Нигезләү - 12

- Бернинди акчага да сатып алып булмый торган әйберләр күп. Ә хәзер, әгәр сез миңа атом энергостанциясе белән якындагы шәһәргә ничек барып җитәргә дисәгез, мин сезгә бик рәхмәтле булачакмын.
- Туктагыз! - Барр ябык кулларын алга сузды. - Сез кая ашыгасыз? Сез минем янга килдегез, ләкин мин сезгә сораулар бирдеммени? Халык әле һаман да баш күтәрүчеләр дип аталган шәһәрдә сезне беренче солдат яки каравылчы туктатачак, ул сезнең акцентыгызга яки киемегезгә игътибар итәчәк.
Карт урыныннан торды да, шкаф янына килеп, аннан ниндидер бер китапчык чыгарды.
- Бу минем паспортым – ялган нәрсә, аның белән мин йөгердем дә.
Барр паспортны Мэллоу кулына тоттырды һәм бармакларын шунда тотты.
- Тасвирлау туры килми, ләкин әгәр сез баш калкытмасагыз, аны, мөгаен, карамаячаклар.
- Ә сез? Сездә документ калмаячакмы?
Карт көлеп җибәрде.
- Я, нәрсә соң?! Тагын бер саклык. Телегезне тотып торыгыз. Сезнең акцент - варвар, сезнең идиомнар сәер, һәм вакыт-вакыт сез күптән онытылган архаизмнарны кулланасыз. Сез никадәр азрак сөйләшсәгез, шулкадәр азрак шик тудырачаксыз. Ә хәзер мин сезгә шәһәргә ничек эләгүегезне аңлатырмын.
Биш минуттан соң Мэллоу юк иде инде. Ләкин планетадан чыгып китәр алдыннан ул бер генә минутка иске патриция йортына кайтты. Икенче көнне иртән Онум Барр өйдән үз бакчасына чыккач, ул ишек янында гадәттә йолдыз бортына төялә торган азык-төлек белән тутырылган зур тартма тапты. Аларның кыяфәте һәм тәме чит, ләкин яхшы сыйфатлы иде, һәм алар озакка җитәргә тиеш иде.

11.
Техэшче тәбәнәк буйлы, шома гына ялтыраган тире иде. Кыска чәче арасыннан баш сөяге ялтырап тора. Аның бармаклары авыр балдаклар белән бизәлгән, киемнәреннән хуш ис аңкып тора иде. Мэллоу өчен бу тук күренгән планетада беренче кеше иде.
Ул җирәнеп иреннәрен бөрештерде.
- Я, тизрәк сөйләгез, сезгә нәрсә кирәк? Мине эшләр көтә. Сез чит ил кешесе бугай? - Техник, Мэллоуга шикле генә карап, аның костюмына карап алды.
- Әйе, мин башка системадан, - дип җавап бирде Мэллоу тыныч кына. - Ләкин моның әһәмияте юк. Кичә кич мин сезгә кечкенә генә бер бүләк җибәргән идем...
Тегесе борынын селкеткәләп куйды.
- Мин аны алдым. Кызыклы нәрсә. Бәлки, мин аңа кайчан да булса файдаланырмын да.
- Минем сезнең өчен башка, тагын да кызыграк бүләкләрем бар. Кая кызыграк.
- Әйе-е, - дип уйланып сузды техник. - Минемчә, мин сезне үртәргә өлгердем инде. Беренче очрак түгел. Берәр чүп-чар бүләк итмәкче буласызмы: аз гына акча, кием-салым, икенче сортлы асылташлар - сез, сатлык җан, техника сатып алырга була дип уйлыйсызмы?
Аның аскы ирене нәфрәт белән алга таба сузылды.
- Ә мин сезнең алмашка нәрсә теләгәнегезне беләм. Күпләр инде бу искиткеч идеягә тотынганнар. Сез безнең кланга кабул ителергә телисез. Без билгеле бер юл белән безне атом энергиясе серенә һәм приборлар белән ничек идарә итәргә кирәклегенә багышлавын телисез. Сезнеңчә, әгәр бу этләр Сивеннадан икән - ә сез чит ил кешесе, бәлки, яхшыга да булса - көн саен үз фетнәгез өчен җәза алып киләләр икән, сез күбрәккә хезмәт итә алырсыз дип уйлыйсызмы? Техник хезмәткәрләр сословиесенең өстенлекләреннән һәм протекцияләреннән файдалансагыз, зуррак булыр?
Мэллоу сүз кыстырырга теләгән иде, ләкин техник кинәт үкереп җибәрде:
- Ә хәзер сакчыларны чакыртканчы чыгыгыз! Сез нәрсә уйлыйсыз, мин ышанычны бирәм дип уйлыйсызмы? Монда миңа кадәр эшләгән Сивенна хыянәтчеләре, бәлки, моңа риза булыр иде. Ләкин сез хәзер башка кеше белән сөйләшәсез! Бөек Галактика, мин шушында басып торам һәм ни өчен үз кулларым белән сезне урында үтермәдем икән дип гаҗәпләнәм!
Мэллоу үзалдына елмаеп куйды. Бу сөйләм тоны буенча да, эчтәлеге буенча да иң гади фарс иде, һәм техник моны бик яхшы аңлый иде.
