Шигырьләр - Рауф Багаутдинов - 04

Син йөрәгем бермәл туктап калсаң,
Кемгә күчәр иҗат дәвамым.
Мине газаплаган сорауларга
Кемнәр бирер тормыш җавабын?

Син йөрәгем, минем күкрәгемдә,
Бүген дә син рухи терәгем.
Башланмаган якты көннәрем бар,
Җан сөйгәне, типкән йөрәгем.

Чабып үтәр кебек...

Торган йорттан чыгып киткән чакта
Балаларым калды озатып.
Их, китәсем килми, барыбер киттем
Җырчы кошларымны елатып.

Яланнарның язгы матур чагы,
Кошлар моңы әрчи күңелне.
Сезгә калыр язлар, яшьлек сөю-
Тыйнаклыкның тиңе түгелме?

Йөрәк минем тагын бер кош булып
Күкрәгемдә яши кол булып.
Күзләремдә яшьме, яңгырмы ул?
Гөрләвекләр ясый, күл булып.

Сакламасам гореф - гадәтләрне
Кичерегез, ялган димәмен.
Сагынуымны әгәр аңлый алсаң
Мин битараф битлек кимәдем.

Аерылуны күпләр санга сукмый
Бу дөньяга мәңге килгәндәй.
Киемем дә спорт костюмында
Чабып үтәр кебек бүгендәй.

