Latin

Нигезләү - 05

Total number of words is 4305
Total number of unique words is 1885
36.6 of words are in the 2000 most common words
51.1 of words are in the 5000 most common words
58.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Без сезгә моның ничек булачагын аңлатырга тиеш түгел, 50 ел элек Нигезләү турында дөресен әйтә алмаган кебек үк. Әгәр дә сез безнең анархия чорын ничек кыскартырга теләвебезне алдан белсәгез, безнең План, Энциклопедиянең алдау икәнен алдан белсәгез, ничек барып чыкмас иде. Чөнки мондый белем сезнең гамәлләрегезнең иреген киңәйтә, һәм тигезләмәдә алмашынганнарның өстәмә саны исәпләүләрне мөмкин түгел дип саный. Ләкин сез берни дә белмисез, чөнки Терминуста психологлар юк һәм Алуриннан башка беркайчан да булмаган, ә ул безнең беребез иде. Бердәнбер сүзем шул: Терминус та, аның көрәштәше дә - Галактиканың икенче башында урнашкан Нигезләү - Икенче Галактика Империясенең башлангыч чоры. Сезнең хәзерге беренче кризисыгыз Терминус программалаштырылган юлга куячак. Сүз уңаеннан, бу әле алда торган кешеләр белән чагыштырганда бик җиңел кризис. Гади сүзләр белән әйткәндә, ул түбәндәгедән гыйбарәт: сезнең планетагыз Галактиканың барлык үзәкләреннән аерылган, һәм аңа көчле күршеләре яный. Сез - тиз тарала торган варварварлык белән әйләндереп алынган зур булмаган галимнәр дөньясы. Сез - энергия океанында атом энергиясе утравы примитиврак, ләкин сез ярдәмгә мохтаҗ, чөнки сезнең планетада металл бөтенләй юк. Хәзер сез үзегез дә эшнең катгый кирәклеге алдында икәнегезне аңлыйсыз. Бу хәл сезгә бәйләнгән. Аның асылы, проблеманы хәл итү кебек үк, ачык күренә. Хари Сэлдонның сурәте бер якка сузылды, һәм китап яңадан аның кулында пәйда булды. Сэлдон аны ачты һәм әйтте:
- Киләчәктә сезгә никадәр авыр булса да, исегездә тотыгыз һәм бу юлларны сезнең нәсел варисларыгызга тапшырыгыз - юл сайланган, һәм ахыр чиктә сезне яңа Бөек Империя көтә.
Хари Сэлдонның карашы китапка төште һәм кинәт бөек образ юкка чыкты. Бүлмәдә элеккечә тигез һәм якты яктылык кабынды.
Хардин борылып карады һәм аңа фаҗигале чырай белән һәм калтыранган иреннәре белән доктор Пиренн карап торганын күрде. Рәис тавышы нык, ләкин җансыз иде.
- Сез хаклы булып чыктыгыз. Әгәр дә сез кичке алтыда килсәгез, Комитет сезнең белән киңәшләшә, алга таба нишләргә.
Җыелганнар Хардинның кулларын кыстылар да бер-бер артлы бүлмәдән чыгып киттеләр. Мэр елмайды. Галимнәр буларак, алар үз хаталарын танырга өйрәнделәр, әмма хәзер бу бик соң булды.
Хардин сәгатькә карады. Бу вакытка барысы да бетәргә тиеш иде. Ли кешеләре мөһим пунктларны контрольдә тота, һәм Комитет бүтән боерыклар бирә алмый.
Анакреон космик флотының беренче кораблары иртәгә киләчәк, ләкин монда барысы да каралган. Алты айдан соң алар үз шартларын таләп итә алмыйлар.
Сэлдон әйткәнчә, һәм Хардин чамалады, көнне от Родрик үз дәүләтендә атом энергиясе юклыгын таныган, шул көнне үк беренче кризисның чишелеше аермачык булган.
Бик аермачык!

Өченче өлеш.
Мэрлар.

Дүрт корольлек... Исеме, Анакреон провинциясе районнарына бирелгән, алар Беренче Империядән, бәйсез һәм озак булмаган дәүләтчелек оештыру өчен, нигез эрасы елларында аерылган. Аларның иң зурысы һәм куәтлесе Анакреон үзе булды...
... Һичшиксез, Дүрт Корольлек өчен тарихның иң кызыклы мизгеле булып Сальвор Хардинның административ идарәсе вакытында утыртылган сәер иҗтимагый строй торган...
Галактик Энциклопедия

1.
Депутация!
Сальвор Хардин, аларның ничек баруларын күреп, үзен тагы да ачулырак хис итте.
Иоһан Ли катгый чаралар тәкъдим итте.
- Мин аңламыйм, Хардин, - диде ул ачуланып. Нигә без вакытны әрәм итәбез. Алар киләсе сайлауларга кадәр берни дә эшли алмыйлар, һәрхәлдә, законлы, һәм бу безгә тагын бер ел бирә. Әйдә, шайтан анасы янына киттек.
Хардин иреннәрен кысты.
- Ли, син беркайчан да бернәрсәгә дә өйрәнеп булмый. Мин белгән кырык ел эчендә син дошманыңа арттан килергә өйрәнмәдең.
- Бу минем көрәш алымы түгел, - дип мыгырданды Ли.
- Әйе, беләм. Мөгаен, шуңа күрә дә син мин ышанган бердәнбер кеше булдың.
