк, үзенең элекке һөҗүмнәре вакытында кичергән иде инде. Ул, кием-салым, вак-төяк әйберләр җыеп, буш бүлмәләрдә йөргәндә, Нойсның бәдрәф өстәлендәге сәер тартмалар һәм аңлаешсыз инструментлар җыеп йөргәндә, аны туктаусыз эзәрлекли.
Өйдә һәлакәткә дучар ителгән Чынбарлыкның шомлы тынлыгы хөкем сөрә, һәм эш тавышның физик югалуында гына түгел. Харлан бу йортның яңа Чынбарлыкта нәрсә булачагын алдан әйтә алмады. Йорт шәһәр читендәге коттеджга яки берәр җирдә күп катлы керемле небоскребка әверелергә мөмкин. Ул гомумән юкка чыгарга мөмкин иде, һәм аны хәзер чолгап алган бик яхшы парк кыргый бушлык белән алмашырга мөмкин иде. Ул бернинди Үзгәрешләр дә кичермәскә мөмкин иде. Киләсе Чынбарлыкта анда яңа Нойс, аның Аналогы (Харлан курка рәвештә бу фикерне куып җибәрә), һәм шундый ук уңыш белән анда башка берәү яшәячәк.
Биш тапкыр шул йортта булды, тик бер генә тапкыр аның тынлыгы ниндидер тавыш белән бозылды. Ул ул вакытта буфет бүлмәсендә иде, бу Чынбарлыкта хезмәтчеләрнең модада булмавына һәм шуңа күрә аның бер проблемасы азрак булуына шатланды. Тартмалар һәм деликатеслар салынган банкалар арасында казынып беткәч, ул инде бер тапкырдан җитәрлек алганмын, дип уйлады, һәм Нойс буш Секторның мул, ләкин тәмсез менюсын үзенең яраткан ризыклары белән төрлеләндерү мөмкинлегенә шат булачак. Әле күптән түгел генә чын күңелдән бу ашамлыкларны декадент бозыклыгы дип санавын исенә төшереп, ул хәтта кычкырып көлеп җибәрде. һәм кинәт, көлүендә дәвам итеп, өзек, кискен тавыш ишетте.
Харлан таш кебек булды.
Бу тавыш кайдадыр арттан, аның артында ишетелде; ул селкенә алмыйча басып торган арада, аның миендә ике уй чагылып китте: башта ул бу очраклы карак дип уйлады, аннары аның башына тагын да куркынычрак эш турында уй килде - монда тикшерү өчен җибәрелгән Мәңгеле кешеләренең берәрсе булуы мөмкин иде.
Әлбәттә, бу карак түгел. Ике запас көнне дә кертеп, аңа Инструкция биргән бөтен Вакыт чоры җентекләп тикшерелде һәм Вакытның башка мөмкин булган барлык чорларыннан нәкъ менә катлаулы хәлләр булмау сәбәпле сайлап алынды. Икенче яктан, ул микроүзгәреш ясаган (ә бәлки, хәтта микро да түгелдер) Нойсны урлавы белән.
Йөрәге күкрәк төбеннән сикереп чыкканны сизгәч, Харлан борылып карады. Аңа ишек ябылган гына кебек тоелды, аның күз алдында, дивар белән кушылганчы ук, соңгы миллиметрлы ишек шуып узган иде.
Ул бу ишекне ачарга һәм йортны тентергә теләде. Ташланган банкаларны һәм тартмаларны җыйгач, ул Мәңгелеккә әйләнеп кайткан һәм ике көн көтеп соңыннан Нойс янына ерак киләчәккә китәргә тәвәккәлли. Ләкин бу эпизодның һичбер нәтиҗәсе юк иде, һәм акрынлап ул аны онытты. Ләкин хәзер, Вакытка чыгар алдыннан, Фәзада һәм Вакыт-күчергечләрдә билгеле бер координаталарга көйләү тоткаларын урнаштырганда, ул бу вакыйганы яңадан исенә төшерде. Ә бәлки, аңа бөтенләй якын Үзгәреш турында фикер тынгы бирмәгәндер. Һәрхәлдә, соңыннан аңа бу ике вакыйганың берсе һәм аны көйләү хатасына сәбәп булган кебек тоелды. Башка аңлатманы ул уйлап таба алмады.
Хата шундук сизелмәде. Харлан, Темпораль кыр пәрдәсе аша үтеп, Нойс китапханәсенә эләгә.
Ул инде төшенкелеккә бирелү рухы белән сугарылган, аның элеккеге изорланган формаларын һәм фильмнар белән футлярларның гаҗәп бизәкләрен булдырмый калган. Китапларның исемнәре матур, ләкин аңарчы хикмәтле бәйләнеш белән чыгарылды, аларны бик авырлык белән генә укырга мөмкин иде. Практик һәм уңайлы булу мода корбанына китерелгән.
Харлан, берничә пленка җыеп, хәйран кала. Китапларның берсе "Безнең заманның социаль һәм икътисади тарихы" дип аталган.
Ни өчендер ул Нойс табигатенең бу үзенчәлегенә беркайчан да игътибар итмәде. Аны буш яки ахмак дип атап булмый иде, ләкин аның башына шундый зур хезмәт кызыксындыра алуы килмәде. Аның бу китапны үз күзләре белән күрәсе килде, ләкин ул тыелып калды. Әгәр ул теләсә, аны һәрвакыт Сектор китапханәсендә табачак. Финжи, Үзгәреш әзерләгәндә, һичшиксез, бу Чынбарлыктан инде күп айлар элек үк кызыклы булган бөтен нәрсәне тартып алган.
Ул тасманы бер читкә куйды һәм аз гына эзләгәннән соң романнар парын һәм сәяхәтләрне берничә тасвирлауны сайлады. Ике кесә фильмскобын алып, ул барысын да үз рюкзагына әйбәтләп төреп куйды. һәм шунда ул өй тынлыгын тавышның бозганын ишетте. Бу юлы хаталар булырга мөмкин түгел иде. Аның ишеткәннәре килеп чыгышында аңлашылмаган кыска вакытлы шау-шу булмады. Кемдер - тавышына караганда, ир кеше, - дип кычкырып көлде. Өйдә чит кеше бар иде.
Харлан рюкзакны ничек төшереп җибәргәнен сизми дә калды. Аның беренче уе тозакка эләккәнлеге иде.
10 бүлек
Тозак эчендә.
Хәл котылгысыз кебек иде. Язмыш аны мыскыл иткән кебек булды. Соңгы тапкыр ул Вакытка чыгып йөрде, соңгы тапкыр ул Финжи белән прәннек уйнарга булды; борынгы мәкальдән кувшин кебек, соңгы тапкыр суга китте. Нәкъ менә хәзер эләгергә кирәк бит аңа!