ЧАКМАГЫШ РАЙОНЫНЫҢ 80 ЕЛЛЫК ЮБИЛЕЕНА БАГЫШЛАУЛАР
(шигыръләр һәм җырлар)
Чакмагыш–гүзәл Башкортстанның бер өлеше булган, республиканың йөзек кашы дип йөртелә торган, иң уңган, булдыклы, Ватанына тугры, туган җирен яратучы, аның белән горурланучы халык яшәгән районнарның берсе Районыбызның хезмәт сөйгән кешеләре,җитәкчесе аларның алтын куллары илне туйдыра, төзи-яңарта, авыллар төсен бизи. Шуңа да минем бу язган китабымда иң төп урынны, әлбәттә гади хезмәт кешеләре, оста оештыручылары, бигерәк тә авыл хуҗалагы фәннәре докторы, Чакмагыш район хакимияте башлыгы, Башкортстанның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре Йосыпов Риф Сәгадәтулла улы исеме белән тыгыз бәйләнгән..Районның якты киләчәген, җәмгыять үсешен тәрбияле, инсафлы, төпле акыллы кешеләр тәэмин итә, ә югары әхлак сыйфатлары элек электән коллективта тәрбияләнгән Район эшләрен производстваны яхшы оештыру, башкаларны үз артыннан ияртә белү-үзе бер талант..Безнең якларда төрле милләт халыклары элек-электән үк бер гаилә дәй гомер кичерә Авыр елларны да бергә үткәреп, шатлыкны да уртаклашып, ярдәмләшеп дөнья көткәннәр. Бүген дә матур, мул җитеш тормышта яшибез. Инде районыбыз турында тарихи белешмәгә күчик..
Чакмагыш районы Башкортстанның төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан.1930 елда оешкан. Дүртөйле, Илеш, Бакалы, Шаран, Бүздәк, Благовар, Кушнарен районнары белән читләшә. Майданы–1692 квадрат км.Район үзәге–Чакмагыш авылы.Уфадан 111 чакырым ераклыкта урнашкан. Иң якын булган тимер юл станциясы Бүздәк. Чакмагыштан 74 чакырымда
2005 елның 1 гыйнварына 33 мең кеше яши. Биредә татар, башкорт, урыс,чуаш, шулай ук мари, немец, украин, әрмән, әзәрбәйҗан, һәм башка милләтләр яши.
Барлыгы 78 авыл бар. Иң зурлары–Чакмагыш, Иске Калмаш, Аблай авыллары.
Район Агыйдел буеның калкулыклы-таулы-чокырлы тигезлегендә урнашкан
Район җирләре буйлап Агыйдел елгасының сул як кушылдыгы Базы,Күәш, Сыерыш, Сәвәде, Калмаш, Чебекәй, Чакмагыш һәм башка зур булмаган елгалар бар. Чәрмәсән, Чакмагыш җирләренең чигеннән ага.Районның җире типик селтеләнгән һәм көлсуланган туфрак, кара, соры, урман туфраклары таралган.Район биләмәсенең 19,9 проценты урманнар. Анда имән, каен, усак,чыршы, нарат агачлары үсә.
Файдалы казылмалардан нефть–Чакмагыш, Тозлыкуш, Манчар, Тамьян, Нур яктылыкларында.
Район үзәгендә биш автозаправка станциясендә ягулык-майлау материаллары сатыла.
Чакмагыш кирпич заводы бар. Завод продукциясе район ихтияҗларын тулысынча канәгать-
ләндерә, хәттә чит районнарга да озатыла Азакы елларда биредә цемент, һәм комнан йөзләү өчен стена һәм идән плитәләре, тәрәзә тупсалары чыгарыла.
Файдалы казылмалардан Митрә-Әюп, Болгар яктылыгында– төзелеш ташы, Көсәкәйдә–яндыру
өчен известь,Бикмәт, Васильевка, Игенче,Рәҗәп Тамьян, Филипп яткылыкларында известьләү өчен агрономик руда бар.
Чакмагыш– авыл хуҗалыгы-сәнәгать районы. Авыл хуҗалыгы өчен җир мәйданы–136,9 мең гектар, шул исәптән сөренте җирләр–106,5 мең гектар, печәнлекләр –0,7 мең гектар, көтүлекләр 29, 6 мең гектар тәшкил итә.
Район җирләрендә бөртекле ашлык, шикәр чөгендере, көнбагыш, бәрәңге, яшелчә-җимеш үстерелә. Үстерелгән иген Чакмагыш ашлык кабул итү предприятиесенә, андагы амбарларга
озатыла. Ак он чыгару өчен тегермәннәр эшли.
Терлекчелектә ит, сөт, йон, йомырка җитештерелә. Авыл фермаларында, фермер хуҗалыкларында һәм шәхси хуҗалыкларында сыер, сарык, ат, дуңгыз, кош-корт үрчетелә.
Район ветеринария станциясе бар.”Чәрмәсән”-токымлы-кошчылык фабрикасында йомырка һәм кош ите җитештерелә.
Район үзәгендә Уфадагы “Гидравлика” берләшмәсенең филиалы бар.
Райондагы төзелешләрне алып барыр өчен”Римад”,Башнефтезаводстрой,“Туймазынефте-
строй”кебек куәтле төзелеш трестларының идарәлекләре ПМКлары җәлеп ителә.
“Башкирия” МТС ының безнең райондагы филиалы һәм Чакмагыш МТСы авыл хуҗалыгы үстерүдә һәм җыеп алуда бик зур ярдәм итә.
“Газ-Сервиз” акционерлык җәмгыяте Дүртөйле филиалының Чакмагыш участогы район үзәгенә һәм барлык авылларга газ бирә.
Электр энергиясе белән Октябрьск электр челтәренең райн бүлеге тәэмин итә..”Агропром энерг”оешмасы яңа электр челтәрләрен төзи, ремонтлый.
Район үзәгәнең үз электр челтәре оешмасы, коммуналь хуҗалык идарәлеге, су бирү участогы бар.
Район үзәгендәге йортлар өчен җылыны Чакмагыш механика заводы казанлыгы бирә. Район үзәгенең үз казанлыгы да эшли.
Районда юл төзү ремонтлау идарәлеге эшли. Авылдагы юлларны тәртиптә тота, яңаларын төзи, асфальт җәя, күперләрне ремонтлый. Җәйләрен асфальт заводлары эшли.
Районның ике автотранспорт предприятиәсе йөк һәм пассаҗирлар ташу белән шөгелләнә.
Сәүдә-туклау эшләрен район кулланучылар җәмгыяте, икмәк пешерү комбинаты, хәзерләүләр конторасы, азык-төлек комбинаты, шулай ук Чакмагыш базары, эшкуарлар, алып-сатарлар оештырылган.
Районда 18 урта, 6 төп гомум белем бирү, 30 башлангыч мәктәп, сәнгать мәктәбе, балар иҗаты үзәге, күп төрле һөнәр бирүче 85 санлы лицей, кооператив училище, техник һөнәрләр бирү өчен РОСТО мәктәбе, 30 ясле-бакча бар.
Район үзәк дәвахәнәсе, фильдшер-акушерлык пунктлары, санэпидстанция, соңгы чорда киңәйгән аптекалар челтәре халык сәламәтлеге сагында тора
Район элемтә үзәге, Чакмагыш почтамты халыкны телефон, интернет һәм почта хезмәте белән тәэмин итә.Районда”Урал-Себер”,” Авыл хуҗалыгы”,саклык банклары, Госстрах оешмалары эшли.
Район мәдәният йорты, үзәк китапханә, авлларда мәдәният йортлары, клублар, китапханәләр
халыкны мәдәни-рухи хезмәтләндерү өлкәсендә эшли.
1931 елдан алып татар телендә район гәзите чыгып килә.
Сугыш һәм хезмәт верераннары советы, хатын-кызлар советы кебек район бүлекчәләре эшли.
Районның җир һәм милек комитетлары, техник инвентарьләштерү бюросы, теркәү палатасы колхоз, предприятие, учреҗдение,оешмаларның, аерым граҗданнарнаң җир һәм милек проблемаларын хәл итә.
Район халык суды, район прокуратасы,адвокатура, район эчке эшләр бүлеге, район автоинспкциясе хокук саклау, тәртип мәсьәләре белән шөгылләнә.
Пенсия фонды, социаль яклау, социль страхование бүлекләре пенсия түли һәм аеруча мохтаҗ кешеләргә ярдәм оештыра. Статистига бүлеге, эшкә урнаштыру, хезмәт бүлекләре, хәрби комиссариат, салым инспекциясе –һәркайсы үзенә төшкән бурычны төгәл үтәргә тырыша.
Чакмагыш районы белән 20 депутатны берләштергән район Советы, район хакимияте һәм аның бүлекләре, комитетлары, идарәлекләре җитәкчелек итә.Соңгы чорда районның җитәкче органнарын үзгәртеп кору барды
Колхозлар, авыл хуҗалыгы җитештерү кооперативлары, фермерлар белән авыл хуҗалыгы идарәлеге шөгыльләнә.
Җитәкчелек тәртибе буенча БР Президенты һәм аның Хакимияте, БР Министрлар Кабинеты һәм аңа буйсынган министрлыклар, ведомстволар, идарәлекләр, Дәүләт Җыелышы –Корылтай
Район өчен өстәге органнар булып тора(Башкортстанның 1996 елда чыкан энциклопедиясенә нигезләнеп язылды.)