Хардин, сүзеннән туктап, сигарет алырга үрелде.
- Без борылыш ясаганнан һәм энциклопедистларны төшергәннән бирле утыз еллык юлны үттек. Мин карт булам. Кайчан да булса бу утыз ел ничек тиз үтеп китте дип уйладыңмы?
Ли пырхылдап куйды.
- Миңа инде 66 яшь булса да, мин үземне карт дип хис итмим.
- Әйе, ләкин минем ашкайнату белән начаррак.
Хардин ялкау гына сигарасын суыра башлады. Ул инде күптән яшьлегендә тәмәке тарткан Веганың искиткеч йомшак тәмәке төпчеге турында хыялланудан туктады. Галактика Империясенең һәр өлкәсе Терминус белән сату иткән көннәр, яшьлекләре кебек үк, күптән инде Летага - Галактик Империянең үзе дә акрын, ләкин дөрес барган җиргә килеп эләкте. Хардин, әлбәттә, яңа император кем булган икән дип уйлады. Һәм әгәр Империя үзе яшәгән булса. Бөек Космос! Галактика читендә коммуникацияләр бозылганнан бирле инде утыз ел үтте, бөтен дөнья үз эченә Терминус һәм дүрт күрше корольлекне генә ала башлады.
Элекке бөеклек ничек түбән төште! Корольлекләр! Иске заманнарда алар протекторатлар булган һәм шулай да бер үк провинциянең бер өлеше булган, үз чиратында ул үз чиратында квадрантның бер өлеше булган, үз чиратында ул Галактик Империянең бер өлеше булган. Ә хәзер, Империя Галактиканың кырый участокларын күзәтүен югалткач, планеталарның бу кечкенә генә таркау төркемнәре үз корольләре һәм дворяннары белән, сабын опералары каһарманнарына охшаган, мәгънәсез сугышлар һәм руиналар арасында патшалык иткән тормыш белән дәүләткә әверелделәр.
Цивилизация кимү. Атом энергиясен югалту. Нигезләү салынганчыга кадәр мифларда гына калган фән. Хари Сэлдон биредә, Терминуста нигез салган, нәкъ менә шушы максат өчен.
Ли тәрәзә янында басып тора иде - аның тавышы Хардинның яшерен уйларына кушылгач:
- Бу селәгәйләр спорт автомобилендә соңгы модельдә килде.
Ул кыюсыз гына ишеккә таба берничә адым атлады, аннары Хардинга карады. Тегесе елмаеп кулын селтәде.
- Аларны минем янга китерергә куштым.
- Бирегә? Ха, бу нигә кирәк әле? Син аларны үзе турында зур дәрәҗәле уйларга мәҗбүр итәрсең.
- Мэрда кабул итү процедураларын ничек үтәргә? Мин формальлекләр өчен артык карт булам. Шуның өстенә, яшьләр белән эш иткәндә, юмалау бит бик файдалы. Бигрәк тә сине бу бернәрсә дә мәҗбүр итми икән.
Хардин күз кысты.
- Утыр, Ли, син бу яшь Сермак белән миңа җитмәячәк мораль ярдәм күрсәтерсең.
- Сермак, - диде Ли авыр гына. - Ул куркыныч. Аның дәвамчылары бар, шуңа күрә аны бәяләп бетермәү мөмкин түгел.
- Мин кайчан да булса берәрсен бәяләп бетермәдеммени?
- Алайса, аны кулга алу турында боерыкка кул куй. Сәбәбен соңыннан уйлап чыгара аласың.
Хардин бу соңгы киңәшкә игътибар итмәде.
- Менә алар да, Ли.
Сигнүгә җавап итеп, ул аягы белән кнопкага басты, һәм ишек ачылды.
Дүрт кешелек депутация килеп керде, һәм Хардин, әдәпле генә итеп, аларны кәнәфигә утырырга чакырды. Яшьләр баш иде, утырды һәм мэр беренче булып сүз башлаганны көтә башладылар.
Хардин ерак һәм күптән киткән көннәрдә иске Энциклопедистлар Комитетыннан Джордж Фарныкы булган сигара тартмасының сәер итеп бөгелгән капкачын ачты. Бу Сантани белән Империя тартмачыгының сирәк эше иде, әмма хәзер анда мондагы җирле сигаралар ята иде.
Бер-бер артлы, бик тантаналы рәвештә, ниндидер катлаулы ритуал башкаргандай, дүртесе дә сигараларын алып, тәмәкесен кабыздылар.
Уң якта икенче булып утырган Сэф Сермак иң яшь һәм иң кызыклы кеше иде. Аның билгесез төстә күзләре эчкә баткан, йөзе пөхтә итеп төзәтелгән җирән мыек белән бизәлгән. Депутациянең калган өч әгъзасын Хардин шунда ук счетлардан ташлады - алар үзләре дә уйлый белми иде. Мэр үзенең бөтен уйларын Сермакта туплады, ул, Шәһәр советына беренче тапкыр сайланган буларак, бөтен нәрсәне асты өскә китерә алган, өстәвенә, бер генә тапкыр түгел. Нәкъ менә аңа Хардин мөрәҗәгать итә:
- Мин сезне бигрәк тә күрәсем килгән иде, Совет әгъзасе әфәнде, сезнең узган ай матур сөйләмегездән соң. Сезнең тышкы сәясәткә һөҗүм итүегез бик уйланылган һәм уңышлы булды.
