Мәңгелек ахыры - 04

Харлан хәрәкәтсез утыра, ләкин аның миенә бер-бер артлы уйлар үтеп керә. Бары тик һөнәри горурлыгы гына булган хәлдә, аңа аңлатма бирүдән баш тартырга кирәк иде. Күзәтүчеләр (яки Техник) сораулар бирмичә үз эшләрен башкарды. Гади шартларда исәпләп чыгарам һәм башка нәрсәдер аңлатырга килмәс иде. Ләкин хәзер хәлләр бик үк гадәти булмаган, (Харлан тая "секретарша" булудан канәгатьсезлек белдерде. Финжи аның үзенә җиткерә алуыннан курка.
Харлан, бу фразаны кайда укыганын исенә төшерергә тырышып: «Гаепле кеше кача, кумаса да», - дип, ачу белән уйлады.
Финжиның тактикасын аңлавы кыен түгел иде. Харланны бу хатын-кыз йортына урнаштыргач, кирәк була калса, ул аңа каршы теләсә нинди контргаепләүләр чыгара һәм шуның белән куркыныч шаһиттан котылырга мөмкин.
Тыңлап карыйк әле, Финжи аны атналар буе уздырырга мәҗбүр итәргә тели икән) Нойс йортында. Харлан, үзенең нәфрәтен яшермичә диярлек, тыңларга әзерләнде.
— Белгәнегезчә, - дип башлады Финжи, - күп кенә йөз еллар Мәңгелек яшәеше турында белә. Алар фикеренчә, без вакытлы-арасына сәүдә белән шөгыльләнәбез һәм монда безнең төп максатыбызны күрәбез, безнең кулга гына. Моннан тыш, без кешелек өчен куркыныч булган һәлакәтне булдырмый калырга тиешбез, дигән имеш-мимешләр дә йөри. Әлбәттә, бу хорафат буларак кына түгел, әмма ул дөреслеккә азмы-күпме туры килгәнгә күрә, аның булуы начар түгел. Күп буын кешеләре анда тынычлык һәм киләчәккә ышаныч ала. Сезгә аңлашыламы бу?
Харлан сүзсез генә баш какты. Бу бәндә мине Укучыга кабул итә микәнни, дип уйлады ул.
— Шулай да, Вакытлынарга һич тә белергә ярамаган әйберләр бар. Һәм беренче чиратта - кирәк булган очракта Чынбарлыкны ничек үзгәртүебез турында. Иртәгәсе көнгә ышанычны югалту иң коточкыч нәтиҗәләргә китерер иде. Без һәрвакыт Чынбарлыктан теләсә нинди вак-төякне сызып ташларга тырыштык, ул Вакытларда безнең чын эшчәнлегебезгә карата томанлы шик тудырырлык иде.
— Шуңа да карамастан, һәр йөз елда әледән-әле андый куркыныч булмаган, әмма шулай да Мәңгелек турында кирәкмәгән ышанулар туа. Кагыйдә буларак, алар идарә итүче сыйныфлар арасында барлыкка килә, ягъни безнең белән ешрак очраша һәм бер үк вакытта җәмәгатьчелек фикере дип йөртелә торган төркемдә.
Финжи, репликаларны яки сорауны көткән кебек, туктап калды, ләкин Харлан бер сүз дә дәшмәде.
— Якынча бер ел элек... ммм, биоел элек, Чынбарлык 433-486, Ф-2 серияле номеры үзгәртелде, - дип дәвам итте Финжи, - безнең өчен кирәкмәгән мондый ышанычның барлыкка килү билгеләре барлыкка килде. Мин аны юкка чыгарырга булдым, тиешле Үзгәрешне исәпләдем һәм үз киңәшләремне Вакытлар Советына тәкъдим иттем. Әмма Совет фикеренчә, мин ихтималы бик кечкенә булган алшартлардан чыгып эш итәм һәм минем башлангыч мәгълүматларымның турыдан-туры Күзәтү белән раслануын таләп итә. Мин сезгә Күзәтү бик четерекле хәлләр белән бәйле, дип әйттем бит инде. Шул сәбәпле мин нәкъ менә сезне минем карамакка җибәрергә куштым, һәм шул сәбәпле Исәпләүче Твиссел минем үтенечемне канәгатьләндерергә риза булды. Алдагы адымым белән Мәңгелектә эшләү турында хыялланган аристократларны табу иде. Мин аны үземнең сәркатибем итеп ясадым һәм аның белән тыгыз элемтәдә тордым, аның безнең максатларга ни дәрәҗәдә яраклы булуын ачыклау өчен...
"Менә инде чыннан да "тыгыз контакт" та! "- дип уйлады Харлан, һәм яңадан аның ачуы Нойска каршы түгел, Финжига каршы юнәлгән иде.
— Бөтен билгеләр буенча безгә килә ул. Хәзер ул аның заманына кайтарылачак. Аның йортында урнашкач, сез аның даирәсендәге кешеләрнең тормышын ансат кына өйрәнә алырсыз. Сез аның монда ни өчен булганын һәм ни өчен сезгә аның йортында берничә көн яшәргә кирәклеген аңлыйсыздыр дип ышанам.