Кем көлде? Финжи?
Аны тагын кем күзәтер, засада ясар һәм хәзер үзенең тантанасына каршы төшәр иде?
Барысы да беттемени? Беренче мизгелдә Харлан моңа шулкадәр ышана иде ки, хәтта аның башына качарга тырышу яки Мәңгелеккә әйләнеп кайтырга тырышу да килмәде. Ул Финжи белән йөзгә-йөз очрашырга булды. Кирәк булса, ул аны үтерәчәк.
Харлан кача-поса гына ишеккә таба китте, аннан көлгән тавышлар ишетелде. Автомат тавыш сигналын кабызгач, ул саклык белән генә ишекне кулы белән ачты. Ике дюйм. Өч. Ишек бөтенләй тавышсыз гына шуып китте.
Күрше бүлмәдә аңа аркасы белән бер кеше басып тора иде. Финжи өчен ят кеше артык ябык һәм озын буйлы иде, һәм, бәхеткә каршы, бу хәл Харланның аңына килеп җитте һәм аны аның бүлмәсендә калдырды. Аннары, аларны чолгап алган хәлдә, беренче мизгелдә үк катып калу кимегәннән соң, тегесе, икенчесе, акрын гына, дюйм артыннан башын бора башлады.
Ләкин ул яртылаш борылганчы, Харлан, аның профилен яхшылап күрергә дә өлгермичә, соңгы көченә курку белән артка чигенде. Автоматик механизм тавышсыз гына ишекне япты.
Харлан, берни күрмичә, ишектән чигенде. Ул, авыр сулап, кыенлык белән генә һаваны йота-йота, йөрәге күкрәгеннән сикерергә теләгәндәй тибә башлады.
Финжи, Твиссел һәм бөтен Вакытлар советы, бергә алынган кешеләр, аны мондый хәлгә җиткерә алмас иде. Аны чын куркыныч алдында курку түгел, ә бәлки хәзер башланырга мөмкин булган инстинктив җирәнү хисе мәхрүм итте.
Ул өеп куелган фильмнарны алды да, аларны уңайсыз гына үзенә кысып, ике уңышсыз омтылыштан соң, Мәңгелеккә ишек ачарга тырышып карады. Аяклары аны үзе күтәреп барды. Ниндидер могҗиза белән ул 575-нчегә, ә аннары үз бүлмәсенә барып җитә. Әле күптән түгел генә ул чын-чынлап бәяләгән Техник исеме аны яңадан коткарды. Каршы очраган кешеләр борылдылар һәм юл бирделәр.
Бу котылу чарасы иде, чөнки аның үлек чыраенда курку галәмәтләре чагылып китте. Беркем дә аның ягына борылып карамады, һәм Харлан моның өчен Вакытны, Мәңгелекне, кеше язмышы җепләрен үреп баручы сукыр нәрсәне рәхмәт белдерде.
Ул Нойс бүлмәсендә басып торган кешене тиешенчә күрергә өлгермәде, ләкин ул ялгышмаганлыгына бөтенләй ышанды.
Ул хикәяне башлады. Алар конференц-залда егермегә исәпләнгән озын өстәл артында утыралар, катырылган җиләк-җимешләр ашыйлар, салкын сөт эчәләр, Харлан сөйли.
Ул, чыраен саклык белән генә сайлап, сугуны йомшартырга тырышып карады, ләкин моның кирәге юк иде. Нойс аның аңлатмаларын җәен эләктереп ала һәм, әле лекциясенең уртасына кадәр барып җитмәгәч, Харлан кинәт гаҗәпләнеп аның реакциясе алай ук начар булмавын ачыклый. Ул курыкмады да, каушамады да; тик аның ачуы гына килде. Аның агарынган йөзе ачудан чак кына алсуланып китте, ә кара күзләре тагы да карарак һәм төпсез булып күренде.
— Ләкин бу бит җинаять,- диде ул,- сез ничек көләсез? Кем Мәңгелеләргә кушкан безнең язмышка?
— Безнең максат - кешелек җәмгыяте иминлеге, - дип аңлатты Харлан.
Әлбәттә, ул барысын да аңлый алмый. Ул - кругозоры чикләнгән Вакытлы кешесе. Барлык Вакытлылар кебек, ул үз Йөзьеллыгыннан алга таба берни дә күрми. Хәтта бераз кызганып та куйды.
— Кешелегенең яхшылык? Ә дубликаторны сез дә безнең бәхет өчен юкка чыгардыгызмы?
— Сине дубликатор язмышы борчымасын. Без аны үзебездә саклап калдык.
— Сез бит саклап калдыгыз, ә безнең хакта ничек? 482 йөзьеллыкта без дә аны тота алыр идек бит.
Ул дулкынланып ике кечкенә йодрыгын һавада болгый.
— Ул сезгә бернинди яхшылык китермәс иде. Борчылма, кадерлем, сүземне ахыргача тыңла.
Суд хәрәкәте белән - аның йөзенә чирканыч төс чыгарудан курыкмыйча, аңа кагылырга өйрәнергә кирәк иде әле, - ул аны кулларыннан тотып каты итеп кысты.
Берничә секунд ычкынырга тырышып карады, аннары күнде һәм хәтта көлеп җибәрде:
— Дәвам ит, ахмак, тик миңа шундый караңгы чырай күрсәтмә. Мин бит сине гаепләмим.
— Монда гаепләр кеше юк, Нойс. Беркем дә бернәрсәдә гаепле түгел. Без шулай эшләргә мәҗбүр булдык. Дубликатор очрагы - классик мисалларның берсе. Мин аны мәктәптә үк уздым. Әйберләрне кабатлап, кешеләрне дә кабатларга мөмкин. Шул ук вакытта бик катлаулы һәм буталчык проблемалар килеп чыга.
— Ләкин бу проблемаларны кешелек үзе хәл итә алырлык хәлдә түгелмени?
— Һәрвакыт түгел. Без бу чорны җентекләп өйрәндек һәм кешеләрнең бу проблеманы канәгатьләндерерлек чишелеш тапмавына ышандык. Шуны онытма: һәр уңышсызлык аларның үзләрендә генә түгел, аларның барлык нәсел-нәсәбендә дә, башка җәмгыятьләрдә дә чагылыш таба. Моннан тыш, дубликатор проблемасы гомумән канәгатьләнерлек хәл итә алмый. Бу - атом сугышлары һәм яшәргә хокукы булмаган наркотик төшләр ише шакшыларның берсе. Аларны, кайчан очрашсалар да, тамыры белән йолкып алырга кирәк. Дубликатор кешеләргә бәхетсезлек кенә китерергә мөмкин.