Чакмагыш турында китаплар
Чакмагыш турында беренче китап 1990 елда,район оешуының 60 еллыгына чыккан иде.
1995 елда районның 65 еллыгына 40 биттән торган китап иҗат ителде.
Аны Дамира Әлтаф кызы Казыйханова төзеде. Анда район тарихы, районның төзелүе,
районның абруйлы кешеләре, игенчеләр, терлекчеләр турында.
1999 елдаЗиф Имамов һәм Марсель Котлыгалләмовның”Продолҗение легенды” дигән роман-хроникасы дөнья күрде.Безнең район турында очерк “Чекмагушевское поле” дип атала. Анда Фрунзе һәм Победа колхозларының эш тәҗрибәсе бирелә
2000 елда, район төзелүнең 70 еллыгы уңаеннан, Зиф Имамовның “След на земле” дигән китабы чыкты. 100 битлек бу документаль повесть тулысы белән Чакмагыш районының данлы эшләренә багышлана Аның җитәкчеләренең, хезмәт алдынгыларының биографияләре һәм фоторәсемнәре урнаштырылган.
2005 елда, районның 75 еллык юбилеена багышлап, “Радуга над пооями. Штрихи к биографии Чекмагушеского района” дигән Котлыгалләмовның китабы чыкты.Китап районның тууы, аның үткәне һәм бүгенгесе тасвирлана. Бөе Ватан сугышы каһарманнары, хезмәттә зур уңыш яулаган игенчеләр һәм терлекчеләр, фән, әдәбият,сәнгать эшлекләре, мәгариф, мәдәният һәм башка тармак алдынгылары турында материаллар урнаштырылган.
Инде менә 2011 ел.” Чакмагыш районының 80 еллык юбилеена багышлаулар”, дигән Рәүф Баһаветдиновның китабын кулыгызга алдыгыз.Бу шигьри җынтыкта дистәдән артык гыйльми китап, йөздән күберәк җыр авторы, танылган татар язучысы, шагыйре һәм үзэшчән композитор, Башкорт телевизион эстрада җыр конкурс-фестивале дипломанты бәрәкәтле Чакмагыш җирендә туып үскән, оя корган, читтән килеп, бездә бәхетен тапкан; читләргә китеп, гомер кичергән, тырыш хезмәте белән зур ихтирам яулаган кешеләр турында һәм Чакмагыш район хакимияте башлыгы, авыл хуҗалыгы фәннәре докторы, Башкортстанның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре Йосыпов Сәгьдәтулла улына,профессиналь җырчыларга, укытучы-
ларга композиторларга һ.б багышланды.
105 битлек бу китап тулысы белән Чакмагыш районының данлы эшләренә багышлана.
Тормыш алга бара, соңгы елларда илдә кризислар булуына карамастан, үтә дә катлаулы чорда район һәр елны бигерәк тә 2003 еллардан башлап республика күләмендә иң югары уңышлыкларга иреште һәм Башкортстан Республика Хөкемәте Дипломнары белән бүләкләнеп килә.Авыл кешеләренең тормыш көнкүреше яхшырды.Авылларда производство һәм соцаль-мәдәни объектлар төзелә, реконструкция ясала, ремонлана, бизәлә. Яңа Балтач һәм Юмаш авыллары арасындагы юлга асфальт җәелде,Рапат белән Яңа Биккенә, Аблай белән Чакмагыш авыллары арасындагы юллар ремонтланды, күперләр яңадан салынды.
Бик күп авылларда мәктәпләр,мәдәният йортлары сәләмәтлек саклау учреҗденияләре төзелде һәм тиешле уңай шартлар тудырылды. Ә район үзәге бер изге яшәү урыны матур гөл бакчасына әверелде, заманча җиһазландырылды.Киләчәгебез ышанычлы, бу иң зур казанышыбыз.Чакмагыш
халкының искиткич матур яшәвенә сокланып, аның акыллы җитәкчеләренә булдыклы узаманнарына изге теләкләремне җиткерәм.