— Ышаныгыз, мин барысын да бик яхшы аңлыйм, - диде Харлан, ирониясен яшермичә.
— Димәк, сез минем йомышны кабул итәсез?
Харлан кабинеттан бик кәефле чыгып китте. Финжи аны үткәрә алмаячак. Кем кемне җүләрлектә калдырыр, билгеле түгел. Һәм, әлбәттә, киләсе орышны алдан күрү һәм Финжины алдарга ныклы тәвәккәллек, 482-нчедә булачак һөҗүмне уйлап, Харланны шатландырды.
Тик монысы гына башка нәрсә.

5 бүлек
Нойс.
Нойс Ламбент тыныч һәм кешесез поместьедан Йөзьеллыкның иң зур шәһәрләренең берсенә кадәр кул сузган. Харлан бу шәһәрне яхшы белгән, анда яшәүче теләсә кайсына караганда күпкә яхшырак. Күзәтүче булып эшләгәндә, ул анда һәр кварталда һәм һәр унъеллыкта булды.
Ул шәһәрне Фәзада гына түгел, Вакытта да белә иде. Ул аны очып китүләре һәм төшләре, шатлыклары һәм кайгылары булган тере һәм үсештәге организм буларак күз алдына китерә. Хәзер аңа бу шәһәрдә бер атна торырга кирәк иде - озак тормышта бетоннан җан ияләре кыска гына мизгел һәм корып җибәрделәр. Бу юлы Харланның тикшеренүләре "периэйлы"ларга багышланган иде - шәһәрдә барлык эшләрен дә идарә иткән иң бай һәм абруйлы гражданнарга, әмма үзләре шәһәр шау-шуыннан һәм ыгы-зыгыдан еракта үзләренең шәһәр читендәге утарларында яшәүне өстен күргәннәр. 482-нче еллар фәкыйрьлек һәм байлыкның кискен контрастлары булган бердәнбер йөз ел түгел иде. Социологлар бу күренешне махсус тигезләмә ярдәмендә аңлаттылар. Харлан социаль математикага ия булмаса да, 482-нче елларның мөмкин булган чикнең үзендә булуы билгеле иде. Социологлар чырайларын сыттылар, башларын чайкадылар һәм әгәр яңа Үзгәрешләр эшләрнең торышын яхшыртмаса, "җентекле Күзәтүләр" таләп ителәчәк, дип зарландылар. Гәрчә Мәңгелеләр буе сүзләрдә социаль гаделлек өчен көрәшсәләр дә, аларга өстенлекле сословиенең бәйрәмчә яшәү рәвеше җәлеп итүчән һәм нәзакәтле булып күренде, ул - үзенең иң яхшы чорында сәнгать һәм фәннәргә булышлык иткән һәм һәрвакыт шундый матур һәм нәзакәтле манераларга ия булган. Һәм әлегә мәдәниятне черү аермачык булмаган вакытта, Мәңгелеләр уңайлыкларны тигез бүлүдән читкә тайпылуга күз йомуны өстен күргәннәр һәм тарихның азрак җәлеп итүчән чорларын төзәтү белән шөгыльләнгәннәр.
Харланга сиздермичә генә, аның 482-нче Йезьеллыкка мөнәсәбәте тагын да түземлерәк булды. Аның Вакытта буендагы элекке төннәре гадәттә шәһәрнең иң ярлы кварталларында урнашкан кунакханәләрдә, күренми генә калу җиңел булган, анда бер кеше зуррак яки кечерәк булган - Күзәтче булу Чынбарлыкның карта йортын җимерү белән куркытмаган кунакханәләрдә уза. Ләкин кайчак бу да куркыныч түгел иде, һәм ул чакта Харланга берәр җирдә тере киртә астында кунарга туры килде, хәтта ул төннәрен фермерлар, сукбайлар яки сукбайлар яки йортсыз этләр белән йөрүче башкаларны да искәрмә итеп тотарга гадәткә керде.
Ләкин хәзер Харлан нәзакәтле комфорт шартларына эләкте, һәм ул көч кыры белән сеңдерелгән матдәдән ясалган урынны, матдә һәм энергиянең махсус эремәсен иркәләде. Мондый әйбер сирәк күренеш иде, гәрчә Йөзьеллыклар озын чылбырында ул чиста көч кырына караганда ешрак очраса да. Һәрхәлдә, урын бик уңайлы - бу зиннәтне бары тик иң бай кешеләр генә файдалана ала иде, - ул моның формасын гипс чигү шикелле итеп кабул итте һәм хәрәкәтсез ятканда гына, тик аз гына хәрәкәт иткәндә генә бирешми торган нык иде. "Әйе, аристократлар әйбәт кенә яши", - дип уйлый Харлан.
Йоклый башлагач, ул Нойсны исенә төшерде.
Ул үз төшендә Вакытлар Советында утыра һәм, шыгырдавык кулларын өстәл өстенә куеп, бәләкәй генә Финжига түбәнгә карый, ә тегесе, куркуыннан калтыранып, кайдадыр еракта-еракта, еракта-еракта, билгесез Йөзьеллыкларның берсендә аны мәңгелекле Күзетүгә дучар итә торган хөкем карарын тыңлый. Харлан рәхимсез хөкем карарын кырыс укый, ә уңда Нойс Ламбент утыра. Башта ул аны сизмәде, ләкин хәзер ул һаман да ешрак кызга күз сала, һәм аның тавышында элекке ышаныч юк.