— Каян сездә шундый ышаныч?
— Аңла, Нойс, без менә дигән Исәплә машиналары белән эшлибез. Кибермие үзенең мөмкинлекләре буенча бу өлкәдә барлык Чынбарлык һәм Йөзьеллыкларда кешеләр тарафыннан төзелгән. Ул, мең һәм мең Үзгәрешләр йогынтысын исәпкә алып, теләсә нинди Чынбарлык ни дәрәҗәдә теләнгән яки кирәкмәгән дип исәп тота ала.
— Машина! - диде Нойс мыскыллы итеп.
Харлан аңа гаепләп карады, ләкин шунда ук үкенде.
— Зинһар, үзеңне бала кебек тотма. Әлбәттә, сиңа әйләнә-тирәңдә дөнья бөтенләй үк ныклы һәм какшамас дип уйлау күңелсез. Бер ел элек, үткәнгә Үзгәреш кадәр, син үзең һәм бөтен дөньяң ихтималлык күләгәсе генә була алган, тик бу нәрсәне дә булса үзгәртә аламыни? Гомерең турында бөтен истәлекләрең сакланганмы? Син бит үзеңнең балачагыңны һәм әти-әниеңне хәтерлисең, шулай бит?
— Әлбәттә.
— Синең ул Чынбарлыкта ничек яшәвең барыбер түгелмени? Мин шуны әйтергә телим, әгәр син үз тормышыңны хәзерге хатирәләреңә туры китереп яшәгән булсаң, шул ук нәтиҗә.
— Белмим. Уйлап карарга кирәк. Әгәр иртәгәге көнем яңадан төш күрү, күләгә, өрәк кенә булып китсә, әллә син анда аны ничек атадың?
— Нишлисең, ул вакытта яңа Чынбарлык булачак, ә анда яңа Нойс үзенең яңа хатирәләре белән яшәячәк. Барысы да шулай булачак, гүя бернәрсә дә булмаган кебек, аерма шул: кеше бәхетенең гомуми суммасы яңадан бераз арта төшәчәк.
— Беләсеңме, мине нигәдер бу канәгатьләндерми.
— Аннары, - дип ашыгып өстәде Харлан, - сиңа хәзер берни дә янамый. Озакламый синең Йөзьеллыгыңда яңа Чынбарлык барлыкка киләчәк, әмма син бит хәзер Мәңгелектә, Биовакытның Кыры яклавында. Үзгәреш сиңа кагылмаячак.
— Әгәр дә син әйткәнчә, бернинди аерма юк икән, - диде Нойс караңгы чырай белән. - Минем урлау белән бу тарихны нигә башлап җибәрергә иде?
— Чөнки син миңа үзеңнең кебекне кирәк, - диде Харлан, көтелмәгән дәрт белән, - мин синең аз гына булса да үзгәрүеңне теләмим!
Тагын аз гына сөйләшсә, ул, әгәр Мәңгелеләр һәм үлемсезлек турындагы хорафаты булмаса, аның ягына карамас та иде, дип сөйләнер иде.
Нойс куркынып як-ягына каранды.
— Гомерем буе шушында үткәрергә туры килер микәнни? Миңа... ялгыз булачак.
— Юк, юк, курыкма. Ул Нойсның кулларын шундый каты итеп кысты, хәтта ул авыртудан йөзен чытты. - Мин синең яңа Чынбарлыктагы Язмышыңны ачыклармын, һәм син кире кайтырсың, тик битлек астында гына. Мин сине кайгыртырмын. Без союзга рәсми рөхсәт алырбыз, һәм мин киләчәктә бернинди Үзгәрешләр дә кагылмасын дип сорыйм. Мин Техник, начар түгел, диләр, шуңа күрә мин бераз Үзгәрешләрне аңлыйм. Мин тагын кайбер нәрсәләрне беләм, - дип, янап өстәде ул һәм тотлыгып калды.
— Ләкин бу рөхсәт ителәмени? - дип сорады Нойс. - Минем әйтәсем килә, кешеләрне Мәңгелеккә алып китеп, аларны Үзгәрүләрдән саклап буламыни? Минем бу синең миңа сөйләгәнең белән ничектер бәйләнми.
Дистәләгән меңнәрчә кешесез Йөзьеллыклар турында уйлаганда, Харланның аркасыннан салкын калтырау йөгерде. Аңа коточкыч булып китте. Ул үзен әлегә кадәр үзе өчен бердәнбер йорт һәм бердәнбер иман булган Мәңгелектән аерылган куылган кеше итеп сизде; һәм ул Вакыт изелгән һәм гомерләрен сөйгән хатыны хакына Мәңгелекне корбан иткән икеләтә чигенүче итеп тойды.
— Юк, бу тыелган, - диде ул төшенке тавыш белән. Мин коточкыч бер җинаять эшләдем, һәм минем йөрәгем әрни, оят. Әгәр кирәк булса, мин аны тагын бер тапкыр һәм тагын бер тапкыр кабатлар идем...
— Минем хакка, Эндрю? Әйе? Минем хакка?
— Юк, Нойс, үзем өчен. Ул, күзләрен түбән төшереп, утыра бирде. Мин сине югалта алмыйм.
— Әгәр безне тотсалар? Ул чагында нәрсә?
Бу сорауга җавап Харланга шул төнне 482 йөзьеллыкта билгеле була. Аның дуамал сизенүе аңа бик зур көч биргән. Ләкин ул һаман да дөреслекне күрергә батырчылык итмәде.
— Мин берәүдән дә курыкмыйм, - диде ул акрын гына. - Безгә кагылып карасыннар гына! Минем күп белүемне алар хәтта шикләнмиләр дә.
9 бүлек
Интермедия.
Шуннан соңгы көннәрдә Харланга чын идиллия булып тоелдылар. Хәер, аларның бердәнбер идиллик булуы, ул Нойс белән үткәргән сәгать, тик алар аның барлык истәлекләрен алсу төскә буяганнар кебек. Бу биоатналарда шулкадәр вакыйгалар булды ки, барысы да аның хәтерендә кушылды. Аңа аерым эпизодлар гына истә калган.
Беренче эпизод. 482-нченең Секторына кайткач, ул ашыкмый гына үзенең шәхси әйберләрен, башлыча кием-салымнарын һәм пленкаларын сала; Башлангыч көнкүреш журналы томын җентекләп һәм яратып төрә.
Аның әйберләрен йөк капсуласына күчерү аның янына Финжи килеп җиткәндә инде тәмамлана иде.