Оста оештыручы һәм җитәкче галим
Йосыпов Риф Сәгъдәтулла улы

Йосыпов РифСәгъдәтулла улы 1964 елның 4 вгустында Тозлыкуш авылында туган. 1981 елда шушы авылның урта мәктәбен тәмамлый. Чакмагыш тугызынчы санлы һөнәрчелек-техник училищесенда уып,тракторчы-машинист һөнәрен ала. 1981-82 елларда туган авылында механизатор булып эшли.1982 -87 елларда Башкорт авыл хуҗалыгы институтының гидромелиорация факультетына укырга кереп, аны тәмамлап, инҗенер-гидротехник дипломына ия була.1987 елда туган җиренә эшкә кайта. Киров исемендәге колхозның энергетигы вазыйфасына тәгаенланә. !988-92 елларда шушы хуҗалыкның баш инҗенеры булып эшли.
Кайда гына эшләсәдә, хезмәтен һәрчак яратып, ихлас күңелен биреп башкарды һәм әле дә шулай: максатына омтылучан, тынгысыз җан иясе. җәмәгать эшләрендә дә кайнап үсте.Яшьтән үк үзэшчән сәнгать түгәрәкләрендә актив катнашты Аның тырышлыгы тормышны һәм дөньяны, кешене, аның табигатен өйрәнү хасияте, кешеләргә сәнгатьле тәһсир итү һәм аңарда завык тәрбияләү көч, уйларга өйрәтү һ.б яклары аны олы йөрәкле шәхес булып.калуы сүрәтләнә.
Кечкенәдән .баянда уйнарга өйрәнә. Матур итеп җырлый. Шушы колхозның үзэшчән сәнгать коллективының иң актив оештыручысы булып район һәм республика смотрларында катнашып лауриат исемен яулады. Почет грамоталары, Дипломнар белән бүләкләнде. 1992 елның гыйнварында Киров исемендәгет колхоз рәесе итеп сайлана. Ул эшләгән елларда хуҗалык район күләмендә иң алдынгыларда барды. Басуларда гектар көче күтәрелде, терлекләрдән зур продукция алынды,булган кыенлыклар уңай хәл ителде.Авыл халкының тормыш-көнкүрешен, рухи халәтен яхшырту җәһәтеннән күп чаралар күрелде. 1996-97 елларда читтән торып Ырымбур дәүләт аграр университетының аспирантурасын тәмамлап, диссертация яклап авыл хуҗалыгы фәннәре кандидаты исемен ала., 2005 елда диссертация яклап, авыл хужалыгы фәннәре докторы
гыйльми дәрәҗәләренә ия була. Аның тырышлыгы, фикерләр ачыклыгы, хисләренең табигыйлеге, фән өлкәсендә гыйльми өстенлеге күпләргә игьтибарын үзенә җәлеп итә.2003 елның июлендә Чакмагыш район Советы рәисе-район хакимияте башлыгы итеп сайлана. Районнар белән идарә итү тәртибендә үзгәрешләр кертелгәч, 2004 елның мартыннан район хакимияте вазыйфасын гына үти бара.Тырыш хезмәтләре өчен Риф Сәгадәтулла улына 2001 елда БРның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре исеме бирелә.Тормыш иптәше, укытучы Зилә Рәфгать кызы белән
ике кыз үстерәләр.
Р.С.Йосыпов киләчәкне алдан күзаллап эшли белүче, бай оештыру тәҗрибәсенә ия булган зур галим, авыл хуҗалыгы фәннәре докторы.Ул ифрат намуслы, ачык йөзле, изге күңелле,кешелекле үз-үзенә таләпчән, сүзендә торучан педагог , шул ук вакытта башкалардан да таләп итә белеп, уртак тел табып үз артыннан ияртеп оста эш оештыручы психолог, кечелекле һәм тәртипле районыбызның хакимияте башлыгы
Без ХХ1 гасырда, күрелмәгән тизлекләр, яңадан-яңа технологияләр, дөньяны гуманитар үзгәртеп кору дәверендә яшибез.Район эшләрен яхшы оештыру, башкаларны үз артыңнан ияртә белү үзе бер талант. Монда тормыш.мәшәкатьләрен өстән-өстән.генә белү җитми,заманнан арта калмыйм, зур уңышларга ирешим дисәң, фән казанышларын, алдынгы тәҗрибәләрне ныклап өйрәнергә һәм куллана белергә дә кирәк. Шушы очырактан район гәзитенең “Игенче” төпләмәсен карап утырам. Бу темага кагылышлы 2008 елның 6 декберендә “Игенчедә” чыккан “Җаваплылык тойгасы” дип исемләнгән Р.С Йосыповның материалына күзем төште. Аны сезнең игьтибарыгызга да тәгьдим итәм.”Русиядә күпеллык тәҗрибә күрсәтүенчә, дәүләт власте көчле урындагы үзидарәлеккә таянган очракта гына тотрыклы һәм эффектлы була ала.Урандагы үзидарәлек Башкортстан Конститутциясе белән ныгытылган халык власте формаларының берсе булып тора. Граҗданнар мәнфәгатьләренә кагылышлы дәүләт карарларының күпчелеге нәкь урындагы үзидарәлек органнары аша үтә. Кешеләр муниципалититлар сәясәтен тәү чиратта үзләренең тормыш ихтыяҗлары аша үткәреп баһалый, азык-төлек базары, торак шартлары, урамнардагы хокук тәртибе,авыл төзеклеге монда зур роль уйный.Үзенең һәм якыннарының язмышы өчен җаваплылык тойгысы нәкъ урыннарда формалаша. Дәүләтебез бүгенге үсеш этабында җәмгыятебез тормышын, төрле дәрәҗәдә идарәлек даирәсен үзгәртеп кору зур роль уйный. Җәмгыятебез урындагы үзидарәлекнең сәләтле белгечләренә мохтаҗ..