Аны беркем күрмимени? Совет әгъзалары каядыр еракка карыйлар, тик Твиссел гына, Нойс аша күз төшереп, Харланга елмая. Харлан аңа китәргә куша, ләкин сүзләре аның иреннәрендә була. Ул аны этеп җибәрергә тели, ләкин куллары кургаш белән ябыша, һәм ул аны күтәреп торгыза.
Финжи көлә башлый... катырак... катырак...
... Һәм кинәт ул моның Нойс көлгәнен аңлый. Харлан күзен ачты һәм, үзенең монда ничек килеп эләгүен исенә төшергәнче, берничә секунд кызга коты очып карап торды. Бүлмә кояш нурына күмелгән иде.
— Сезгә берәр начар төш күрдегезме? - дип сорады Нойс. Сез, йокыгызда ыңгырашып, мендәргә кададыгыз.
Харлан дәшмәде.
— Ванна әзер. Кием-салым да. Бүгенге кичәгә мин сезгә чакыру алып килдем. Гомердә шундый озак яшәгәннән соң, яңадан элекке тормышка кайту ничек сәер!
Аның сүзчәнлеге Харланны борчуга салды.
— Минем кем булуымны беркемгә дә әйтмәдегезме?
— Нәрсә сез, әлбәттә, юк. Әлбәттә, юк! Финжи шундый вак-төяк турында кайгыртырга һәм аңа наркоз астында ышандыру ясарга тиеш иде. Ләкин Исәпләүче саклану чараларын артык дип санарга мөмкин иде. Ул бит аның белән «тыгыз» контактта булган.
Бу фикер аңа күңелсез иде.
— Мине мөмкин кадәр сирәгрәк борчывыгызны үтенәм, - диде ул ачуланып.
Нойс аңа кыяр-кыймас кына карады да чыгып китте.
Харлан караңгы чырай белән ваннаны кабул итеп соңыннан киенде. Алдагы кичне аңа әллә ни күңел ачу вәгъдә итмәде. Аңа сүздән качарга һәм мөмкин кадәр игътибарсыз калырга туры киләчәк. Кичәнең күп өлешен ул ниндидер ерак почмакта «диварны терәп» үткәрәчәк. Ләкин аның күзеннән, колагыннан бер генә сүз дә ычкынып китмәскә тиеш. Гадәттә, ул аның күзәтүенең нинди максатка ирешүе турында уйламый иде. Мәктәп эскәмиясендә үк ул Күзәтүчегә аның ни өчен җибәрелгәнлеген һәм аның белдермәләреннән нинди нәтиҗәләр чыгарылачагын белергә ярамаганлыгын белгән. Теләсә нинди уйланулар беренчел идеяләргә китерә; теләсә нинди белем автоматик рәвештә дөньяны күзаллауны боза, һәм объективлыкны саклап калу омтылышлары аңа инде ярдәм итми.
Ләкин хәзер аның ачуы килде һәм борчылды. Харлан күңеленең түрендә карап торасы юк һәм Финжи ниндидер үз максатларында аларны курчак кебек әйләндерә дип ышана.
Чагылдыргыч тарафыннан сузылган кул ераклыгында барлыкка килгән күләмле сурәтенә карап, ул шундый нәтиҗәгә килде: аның киемнәре тыгыз итеп сылана торган матур киемнәрне көлкеле итә.
Харлан, номерга Нойс Ламбент бәреп кергәндә, аңа робот алып килгән иртәнге ашны тәмамлый иде инде.
— Техник Харлан, - диде ул, каты йөгерүдән тыны кысылып, - хәзер июнь!
— Мине монда алай дип атамагыз, - дип кисәтте Харлан. - Ярый, июнь ае булгач ни булды?
— Тик мин бит эшкә кердем... - ул кыюсыз гына йомылды, анда февральдә, ә бу моннан бер ай элек булды.
Харлан кашларын җыерды.
— Хәзер ничәнче ел?
— О, ел дөрес.
— Ышанып әйтәсезме?
— Бөтенләй. Ә нәрсә, хата булдымы?
Аның сөйләшү манерасы бик ачулы иде, аңа якын ук килеп баскан килеш, ә җиңел пышылдашу (хәер, аның барлык замандашларына хас) аның нотыгын бик кечкенә һәм ярдәмсез бала әвәләвенә охшаган итеп ясый иде.
Харлан кискен төстә читкә тайпылды. Аны чытлыкланып булмый.
— Бернинди хата да юк. Сезне бу айда урнаштырдылар, чөнки шулай кирәк. Асылда сез бу вакыт эчендә биредә яшәдегез.
— Ләкин моның ничек булуы мөмкин соң? - дип, ул куркынып аңа карады. - Мин бернәрсә дә хәтерләмим. Әллә мин аерылдыммы?