Сермакның карашы катыланды.
- Сезнең кызыксынуыгыз миңа хөрмәт итә. Белмим, минем һөҗүмнәр уңышлы булдымы, юкмы, тик, һичшиксез, алар гадел иде.
- Әлбәттә, сезнең үз фикерегезгә хакыгыз бар, гәрчә бик яшь булсагыз да.
- Монда билгеле бер вакыт аралыгында барлык кешеләр гаепле, - дип коры гына җавап бирде Сермак. - Сез бу шәһәр мэры булдыгыз, миннән ике елга яшьрәк.
Хардин үзалдына елмаеп куйды - Сермак каты чикләвек иде.
- Мин аңладым, сез нәкъ менә Совет утырышларында сезне бик нык ачуландырган тышкы сәясәт мәсьәләләре турында сөйләшергә килдегез. Әйтегез әле, сез сөйләшүләр алып барырга вәкаләтле, яки миңа сезнең өч коллегагызны да тыңларга туры киләме?
Яшьләр бер-берсенә тиз-тиз карашып алдылар.
- Мин Терминус халкы исеменнән сөйләшәчәкмен, - диде Сермак, кашларын җыерып, - бу "Совет" дип исемләнгән хәрәкәтсез органда үз вәкилләренә ышана алмаган халык.
- Аңлашыла. Я, сөйләгез!
- Барысы да бик гади, мэр әфәнде. Без канәгать түгел...
- «Без» дигәндә сез халыкны күз алдында тотасыз, шулай бит?
Сермак, Хардинга дошманлык белән карап, тозакка эләгүен сизеп, салкын гына җавап бирде:
- Белүемчә, минем карашларымны Терминустагы күпчелек сайлаучылар уртаклаша. Сезне бу канәгатьләндерәме?
- Гомумән, мондый раслау дәлилләр таләп итә, әмма бу мөһим түгел. Дәвам итегез. Сез канәгатьләнмәдегезме?
- Әйе, без менә 30 ел инде Терминус котылгысыз һөҗүмнәр алдыннан яклаусыз калган сәясәт белән канәгать түгел.
- Аңлашыла. Ә нәтиҗәләр? Дәвам итегез, дәвам итегез...
- Сезнең риза булуыгызга мин бик шат. Ә нәтиҗәләр шундый: без булачак Империянең мистик «манифесты» түгел, ә Терминусның чын проблемаларын яклаячак яңа сәяси партия оештырачакбыз. Без сезне шәһәр советыннан эшлексезләр кушаматы белән чигерергә җыенабыз, һәм бик тиздән.
- Әгәр булмаса?.. Беләсезме, мондый чакларда һәрвакыт: «Булмаса...»
- Ләкин бу очракта түгел. Нәрсә генә... сез үзегез отставкага китәсез. Мин сездән сәяси карашларыгызны үзгәртүегезне үтенмим, чөнки барыбер моның мөмкинлегенә беркайчан да ышанмыйм. Вәгъдә берни тормый. Сезнең китүегез - без риза булган бердәнбер әйбер.
- Аңлашыла. - Хардин аягын бөкләде дә, киерелеп, урындыкның ике аягында бик хәтәр селкенә башлады.
- Бу сезгә ультиматум. Мине кисәтүегезгә бик шатмын, бик шатмын. Ләкин, күрәсезме, мин аңа бертөрле дә игътибар итмим дип уйлыйм.
- Моны кисәтү дип уйламагыз, мэр әфәнде. Бу - безнең принципларны игълан итү һәм сугыш игълан итү. Яңа партия инде формалашкан, һәм ул иртәгедән эшли башлаячак. Безнең компромиссларга барырга мөмкинлегебез дә, теләгебез дә юк, һәм, дөресен генә әйткәндә, үткәндәге казанышлар аркасында гына без сезгә бу хәлдән җиңел чыгу тәкъдим итәргә булдык. Шәхсән мин беркайчан да сез аны качарсыз дип уйламаган идем, һәрхәлдә, минем вөҗданым чиста булыр дип. Киләсе сайлаулар сүз һәм эш белән раслаячак, сезнең отставкага кирәк.
Сермак, урыныннан торып, башкаларга баш какты.
Хардин кулын күтәрде.
- Туктагыз! Утырыгыз!
Сэф Сермак тәкәббер һәм бәйсез кыяфәт белән яңадан утырды. Хардин, күзгә күренмәс йөзен саклап, күңеленнән елмайды. Сүзенә карамастан, ул тәкъдимне... тәкъдимнәрне көтте...
- Сез тышкы сәясәттә нинди үзгәрешләр көткәнен төгәл формалаштыра аласызмы? Ихтимал, сез бер үк вакытта дүрт Корольлекка һөҗүм итәргә телисездер?
- Мин моны күз алдында тотмадым. Без бары тик алар белән төрле шаярулар туктатылуын таләп итәбез. Сез дәүләтләргә фәнни ярдәм сәясәтен даими үткәрәсез - аларга атом энергиясе бирдегез һәм планеталарда атом энергостанцияләрен яңадан төзергә ярдәм иттегез, анда хастаханәләр, химик лабораторияләр, заводлар төзедегез.
- Я? Сезнең тәкъдимнәрегез нинди соң?