Бүген безгә –муниципаль хезмәткәрләргә аерым җаваплылык йөкләтелә. Райондашларыбыз иминлеге, аларның урындагы идарәлек органнарына мөнәсәбәте безнең эшчәнлегебезнең сыйфатына бәйле.Урындагы үзидарәлекне оештыра алу– демократик дәүләт төзү дигән сүз. Нәкъ аның аша кешеләр үзен илебезнең чын хуҗасы итеп тоя”Әйе, хезмәтнең төбе–хөрмәт, хөрмәтнең төбе-хезмәт, диләр. Чынлап та кем турында гына сүз йөртсәк тә, аңа бәһаны халыкка кылган игелекле гамәлләренә, туган җиренә, илен ямьләү.буенча башкарылган матур эшләренә карап бирәбез.
Без бай тарихлы, мәшүр кешеләре белән дан тоткан туган җиребез – Чакмагыш төбәге белән горурланабыз. Горурланып кына калмыйбыз, ата-бабаларыбыздан килгән күркәм гореф-гадәтләрне, матур эшләрне яңа эчтәлек белән баетабыз. Чакмагыш районы төзелүенә 80 ел,
уңдырышлы туфраклы бу яктан алдынгы фикер ияләре, мәгърифәтчелек, әдипләр, җырчылар күп чыккан.
Безнең район–республика күләмендә эре һәм тотрыклы, авыл хуҗалыгының барлык юнәлешләре буенча ышанычлы адымнар белән алга баручы аграр район.Авыл эшчәннәренең тырыш хезмәтләре нәтиҗәсендә авыл хуҗалыгы продукциясе җитештерү күләмншре үсеше тотрыклы һәм без республикада алдынгылар сафында киләбез.
2009 ел йомгаклары буенча эшчәнлегебез югары баһаланды. Авыл хуҗалыгы һәм эшкәртүче сәнәгать хезмшткәрләре көнен билгеләп үткәндә районыбыз “2008-2012 елларда авыл хуҗалыгын үстерү буенча дәүләт программасын тормышка ашыруда актив эшчәнлек алып барган өчен”11 дәрәҗә Диплом һәм акчалата премия белән бүләкләнде
2009 елның 17-18 сентяберендә Уфа каласының”Башкирское” ачык акционерлар.җәмгыяте базысында оештырылган күргәзмәдә”Терлекчелектә югары күрсәткечләргә ирешкән өчен безнең районга БР Авыл хуҗалыгы министрлыгында Мактау грамотасы бирелде..”Базы” кооперативы иң яхшы токым предприятиесе дип табылды һәм “Авыл хуҗалыгы җитештерүендә фәннии эшләнмәләрне, алдынгы алымнарны уңышлы кертәне өчен”БР Хөкүмәтенең Дипломына ия булды.
Кара-чобар токымлы 161 санлы сыер өчен хуҗалык республика Авыл хуҗалагы министрлыгының 11 дәрәҗә Дипломын һәм көмеш медаль яулады.2009 елда авыл эшсәннәре район буенча 2миллиард 780 миллион сумлык продкуция җитештерелә.Агросәнәгатъ комплексында уңай үзгәрешләр, алга китешләр фән казанышларын,алдынгы тәҗридәләрне куллану нәтиҗәсе.
Икъдисади күрсәтечләр
2010 елның 1 гыйнварында хуҗалыкларда 914 миллион сумлык төп средстволар исәпләнде. Бу үткән елдагы дәрәҗәдән 134 миллион сумга артык.Әйләнештәге средстволар 1 миллиард 75 миллион сум тәшкил итте, 136 миллион сумга артыгырак булды.2010 нчы ел башына хуҗалыкларда 1 миллиард 383 миллион сумлык саф актив исәпләнде”.Базы” кооперативы компанияләре өлешенә 765 миллион сумы(55 %) туры килә.
Авыл хуҗалыгы преприятиәләре тарафыннан 270 миллион 390 иең сумлык табыш алынды. Шуның 116 миллион 351 мең сумы басучылыкка, 57 миллион 550 мең сумы терлекчелеккә туры килә.Бөртек сату 81,5 миллион сумлык табыш китерде. Рентабельлек күрсәткече 38,3 процент
тәшки итә. Шикәр чөгендереннән алган табыш 26,5 миллион сумлык.( рент-ге 38 процент)
Сөт җитештерүнең рен-.леге 18 процент тәшкил итә, алынган табыш 31 миллион 268 мең сум булды. Шул исәптән “Базы” кооперативына 22 миллион 357 мең сумы-71 проценты туры килә.
Иң югары рент-.лек җаваплылыгы чикләнгән “Уроҗай”(42%),”Базы”(33,6 %) ,”Чулпан”(28 %)
кооперативларында.
Район буенча ит җитештерүнең рентабельлеге 14,2 процент булды
Агросәнгать коплексында бер эшчегә айга уртача хезмәт хакы 7763 сум тәшкил итә. 2008 елдагыдан 1236 сумга күберәк.
Басучылык
Бөртеклеләрнең тулай җыемы район буенча 136, 3 мең тонна булды. Гектар куәте 39 центнер тәшкил итте.Үткән елга караганда 9 центнерга күберәк.Бөртеклеләрдән иң югары уңыш”Базы”