Харланның болай ачуы чыкмас иде, ахрысы. Ләкин ул аңа Вакытлыктагы теләсә нинди хәрәкәт нәтиҗәсендә барлыкка килгән микроүзгәрешләрнең булуын ничек аңлатырга мөмкин, бу исә Йөзьеллыклар өчен җитди нәтиҗәләрдән башка кеше язмышын үзгәрткән. Хәтта Мәңгелеләр вакыт-вакыт Чынбарлык Үзгәрешләре белән микроүзгәрешләрне бутаганнар.
— Мәңгелек ни эшләгәнен бик яхшы белә. Кирәкмәгән сораулар бирмәгез, диде ул, үзе дә Өлкән Исәпләүче булган кебек, һәм шәхсән үзе июнь елның иң туры килә торган ае һәм өч айдан чабыш белән килеп чыккан микроүзгәреш Үзгәрештә үсеш ала алмый, дип карар кылган.
— Ләкин мин бит өч ай гомеремне югалттым, - дип тынычланмадым Нойс.
Харлан авыр сулап куйды.
— Сезнең Вакыт эчендә хәрәкәтләр итүегез сезнең биологик яшегезгә бернинди дә катнашы юк.
— Югалдыммы, я югалтмадыммы?
— Нәкъ менә нәрсә?
— Өч ай тормыш.
— Мәңгелекке ант итеп әйтәм, хатын-кыз, мин бит сезгә шуны ачык әйтәм: сез бер секундны да югалта алмыйсыз. Бу мөмкин түгел. - Соңгы сүзләрен ул кычкырып диярлек җибәрде.
Нойс куркып артка чигенде һәм кинәт тотлыга башлады:
— Ай, нинди көлке сүз әйттегез сез! Бигрәк тә ачуланганда.
Ул чыгып китте.
Харлан, аптырап, аның артыннан карап калды. Ни өчен көлке? Илленче меңъеллык телендә ул Сектордагы теләсә кайсы Күзәтүчедән ким түгел. Хәтта яхшырак та. Акылсыз кыз!
Кинәт ул, үзенең сурәтенә карап, Чагылдыргыч янында тагын басып торганын, ә сурәт, кашларын җыерып, аңа карап торганын күрде. Ул, маңгаендагы җыерчыкларын сыйпап: «Матур дип әйтеп булмый мине. Күзләре кечкенә, ияге квадрат, колаклары тырпаеп тора ".
Моңарчы беркайчан да ул мондый нәрсәләр турында уйламый иде, ләкин хәзер аның башына, мөгаен, матур булу күңелледер, дигән уй килде.
Төнлә соң гына хәтеренә язылган сүзләрне Харлан үзенең мәкаләләре белән тулыландырды. Мондый очракларда һәрвакыттагыча, ул 55-нче Йөзьеллыкта эшләнгән молекуляр фонограф белән эшләгән. Бу кечкенә генә, кечкенә генә, бернәрсә белән дә күзгә бәрелеп тормаслык куе көрән төстәге цилиндр иде. Аны кием стиленә карап манжетка, кесәгә яки подкладкага яшерергә яки бил каешына, төймәгә яки беләзеккә китерергә җиңел иде. Ләкин, кайда гына булмасын һәм ничек кенә яшерелмәсен, аны үз янында булганда, аның өч молекуляр дәрәҗәсендәге һәрберсенә егерме миллионнан артык сүз яздырырга мөмкин иде. Дулкын элемтәсе фонографы белән тоташкан кечкенә колакчалар һәм микрофон бер үк вакытта тыңларга һәм сөйләшергә мөмкинлек бирде.
Берничә сәгать эчендә «кичәләр» әйтелгән һәр авазны тыңлап, Харлан икенче дәрәҗәдә язылган язмаларын әйтеп тора. Биредә ул үзенең тәэсирләрен тасвирлаган, аңлатмалар һәм шәрехләр биргән. Соңрак ул шушы ук фонографтан, фактларның һәм шәрехләрнең кысылган квинтэссенциясе рәвешендә үз белдермәсен өченче дәрәҗәдә яздыру өчен файдаланачак.
Көтмәгәндә бүлмәгә Нойс Ламбент килеп керде. Харлан микрофонны һәм колакчаларны демонстратив рәвештә төшерде, цилиндрикны эченә кысты, аны футлярга салды һәм капкачын кинәт япты.
— Ни өчен сез мине шулхәтле яратмадыгыз? Нигә ачуланасыз? - дип чытлыкланып сорады Нойс. Аның куллары да, иңбашлары да ялангач иде; аның билен һәм озын аякларын каплаган йомшак пенолон, тонык кына җемелдәгән яктылык белән балкып тора.
— Бер дә ачуланмыйм. Гомумән, мин сезгә бернинди хисләр кичермим.
Бу минутта ул бөтенләй чыраен сытты.
— Болай соң эшләп буламыни? Сез арыгансыздыр инде?
— Сез монда булганда, мин эшли алмыйм, - дип җавап бирде Харлан.
— У-у-у, явыз! Кич буе сез миңа бер сүз дә әйтмәдегез.
— Мин беркем белән дә сөйләшмәдем. Мине монда такылдар өчен җибәрмәделәр. Ул бөтен кыяфәте белән Нойсның китүен көткәнен күрсәтте.