— Күрәм, сез безне ташлап китәсез. - Һәрвакыттагыча, Финжи ялгышмыйча иң баналь гыйбарәне сайлады. Ул иреннәрен чак кына кыймылдатмыйча елмая иде. Аның куллары аркасы артына салынып куелган иде, ул кабарынкы аяклы шарчык кебек чайкалып тора иде. Харлан, элекке начальнигына күз дә салмыйча, тонык тавыш белән:
— Әйе, сэр.
— Иске Исәпләүче Твисселга биргән белдермәсендә сез 482-нче йөзьеллыкта Күзәтүне иң канәгатьләнерлек рәвештә уздырдыгыз дип искә төшерәм.
Харлан дәшмәде. Финжиның рәхмәте аның көченнән югарырак булды.
Финжи тавышын әкренәйтә төшеп, сүзендә дәвам итте:
— Сезнең миңа һөҗүм итүегез турында әлегә хәбәр итмәскә булдым.
Елмаюына һәм ягымлы карашына карамастан, аның тавышында усаллык сизелеп тора иде.
Харлан аңа игътибар белән карады да җавап бирде:
— Ничек теләсәгез, Исәпләүче.
Икенче эпизод. Ул тагын 575 йөзьеллыкта урнаша. Кайткач, ул Твисселны очратты.
Ул гномның җыерчыклы чырайлы бу кечкенә гәүдәне яңадан күрүгә бик бәхетле иде. Хәтта тәмәкегә төренгән ике бармак арасында төтенләп утырган ак цилиндрның кыяфәте дә аның күңеленә хуш килде.
— Исәпләүче, - дип мөрәҗәгать итте аңа Харлан.
Бу вакытта үз кабинетыннан чыккан твиттер, аны танымыйча, берничә секунд Техникка карап торды. Аның арыганлыгы сизелә; йөзе ябыгып, күзләре кызарып, эчкә баткан.
— Ә, Техник Харлан, - диде ул ниһаять. Я, ничек, 482-нчедә эшегезне тәмамладыгызмы?
— Әйе, сэр.
Твиссел реакциясе сәер иде. Ул сәгатенә (сәгате, Мәңгелектегә барлык сәгатьләр кебек үк, биологик вакытны күрсәтте, бер уңайдан календарь булып хезмәт итте) карады да:
— Эшләр җайга салына, малай, эшләр җайлана. Хәзер инде тиздән.
Харланның йөрәге жу итеп китте. Үткән очрашуда бу сүзләр аның өчен бернинди дә әһәмияткә ия булмас иде. Хәзер инде ул аларның яшерен мәгънәсен аңлый кебек тоелды. Бик арыган булса кирәк, югыйсә аның кинаясе андый ук үтә күренмәле булмас иде. Ә бәлки, Исәпләүче аны шактый серле һәм шуңа күрә куркынычсыз дип саный торгандыр.
— Укучым ничек яши? - Харлан бу сорауны мөмкин кадәр иркенрәк тон белән бирергә тырышты, аның Твиссел сүзләре белән бәйләнеше сизелмәсен өчен.
— Искиткеч шәп, - дип җавап бирде Твиссел, ләкин аның уйлары башка нәрсә белән мәшгуль иде. Ул янып беткән сигарет белән тиз генә сузылды да Харланны тиз генә баш кагып җибәрде һәм тиз генә китеп барды.
Өченче эпизод. Укучы.
Купер өлкәнрәк күренә иде. Аның ачуы һәрбер хәрәкәттә сизелә, хәтта ул: «Сезнең кайтуыгызга шатмын, Харлан», - дип, кулын сузган иде. Бәлки, эш шунда гынадыр: башта Купер Харлан өчен бары тик Укучы гына булгандыр, ә хәзер, аның белән нинди зур планнар бәйләнгәнен белгәнгә, Харлан аңа элекке күзләре белән карый алмады.
Ләкин үзен фаш итәргә кирәк түгел иде. Алар Харлан бүлмәсендә утыралар, анда фарфор диварларның сөтле ак һавасы 482-нче елгы кычкыра торган аляп-кара буяулардан соң, Техникка физик рәхәтлек китерә. Барокконы Нойс турындагы истәлекләр белән баглап караса да, бу тәмсез тәм аның миендә Финжи белән генә ассоциацияләнгән. Нойс турындагы истәлекләр аның Яшерен Йөзьеллыкларда Секторларның аскетик кырыслыгы белән бәйләнә.
Ул, үзенең куркыныч уйларын яшерергә теләгәндәй, ашыга-ашыга сөйли башлады:
— Купер, миннән башка син монда нәрсә белән шөгыльләндең?
Купер көлеп җибәрде, салынып төшкән мыегын оялып кына сыйпады да:
— Математика, бер математика гына.
— Әйе? Бик акыллы бүлекләргә барып җиткәнсеңдер инде?
— Иң акыллы кешеләргә кадәр.
— Я, ничек уңышлар?
— Әлегә төш. Беләсезме, мин барысын да шактый җиңел үзләштерәм. Гомумән математика миңа ошый. Тик биремнәр елдан-ел арта һәм катлаулана бара.
Харлан, үзенең ышанычы ныгуын тоеп, баш какты.
— Темпораль кырлар матрицалары һәм башкалар?
Ләкин Купер, бераз кызарынып, китап киштәләренә таба борылды да җаваптан читкә тайпылды.
— Әйдәгез Башлангыч Заманнар турында сөйләшик? Мине берничә сорау кызыксындыра. Мәсәлән, 23-нче гасырда шәһәр тормышы. Бигрәк тә Лос-Анджелеста.
— Ни өчен Лос-Анджелеста?
— Әйе, мавыктыргыч шәһәр. Сезгә тоелмыймы? — Юк, нигә алай? Тик аны 21-нче йөзьеллыкта, иң югары үсеш чорында өйрәнергә кирәк.
— Мөһим түгел. Мине нигәдер күбрәк 23-нче гасыр кызыксындыра.
— Ярар. Мин каршы түгел.
Харланның йөзе үтеп булмаслык булып калды, ләкин әгәр дә бу үтә күренмәлелекне яшерергә мөмкин булса, аның астында караңгы бер ышаныч ачылыр иде. Аның даһи интуитив фаразы инде башка фаразлау гына булмаган. Аны барысы да раслый иде.
Дүртенче эпизод. Эзләүләр. Дөресрәге, икеләтә эзләү.