Һәр гектардан 47,8 центнер,”Герой” кооперативларында 30,4, “Чәрмәсән” токымлы кошчылык фабрикасында 33,9, “Байбулат” җәмгыятендә 34 алдылар.Ел йомгаклары буенча шикәр чөгендере иң табышлы культура булды Барлыгы 51,1 мең тонна татлы тамыр казылды. Һәр гектардан 311,8 центнер уңыш алынды Базы да бу күрсәтеч 507 центнерга җитте.
Орлыкчылык
Узган еллар белән чагыштырганда орлык сыйфатлары яхшырды. Яңа элиталы
сортларын күбрәк чәчү күз алдында тотыла.
Агрохимик хезмәт
2009 елда туфракның уңдырышлы-ягын арттыру, уңышын күтәрү максатында район хуҗалыклары тарафыннан игьтибарга лаек эшләр башкарылды. 64648 гектар мәйданда 8676 тонна физик авырлыкта минираль ашламалар кертелде. Һәр гектарга 49,9 килограмм тәэсир итүче матдә туры килә 19333 гектарда 164,5 тонна органик ашлама таратылды.
Терлекчелек
Терлекчелек– авыд хуҗалыгының мөһим тармагы. Сөт һәм ит җитештерү темпын үстерү
зур әһәмиәткә ия.Сөт җитештерүне арттыру сыерларның продукт бирүчәнлеген күтәрү аша ирешелә.
2009 ел йомгаклары буенча районда 26 мең баш сыер малы исәпләнде, шуның 7055 башы-сыерлар, 1826 сы-атлар, 1565е дуңгызлар. Сөт сату 7,8 пр.ка үсте һәм зачет авырлыгында 28984 тонна сатылды. Шуның 98,1 проценты беренче сорт белән озатылды. Сөтнең майлылыгы 3,74 процент тәшкил итте, зачет авырлыкта исәпләгәч, сөт күләме 2509 тоннага күбәйде”Чәрмәсән” токымлы кошчылык фабрикасы 852,3 тонна кош ите җитештерде, бу районның гомум күләмендә 22,1 процент булды.Моннан тыш,6 миллион данә йомырка житештерелде, 4 миллион 965 мең данәсе тапшырылды.. Халыкка 464 мең тәүлеклек, 300 мең данә үстерелгән чебеш сатылды.Узган ел ит комбинатларына 3655 баш сыер малы, 415 баш дуңгыз, 115 баш ат озатылды.Районда 8 токым репродукторы булган фермада һәм 3 токым заводында барлыгы 4359 баш сыер малы исәпләнә.. Бу барлык сыерларның 62 проценты. Узган ел токымчылык хуьалыклары да зур эш башкарды. Авыл хуҗалыгы министрлыгының аттестация коммисясе тикшерүен үтте.Токымчылык хуҗалыклары 551 баш мөгезле эре терлек үрчеме, 516 баш тана һәм 35 үгез, барлыгы 33 миллион сумлык токымлы терлек сатты.
Шулай ук токымчылык хуҗалыклары 358 баш 21 миллион сумлык яхшы нәселле терлек сатып алды. Шуның 162 башы Австралиядән кайтарылган ит токымлы терлекләр.
Крестьян-фермер хужалыкларында
Крестьян –фермер хужалыкларына3786 гектар жир бүленгән. 2009 елда бөртеклеләр 2636 гектарны биләде. Фермерларга минираль ашламалар, ягулык майлау материаллары һәм авыл хуҗалыгы техникасы алу өчен дәүләттән 1 миллион 588 мең сум күләмендә дотация бирелде.
Район буенча 78 фермер хуҗалыгы исәпләнә. Алар игенчелек белән шөгелләнә.
Хезмәт саклау
Районда хезмәт шартларын яхшыртырга, эшчәннәрнең сәламәтлеген кайгыртуга зур әһәмиәят бирелә. Әлеге чорда район авыл хуҗалыгы идарәлеге хезмәтне саклау, бәхетсезлек очракларына юл куймау закончылык таләпләренә ярашлы рәвештә эшчәнлекне максатчан алып бара.
Хезмәтләндерүче предприятиеләрдә
Узгән ел хезмәтләндерүче предприятиеләр тарафыннан оешмаларга 42 миллион 452 мең сумлык хезмәт күрсәтелде. Муниципаль ашлык кабул итү предприятиесе һәм Элита муниципиаль унитар предприятиесе елны табышлы тәмамлады, 3,5 һәм 0,6 процент рентабельлеккә иреште.
“Чәрмәсән” токымлы кошчылык фабрикасы сатудан 122 миллион 928 мең сум табаш алды.
Кадрлар турында хәстәрлек- заман таләбе
Агросәнәгаь комплесындагы барлык эшчәнлекне кадрлар хәл итә.Бүгенге көнд авыл хуҗалыгы җитештерүендә 2753 кеше хезмәт сала.Хуҗалыкларда агрономнар, ветерианария табиблары, зоотехниклар, инҗенерлар җитешми. Шуңа күрә Башкортстан дәүләт университетын тәмамлаучыларны хуҗалыкларга эшкә кайтару көнүзәк мәсьәләдә булып тора
Менә шулай матур итеп.яшәп район халкы хезмәттә, спортта, мәдәни бәйгеләрдә җиңеп гел
алгы сафта атлаулары дәвам итә.2010 ел Чакмагыш районының барлыкка килүенә 80 ел тулу
уңаеннан ирешелгән уңышларга,халкыбызның тормышын яхшыртуда, районыбызның икътисадын
ныгытуда аның акыллы җитәкчеләренә, булдыклы ярдәмчеләренә, авыл хуҗылыгы хезмәткәрләренә һ.б багышлауларымны сезне яраткан райондашларымның ихлас тшбрикләве итеп кабул итегез.