— Ачуланмагыз миңа. Эчегез яхшырак. Мин сезне күзәттем һәм эчемлекнең сезгә ничек ошаганын күрдем. Тик бер бокал - бу бик аз. Бигрәк тә сез тагын эшләргә телисез икән.
Аның артында подноска бокалы кечкенә генә робот пәйда булды һәм салмак кына Харланга таба китте.
Аш янында Харлан уртача гына ашаса да, бөтен ризыкны диярлек сынап карады. Элекке Күзәтүләр буенча алар аңа таныш булсалар да, элек ул алардан һәрвакыт тыелып тора, тикшеренү максаты белән кечкенә кисәкләрне дегустацияләү белән генә чикләнә иде. Бу ашамлыкларның аңа ошавын бик зур теләр-теләмәс кенә әйтергә мәҗбүр булды, ит исе аңкып торган аксыл-яшел күбекле эчемлек ошады (ничектер башкача тәэсир итә торган исерткеч эчемлек түгел), ул кунаклар арасында зур уңыш казанды. Ике биоел элек, Чынбарлыкның соңгы үзгәрешенә кадәр, бу эчемлек булмаган.
Ул бокалны алды да Нойска баш какты. Шулай да, ни өчен Йөзьеллыкның тормышында берничек тә чагылыш тапмаган Чынбарлыкны үзгәртү үзе белән яңа эчемлек алып килде? Хәер, мондый сорауларны бирүнең мәгънәсе юк - ул бит Исәпләүче түгел.
Моннан тыш, хәтта иң төгәл исәпләүләр дә беркайчан да барлык билгесезлекләрне юк итә алмаячак, барлык очраклы нәтиҗәләрне исәпкә ала алмаячак. Югыйсә, Күзәтүчеләр ни өчен кирәк булыр иде?
Ул Нойс белән бөтен йортта гына иде. Менә инде ике дистә ел, роботлар тере хезмәтчеләрне кысрыклап чыгарган кебек, аларда мода тагын ун ел сакланачак. Әлбәттә, Нойс һәм аның замандашлары күзлегеннән караганда, аларның икәү генә калуында "оятсыз" берни дә булмаган; бу дәвернең хатын-кызы тулы икътисади бәйсезлектән ләззәт алган һәм теләк булганда, йөкле булу авырлыгын белмичә, ана булырга мөмкин.
Шулай да Харланга уңайсыз булды.
Кыз, терсәгенә таянып, софта ята иде. Софның бизәкле япмасы, аның гәүдәсен комсызланып кочкан кебек, җыерылып бөгелә иде. Аның үтә күренмәле түфлиләрен салып ташлаганнар, йомшак пенолон астында аның, тырнакларын чыгарыр һәм тырнакларын яшерер өчен, шаян песи баласыдай, аяк бармакларын бөкләп алганлыгы күренә иде.
Ул башын селкеп куйды, һәм аның гаҗәп манара формасына салынган кара чәчләре, көтмәгәндә, үзләрен тотып торудан аерылып, аның ялангач иңбашлары буйлап кысылдылар, алар Харланга тагын да агарыбрак, сөйкемлерәк булып күренделәр.
— Сезгә ничә яшь?
Аның тавышы ялкау һәм моңсу яңгырады.
Бу сорауга берничек тә җавап бирергә кирәкми иде.
Бу аның эше түгел. Хөрмәтле булса да, ул: «Эшемне дәвам иттерергә рөхсәт итегез», - дип әйтергә тиеш иде. Моның урынына ул кинәт үзенең аңлаешсыз мыгырдануын ишетте:
— Утыз ике.
Ул биоелларны күздә тоткан, әлбәттә.
— Мин сездән яшьрәк. Миңа егерме җиде яшь. Бик кызганыч, озакламый мин сездән өлкәнрәк булырмын! Бераз гына баргач, мин карчыкка әйләнермен, ә сез һаман да хәзерге кебек калырсыз. Әйтегез әле, сезнең яшегез ошыймыни? Ни өчен сезгә берничә ел салмаска?
— Нәрсә турында сез?
Харлан кулы белән маңгаен сөртте.
— Сез беркайчан да үлмәячәксез, - диде ул әкрен генә. - Сез Мәңгеле бит.
Нәрсә бу, сорау яки раслау?
— Сез акылдан яздыгыз, - диде ул, - без картаябыз һәм барлык кешеләр кебек үләбез.
— Сөйләгез, - дип сузды алар мыскыллы, түбән тавыш белән. Илленче меңьеллыкның теле никадәр моңлы яңгырый, ул һәрвакыт Харланга тупас һәм күңелсез булып тоела иде! Хәер, бәлки, ашказаны белән тулган һәм хуш исле һава аның колагын томалагандыр?
— Сез барлык Вакытларда да була аласыз, Җирдәге барлык урыннарны да күреп була аласыз. Мин Мәңгелектә эшләргә бик хыялланган идем. Миңа рөхсәт иткәнче, күпме көтәргә туры килде. Мине дә Мәңгеле итәрләр дип өметләнгән идем, һәм кинәт кенә анда бары тик ирләр генә икәнен белдем. Кайберәүләр минем белән мин хатын-кыз булганга гына сөйләшергә теләмәделәр. Менә сез, мәсәлән, миңа хәтта карамадыгыз да.