- Сезнең зирәклегегез, өч пункт буенча ялгышасыз. Беренчедән, мин сезнең лояльлегегезне сынап карарга килгән наместник шымчысы түгел. Икенчедән, минем бүләкләрем шундый: аларны ала алса, алардан иң олуг августлы персона да чирканмас иде. Һәм өченчедән, мин сездән бик аз, бары юк кына нәрсә телим.
- Сез моны болай гына күз алдына китерергә тырышасыз...
Бу юлы техник килбәтсез сарказм белән сөйләшә иде.
- Ә, ярый, император үзе көнләшерлек нинди нәрсә соң ул? Әллә сез үз мәрхәмәтегез белән миңа императорда булмаган нәрсәләрне бүләк итәргә җыенасызмы?
Һәм ул шаркылдап көлә башлады.
Мэллоу урыныннан торды да кәнәфине бер читкә этәрде.
- Мин сезне күрер өчен өч көн көттем, ләкин минем демонстрация нибары өч секунд алачак. Әгәр сезгә кыенлык килмәсә, кулыгыз тоткасын сезнең янда гына күрәм.
- Ә?..
- Һәм мине атып үтерегез, ни өчен мин сезгә бик рәхмәтле булачакмын.
- Нәрсә?
- Үлсәм, сез полициягә мин сезне сатып алырга һәм гильдия серләрен белергә тырышып караганымны белдерерсез. Сез шуның белән дан казанасыз. Әгәр дә мин үлмәсәм, сезгә үземнең көч кырымны бүләк итәм.
Техник беренче тапкыр килүчене тыгыз итеп каплаган томанлы шәүләгә игътибар итте, әйтерсең лә, ул энҗе тузаны белән капланган иде.
Блуттан төбәп, ул чакмага басты. Атом разряды белән тотылган һава молекулалары Мэллоу фигурасының контурларын сызыклаган ялтырап торган җепләргә әверелде һәм хәлсезләнеп аягына егылды.
Җимерелүнең атом көчләре яклап чыгарга маташкан арада, Мэллоу йөзенең тыныч кыяфәтен саклап калды. Бластер аягы белән идәнгә егылды.
- Императорның шәхси көч кыры бармыни? - дип сорады Мэллоу. Ә сездә ул булырга мөмкин.
- Әйтегез әле, сез техникме? - дип, тотлыга-тотлыга, котырынган техник мыгырданды.
- Юк.
- Алайса... ул чагында сез моны каян алдыгыз?
Сезгә нинди аерма? - Мэллоуның тавышы салкын һәм нәфрәтле иде. - Сезгә кирәкме бу, юкмы?
Нечкә бау идәнгә төшеп китте.
- Тотыгыз.
- Шул гынамы? - диде техник гаҗәпләнеп.
- Шул.
- Ә энергия каян алына соң?
Мэллоу бармагы кара кысалы зур буынга күрсәтте. Техник чылбырга игътибар белән карады, һәм аның йөзе акрынлап кан ага башлады.
- Сэр, мин техник, өстәвенә, өлкән техник. Мин егерме ел инспектор булып эшлим һәм Транториан университетында Бөек Блердан укыдым. Әгәр дә сезнең шарлатан оятсызлыгы мине зурлыгындагы контейнер... чикләвек белән, шайтан алгыры, үзендә атом генераторы булырга мөмкин, дип ышандырырга тырышса, мин сезне протектор янына нәкъ өч секундтан җибәрәм.
- Булдыра алсагыз, үзегез тикшерегез. Мин дөресен әйттем.
Техникның кыяфәте әкренләп үзгәрә барды, ул әкрен генә бил тирәли чылбырын борып, аннары, Мэллоу ишарәсенә ияреп, тотканы борды. Техниканың болганчык күләгәләре баштанаяк әйләнгән. Ул бластер күтәрде дә икеләнеп калды. Пистолет рычагын иң ким дигәндә акрын гына куеп, техник көзән җыерып, чакмага басты - һәм атом нуры куртка буйлап зарарсыз гына шуып китте. Техник кисәк кенә борылып карады.
- Әгәр хәзер мин сезне үтерсәм, көч кырын үземә калдырсам?
- Карап карагыз әле, - диде Мэллоу, - сез нәрсә соң соңгы үрнәкне мин сезгә бирдем дип уйлыйсызмы? - һәм ул да томанлы яктыга чумды.
Техник, борчылып, кеткелдәп куйды һәм бластер өстәлгә егылды.
- Теге кечкенә хезмәт ничек соң, сез миннән көткән теге юк-бар нәрсә?
- Мин сезнең генераторларыгызны карарга телим.
- Моның тыелуын аңлыйсызмы? Без икебез дә һавага очып китә алабыз, әгәр...
- Мин аларга кагылырга яисә тагын берәр нәрсә эшләргә җыенмыйм. Мин аларны ерактан күрергә генә телим.
- Әгәр булмаса?
- Ярый алайса, сезнең запаста көч кыры калачак, ә минем әле бик күп әйберләр бар. Мәсәлән, мондый басуны җиңү өчен махсус булдырылган бластер.
- Һ-м-м, - техникның күзләре ялтырап китте. - Әйдәгез минем белән.