Беренче чиратта - Нойсның язмышын ачыклау. Көн саен комсыз күзләре белән ул Твиссел өстәленә җыела торган белдермәләрне йөгереп үтте. Төрле йөзләрдә Чынбарлыкның күздә тотылган яки планлаштырылган Үзгәрешләре проектларының күчермәләре Твисселга автомат рәвештә Вакытлар Советы әгъзасы буларак җибәрелде, һәм Харлан бернәрсәне дә калдырмаячагына ышана иде. Барыннан да элек ул алда торган Үзгәрешләр белән 482 йөзьеллыкта танышырга теләгән, ә моннан тыш, теләсә кайсы Йөзьеллыкта теләсә кайсы Үзгәрешнең проектын табарга теләгән, - ул ниндидер дефект, хата, җитешсезлек, камиллектән аз гына тайпылу, аның талчыккан күз карашын сизелерлек үзгәртү булыр иде.
Дөресен әйткәндә, бу хәбәрләр аның өчен алдан әйтелмәгән, ләкин Твиссел бу көннәрдә үз кабинетында сирәк була, ә башка берәү дә аның шәхси Технигына тыкшынырга кыймый.
Аны эзләүнең беренче яртысы шундый иде. Икенчесе китапханәдә узды - дөресрәге, 575-нче йөзьеллыкта урнашкан үзәк китапханә филиалында.
Беренче тапкыр ул элек бөтен игътибарын тулысынча йоткан бүлекләр рамкасыннан чыгарга батырчылык итте. Үткәндә ул әледән-әле Башлангыч көнкүреш тарихына багышланган пленкалар белән полкларга барып йөргән - бу бүлек бик күңелсез тәкъдим ителгән, шуңа күрә чыганакларның күп өлешен аңа ерак үткәннәрдән, нигездә, өченче меңъеллык ахырында урнашкан Секторлардан күчерергә туры килә.
Хәзер исә ул башка проблемаларга багышланган фильмнар кәтүкләре арасында кызыксынып йөри. Ул беренче тапкыр 575-нче йөз еллыкның үзен тасвирлый торган пленкаларны өйрәнү белән шөгыльләнә: аның географиясе, Чынбарлыктан Чынбарлыкка таба үзгәрмәгән диярлек, күпчелек дәрәҗәдә үзгәргән тарих һәм иң зур Үзгәрешләр кичергән Социология. Бу - Күзәтүчеләрнең белдермәләре яки Исәпләүчеләрнең докладлары түгел (алар белән ул азмы-күпме таныш иде), ә Вакытлы үзләре төзегән китаплар иде. Алар арасында 575 йөзьеллыкта язылган әдәби әсәрләр була, һәм аларның кыяфәте аңа сәнгать әсәрләренә Үзгәрешләр тәэсире турында көчле дискуссияләр хәтерләтә.
Мәңге сорау - әлеге шедеврга Үзгәрешләр йогынты ясармы, юкмы? Әгәр йогынты ясаса, ничек? Үзгәреш сәнгать әсәрләре һәлак булган очракта, уңышлы дип санарга мөмкинме?
Сүз уңаеннан, сәнгать мәсьәләләре буенча гомумән субъектив фикер булмаска мөмкинме? Сәнгатьне исәпләү машиналарында кулай булган микъдар күрсәткечләренә китереп буламы?
Твисселның төп оппоненты бу мәсьәлә буенча Август Сеннор исемле Исәпләүче булган. Твисселның даими көтүләре Сеннор адресына һәм аның күз карашына Харланның кызыксынуын уятты һәм аны Сеннорның кайбер китапларын укырга мәҗбүр итте. Ул укыганнарга шаккатты. Сеннор ачыктан-ачык (Харланның тулы аптырашына) сорау бирде: моннан алдагы Чынбарлыктан Мәңгелеккә күчкән кеше кебек, яңа Чынбарлыкта пәйда була алмыймы? Аннары ул Мәңгелек Аналог белән Вакытында очрашу мөмкинлеген анализлады, бу хакта Мәңгеле белгән һәм белмәгән очракларны аерым тикшерде. (Монда ул һәр Мәңгеле көн өчен яшерен курку предметы булып торуга бик якын килде һәм Харлан, тынычсызланып ашап, берничә кадрны тиз генә уздырып җибәрде.) Һәм, әлбәттә, ул Чынбарлык Үзгәргәндә әдәбият һәм сәнгать әсәрләре язмышына зур игътибар биргән.
Твиссел мондый нәрсәләр турында ишетәсе дә килмәде.
— Сәнгать әсәрләренең кыйммәтен санап бетергесез икән, дип кычкыра ул Харланга, - чиксез дискуссия алып баруның нинди мәгънәсе бар!
Харлан да Твисселнең карашларын Советның күпчелек әгъзаларының карашлары уртаклашуын белә иде.
Шулай да хәзер, гадәттә иң күренекле романист дип йөртелә торган Эрик Линколль китаплары белән полклар алдында басып, Харлан нәкъ менә шул турыда уйлаган. Ул төрле Чынбарлыктан алынган унбиш тулы әсәр җыентыгын исәпләде. Аларның барысы да бер-берсеннән нәрсә беләндер аерылганлыгы күренеп тора иде. Бер комплект, мәсәлән, башкалардан азрак иде. Харлан, мөгаен, Социологларның игелекле йөзе, һәрбер Чынбарлык социологик структурасы күзлегеннән чыгып, бу җыеннарда аермаларны анализлап, үз исемнәрен эшләгән, дип уйлый.
Харлан 575-нченең төрле Чынбарлыкларыннан алынган приборлар һәм механизмнар күргәзмәсе буенча бераз көч куйды. Ул аларның күбесенең Вакыттан сызып ташланганын һәм Мәңгелек музейларында кеше таланты үрнәкләре буларак кына сакланганын белә иде. Борчыллык кешене кирәгеннән артык тере техник хыялы нәтиҗәләреннән сакларга мәҗбүр була. Фән һәм техниканың үсеше һәрвакыт Мәңгелеләргә мәшәкать кенә китерә иде. Атом-төш технологиясе кайда да булса куркыныч ноктага бик якын килмәсен өчен, Мәңгелек яктан ашыгыч тыкшынуны таләп итеп, биоел узмый.
Ул китапханәгә кайтты һәм математика һәм аның үсеш тарихы буенча фильмнар белән полкка юнәлде. Бераз уйлап торганнан соң, ул биш пленка алып, кул куйды.
Бишенче эпизод. Нойс.
Бу интермедиянең иң мөһим өлеше, аның бердәнбер идиллик өлеше иде. Ирекле сәгатьләрдә, Купер киткәннән соң, ялгызлыкта укырга, ялгызлыкта йокларга, ялгызлыкта йокларга, икенче көнне ялгызы гына көтәргә рөхсәт ителгәч, ул капсулаларга барып җитте.