Харлан каушап калды: — Без барыбыз да бик мәшгульләр, - диде, - минем бер минут вакытым да юк иде.
Ул канәгатьләнү һәм тынычлану халәтенә каршы торырга тырышып карады, бу хәл аны тагын да көчлерәк чолгап алды.
— Ә ни өчен Мәңгелеләр арасында хатын-кызлар юк?
Харлан бу сорауга җавап бирү өчен үзенә шулкадәр ышанмаган. Нәрсә дип әйтә алды ул? Мәңгелекнең әгъзалары бик җентекләп һәм саклык белән сайланганнар. Алар һәрхәлдә ике шартларны канәгатьләндерергә тиеш иде: беренчедән, кирәкле сәләтләргә ия булырга, икенчедән, аларны Вакыттан күчергечтән алу Чынбарлыкта зарарлы чагылыш табарга тиеш түгел иде.
Чынбарлык! Бу сүзне Вакытлылар белән сөйләшкәндә ничек кенә булса да булдырмаска кирәк иде. Бүлмә әкрен генә аның алдында йөзеп китте, һәм ул, аның әйләнүен туктатырга тырышып, күзләрен йомды.
Вакытында кул тимәгән күпме кандидатура калган, чөнки аларны алу кемдер тумаячак, үлмәячәк, өйләнмәячәк, һәм нәтиҗәләр шулкадәр коточкыч булачак ки, Вакытлар Советы моңа берничек тә юл куя алмый. Аны Мәңгелекнең шушы яшерен серләренә багышлап буламыни? Әлбәттә, юк. Аңа хатын-кызларның беркайчан да диярлек куелган шартларны канәгатьләндермәвен сөйләргә мөмкин идеме, чөнки аның ниндидер аңлаешлы булмаган сәбәпләр аркасында - бәлки, Исәпләүчеләр һәм аларны аңлаганнардыр, тик ул юк - Чынбарлык хатын-кызны тартып алу ир-атны тартып алуга караганда йөзләрчә тапкыр начар нәтиҗәләргә китергән.
Харланның башында уйлар буталды; алар йөгерешеп йөрделәр, әйләнделәр һәм яңадан сәер, мәгънәсез һәм ниндидер кызык образларга үрелделәр. Нойсның көләч йөзе якын иде. Аның тавышы җил искән кебек ишетелде:
— Ай, бу Мәңгелек җаннар! Сез барыгыз да шундый серле. Хәтта сүз әйтергә дә куркасыз. Миңа Мәңгеле кешене әверелдер.
Аның сүзләре аның миенә бер өзлексез музыкаль нота булып кушылды. Аның иң элек: «Тыңлагыз әле, чибәркәй, Мәңгелек күңел ачу түгел, эчпошыргыч затлар өчен күңел ачу түгел. Без көннәр һәм төннәр эшлибез. Без бөек миссия башкарабыз. Без Мәңгелек нигезеннән алып соңгы көннәренә кадәр барлык Заманнарны җентекләп өйрәнәбез һәм кешелек төренең билгесез мөмкинлекләрен исәплибез, ә аларның саны чиксез, әмма алар арасында безгә иң яхшыларын табарга кирәк, ә аннары без бу аз гына гамәл бу мөмкинлекне Чынбарлыкка әйләндерә торган заманны эзлибез, ләкин иң яхшы Чынбарлык чик түгел, һәм без яңадан яңа мөмкинлекләр эзлибез, һәм шулай итеп, бертуктаусыз яңа мөмкинлекләр эзлибез, ерак Башлангыч 24-нче гасырда Виккор Маллансон Темпораль кыр ачкан вакыттан соң, 27-нче серле Маллансон, ул каяндыр барлыкка килгән һәм мөмкинлекләр... Мәңгелек һәм яңадан шулай... ахырсыз... тагын мәңге йомшаклык...
Ул башын селекте, ләкин уйлары әүвәлгечә өермә булып бөтерелде, аларның ярашуы торган саен акыллырак һәм фантастиграк була барды, кинәт аның миенә күз камаштыргыч ут кабынып китте...һәм сүнде.
Шул Мизгелнә ул, саламга тотынган кебек, тотынырга теләде, ләкин аны агым алып китте.
Бөтнекле эчемлекме?
Нойс бөтенләй янәшәдә генә, шундый якын иде ки, аның йөзе томанлы болыт кебек ялтырый иде. Ул аның чәчләренең яңакларына җиңелчә кагылганын, сулышының җылы икәнлеген хис итте. Ул читкәрәк китәргә, торырга, китәргә тиеш иде, ләкин - сәер, ышанмаслык диярлек, - аның бер читкә китәсе килми иде.
— Әгәр дә мин Мәңгелене әйләнсәм... - дип пышылдады ул әкрен генә, һәм аның йөрәге тибә башлады.
Аның дымлы иреннәре чак кына ачылган иде.
— Мина Мәңгелене әйләндәр!..
Ул Нойсның сүзләренең мәгънәсен аңларга тырышып карады, ләкин кинәт кенә алар аның өчен мәгънәсен югалттылар. Дөнья ялкын телләрендә юкка чыкты.