12.
Техникның йорты шәһәр үзәгендә диярлек тәрәзәләр һәм ишекләрсез зур куб астында урнашкан зур булмаган ике катлы бина булып чыккан. Анда җир асты юлы буйлап үтеп, Мэллоу энергостанциянең тыныч ионлаштырылган атмосферасына эләккән. Унбиш минут эчендә ул, бер сүз дә дәшмичә, проводник артыннан иярде. Сәүдәгәрнең күзләре бер генә нәрсәне дә ачып салмаган. Ләкин ул бернәрсәгә дә тимәде. Ниһаять, техник киеренкелектән тончыккан тавыш белән әйтте:
- Ничек инде, җитәрме? Мин бу эштә минем кул астындагыларга ышана алмыйм.
Мэллоу ирония белән: - Сез аларга гомумән нәрсәдә дә булса ышана аласызмы?! - дип куйды. Шуңа да карамастан, барысы да тәртиптә. Җитәрлек.
Алар кабинетка кайттылар һәм Мэллоу уйчан гына сорады:
- Һәм бу генераторларның барысы да сезнең кулыгыздамы?
- Берсенә кадәр, - диде техник горурлык белән.
- Һәм алар эш хәлендә?
- Бик дөрес.
- Әгәр ватылсалар?
Техника ачуланып башын чайкады.
- Алар сынмаячак. Алар беркайчан да сынмаячак, чөнки мәңгегә төзелгән иделәр.
- Мәңгелек ул - бик озак вакыт. Әйдәгез, фараз итик...
- Бу һич тә фәнни түгел - мөмкин булмаганны уйларга кирәк.
- Ярый, ярый, мин хәзер бластерым белән генераторның иң мөһим детален җимерер идемме, әллә кварц Д-трубкасын ватар идемме?
- Ул чагында, - дип ярсып кычкырды техник, - мин сезне үтерер идем.
- Әйе, мин моны беләм. Мэллоу да хәзер шулай ук кычкырды. Ләкин генератор белән нәрсә булыр иде? Сез аны төзәтә алыр идегезме?
- Сэр! - Техник һәр сүзне кабатлады. - Сез теләгәнегезне намус белән алдыгыз. Мин сезне алдамадым. Ә хәзер китегез! Мин сезгә бүтән бернәрсә дә тиеш түгел!
Мэллоу аңа иронияле хөрмәт белән баш иде һәм чыгып китте. Ике көннән соң ул базада "Ерак Йолдыз"ның Терминус планетасына бару өчен аның кайтуын көткән иде.
Тагын ике көннән соң техникның көч кыры эшләми булды, һәм ул чылбырны ничек кенә селкетмәсен, нинди ләгънәтләр төшмәсен, балку бүтән күренмәде.

13.
Ярты ел эчендә беренче тапкыр Мэллоу үзенә җиңеләергә рөхсәт итте. Бөтенләй чишенеп, ул үз йортының кояшлы бүлмәсендә чалкан ята иде. Аның кояшта янган мускуллы куллары як-якка җәелеп ята, мускуллар сулыш ала.
Мэллоу янында утырган кеше аның иреннәренә сигара алып кабызды. Аннары икенчесе очын тешләде - үзе өчен.
- Сез артыгын эшләгәнсез. Сезгә озакка сузылган ял кирәк.
- Бәлки, Джаэль. Ләкин мин киңәшче кәнәфиендә ял итәрмен. Мин бит ул кәнәфине алырга җыенам, сез миңа ярдәм итәрсез.
Анкор Джаэль кашларын күтәрде.
- Ә минем монда ни катнашым бар?
- Ничек инде ул алай? Беренчедән, сез сәясәттә карт бүре. Икенчедән, сез үз портфелегездән Джоран Сатт хезмәтләре аркасында мәхрүм калдыгыз - мине Совет әгъзасы итеп күрүгә караганда, тизрәк күзен югалтырга риза булган кеше. Сез минем шанслар аз дип саныйсыз, шулай бит?
- Күп түгел, - диде элеккеге мәгариф министры. Сез Смирно беләнме?
- Юридик яктан моның әһәмияте юк. Мин Нигезләүдә белем алдым.
- Бала булмагыз. Кайчан бу алдан күрүчәнлек, үз кануннарыннан башка, нинди дә булса кануннарга буйсынган? Ә сезнең кеше турында ничек? Ничек аны?.. Джеймс Твер? Нәрсә ди ул?
Мэллоу тыныч кына җавап бирде: - Ул минем әле бер ел элек Советка уза алуым турында сөйли. Ләкин Тверның тирән уе һәм фикере юк, һәм аның барыбер берни дә барып чыкмас иде. Ул кычкырып кычкыра, ләкин бу очракта бу аз. Мин Советка узарга тиеш. Миңа да сез кирәк.
- Джоран Сатт - планетада иң акыллы сәясәтче, һәм ул сезгә каршы булачак. Мин аны җиңә алуымны гарантияли алмыйм. Сатт кансыз һәм пычрак көрәшә белми дип уйламагыз.
- Минем акчам бар.
- Бу инде яхшырак. Ләкин алдан ук белеп тору өчен бер өем акча кирәк.