Чын күңелдән ул Техникларның җәмгыятьтә аерым торышына сөенә иде. Үзеннән качканнары өчен, ул тирә-юньдәгеләргә чын күңелдән рәхмәтле иде. Ул хәтта бу изоляция һәм аерымлык өчен шулкадәр рәхмәтле булырга мөмкин икәнен төшенә дә китермәде.
Беркем дә аның капсулада булу хокукын кире какмады, аның үткәнгә яки киләчәккә юнәлгәнме-юкмы икәнлеге беркемнең дә эше булмады. Бернинди кызыксынучан күзләр дә аны күзәтеп тормады, беркемнең дә ягымлы кулы аңа ярдәм итә алмады, телдән генә әйтелә торган бернәрсә дә аның сүзен әйтеп бетерә алмады.
Ул үзе теләгәннең барысын да эшләргә ирекле иде. Кара әле, Эндрю, син үзгәргәнсең, - диде аңа Нойс. Әгәр син үзеңнең ничек үзгәрүеңне белсәң иде! Ул аңа карап елмая иде:
— Нәрсәдә, Нойс?
— Син бит елмаясың. Уйлап кына кара - син елмаясың! Әллә син көзгедә бер тапкыр да елмайганыңны күрмәдеңме?
— Мин көзгегә карарга куркам. Мин үз-үземә кабатлап әйтәм: минем шундый бәхетле булуым мөмкин түгел. Мин авырыйм. Минем саташканым бар. Мин акылдан яздым һәм, бу турыда уйламастан, өнемдә гөнаһ кылам.
Нойс аны чеметте:
— Берәр нәрсә сизәсеңме?
Ул аны үзенә таба тартты һәм аның ефәк төсле кара чәчләренә батты.
Ниһаять, Нойсны ычкындыргач, ул, тыны буылып:
— Менә тагын бер үзгәреш. Син моңа да өйрәндең.
— Минем бик шәп укытучым бар...- дип башлады Харлан һәм осексей, үзеннән алда килгән күп санлы галимнәргә кинаяне ошатмас дип куркып.
Ләкин аның яңгыравыклы көлүе андый ук ямьсез түгел иде. Алар бергә кичке ашны ашадылар. Ул китергән киемнәрдән ул бик уңайлы, өй кебек диярлек күренә иде, һәм Харлан, күзен дә алмыйча, аңа карап торды.
Аның карашын күзәткәннән соң, ул итәген җиңелчә генә рәтләп куйды да:
— Син моны эшләмәсәң яхшырак булыр иде, Эндрю, валлаһи.
— Юк ла, бу куркыныч түгел, - диде ул ваемсыз гына.
— Ахмаклык кирәк түгел. Бу бик куркыныч. Мин монда тапкан әйбер белән дә эш итә алам... син барысын да рәтләп бетермичә.
— Нигә сиңа үз күлмәгеңне һәм шалтыравыкларыңны кимәскә?
— Чөнки алар аркасында Вакытка чыгарга һәм минем йортка йөрергә кирәкми, тотылу куркынычы бар. Ә син анда булганда алар кинәт Үзгәрешне ясачак?
Харлан кыюсыз гына сүз башлады: — Мине тотмаслар, - диде ул, кыюсыз гына. - Моннан тыш, минем кул генераторым биовакыт кыры белән чолгап ала, шулай булгач, үзгәртү миңа кагылырга мөмкин түгел, аңлыйсыңмы?
— Юк, аңламыйм, - дип көрсенеп куйды Нойс. - Бу хикмәтләрне беркайчан да үзләштерә алмам дип куркам.
— Гадирәк бит бу.
Харлан мавыгып аңлатырга кереште. Нойс игътибар белән тыңлады, ләкин аның күз карашыннан бу аңлатмаларның аны чыннан да кызыксындырамы, әллә кызык кына итеп карыйлармы икәнлеген аңлау һич тә мөмкин түгел иде.
Бу сөйләшүләр Харлан тормышының мөһим өлешенә әверелде. Башлангыч тапкыр ул кем белән булса да үз эшләре, фикерләре, адымнары турында фикер алыша ала иде. Ул гүя аның үзенең бер өлеше, аның икенче "мин", фикернең бәйсез барышы һәм көтелмәгән җаваплар һәм адымнар белән. «Гаҗәп хәл, - дип уйлады Харлан, - миңа ничә тапкыр шундый социаль күренешне күзәтергә туры килде, ә иң мөһиме һәрвакыт миннән качып йөрде. Кайчан да булса шуны күз алдына китерә алдыммы соң мин, никахта шау-шулы ялкыннар кабынышы бөтенләй төп түгел, шундый тыныч минутлар, сөйгән яры белән икәүдән-икәү, шулкадәр гүзәл хисләр барлыгын?»
Аның кочагына йомгак ясап, Нойс сорады:
— Синең математикаң ничек алга бара?
— Аңа карамакчы буласыңмы? - Син аны һәрвакыт үзең белән йөрттең дип ышандырма мине.
— Ә нигә юк? Капсулаларда йөрүләр күп вакытны ала. Нигә аны бушка әрәм итәргә?
Харлан, кулын сак кына ычкындырып, кесәсеннән кечкенә генә фильмоскоп чыгарды, аңа пленка элде һәм, гашыйк кешеләрчә елмаеп, приборчикны күзләренә китергәнен карап торды. Башын селкеп, Нойс фильмоскопны кире кайтарды.
— Гомеремдә ул кадәр тәмәкене күргәнем юк иде. Мин сезнең Бердәм вакытлар-арасына телегездә укый белергә теләр идем!
— Бу "закорючекларның" күбесе, син аларны ничек атыйсың, - дип җавап бирде Харлан, - бөтенләй Вакытара хәрефләр түгел, ә бары математик символлар.
— Син аларның барысын да аңлыйсыңмыни?
Аның күз карашында чын күңелдән соклану сизелеп тора иде, ләкин Харланның аның иллюзияләрен җимерү никадәр генә кайгылы булмасын, ул танырга мәҗбүр булды:
— Кызганычка каршы, мин теләгәнчә үк яхшы түгел. Шулай да төп нәрсәне аңлау өчен җитәрлек.
Ул фильмоскопны югарыга таба ыргытты, аны тиз генә кул изәп тотып, кечкенә өстәлгә куйды. Нойс аның артыннан комсыз күз карашы белән күзәтеп торды, һәм кинәт Харланның башына бер уй килде:
— Изге Вакыт! Син бит Вакыт-арасылыча теленә укый белмисең.