- Сез моны алар безгә һөҗүм итмәсеннәр өчен генә эшләдегез. Алар ярдәмендә сатып алып, сез шантажга дучар булдыгыз һәм аларга Терминусны юкә кебек сугышырга мөмкинлек бирдегез, ә нәтиҗәдә без хәзер варварлар хакимлегендә торабыз.
- Ничек инде?
- Сез аларга энергия, корал бирдегез, аларны йолдызлы очкычлар белән тәэмин иттегез диярлек. Алар 30 ел элек булганнан да катырак була башладылар. Аларның аппетитлары үсә, ә мондый корал булгач, алар, әлбәттә, үзләренең барлык таләпләрен шунда ук канәгатьләндерергә телиләр һәм Терминус көчләп басып алачак. Шантаж шул рәвешчә бетмәсме?
- Сезнең тәкъдимнәрегез нинди соң?
- Мөмкин булса, һәрбер сатып алуны кичекмәстән туктатырга. Бөтен көчне Терминусның үзен ныгытуга юнәлтергә һәм, иң мөһиме, беренче булып һөҗүм итәргә.
Хардин егетнең якты мыегын авырттырып диярлек күзәтә иде. Тегесе үз-үзенә ышаныч сизде, югыйсә алай күп әйтмәс иде. Сермак бәян иткән фикерләрнең халыкның бик зур өлешендә, артык зур ярдәмне уятуына шигем калмады.
Хардинның тавышы куркуга төшкән бернәрсәне дә күрсәтми, ул ничектер сүрән булып күренә.
- Шул гынамы?
- Әлегә барысы да.
- Алайса әйтегез, минем арттан диварда эленеп торган плакатны күрмәдегезме? Авыр булмаса, укыгыз!
Сермакның иреннәре очкынланып китте.
Анда: «Көчләү - ярдәмсезнең соңгы сыену урыны», - дип язылган. Бу доктрина, мэр, картлар өчен генә ярый.
- Мин аны, яшь кеше буларак, шәһәр советы әгъзасы әфәнде буларак кулландым һәм шактый уңышлы кулландым. Сез әле бу хәлләр булганда туу белән бик мәшгуль идегез, ләкин, бәлки, бу турыда мәктәптә кайбер нәрсәләр укыганнардыр.
Хардин игътибар белән Сермакка карады, аннары салмак тавыш белән сүзен дәвам итте:
- Хари Сэлдон бу планетада алдау максаты - Энциклопедия язу белән Нигезләү төзегәндә, - без илле ел дәвамында файдасыз хезмәт белән шөгыльләндек, аның чынлыкта нәрсә теләгәнен аңладык. Аңладык, ләкин бик соң. Империянең үзәк районнары белән коммуникацияләр җимерелгәч, без үзебезне бер шәһәрдә тупланган, сәнәгат булмаган һәм шуның өстенә дошман варвар дәүләтләре белән әйләндереп алынган галимнәр дөньясы итеп тойдык. Без вәхшилек океанында атом энергиясенең кечкенә утраучыгы булып чыктык һәм, әлбәттә, бик кыйммәтле табыш. Анакреон, хәзерге кебек үк, дүрт Корольлекнең иң куәтле Анакреон, безнең ихтыярга каршы, Терминуста хәрби базага нигез салган. Шәһәр җитәкчеләре, энциклопедистлар, моның соңыннан бөтен планетаны басып алырга хәзерлек булуын бик яхшы аңлаганнар. Мин... һм... дәүләт белән идарә итүне үз өстенә алгач, эшләр менә ничек тора иде. Минем урынымда сез нәрсә эшләр идегез?
Сермак иңбашларын сикертеп куйды.
- Бу академик сорау, мин бит сезнең нәрсә эшләгәнегезне беләм.
- Шуңа да карамастан, мин кабатлыйм. Бәлки, сез барысын да аңламагансыздыр. Озак көрәшү өчен безнең бөтен көчебезне җыярга тырышуыбыз зур булды. Бу, мөгаен, абруен күтәрү өчен иң җиңел һәм иң күңелле чара, ләкин һәрвакыт диярлек - иң ахмак юл. Сез моны эшләр идегез, сез, беренче булып һөҗүмгә омтылуыгыз белән. Мин исә, моның урынына, бөтен күрше корольлекләргә барып, аларга болай дип аңлаттым: атом энергиясе серен үз тамагыма пычак куеп, пычак кисү белән бер үк дәрәҗәдә Анакреон кулына эләгергә рөхсәт итү. Һәм йомшак кына аларга тиешле нәтиҗәләр ясарга тәкъдим итте. Менә шул. Дошманның космик флоты Терминус өстенә төшкәч, нәкъ бер айдан соң Анакреон короле өч ультиматум алды. Җиде көннән соң дошман корабле планетадан чыгып китте. Ә хәзер әйтегез әле, көчләү кирәклеге булганмы?
Сермак уйга калып, тәмәке төпчегенә карап алды да аны урнага ыргытты.
- Мин охшашлыгыны күрмим. Инсулин диабетикны бернинди скальпельдән башка нормаль хәлгә китерәчәк, ләкин аппендикс хирургия тыкшынуын таләп итәчәк. Моның белән берни эшләп булмый. Башка ысуллар ярдәм итмәгәндә, бу "соңгы сыеныч" кебек нәрсә кала соң. Сезнең башка юлыгыз булмавы гаебегез.