Кем ул? Эндрю Харланмы, әллә башка берәүме? Кайда ул? Төштәме? Наявамы?
Аның белән булган бөтен нәрсә элек күз алдына китергәнчә, бөтенләй дә этеп җибәрә торган һәм коточкыч нәрсә түгел иде. Һәм бу аның өчен куркыныч һәм шатлыклы чагылыш булды.
Аннары ул, күзләре белән генә ягымлы һәм назлы елмаеп, аңа сыенды, ә Харлан, гадәтенчә булмаган бәхеттән тыны кысылып, калтырана-калтырана, аның юеш кара чәчләрен кыюсыз гына сыйпады.
Барысы да үзгәрде. Ул инде үзенә аңлаешсыз аерым тормышы булган элекке Нойс Ламбент түгел иде. Нойс, һич көтелмәгән сәер рәвештә, Харланның үз өлешенә әверелде.
Булган хәл Инструкция тарафыннан каралмаган, әмма Харлан вөҗдан газабы кичермәгән. Бары тик Финжи турындагы фикер генә аңарда көчле тойгы уятты. Ул үзенең тантанасына каршы төште!
Бу төнне Харлан бик озак йоклый алмый ятты. Баш әйләнү узды, акылсыз җиңеллек әкренләп таралды, ләкин бу хәлләрнең гадәти булмаган тойгысы аны берничек тә ташлап китмәде. Гомерендә беренче тапкыр ул хатын-кыз белән түшәктә ятты.
Ул Нойсның тын гына сулышын ишетте; дивар һәм түшәмнең тонык кына җемелдәве аның шәүләсен күрергә мөмкинлек бирә иде. Ул хәтта аның тәненә кулын сузарга да мөмкин иде, ләкин, аны уятудан куркып, кыймылдарга да кыймады. Ул куркып уйлады: ә кинәт ул үзе дә, араларындагы бөтен нәрсә дә, бары тик төш кенә, Нойсның төше генә, һәм аның уянуы һәм барысы да юкка чыгуы мөмкин, дип курыкты.
Бу нинди сәер фикер - гүя ул күптән түгел генә аның миендә әйләнгән фантастик әйлән-бәйләндән котылган иде...
Зиһене артында ятучы йөгәнсез фантазия тудырган бу акылсыз уйлар аның башына ничек килгән? Ул аларны хәтеренә төшерергә тырышып карады һәм булдыра алмады. һәм кинәт бу уйларны кире кайтару омтылышы аны калдыксыз йотты, ул дөньяда бөтен нәрсәдән дә мөһимрәк булып китте. Бернинди вак-төяк нәрсәләрне дә хәтерләмәсә дә, ул бер мизгел эчендә үзенә бик мөһим бер нәрсә ачылып китүенә нык ышанды. Ул аның сизенүе нәрсәдә икәнен хәтерләмәде, ләкин аны ярым төшендә кешенең мие мантыйк белән капланмаган һәм күзгә күренеп җитмәгән перспективалар ачылганда була торган җиңеллек хисе биләп алды.
Янында йоклап яткан кыз турындагы уйлар да икенче планга күчте.
"Әгәр дә мин җепкә тотына алсам, - дип уйлый ул, мин Чынбарлык һәм Мәңгелек турында уйладым... әйе, тагын Маллансон һәм Купере турында..."
Ул кинәт тынып калды. Ни өчен ул Укучыны исенә төшерде? Куперның монда ни катнашы бар? Ул ул вакытта аның турында уйламады.
Шулай булгач, нигә бу уй аның башына килде соң әле?
Харлан кашларын җыерды. Боларның барысы артында нәрсә яшеренә? Нәрсәне аңларга тырыша ул? Нәрсәдер искә төшерү теләге каян килгән?
Ул салкынайды, чөнки бу сорауларны тирә-якта күптән түгел генә булып узган ярсуның зәгыйфь яктысы яктыртып җибәрде, һәм ул инде исенә дә килде диярлек.
Ул, күңелендә туган уйны куркытудан куркып, тын да алмыйча, ята бирде. Үзе килсен.
Үзе килсен!
Төн тынлыгында, болай да инде аның тормышында әһәмиятле һәм әһәмиятле булып киткән бер тынлыкта аның янына акылга сыймаслык бер уй килде, икенче көнне ул, һич тә икеләнмичә, кире кагар иде.
Ул, гүя сәер һәм аңлаешсыз йөзләгән сәер нәрсәләрне аңлатканчы, бу фикерне таратырга һәм өлгерергә бирде.
Мәңгелеккә әйләнеп кайткач, аңа тагын күп нәрсәне тикшерергә һәм тикшерергә туры киләчәк, ләкин күңеленең түрендә ул һич тә белергә тиеш булмаган коточкыч серне чишкәнлегенә тәмам ышанган иде инде.
Мәңгелек яшәеше бәйле булган серне.

6 бүлек
Язмышны-Хисапчы.