— Әлбәттә, юк.
— Ул чагында мондагы китапханә синең өчен барыбер юк. Моңарчы ничек башыма килмәде икән? Сиңа 482-нчедән фильмнар кирәк.
— Юк, юк, мин теләмим...- дип ашыгып җавап бирде Нойс.
— Син аларны алырсың!
— Валлаһи, теләмим. Ахмаклык өчен тәвәккәлләргә...
— Син аларны алырсың! - диде Харлан кискен генә.
Соңгы тапкыр ул 482 йөзьеллыкта Нойс йортыннан Мәңгелекне аерып торучы Кыр пәрдәсе каршында торган. Ул бу юлы соңгысы булыр дип нык карар итте. Үзгәреш менә-менә һөҗүм итәргә тиеш иде. Ул моны Нойстан яшерде, аңа авырту китерүдән куркып.
Шулай да ул вакытның тагын бер чыгуына чагыштырмача җиңел карар кылды. Бер яктан, бу саф әтәчлек иде, Нойс каршында кызарыну, аңа арыслан авызыннан ертылган фильмнар китерү теләге иде, икенче яктан, бу борынгы әйтем Финжиның шома гына кырынган җиренә кертелсә, "испан короленең сакалын пешерергә" омтылу иде.
Ниндидер дәрәҗәдә аның яңадан дучар булган йортның серле атмосферасына чуму теләге дә роль уйнады. Ул бу тойгыны элегрәк, үзенең элекке һөҗүмнәре вакытында кичергән иде инде. Ул, кием-салым, вак-төяк әйберләр җыеп, буш бүлмәләрдә йөргәндә, Нойсның бәдрәф өстәлендәге сәер тартмалар һәм аңлаешсыз инструментлар җыеп йөргәндә, аны туктаусыз эзәрлекли.
Өйдә һәлакәткә дучар ителгән Чынбарлыкның шомлы тынлыгы хөкем сөрә, һәм эш тавышның физик югалуында гына түгел. Харлан бу йортның яңа Чынбарлыкта нәрсә булачагын алдан әйтә алмады. Йорт шәһәр читендәге коттеджга яки берәр җирдә күп катлы керемле небоскребка әверелергә мөмкин. Ул гомумән юкка чыгарга мөмкин иде, һәм аны хәзер чолгап алган бик яхшы парк кыргый бушлык белән алмашырга мөмкин иде. Ул бернинди Үзгәрешләр дә кичермәскә мөмкин иде. Киләсе Чынбарлыкта анда яңа Нойс, аның Аналогы (Харлан курка рәвештә бу фикерне куып җибәрә), һәм шундый ук уңыш белән анда башка берәү яшәячәк.
Биш тапкыр шул йортта булды, тик бер генә тапкыр аның тынлыгы ниндидер тавыш белән бозылды. Ул ул вакытта буфет бүлмәсендә иде, бу Чынбарлыкта хезмәтчеләрнең модада булмавына һәм шуңа күрә аның бер проблемасы азрак булуына шатланды. Тартмалар һәм деликатеслар салынган банкалар арасында казынып беткәч, ул инде бер тапкырдан җитәрлек алганмын, дип уйлады, һәм Нойс буш Секторның мул, ләкин тәмсез менюсын үзенең яраткан ризыклары белән төрлеләндерү мөмкинлегенә шат булачак. Әле күптән түгел генә чын күңелдән бу ашамлыкларны декадент бозыклыгы дип санавын исенә төшереп, ул хәтта кычкырып көлеп җибәрде. һәм кинәт, көлүендә дәвам итеп, өзек, кискен тавыш ишетте.
Харлан таш кебек булды.
Бу тавыш кайдадыр арттан, аның артында ишетелде; ул селкенә алмыйча басып торган арада, аның миендә ике уй чагылып китте: башта ул бу очраклы карак дип уйлады, аннары аның башына тагын да куркынычрак эш турында уй килде - монда тикшерү өчен җибәрелгән Мәңгеле кешеләренең берәрсе булуы мөмкин иде.
Әлбәттә, бу карак түгел. Ике запас көнне дә кертеп, аңа Инструкция биргән бөтен Вакыт чоры җентекләп тикшерелде һәм Вакытның башка мөмкин булган барлык чорларыннан нәкъ менә катлаулы хәлләр булмау сәбәпле сайлап алынды. Икенче яктан, ул микроүзгәреш ясаган (ә бәлки, хәтта микро да түгелдер) Нойсны урлавы белән.
Йөрәге күкрәк төбеннән сикереп чыкканны сизгәч, Харлан борылып карады. Аңа ишек ябылган гына кебек тоелды, аның күз алдында, дивар белән кушылганчы ук, соңгы миллиметрлы ишек шуып узган иде.
Ул бу ишекне ачарга һәм йортны тентергә теләде. Ташланган банкаларны һәм тартмаларны җыйгач, ул Мәңгелеккә әйләнеп кайткан һәм ике көн көтеп соңыннан Нойс янына ерак киләчәккә китәргә тәвәккәлли. Ләкин бу эпизодның һичбер нәтиҗәсе юк иде, һәм акрынлап ул аны онытты. Ләкин хәзер, Вакытка чыгар алдыннан, Фәзада һәм Вакыт-күчергечләрдә билгеле бер координаталарга көйләү тоткаларын урнаштырганда, ул бу вакыйганы яңадан исенә төшерде. Ә бәлки, аңа бөтенләй якын Үзгәреш турында фикер тынгы бирмәгәндер. Һәрхәлдә, соңыннан аңа бу ике вакыйганың берсе һәм аны көйләү хатасына сәбәп булган кебек тоелды. Башка аңлатманы ул уйлап таба алмады.
Хата шундук сизелмәде. Харлан, Темпораль кыр пәрдәсе аша үтеп, Нойс китапханәсенә эләгә.
Ул инде төшенкелеккә бирелү рухы белән сугарылган, аның элеккеге изорланган формаларын һәм фильмнар белән футлярларның гаҗәп бизәкләрен булдырмый калган. Китапларның исемнәре матур, ләкин аңарчы хикмәтле бәйләнеш белән чыгарылды, аларны бик авырлык белән генә укырга мөмкин иде. Практик һәм уңайлы булу мода корбанына китерелгән.
Харлан, берничә пленка җыеп, хәйран кала. Китапларның берсе "Безнең заманның социаль һәм икътисади тарихы" дип аталган.