- Мин?.. Ах, әйе, тагын минем тынычлану политикасы. Сез әле һаман да безнең төп проблемаларны аңлый алмыйсыз бугай. Ә бит Анакреонның соңгы корабле планетадан очып киткәннән соң, алар бөтенләй юкка чыкмаганнар. Алар күренә генә башладылар. Дүрт Корольлек безнең өчен тагын да зуррак дошманнар булды. Дүрт кешенең һәрберсе, калган өчесеннән курыкканга гына, безнең бугазыбызга килеп бәрелмәде. Без кырыну йөзәнде тигезләдек сакладык, һәм теләсә кайсы якка аз гына тирбәнешне... Әгәр дә, мәсәлән, корольлекләрнең берсе көчлерәк булган яки коалициягә берләшкән булса... сез аңлыйсызмы?
- Һичшиксез. Шул вакытта безнең сугыш турында сөйләшүләр башларга вакыт җитәр иде.
- Киресенчә. Сугышны булдырмый калу турында безнең сөйләшүләрне шул вакытта башларга вакыт җитәр иде. Мин бер корольлекне икенчесенә юнәлттем. Мин аларга чиратлашып ярдәм иттем. Мин аларга фән, сәүдә, мәгариф һәм медицина тәкъдим иттем. Мин шулай эшләдем ки, Терминус аларга хәрби табыш буларак түгел, чәчәк атучы дөнья буларак мөһимрәк булды. 30 ел дәвамында бу ярдәм итте.
- Әйе, ләкин сез үзегезнең бүләкләрегезне бөтенләй әшәке, яшерен мистика белән урап алырга мәҗбүр булдыгыз. Сез техникадан ярым-дин ясагансыз, ярым-шайтан белсен. Сез руханиларның иерархиясен һәм мәгънәсе булмаган катлаулы ритуаллар булдырдыгыз.
Хардин кашларын җыерды.
- Шулда нәрсәсе начар? Мин гомумән аңламыйм, безнең бәхәскә моның нинди катнашы бар. Баштан ук шулай булды, чөнки варварлар безнең фәнгә сихерлеккә караган кебек карады - аларга аны шулай кабул итү җиңелрәк иде. Диннәр барлыкка килде, һәм әгәр без аны хупласак, иң кечкенә каршылык сызыгына ияреп кенә барабыз. Бу җитди роль уйнамый.
- Ләкин руханилар атом энергостанцияләренә хезмәт күрсәтәләр, ә моның әһәмияте бик зур.
- Дөрес, нәкъ менә без алардан техниклар ясадык бит. Аларның белемнәре эмпирик, ләкин алар үзләрен чолгап алган могҗизаларга ышаналар.
- Әгәр дә аларның берсе ышанычын югалтса һәм эмпиризмны бер якка ташлау өчен шактый акыллы булса һәм нәтиҗәдә, хәзерге техник процесска кадәр барып җитәчәк, ә аннары безне кыйбатрак түләүче кешегә сатса? Ул чагында корольлек өчен без нинди кыйммәткә ия булачакбыз?
- Мондый борылыш ихтималы бик кечкенә. Сез өстән генә фикерлисез. Барлык планеталарның иң яхшы кешеләре ел саен Нигезләүгә җыела һәм без аларны каһиннар роленә әзерлибез. Әгәр дә сез, безнең укудан соң, алар аз гына фәнни белемнәргә ия булмаган яки, тагын да начаррак, дөрес белемнәргә ия дип саныйсыз икән, руханилар үзләре дә атом энергетикасы һәм гиперкүчемлек теориясенә кадәр барып җитә алалар, - әле сезнең фән турында бик романтик һәм тирән булмаган күзаллаулар. Боларның барысын да аңлау өчен акыл гына түгел, хезмәт еллары да кирәк.
Җавап сүзләрен ишеткәч, Йоганн Ли кинәт урыныннан торды да бүлмәдән чыгып китте. Ул яңадан Хардин сөйләп бетергәч, башлык колагына иелде. Алар нәрсә турындадыр пышылдаштылар, шуннан соң Ли мэрга кургаш цилиндрчыгын бирде. Делегациягә дошман карашын ташлап, ул яңадан кәнәфигә утырды.
Хардин, цилиндрчыкны кулында әйләндереп, аның полировкалы өслегеннән яктылык шәүләсен күзәтә. Кинәт мэр цилиндрикны кинәт ачты һәм... тик Сермакның гына аннан төшеп калган кәгазьгә күз төшермәскә түземлеге җитте.
- Кыскасы, әфәнделәр, хөкүмәт шундый фикердә тора: ул нәрсә эшләгәнен белә.
Хардин сөйләде һәм бер үк вакытта укыды. Кәгазь битен кодның катлаулы бизәкләре каплаган, ә өстә өч сүздә кыска мәгънәсе язылган. Мэр тиз генә карап чыкты һәм яфрагын чүп-чар үткәргеченә ыргытты.
- Шунда, - дип яңадан сүзгә кереште ул, - без әңгәмәне бетердек. Барыгызны да күрүемә бик шатмын. Килүегез өчен рәхмәт.
Мэр һәркайсының кулын аерым-аерым алды да, делегация чыгып китте.
Хардин инде күптән көлә башлаган иде, ләкин Сермакның иптәшләре белән китеп баргач, шактый ерак булганга, ул, коры гына көлемсерәп, Лига карады.
- Бу блеф сиңа ничек ошады, Ли?
- Мин бу блеф булганына ышанмыйм.- Ли, кәефе китеп, мыгырданып: - Яхшылап аның янына ал - һәм, мөгаен, ул киләсе сайлауларны отачак.