- Минем өем алар.
- Ярый, нәрсә эшләргә мөмкин, карармын. Тик аннары гына идәндә атынырга да, сезне үземә тарттым, дип ялварырга кирәкми... Кем бу?
Мэллоуның ирен читләре аска төште, һәм ул:
- Күрүемчә, Джоран Сатт үз шәхесе. Вакытыннан алда килдем, ләкин мин аны аңлыйм. Мин болай да аннан ай буе качам. Карагыз әле, Джаэль, күрше бүлмәгә узыгыз да микрофонны кабызыгыз. Мин сезнең барысын да ишетүегезне телим. Ул Совет әгъзасын ачык аяк белән этеп җибәрде дә, урыныннан торып, җилкәсенә ефәк халатын салды. Синтетик кояш яктысы гадәттәгечә алмашынды.
Мэр секретаре тантаналы рәвештә бүлмәгә кереп китте һәм мажорд артыннан ишекне япты.
Мэллоу халат каешын сузды һәм тәкъдим итте:
- Теләсә нинди кәнәфиен сайлагыз, Сатт.
Тегесе хәтта елмаймады да. Ул ярыйсы ук уңайлы кәнәфи сайлап алды, ләкин кырыена гына утырып, бер генә минутка да хәлсезләнмәде.
- Әгәр башта үз шартларыгызны әйтсәгез, без турыдан-туры эшкә күчә алачакбыз, - диде Сатт.
- Сез нәрсә турында?
- Минем сезне үгетләвемне телисезме? Ярар, яхшы. Мәсәлән, сез Корелда нәрсә эшләдегез? Сезнең хисап тулы булмады.
- Мин сезгә моннан күп айлар элек хисап биргән идем. Ул чагында сез канәгать идегез.
- Әйе. - Сатт уйчан гына бармагы белән маңгаен сөртте. - Ләкин шул вакыттан бирле сезнең гамәлләрегез зур әһәмияткә ия булды. Без сезнең планнарыгыз турында күп беләбез, Мэллоу. Без төгәл беләбез, сез күпме яңа заводлар ачкансыз, барысын да нинди тизлек белән эшләвегезне беләсез, һәм моның сезгә ничек узачагын да беләбез: үзегезгә тап төшергән сарай, - Сатт салкын караш белән әйтте - аена күбрәк тарта торган еллык эш хакымга караганда, һәм сез бара торган юл - Нигезләүнең югары катлаулары буенча бик мөһим һәм кыйммәтле юл.
- Я, ничек соң? Бәхәсләшмим, сезнең, әлбәттә, бик яхшы шымчыларыгыз бар, тик бу нәрсә турында сөйли?
- Бу әле бер ел элек булмаган акчагыз барлыгын сөйли. Һәм бу гомумән теләсә нәрсә турында сөйли... мәсәлән, сез Корелдә яхшы килешү төзедегез, аның турында без берни дә белмибез. Каян сездә шундый акчалар?
- Кадерле Сатт, сез минем бу турыда сөйләвемне көтмисез бит?
- Юк.
- Мин шулай уйладым да. Һәм нәкъ менә шуңа күрә мин сезгә үзем әйтәм. Алар миңа туп-туры Корел командоры сандыгыннан агылалар.
Сатт күзләрен йомды.
Мэллоу елмайды да дәвам итте:
- Ләкин, кызганычка каршы, сезнең өчен бу акча бик законлы. Мин Баш Сәүдәгәр һәм акчаны мәкерле тимер яки аксак белән, командорга бирергә мөмкинлек булган кайбер әйберләрне алмаш буларак алам. Минекеләр 50 процент табыш - Нигезләү белән контракт буенча. Икенче яртысы хөкүмәткә һәр ел ахырында бара, барлык яхшы гражданнар салым түли.
- Сезнең хисапта сәүдә килешүләре турында бернинди дә телгә алу булмады.
- Анда шулай ук теге көнне мин иртәнге ашка ашадым, яки минем яңа сөяркәм исемен, яки тагын шундый ук зур булмаган берәр нәрсә ашадым, дип телгә дә алмадылар. - Мэллоу елмаюы гримаска күчте. - Миңа җибәргән булды, - дип өземтә китерәм сезне, - күзләрегезне һәм колакларыгызны ачык тоту өчен. Мин аларны беркайчан да япмадым. Сез Нигезләүнең өч сәүдә корабы әсирлеккә алынган кешеләр белән ни булганын ачыкларга теләдегез. Мин алар турында берни дә ишетмәдем һәм күрмәдем. Сез Корелның атом энергиясе бармы-юкмы икәнен ачыкларга теләдегез. Минем хисапта командорнын сакчыларының атом бластерлары турында әйтелә. Башка билгеләрне мин очратмадым. Ә ул бластерлар - иске империя реликтлары гына һәм, бәлки, күптән эшләмидер.
Шулай итеп, мин боерыкларга иярдем, ләкин мин ирекле кеше, шулай булгач, ничек теләсәм, шулай эшли алам. Нигезләүнең кануннары нигезендә, Төп Сәүдә үзе теләгән урында яңа сату базарларын ачарга һәм керемнең илле процентын алырга хокуклы. Сездә каршылыклар бармы?