Шул Харланның истәлекле төне соңыннан бер биоай үтте. Ләкин хәзер аны гадәттәге вакыт буенча аннан ике йөз мең елга якын аерып тордылар. Ул 2456 нчы Йөзьеллыкның Секторында булды, ялагайлык, үгет-нәсыйхәт һәм ябылмаган шантаж ярдәмендә яңа Чынбарлыкта Нойс Ламбент тарафыннан әзерләнгән участокны чыгарырга тырышты.
Аның үз-үзен тотышы профессиональ этиканы бик тупас бозу булган, моннан да начаррак, ул җинаять белән чиктәш. Харланга тимәде. Үз күзләрендә ул күптән инде җинаятьче булган. Бу ачык фактны үзеңнән яшерү ахмаклык булыр иде. Яңа җинаять инде бернәрсәне дә үзгәртмәде, аның каравы уңышка ирешкән очракта ул күпне отты.
Һәм менә шушы жульник махинацияләр нәтиҗәсендә (аның хәтта башына да йомшаграк сүз табарга да килмәде) ул, 2456-нчыдан аерылып торган Темпораль кырының күзгә күренми торган пәрдәсе каршында, Мәңгелек йорттан чыгып торган. Шул ук пәрдә аша Вакыт Коесына узуга караганда, Мәңгелектән гадәти вакытка чыгу мөмкин түгел иде. Җир өслегенең тиешле нокта координаталарын һәм таләп ителә торган вакыт мизгелен приборлар шкаласында бик югары төгәллек белән билгеләргә кирәк иде. Әмма, гаять зур эчке киеренкелеккә карамастан, Харлан зур тәҗрибә һәм табигый талант турында сөйләүче җиңеллек һәм ышаныч белән эшләде.
Ул космолетның машина залына эләгә. Күптән түгел ул Социолог белән бу залны Хроноскоп экранында өйрәнде. Вой, әлбәттә, хәзер шул ук экранда утыра, Техникның үз Акты Воздействий башкарганын тулы куркынычсызлыкта күзәтеп.
Харлан ашыкмады. Зал 156 минут буш булачак. Дөрес, аның фәза-хронологик Инструкциясе аңа бары тик 110 минут кына кулланырга рөхсәт иткән, калган 46 минутны гадәти кырык процентлы "запас" тәшкил иткән. "Запас" бик кирәк була калса дип бирелә иде, ләкин аннан файдаланырга киңәш ителмәде.
"Запас җитештерүчеләр" озак тормады, Белгечләр булып калды.
Хәер, Харлан Вакытында ике минут чамасы торырга җыенган. Поляның кул генераторы аны Биовакыт болыты белән чолгап алган - ул образлы рәвештә, Мәңгелек эманациясе белән - һәм Чынбарлык үзгәрүнең теләсә нинди нәтиҗәләреннән саклаган. Харлан, бер адым алга атлап, кечкенә генә тартманы киштәдән алды да, аны алдан сайланган урынына - аскы киштәгә күчерде.
Шуннан соң Мәңгелеккә кайту аның өчен бүлмә аша кергәндәге кебек гадәти бер эш иде. Бу вакытта чит тамашачыга Харлан юкка чыккан кебек тоелыр иде. Кечкенә тартма хәзер яңа урында ята иде. Бернәрсә дә аның дөнья язмышында тоткан ролен бирмәде. Берничә сәгатьтән соң космолет капитаны аның артыннан кулын суза һәм аны таба алмаячак. Ярты сәгать эзләүгә китәчәк, ә ул арада двигатель ватылачак, һәм капитан үз-үзен тотышын югалтачак. Ачуыннан ярсып, ул үзеннән алдагы Чынбарлыкта тыелып калган гамәлне хәл итәчәк. Нәтиҗәдә, мөһим очрашу булмаячак; кеше үләргә тиеш булган кеше бер ел озаграк яшәячәк; икенчесе, киресенчә, бераз иртәрәк үләчәк.
Бу тирбәлешләр, суда әйләнгән кебек, 2481-нче гасырда, Акт Техниктан соң егерме биш гасыр узгач, киңрәк һәм киңрәк таралачак. Аннары Үзгәрешләр интенсивлыгы кимиячәк. Теоретик яктан ул беркайчан да нульгә тигез булмаячак, хәтта миллион елдан соң да, ләкин инде илле йөз елдан соң аны бернинди Күзәтүләр белән дә табарга мөмкин булмаячак. Гамәли яктан караганда, бу срокны югары чик дип санарга мөмкин.
Әлбәттә, Вакытлылар бу хәл турында хәтта уйламый да иде. Үзгәрешләр материаль объектларга гына түгел, кешенең миенә дә, аның хәтеренә дә кагылган, һәм бары тик Мәңгелеләр Үзгәрешләргә читтән карап кына түләткәннәр.
Социолог Вой, аерылмыйча, әле күптән түгел генә космик портның кайнап торган, ыгы-зыгылы тормышы күренә торган зәңгәр экранга карады. Харланга таба борылып та карамыйча, бик теләгәндә сәлам алырга мөмкин булган берничә сүз әйтте.
Экранда кискен Үзгәрешләр булды. Ялкыннар һәм бөеклекләр юкка чыкты; мескен хәрабәләр элекке зур корылмаларны бернәрсә белән дә хәтерләтмиләр. Кослетлардан күгәргән ватыклары гына калды. Беркайда да кеше күренми.