- О, бик ихтимал. Әгәр, әлбәттә, моңа кадәр берни дә барып чыкмаса.
- Бу юлы барысы да тиешенчә килеп чыгуын телим, Хардин. Әйтәм бит, Сермакның дәвамчылары бар. Әгәр дә ул киләсе сайлауларны көтмәсә? Мин әле син диварга ябыштырган плакатка карамастан, кайбер кешеләрне шәп-шәп биергә мәҗбүр иткән заманнарны хәтерлим.
Хардин кашларын күтәрде.
- Син бүген пессимистик рухта, Ли, өстәвенә, нәрсәдер уйлап чыгарасың. Хәтерләвемчә, безнең кечкенә путч бернинди көчләүсез булды. Бер җан да зыян күрмәгән. Бу кирәкле вакытта кабул ителгән тиешле чара иде. Бик зур кыенлык белән булса да, барысы да шома һәм авыртусыз үтте. Сермакка килгәндә, ул ниндидер компромиссларга каршы. Ә аннары, Ли, син дә, мин дә энциклопедистлар түгел. Без барысына да әзер. Тыңла әле, картлач, үз кешеләрен шул яшь терлекләргә куш, тик саклык белән генә. Алар артыннан нәрсә күзәткәнен белмәсеннәр. Ләкин игътибарлырак, син мине аңлыйсыңмы?
Ли, ачуланып, көлеп җибәрде.
- Син мине шундый җүләр дип уйлыйсыңмы, кул кушырып утырырмын да, миңа кушканны көтеп торырмын. Сермак һәм аның кешеләре бер ай инде минем күзәтү астында.
Мэр көлемсерәп куйды.
- Син һәрвакыттагыча хаклы, дускай. Ярар, яхшы. Сүз уңаеннан, - дип йомшак кына өстәде ул, - илче Вересов Терминус ягына кайта. Вакытлыча, өметләнәм.
Бераз тын торганнан соң, Ли бераз киеренке тавыш белән:
- Хатта нәрсә булды? Безнең эшләр алга барамы?
- Белмим. Вересов белән сөйләшкәнче әйтә алмыйм. Бәлки, шулайдыр. Ахыр чиктә, сайлауларга кадәр нәрсәдер булырга тиеш. Ләкин нигә кинәт чыраең караңгыланды?
- Чөнки боларның барысыннан да нәрсә килеп чыгасын белмим. Син артык акыллы, Хардин, һәм син күп нәрсәне яшерәсең.
- Син дә, - дип мыгырданды мэр.
Аннары ул кычкырып сорады:
- Ә син Сермакның яңа партиясенә керергә җыенмыйсыңмы?
Ли ирексездән елмаеп куйды.
- Ярый, яхшы, җиңдең. Ә хәзер ашау да начар булмас иде.

2.
Сальвор Хардинга, ышанган мәзәкчегә, бик күп афоризмнар язганнар. Бервакыт нәкъ менә ул әйткән дип саныйлар:
«Кайвакыт намуслы булырга кирәк, бигрәк тә, әгәр синең ялганчы абруең булса.»
Пол Вересовка бу яхшы киңәшне бер генә тапкыр кулланмаска туры килмәде, аның инде 14 ел Анакреонда ике роль уйнавын исәпкә алып, ул еш кына кызган күмердәге яланаяк биюне хәтерләтә иде.
Анакреон халкы өчен ул баш рухани, Нигезләүнең вәкиле булган, бу варварлар өчен тылсым символы һәм дин үзәге булган, алар аны соңгы 30 елда Хардин ярдәменнән башка төземәгәннәр. Һәм баш рухани сыйфатында анда үзенә зинданга әверелгән үз йортын салган, чөнки бу кеше күңеленең түрендә үзен чолгап алган ритуалларга нәфрәт белән карый.
Ләкин Анакреон короле - үлгән карт кеше, аның тәхеттә утырган яшь оныгы өчен - ул бары тик куәтле илче генә иде, аннан куркалар һәм бер үк вакытта яшерен рәвештә көнләшәләр иде. Тулаем алганда, Вересов миссиясе җиңел түгел иде, шуңа күрә Анакреондан Терминуска буйлап өч ел эчендә беренче сәяхәт, гәрчә күңелсез сәбәп тудырган булса да, ул каникул буларак кабул итте. Баш рухани берничә тапкыр катгый серлелек белән сәяхәт итәргә туры килгәнлектән, ул Хардинның афоризмын тормышка ашырырга мәҗбүр була. Вересов граждан күлмәген киеп, Терминуска бара торган пассажир лайнерына билет алды. Нигезләүгә килгәч, ул космодромда пассажирлар төркеме аша үтте һәм шәһәр видеоавтоматыннан Совет залына шалтыратты.
- Минем исемем Ян Смит, - дип таныштырды Вересов. - Бүгенге иртәдә миңа мэр белән очрашу билгеләнгән.
Шактый эшлекле булса да, төссез тавыш белән яшь хатын чыбыкның икенче очында тагын бер күчергеч ясады, кемдер белән ике-өч җөмлә алышты, аннары монотон белән әйтте:
- Мэр Хардин сезне ярты сәгатьтән кабул итәчәк, сэр.
Видеофон экраны сүнде.