Сөйгән халкыма багышлаулар,
Исемнәрен йөртәм күңелемдә
Чакмагышым

Чакмагышым, йөгереп кайттым,
Юл төшмәсә, атладым.
Синдә тудым, сине сөйдем,
Олы хисне ватмадым.
Синнән гүзәл, синнән якын
Башка җирләр тапмадым.

Юл төшмәсә, хатлар яздым,
Җавап килсә – ятладым.
Чакмагышым, син – җанашым,
Синең данны сакладым.
Синнән гүзәл, синнән якын
Башка җирләр тапмадым

Яланаякларга келәм
Булды хәтта акланың,
Соңгы сулышыма кадәр
Сиңа кара якмадым.
Синнән гүзәл, синнән якын,
Башка җирләр тапмадым.

Халкымның изге улы
Чакмагыш район хакимиәте башлыгы
Авыл хуҗалыгы фәннәре докторы, Башкортстанның
атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре
Йосыпов Риф Сәгъдәтулла улына

Син халкымның изге улы
Ямьләдең дөнья йөзен.
Яшәр өчен көч-дәрт биреп
Дус иттең безне бүген.

Кушымта:
Син булганга дөнья матур
Җанлы чәчкәләрмени!
Без яшәгән туган җиргә
Шатлык чәчкәннәрмени!

Син халкымның изге улы
Матур эшләрегез бар.
Дарья судай талу белмәс
Ярсу йөрәгегез бар.

Кушымта шул ук
Син булганга без бәхетле
Уңыш телим эшеңә.
Җырлар җырлыйм өр яңасын
Син иң изге кешемә.

Гомерләрем уза диеп
Уфтанма син ярадан.
Кырларың өстеннән очып
Җыр сузам мин яңадан
Кушымта;

Туган якларыма – горурлык
Чакмагыш район хакимиәте башлыгы
Авыл хуҗалыгы фәннәре докторы, Башкортстанның
атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре
Йосыпов Риф Сәгъдәтулла улына

Борчу чакта сиңа барганым бар,
Хезмәт дәрте синдә сүнмәгән.
Әтиемдәй игътибарлысың син,
Һич кем юктыр сине сөймәгән.

Яз нурлары җирне назлагандай
Кыш җитсә дә җылы иртәләр.
...Хаким башлы булса – безгә рәхәт,
Акыллы дип сине йөртәләр.

Кече яшьтән уңган, тырыш булдың,
Үрләр үрең тау һәм сырт сыман.
Гаделлегең чәчкә далалары,
Уңганлыгың яшен, ут сыман.

Синең хезмәт – кара тиргә батып
Гүзәллеккә күккә үрләвең.
Гел яхшыга, кеше бәхете өчен
Өзеләдер синең үзәгең.

Бу төбәктә сиңа тиңнәр юктыр,
Иген урып, йөкләр күтәрдең.
Ә төннәрне фәнни хезмәт белән
Гыйльми эшләр язып үткәрдең.

Горурланам: чын галим сың икән,
Матурларга килдең Җир шарын.
Бу сыйфатлар үрнәк балаларга,
Сөенәмен күреп мин барын.

Тормыш авырлыгын җиңеп чыктың,
Изге эшең биек, урын юк.
Галимлегең матур, гөл бакчасы
Туган якларыма – горурлык!

Хезмәтеңнең гектар көче
Башкортстанның һәм Русиянең] атказанган
авыл хуҗалыгы хезмәткәре, авыл хуҗалыгы фәннәре
кандидаты,“Базы” авыл хуҗалыгы җитештерү
кооперативының генеральный директоры
Вадим Васильевич Соколовка

Горурланып шигырь итеп язам
Тырыш хезмәтләрең хакында.
Күкрәк көчең, дәртең багышладың
Туган җирең, илең, халкыңа.

Шушы җиргә тозлы тирең тамган,
Шушы җирдә нәсел тамырың.
Әтиеңнән күчкән уңганлыктыр,
Күтәрдең син йөкнең авырын.

Сиңа дәшә гөлле алмагачлар,
Нурын сибә кояш елмаеп.
Болын тургайлары җырын суза,
Һавалардан очып, моңаеп.

Матурларга килдең син дөньяны,
Көч-гайрәттән талант бөркелгән.
Синең хезмәтеңнең гектар көче
Алтын элитага кертелгән.