Сатт саклык белән генә карашын диварга таба борды да ачу белән җавап бирде:
- Барлык сәүдәгәрләрнең товарларны сатып, динне ныгыту һәм тарату гадәте.
- Мин йолаларга түгел, кануннарга буйсынам.
- Кануннардан югарырак торган йолалар булган заманнар бар.
- Ул чагында мәхкәмәгә мөрәҗәгать итегез.
Сатт, күзләре эчкә баткан кебек, караңгы күзләрен аңа таба күтәрде.
- Нәрсә сөйлисең инде, сез барыбер Смирнодан келген кеше. Күченү дә, мәгариф дә сезнең каныгызның бозыклыгын үзгәртә алмадылар кебек. Шулай да тыңлагыз һәм аңларга тырышыгыз. Бу акчага да, сату базарларына да катнашы юк. Бөек Галактик Империянең киләчәге безгә бәйле икәнен исбатлаучы Хари Сэлдон тәгълиматы бар. Һәм без барган юлдан без берничек тә борылырга тиеш түгел. Дин - Сэлдон планын гамәлгә ашыру өчен мөһим инструмент. Аның ярдәмендә без Дүрт Корольлекне контрольдә тоттык, гәрчә алар безне шырпы кебек сындыра алган мизгел булса да. Бу аерым кешеләрне дә, бөтен дөньяларны да контрольдә тотарга мөмкин булган иң яхшы корал.
Сәүдә үсешенең һәм сәүдәгәрләрнең барлыкка килүенең беренче сәбәбе - динне мөмкин кадәр тизрәк тарату һәм аның белән бергә яңа техника һәм яңа икътисад кертү.
Сатт тын алу өчен туктап калды, ә Мэллоу тыныч кына:
- Мин бу теорияне беләм һәм аны бик яхшы аңлыйм.
- Менә ничек? Бу мин көткәннән дә бигрәк. Ул чагында сез үзегез күрергә тиешсез, планетаның икътисади хәлен ясалма рәвештә көчәйтә ала торган файдасыз приборларны күпләп сату өчен сату омтылышыгыз, безнең контроль астыннан атом энергиясе чыкканда, - боларның барысы да без инде йөз ел дәвамында тотып торган сәясәтнең тулысынча уңышсызлыгы белән тәмамланырга мөмкин.
- Искергән, куркыныч һәм файдасыз сәясәткә әйләнү өчен җитәрлек вакыт. Сезнең сәясәтегез дүрт Корольлек белән эштә никадәр генә яхшы өлгерсә дә, аны бөтен периферия белән сирәк планета кабул итте. Без Корольлекләр өстеннән контрольне алганнан соң, Галактикның берсе Сальвор Хардинның халык руханиларын һәм хорафатларын ничек файдаланганлыгы турында тарихның аннан күпме эмигрантлар таратканын белә. Әгәр ул имеш-мимешләр җитәрлек булмаса да, моннан егерме ел элек Асконь эше боларның барысын ике тапкыр аңлатты. Хәзер бөтен перифериядә планетага бер генә рухани җибәрсә дә, бер генә идарәче дә аны кертмәячәк. Ул тизрәк үзенең бугазын кисәчәк. Мин Корелга яки башка дөньяга алар кабул итмәгәнне тагарга теләмим. Юк, Сатт. Әгәр дә атом энергиясе аларны куркыныч итә икән, сәүдә аша ихлас дуслык чит ил рухи хакимиятенә нигезләнгән көчле контрольгә караганда күп тапкырлар яхшырак булачак, ул, бераз хәлсезләнеп, үзен тулысынча дискредитацияли һәм үзеннән соң үлем куркынычыннан һәм нәфрәтеннән башка берни дә калдырмый.
- Бик матур сөйләм, - диде Сатт цинизм белән. - Ләкин әңгәмәбез башлануга әйләнеп кайтыйк. Сезнең шартлар нинди? Сез үз идеяләрегезне минекенә алыштыру өчен нәрсә телисез?
- Минем карашларым сатыла дип уйлыйсызмы?
- Нигә алай булмасын, - диде салкын җавап. Бу сезнең эш түгелмени - сатарга?
- Тик табыш белән генә. - Мэллоу тыныч булып күренде. - Сез миңа алганнан да күбрәк тәкъдим итә алырсызмы?
- Яртыгыз түгел, ә өч чирек керемегез була аласыз.
Мэллоу кыска гына көлеп куйды.
- Искиткеч тәкъдим. Әгәр мин сезнең шартларыгызны кабул итсәм, хәтта бөтен табыш да мин хәзер алган уннан бер әйбердән ким булачак. Кызыклырак берәр нәрсә тәкъдим итегез.
Кинәт Сатт йодрыкларын йомарлады.
- Шулай ук сез үзегезне төрмәдән коткарып кала аласыз. Үз дигәнемә ирешсәм, ким дигәндә, егерме яшьтән. Хәзер үзегезнең табышыгызны санагыз.
- Әгәр сез үзегезне куркыныч астына куя алсагыз, монда бернинди дә җай чыкмады.
- Булыр. Сезне үтерү өчен хөкем итәчәкләр.
- Нинди үтерү? - дип мыскыллы гына сорады Мэллоу.