Илче җирле газетаның соңгы басмасын сатып алды, ашыкмыйча гына шәһәр бакчасына үтте һәм, беренче туры килгән буш эскәмиягә утырып, алдынгы мәкалә, спорт яңалыклары һәм юмор почмагын укыды. Ярты сәгать үткәч, ул урыныннан торды, газетаны култык астына тыкты һәм ашыкмыйча гына кабул итү советына керде, анда ул үз исемен әйтте.
Шул вакыт эчендә Вересовны беркем дә танымады, чөнки ул үзен иң гади гражданин кебек тотты.
Хардин аңа карады да көлеп җибәрде.
- Тәмәке алыгыз. Сәяхәт ничек?
Вересов сигара алырга үрелде.
- Кызык. Минем белән каютада рухани бар иде. Ул Терминус буена синтетлар, радиоактив чаралар әзерләү буенча махсус курс үтү өчен очты.
- Ләкин ул моны шулай дип атамады бит, ә?
- Тагын нәрсә! Аның өчен бу Изге Азык була.
Мэр елмайды.
- Дәвам итегез.
- Ул мине бәхәскә тартты, шуннан соң озак һәм бик тырышып мине материализм авыруыннан дәваларга тырышты.
- Үзенең Югары Каһинын танымыйча?
- Кура җиләге мантиясеннән башка? Моннан тыш, ул Смирнодан. Минем өчен бу кызыклы тәҗрибә булды. Чыннан да, фән дучар иткән метаморфозны таң калдыра. Безнең көннәрдә ул үзенә күрә дингә әверелде. Мин хәтта бу темага мәкалә дә яздым - бары тик үз рәхәтлегем өчен генә, аны бастырып чыгарырга ярамый бит. Империянең перифериядәге җимерелүе фәннең монда үз көчен югалтуына китерде. Ул үзен һәм үзенең куәтен саклап кала алган, тик шулай килеп чыккан да. Әгәр дә ярдәмгә символик логиканы чакырсаң, барысы да бик җайлы килеп чыга.
- Кызык! - Мэр кулларын баш артына куйды һәм кинәт сөйләшү темасын алыштырды. - Анакреондагы хәл турында сөйләгез.
Илче кашын җыерды. Сигарасын кире салып, ул хәбәр итте:
- Вәзгыять бик күңелсез.
- Шуңа күрә сез монда.
- Әйе. Хәле шундый: Анакреонда төп фигура - принц-регент Венус. Ул - король Лепольдның абзыйсы.
- Анысын беләм мин, әмма Лепольд киләсе елда балигъ булуга ирешәчәк. Миңа билгеле булганча, февральдә аңа уналты тула.
- Дөрес. - Аннары күңелсез тәмамлык булды. - Әгәр ул исән калса. Бик шикле хәлләрдә корольнең атасы һәлак булды. Ау вакытында аның күкрәге пуля-инәне тиште. Моны бәхетсез очрак дип аңлаттылар.
- Венусны искә төшерәм бугай. Без Анакреонда Терминус белән сугышта җиңелгәннән соң очраштык. Бу сезгә кадәр иде. Әйе, ялгышмасам, кара тутлы, кара чәчле, уң күзе белән кылый күзле егет ул. Җитмәсә, аның кармаксыман борыны көлкеле.
- Әйе, ул чалгыдан калган, борыны да шундый ук озынча, ләкин чәче чаларган. Венус чиста түгел. Бәхеткә каршы, ул планетада үзен гадәттән тыш акыллы һәм зирәк дип санаган иң зур юләр, шуңа күрә аның бөтен ниятләре үтәли күренеп тора.
- Гадәттә шулай була да.
- Ул, әгәр йомырканы ватарга кирәк икән, моны һәрхәлдә атом бластеры итеп эшләргә кирәк, дип уйлый. Моннан ике ел элек, карт король үлгәндә, Гыйбадәтханә милкен капларга теләгән салымнарны исегезгә төшерегез. Хәтерлисезме?
Хардин уйчан гына башын селкеп куйды, аннары елмаеп куйды.
- Каһиннар шау-шу күтәрдеме?..
- Алар шундый тавыш куптардылар, аны Лукрециядә ишетергә мөмкин иде. Шуннан соң инде Венус, руханилар белән эш иткәндә, саграк булып китте, ләкин шулай да күңелсезлекләр китереп чыгара ала. Ул чиксез үз-үзенә ышана.
- Ихтимал, Венус шул рәвешле үзенең тулы булмаган комплексын компенсацияли торгандыр. Король нәселенең кече уллары гадәттә моның белән интегә.
- Моннан җиңелрәк түгел. Венус һәрвакыт Нигезләүгә һөҗүм итү вакыты турында кычкыра. Ул хәтта үзенең ниятләрен яшерергә тырышмый да. Һәм аның хәле моны кораллану күзлегеннән эшләргә мөмкинлек бирә. Иске король менә дигән космик флот төзи, Венус та соңгы ике елда йокымсырамый. Хәтта Гыйбадәтханә салымларын да ул алга таба флотның кораллануына кулланырга планлаштырган. Ә аның берни дә барып чыкмагач, ул гадәти салымнарны ике тапкыр арттырырга уйлый.
- Берәр төрле тәртипсезлекләр булдымы?
- Бернәрсә дә юк. Хөкүмәткә колак салу корольлектәге һәр чакыруның бик күп атна буена үтәли фикере иде. Без үзебез дә корольгә буйсыну хакына бер генә хезмәт башкармадык. Дөрес, Венус безгә бу уңайдан рәхмәт әйтеп әйтте диярмен.