Бик күпләргә тугры юлдаш булып
Һөнәреңне сөйдең нибары.
Синең шушы артык гадилегең
Бар исемнән итә югары/

Йөрәк җылылыгын бирдең безгә.
Халкың өчен ярдәм кыласың.
Юл күрсәтеп, гыйльми белемең белән
Күңелләргә нурлар сузасың.

Халкым өчен генә тугансың
Вадим Васильевич Соколовка

Тудың ямьле май аенда,
Юмашың торган көтеп.
Салават орден бүләген
Куярга үрнәк итеп.

Хезмәтеңдә бөркет көче,
Май кояшы йөзеңдә.
Көнгә матур нурлар өсти
Юмашымның үзен дә.

Күңелләргә канат куйдың,
Син моңа үзең хаклы.
Ярышларда гел макталып,
Данладың туган якны.

Матурладың дөньябызны,
Син лачын кош – киекме?
Шатланабыз биек очтың
Соклансыннар диепме.

Тудың ямьле май аенда
Йөз ел яшә кимендә.
Бүген синең юбилеең,
Синең туган көнең дә.

Таянычы булдың авылымның
Башкортстанның атказанган авыл хуҗалыгы
хезмәткәре ООО Ураҗай директоры
Иванов Аркадий Степановичның
юбилее уңаеннан язылган шигырь

Картайганны сизми калдым, дисең,
Син һаман да япь-яшь, сөйкемле.
Тик шаярып кына чәчләреңне
Акка буягансың шикелле.

Чал килешә, диләр, ир-егеткә
Килешә ул сиңа бигрәк тә,
50 яшь – ул картлык түгел әле
Ташып торгач көчең йөрәктә.

Хезмәт дарьясына кереп чумып,
Оештыру эшен башкардың.
Хуҗалыкны тартып үргә мендең,
Сабан сөреп, җирне актардың.

Таянычы булдың авылымның
Хезмәт сөеп, үзең сөелдең,
Көчле күчең халкың өчен генә
Шуны күреп һәрчак сөендем.

Сабыр да син, гади, кешелекле,
Бик күпләргә үрнәк тормышың,
Сиңа Ходай бөек сәләт биргән,
Шуңа уңай тоткан бар эшең

Шәп кеше
“Чермәсән”токымлы кошчылык фабрикасы
директоры Башкортстанның атказанган авыл
хуҗалыгы хезмәткәре Хаҗиев Ригат Нурый улына

Мәйдан тоттың тормыш яланында,
Синең куллар таза имәннән.
Кояш белән яшен көче синдә –
Бүләк булып калган әткәңнән.
Туган ягың – Бәйки авылы синең,
Шушы җирдә нәсел тамырың.
Күз җитмәслек биеклеккә менеп
Күтәрдең син йөкнең авырын.
Хөкүмәтем сиңа орден бирде
Тырыш хезмәтләрең хакына.
Изгелегең, бөтен матурлыгың
Туган җирең, илең, халкыңа.
Куз шикелле заман, күпләр белә
Иреннәрне кайгы көл итә.
Бу тормышның яман җилләренә
Каршы тордың, сиңа шул җитә.
Дистә еллар –җитәкчелек эше,
Кешеләргә бәхет түшәдең.
Күрәсеңме нинди саф күңелең?
Тормыш кузларында пешмәдең.
Янып үтеп, кердең ямьле җәйгә,
Синең исемең мәңге саклансын.
Моны күреп мин дә сөенәмен,
Шәп кешесең, син бит – якташым.

Йөрәгемдә тибет көче

Район хакимиятенең эшләр оештыручысы
Бикмөхәммәтов Фәдис Гыйлемҗан улына

“Дустым “ диеп әйтер кеше булу,
Бик зур бәхет бит ул дөньяда.
Шатлыкларың булса – уртак була,
Кайгыларың булса – югала.
Кулларыңа алдың җырларымны,
Иркен сулыш алып куй әле!
Тормыш мәшәкатен онытып тор,
Яннарыма утыр кил әле!
Ялгыз булсаң, сабырлык та бирәм,
Дус һәм юлдаш булсын җырларым.
Сырхау булсаң, изге теләкләрем
Дәваласын сине, моңнарым.
Гашыйк утларында янсаң әгәр,
Мәхәббәтнең сафын өләшәм.
Изге хисем бирсен татлы сөю
Еллар аша сиңа эндәшәм.
Җырларымны әгәр кулыңа алсаң,
Йөзләреңдә нурлар күренер.
Изге теләгемнең сихри көче
Синең җанга үтеп сибелер.
Йөрәгемдә тибет көче яна,
Үзем сезнең өчен җан атам.
Нурлар чәчәм шушы моңнар белән,
Чөнки, сине Кешем яратам.

Иске Балак офыклары
Чакмагыш район Хакимияте башлыгы урын--
басары, район финанс идарәсе начальнигы
Фәезов Равил Хәмит улына

Иске Балак офыкларың,
Бәрәкәтле киң далаң.
Гүзәллегең күңелләрдә,
Синең яктан моң алам.
Шаулый иген басулары