Саттның тавышы карлыккан кебек булды, гәрчә ул һаман да шулай акрын сөйләшә иде.
- Нигезләүдә хезмәт иткән Анакреон руханисы үтергән өчен.
- Ах, менә ничек? Сезнең дәлилләрегез кайда соң?
Мэрнын секретаре алга таба иелде.
- Мэллоу, мин шаяртмыйм. Беренчел тикшерү тәмамланган. Миңа бары тик бер кәгазьне генә имзаларга кирәк - һәм Хобер Мэллоу, Баш Сәүдәгәр, эше башланачак. Сез үз кулыгыз белән Нигезләүнә гражданы җәзалауларга салдыгыз һәм чит кешеләр кулыннан үлемгә дучар булдыгыз. Мэллоу, мин сезгә тиешле җәзаны булдырмас өчен, уйларга биш секунд бирәм. Мин шәхсән сезнең баш тартуыгызны теләр идем. Сез, яңа кулга алынган дус буларак, ышанычсыз дошман буларак, күпкә куркынычсызрак булачаксыз.
Мэллоу тантаналы рәвештә җавап бирде:
- Алайса, соңгы теләгегезне үтәдем дип санагыз!
- Бик шәп! - Секретарь да ачулы гына көлемсерәде. - Бу мэр сезнең белән килешергә тырышырга кирәк, ә мин түгел. Минем бик тырышмаганымны исегездә тотыгыз.
Сатт урыныннан торды да бүлмәдән чыгып китте.
Мэллоу Анкор Джаэльгә карашын күчерде.
- Сез барысын да ишеттегезме? - дип сорады ул.
Тегесе иңбашларын сикертеп куйды.
- Бу идеяне белгәннән бирле, мин аның болай чыгуын бер тапкыр да күрмәдем.
- Сез нәрсә әйтә аласыз?
- Минемчә, тышкы сәясәт рухи көчләрнең өстенлеге - аның идеясе фикс, ләкин миңа калса, аның соңгы максаты һич тә рухи түгел кебек тоела. Мине министрлар кабинетыннан бу темага бәхәсләр аркасында эштән чыгардылар, сез үзегез дә барысын да бик яхшы аңлыйсыз.
- Әлбәттә, аңлыйм. Шулай булгач, аның максаты нинди, сез ничек уйлыйсыз?
Джаэль җитдирәк булып китте.
- Ярар, ул ахмак түгел, шулай булгач, соңгы 70 елда бер генә җиңү дә китермәгән безнең дини сәясәтнең тулысынча банкротлыгын күрергә тиеш. Күрәсең, ул аны ниндидер табыш алу максатлары өчен куллана.
Алга таба. Ышануларга һәм хис-кичерешләргә нигезләнгән теләсә нинди догма корал буларак куркыныч, чөнки беркайчан да аның үзеңә каршы борылмаячагын гарантияләргә ярамый. Инде йөз ел дәвамында без ритуаллар һәм мифларны хуплыйбыз, алар торган саен ихтирамлы һәм традицион була бара... һәм искергән. Күпмедер мәгънәдә, без үз динебез өстеннән контрольне югалттык инде.
Мэллоу таләпчән тавыш белән: - Нинди мәгънәдә? - дип сорады. Әйтегез, мин сезнең нәрсә уйлаганыгызны белергә телим.
- Әйтик, бер дәрәҗәле кеше дин көчен дин өчен түгел, ә безгә каршы куллана, ди...
- Сез Сатт дип әйтергә телисез...
- Сез хаклы. Мин Саттны күздә тотам. Карагыз әле, әгәр мин төрле планеталарда дин хакына Нигезләүгә каршы төрле режимнарны торгыза алсам, сез ничек уйлыйсыз, безнең бер генә мөмкинлек булыр идеме? Ходайга табынган кешеләр армиясен җитәкләгәч, Сатт, мәсәлән, сезнең йөзегездә король була ала иде - бу котылгысыз. Ахыр чиктә, ул бит Хардин беркөнне әйткән: «Атом бластеры яхшы корал, ул ике якка да ата ала», - дигән.
Мэллоу шәрә ботына шапылдатып сукты.
- Ярый, Джаэль, мине бу советка урнаштыр, мин аңа кыйнаш бирермен.
Бераз дәшми торганнан соң, Джаэль мәгънәле генә итеп:
- Белмим, белмим. Руханиның кыйнап үтерү турында нинди сүз бу? Бу бит дөрес түгел?
Мэллоу илтифатсыз гына: - Дөрес, - дип җавап кайтарды.
Джаэль сызгырып җибәрде.
- Аның кире какмаслык дәлилләре бармы?
- Булырга тиеш.
Ул, икеләнеп, өстәп куйды:
- Джеймс Твер аның иң баштан ук кеше иде, гәрчә Сатт минем курста булуымны белмәсә дә. Ә Твер - булган бөтен нәрсәнең шаһиты.
Джаэль башын чайкады.
- Әйе-е, ул чагында начар.