- Ярый, яхшы, гомуми хәлгә төшендем. Ә хәзер ни булды?
- Моннан ике атна элек, Анакреон сәүдәгәрләре корабле космоста ким дигәндә өч гасыр элек булган Империянең иске хәрби крейсерын тапкан.
Хардинның күзләрендә кызыксыну чагылды. Ул турайды.
- Әйе, мин бу турыда ишеткән идем. Навигация бюросы миңа бу крейсерны өйрәнү өчен тәкъдим итүне сорап петиция җибәрде. Аңлавымча, ул яхшы хәлдә.
- Кирәгеннән артык яхшы, - диде Вересов коры гына. - Үткән атнада Венус безнең хатны шушы крейсер Нигезләүгә тапшыруны сорап алганнан соң, аның конвульсияләре башлана язган иде.
- Ул миңа җавап бирмәде әле.
- Һәм җавап бирмәс. Туп белән булса да - һәрхәлдә, ул шуңа әзерләнә. Беләсезме, Венус минем янга нәкъ менә мин киткән көнне килде һәм Нигезләү бу крейсерны сугышчан әзерлеккә китерүен сорады, ә аннары аны Анакреонның космик флотына тапшырды. Үткән атнада килгән хатыгыз Терминусның Анакреонга һөҗүм итәргә ниятләвен күрсәтә дип, аның нахальлеге җиткән иде. Принц, крейсерны төзәтү һәм хәрби әзерлеккә китерүдән баш тарту аның шикләрен раслар гына, дип белдерде һәм шуның белән без аны Анакреонны яклау буенча чаралар күрергә мәҗбүр итәчәкбез, дип өстәде. Бу аның үз сүзләре. Без аны менә ни өчен мәҗбүр итәбез.
Хардин йомшак кына көлеп җибәрде.
Вересов елмайды да дәвам итте:
- Әлбәттә, ул баш тартуны көтә. Һәм бу, аның фикеренчә, кичекмәстән Нигезләүгә һөҗүм итү өчен бик яхшы сәбәп булачак.
- Мин барысын да аңлыйм. Ярый, безнең запаста тагын алты ай бар, шуңа күрә крейсер белән кирәк булганның барысын да эшләгез, һәм аны иң яхшы теләкләр белән принцка бүләк итегез. Крейсерга безнең мәхәббәт һәм хөрмәт йөзеннән "Венус" атамасын бирегез.
Мэр яңадан көлеп җибәрде. Вересов исә аңа тагын сизелер-сизелмәс кенә елмаеп җавап бирде.
- Мин моның мантыйклы икәнен аңлыйм, Хардин, ләкин шулай да дулкынланам.
- Ни өчен?
- Бу кораб өчен. Ул заманда төзи белгәннәр! Крейсерның күңелсезлеге Анакреон флотының яртысына караганда күбрәк. Анда планетаны юк итәрлек атом пушкалары тора. Артык яхшы эшләнде, Хардин.
- Бик беркатлы, Вересов. Сез дә, мин дә - без икебез дә беләбез, хәтта Анакреонның хәзер коралы булган хәлдә дә, Венус Терминус белән без хәрби әзерлеккә крейсерны китергәнче үк яулап ала алачак. Крйсер да биргәнебезнең әһәмияте нәрсәдә соң? Сугышка кадәр эш барып җитмәячәген беләсез бит.
- Әйе дип ышанам. - Илче күтәрелеп карады. - Ләкин, Хардин...
- Әйе? Нигә туктадыгыз? Дәвам итегез.
- Тыңлагыз әле, бу минем эш түгел, ләкин мин бүгенге газетаны укыдым. Ул газетаны өстәлгә куйды да бармагы белән алгы сызыкка төртте. Нәрсә турында алар?
Хардин газетага тиз генә күз төшереп алды.
- Совет әгъзалары төркеме яңа юнәлеш һәм яңа партия төзи.
- Мин шуны укыдым.
Вересов икеләнеп калды.
You have read 1 text from Tatar literature.
Next - Нигезләү - 06
  • Parts
  • Нигезләү - 01
    Total number of words is 4158
    Total number of unique words is 1909
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    49.4 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 02
    Total number of words is 4210
    Total number of unique words is 1787
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 03
    Total number of words is 4276
    Total number of unique words is 1809
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 04
    Total number of words is 4299
    Total number of unique words is 1799
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 05
    Total number of words is 4305
    Total number of unique words is 1885
    36.6 of words are in the 2000 most common words
    51.1 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 06
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 1795
    38.3 of words are in the 2000 most common words
    52.6 of words are in the 5000 most common words
    60.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 07
    Total number of words is 4279
    Total number of unique words is 1894
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    50.0 of words are in the 5000 most common words
    58.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 08
    Total number of words is 4261
    Total number of unique words is 1929
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    58.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 09
    Total number of words is 4386
    Total number of unique words is 1845
    36.2 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 10
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 1894
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.6 of words are in the 5000 most common words
    59.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 11
    Total number of words is 4353
    Total number of unique words is 1903
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 12
    Total number of words is 4360
    Total number of unique words is 1867
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 13
    Total number of words is 4272
    Total number of unique words is 1911
    34.4 of words are in the 2000 most common words
    49.1 of words are in the 5000 most common words
    55.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 14
    Total number of words is 89
    Total number of unique words is 77
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    44.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.