Ни өчендер ул Нойс табигатенең бу үзенчәлегенә беркайчан да игътибар итмәде. Аны буш яки ахмак дип атап булмый иде, ләкин аның башына шундый зур хезмәт кызыксындыра алуы килмәде. Аның бу китапны үз күзләре белән күрәсе килде, ләкин ул тыелып калды. Әгәр ул теләсә, аны һәрвакыт Сектор китапханәсендә табачак. Финжи, Үзгәреш әзерләгәндә, һичшиксез, бу Чынбарлыктан инде күп айлар элек үк кызыклы булган бөтен нәрсәне тартып алган.
Ул тасманы бер читкә куйды һәм аз гына эзләгәннән соң романнар парын һәм сәяхәтләрне берничә тасвирлауны сайлады. Ике кесә фильмскобын алып, ул барысын да үз рюкзагына әйбәтләп төреп куйды. һәм шунда ул өй тынлыгын тавышның бозганын ишетте. Бу юлы хаталар булырга мөмкин түгел иде. Аның ишеткәннәре килеп чыгышында аңлашылмаган кыска вакытлы шау-шу булмады. Кемдер - тавышына караганда, ир кеше, - дип кычкырып көлде. Өйдә чит кеше бар иде.
Харлан рюкзакны ничек төшереп җибәргәнен сизми дә калды. Аның беренче уе тозакка эләккәнлеге иде.
10 бүлек
Тозак эчендә.
Хәл котылгысыз кебек иде. Язмыш аны мыскыл иткән кебек булды. Соңгы тапкыр ул Вакытка чыгып йөрде, соңгы тапкыр ул Финжи белән прәннек уйнарга булды; борынгы мәкальдән кувшин кебек, соңгы тапкыр суга китте. Нәкъ менә хәзер эләгергә кирәк бит аңа!
Кем көлде? Финжи?
Аны тагын кем күзәтер, засада ясар һәм хәзер үзенең тантанасына каршы төшәр иде?
Барысы да беттемени? Беренче мизгелдә Харлан моңа шулкадәр ышана иде ки, хәтта аның башына качарга тырышу яки Мәңгелеккә әйләнеп кайтырга тырышу да килмәде. Ул Финжи белән йөзгә-йөз очрашырга булды. Кирәк булса, ул аны үтерәчәк.
Харлан кача-поса гына ишеккә таба китте, аннан көлгән тавышлар ишетелде. Автомат тавыш сигналын кабызгач, ул саклык белән генә ишекне кулы белән ачты. Ике дюйм. Өч. Ишек бөтенләй тавышсыз гына шуып китте.
Күрше бүлмәдә аңа аркасы белән бер кеше басып тора иде. Финжи өчен ят кеше артык ябык һәм озын буйлы иде, һәм, бәхеткә каршы, бу хәл Харланның аңына килеп җитте һәм аны аның бүлмәсендә калдырды. Аннары, аларны чолгап алган хәлдә, беренче мизгелдә үк катып калу кимегәннән соң, тегесе, икенчесе, акрын гына, дюйм артыннан башын бора башлады.
Ләкин ул яртылаш борылганчы, Харлан, аның профилен яхшылап күрергә дә өлгермичә, соңгы көченә курку белән артка чигенде. Автоматик механизм тавышсыз гына ишекне япты.
Харлан, берни күрмичә, ишектән чигенде. Ул, авыр сулап, кыенлык белән генә һаваны йота-йота, йөрәге күкрәгеннән сикерергә теләгәндәй тибә башлады.
Финжи, Твиссел һәм бөтен Вакытлар советы, бергә алынган кешеләр, аны мондый хәлгә җиткерә алмас иде. Аны чын куркыныч алдында курку түгел, ә бәлки хәзер башланырга мөмкин булган инстинктив җирәнү хисе мәхрүм итте.
Ул өеп куелган фильмнарны алды да, аларны уңайсыз гына үзенә кысып, ике уңышсыз омтылыштан соң, Мәңгелеккә ишек ачарга тырышып карады. Аяклары аны үзе күтәреп барды. Ниндидер могҗиза белән ул 575-нчегә, ә аннары үз бүлмәсенә барып җитә. Әле күптән түгел генә ул чын-чынлап бәяләгән Техник исеме аны яңадан коткарды. Каршы очраган кешеләр борылдылар һәм юл бирделәр.
Бу котылу чарасы иде, чөнки аның үлек чыраенда курку галәмәтләре чагылып китте. Беркем дә аның ягына борылып карамады, һәм Харлан моның өчен Вакытны, Мәңгелекне, кеше язмышы җепләрен үреп баручы сукыр нәрсәне рәхмәт белдерде.
Ул Нойс бүлмәсендә басып торган кешене тиешенчә күрергә өлгермәде, ләкин ул ялгышмаганлыгына бөтенләй ышанды.
You have read 1 text from Tatar literature.
Next - Мәңгелек ахыры - 08
- Parts
- Мәңгелек ахыры - 01Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3949Total number of unique words is 186437.0 of words are in the 2000 most common words51.4 of words are in the 5000 most common words58.9 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 02Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4178Total number of unique words is 183237.5 of words are in the 2000 most common words52.2 of words are in the 5000 most common words60.0 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 03Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4122Total number of unique words is 190036.7 of words are in the 2000 most common words53.7 of words are in the 5000 most common words61.7 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 04Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4139Total number of unique words is 192836.9 of words are in the 2000 most common words52.3 of words are in the 5000 most common words59.6 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 05Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4150Total number of unique words is 197036.7 of words are in the 2000 most common words52.0 of words are in the 5000 most common words60.0 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 06Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4216Total number of unique words is 188736.8 of words are in the 2000 most common words53.4 of words are in the 5000 most common words60.8 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 07Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4190Total number of unique words is 192236.8 of words are in the 2000 most common words52.4 of words are in the 5000 most common words60.3 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 08Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4177Total number of unique words is 185836.0 of words are in the 2000 most common words50.7 of words are in the 5000 most common words58.6 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 09Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4101Total number of unique words is 185136.0 of words are in the 2000 most common words51.2 of words are in the 5000 most common words58.9 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 10Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4170Total number of unique words is 185536.7 of words are in the 2000 most common words52.3 of words are in the 5000 most common words59.3 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 11Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4277Total number of unique words is 181337.3 of words are in the 2000 most common words51.2 of words are in the 5000 most common words59.3 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 12Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4156Total number of unique words is 181437.7 of words are in the 2000 most common words52.4 of words are in the 5000 most common words59.6 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 13Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 4215Total number of unique words is 183237.2 of words are in the 2000 most common words54.2 of words are in the 5000 most common words61.8 of words are in the 8000 most common words
- Мәңгелек ахыры - 14Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3456Total number of unique words is 162337.3 of words are in the 2000 most common words50.1 of words are in the 5000 most common words57.0 of words are in the 8000 most common words