- Начармы? Нәрсә начар монда? Бу рухани, Нигезләүнең үз кануннарына карамастан, планетада булган. Ул Корелиан хөкүмәте тарафыннан приманка, ирекле яки ирексездән кулланылган - мин белмим. Бөтен аек акыл нормалары буенча, минем бернинди сайлау да калмады, һәм мин эшләгәннәр канун кысаларына сыеша. Әгәр дә Сатт эшне мәхкәмәгә бирсә, берни дә эшли алмаячак, тик үзен ахмак итеп күрсәтәчәк.
Джаэль янә башын чайкады.
- Юк, Мэллоу, сез аңламыйсыз. Мин Сатт пычрак сугыша белә дип әйттем инде. Ул гаепләү хөкеменә ирешергә җыенмый да. Ул моның беркайчан да барып чыкмаячагын белә. Ләкин Сатт сезнең халык белән мөнәсәбәтләрегезне бозарга ниятли. Сез аның нәрсә әйткәнен ишеттегез бит. Кайвакыт гореф-гадәтләр кануннан өстен. Сез утырыш залыннан ирекле кеше булып чыга аласыз, ләкин халык руханиларны халыкны кыйнауга ташладыгыз дип уйлаячак, һәм сезнең популярлыгыгыздан эз дә калмаячак. Кешеләр сезнең канун буенча һәм хәтта аннан да бигрәк - акыллы эшләгәнегезне таный. Шуңа да карамастан, аларның күз алдында сез куркак эт, сизмәстән әшәке, кансыз бер хәшәрәт булып калырсыз. Сезне дә беркайчан да Советка сайламаячаклар. Сез хәтта Баш Сәүдәгәр вәкиленнән мәхрүм калырга да куркыныч, чөнки сезне гражданлык хокукларыннан мәхрүм итәргә тәкъдимнәр укыячаклар. Сез бит Нигезләүдә туып-үскән кеше түгел. Сез ничек уйлыйсыз, Саттаны тагын нәрсә теләргә?
Мэллоу киреләнеп кашларын җыерды.
- Менә ничек?
- Минем малай, - диде Джаэль, - мин сезне ташламасам да, нәрсә белән ярдәм итә алам? Сез переделкага эләктегез, җитмәсә тагын нинди...

14.
Хобер Мэллоу, Баш Сәүдәгәр, процессы буенча мәхкәмә утырышының дүртенче көнендә Совет залы сүзнең чын мәгънәсендә тулы иде. Советның бердәнбер әгъзасы үзенең ватылган баш сөяген каргады, шуның аркасында аңа урын өстенә ятарга туры килде. Галереялар, процесска эләгү өчен генә, йогынтыны эшкә җиккән кешеләр тарафыннан түшәмгә кадәр тулган булып чыкты. Калганнары тыштагы зур төркем белән, анда урнаштырылган гигант өч үлчәүле телевизорлар каршында өелешеп утырган.
Анкор Джаэль көчкә-көчкә генә полиция ярдәме белән залга үтте, ә аннары бик сирәк халык арасыннан Хобер Мэллоу кәнәфисе янына узды. Тегесе җиңеләеп борылды.
- Сэлдон белән ант итеп әйтәм, барысы да бетте дип уйладым инде. Таба алдыгызмы?
- Бирегез, монда сез сораганнарның барысы да. *
- Яхшы. Тыштагы халык төркеме нәрсә анда?
- Халык котырына гына.
Джаэль кыюсыз гына кәнәфидә тыпырчынды.
- Сезгә ачык мәхкәмәгә юл куярга кирәк түгел иде. Сез моны эшли ала идегез.
- Ләкин мин теләмәдем.
- Линч мәхкәмәсе турында сөйлиләр. Манлис кешеләре башка планеталарда...
- Мин сездән шуны сорарга теләгән идем дә инде, Джаэль. Ул миңа каршы чиркәү иерархиясен әзерли, әйе?
- Белмим. Тышкы яктан бар да бик яхшы. Йолдызара кануннарга килгәндә, ул, тышкы эшләр министры буларак, гаепләүне җитәкли. Баш рухани белән кардинал кебек, ул фанатиклар төркемен күтәрә...
- Ярар, мөһим түгел. Үткән айда искә алган Хардинның сүзләрен хәтерлисезме? Без аларга бластерның ике якка да ата алуын күрсәтербез.
Залда мэр үз урынын алырга җыенган иде, һәм совет әгъзалары хөрмәт йөзеннән күтәрелделәр.
- Бүген минем чират, - дип пышылдады Мэллоу, - утырыгыз һәм комедияне карагыз.
Мәхкәмә утырышы башланды, һәм биш минуттан соң Хобер Мэллоу, бөтен яктан дошманнарча пышылдап, мэр эскәмиясе каршындагы буш урынга чыкты. Ялгыз нур аны яктырткан, һәм нигез һәм башка планеталарның меңләгән төркемнәре каршындагы телевизорлар экраннарында, шулай ук хосусый телевизорларның дөнья экраннарындагы һәр йортта Баш Сәүдәгәрнең гаять зур кыю фигурасы пәйда булган. Ул тыныч кына сөйләшә башлады.
- Вакытны бушка сарыф итмәс өчен, мин шунда ук миңа гаепләү белдерелгән һәр пунктка аңлатма бирәм. Прокурор интерпретациясендә тәкъдим ителгән рухани һәм халык төркеме турындагы тарихның урыны булган...
Залда шау-шу купты, урамда бик каты кычкырган тавышлар ишетелде.
Мэллоу шау-шу тынганны сабыр гына көтеп торды.
- Ләкин ул ясаган картина камиллектән әле ерак тора. Мин үземә аның кисәтүләрен тулыландырырга мөмкинлек бирүегезне сорыйм. Башта минем хикәямнең эшкә катнашы юк кебек күренергә мөмкин, шуңа күрә алдан ук гафу үтенәм.
Мэллоу алдында яткан кәгазьләргә карамыйча сөйли.
- Прокурор белән сөйләшкән мизгелдән үк башлыйм: минем Джоран Сатт һәм Твер белән очрашкан көннән башлап чиратлашып. Бу очрашуларда ниләр булганын сез беләсез. Безнең бөтен сөйләшүләребез әйтелеп бетте, бу көнне үз фикерләремнән башка миңа берни дә өстәп әйтәсе юк. Мин шикләнүләргә түздем, чөнки урындагы вакыйгалар бик сәер иде. Үзегез уйлап карагыз. Мин бөтенләй диярлек белмәгән ике кеше кинәт миңа табигый булмаган һәм бөтенләй акылга сыймаслык тәкъдимнәр ясый. Аларның берсе, мэр секретаре, миннән дәүләт шымчысы вазифасына алынуымны һәм бу эшне үтәвемне үтенә, бүген сезгә аның табигатен һәм әһәмиятен катгый сер итеп аңлаттылар. Башка кеше, сәяси партиянең надан лидеры, мине Совет әгъзалыгына сайланырга сорый.
Сатт белән барысы да аңлашыла иде - ул миңа ышанмады. Ихтимал, ул мине дошманнарга атом коралы сатам, баш күтәрергә әзермен дип уйлагандыр, бәлки, Сатт вакыйгаларны тизләтергә тырышкандыр яки, һич югы, аларны тизләтә дип уйлагандыр. Ул чагында миссияне үтәү вакытында минем янда аның кешесе булырга тиеш иде. Ләкин соңгы фикер сәхнәдә Джеймс Твер килеп җиткәнче минем башка килмәде.
Твер мине сәясәткә киткән элеккеге сәүдәгәр дип таныштырды, ләкин шуңа да карамастан, элек аның сәүдә карьерасы турында ишеткәнем юк иде, ә минем бу өлкәдә белемем киң. Алга таба. Гәрчә Твер даими рәвештә үзенең белемен Нигезләүдә алуын расласа да, ул, ничек кенә сәер булмасын, Сэлдон кризисы турында берни ишетмәде.
Мэллоу, үзенең әйткән сүзләре һәркемнең аңына килеп җитсен өчен, туктап калды, һәм беренче тапкыр бернәрсә дә бозмый торган тынлык белән бүләкләнде. Терминусның төп халкы барысын да бик яхшы аңлады. Теләсә кайсы башка планетадан кеше бары тик Сэлдон кризислары турында берни дә белми иде. Ләкин бу әле аңларга тиешле нәрсәләрнең соңгысы түгел иде.
Мэллоу дәвам итте:
- Сезнең арада бу кризисның табигатен белмәгән бер генә Нигезләү кешесе дә табылырмы? Бөтен планетада белем бирүнең бер төре генә Сэлдонның тарихи процессы турында теләсә нинди искә төшерүне дә тулысынча булдырмый торган белем бирергә мөмкин.
Шуңа күрә шул ук секундта мин Джеймс Тверның беркайчан да сәүдәгәр булмаганын аңладым. Мин аның миндә руханилар кушуы буенча булуын һәм, бәлки, үзе дә шуларның берсен булуын белә идем. Һичшиксез, сәяси партияне җитәкләгәнче, ул Джоран Саттка сатылган.
Ул чакларда мин караңгы төшкәндәй булдым. Мин Сатның үз-үземә карата максатларын белмәдем, ләкин ул миңа тулы хәрәкәт иреге биргән кыяфәт ясагач, мин кул кушырып утырмадым. Мин башка Тверны минем янга Джоран Сатт рәсми булмаган сакчы сыйфатында бәйләнгәнлегенә шикләнмәдем. Әгәр дә мин аның кармагына тыкмасам һәм аны үзем белән алмаган булсам, Сатт башка берәр нәрсә уйлап табар идем, моны тиз генә аңлый алмас идем. Танылган дошман алай ук куркыныч түгел, һәм мин Тверга минем белән очарга тәкъдим иттем. Ул риза булды. Бу, киңәшче әфәнделәр, ике нәрсәне аңлата. Беренчедән, Твер бөтенләй минем дустым түгел, миңа каршы ачыктан-ачык теләмичә генә, гаепләүне исбатларга тырышуы өчен, ачыктан-ачык каршы күрсәтмәләр бирә торган дустым түгел. Икенчедән, бу минем гамәлләремне руханиның беренче килүе вакытында, аны үтерүдә мине гаеплиләр, - хәзергә сезгә билгесез, чөнки мин алар турында әйтмәдем әле.
Совет әгъзалары, нәрсәгәдер борчылып, үзара пышылдашып алдылар. Мэллоу театраль йөткереп куйды һәм дәвам итте: