Latin

Нигезләү - 03

Total number of words is 4276
Total number of unique words is 1809
35.5 of words are in the 2000 most common words
50.4 of words are in the 5000 most common words
57.6 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
- Ә бәлки шулайдыр? Тыңлагыз әле, Пиренн, Хартия нигезендә, әлеге Нигезләүнең нигезе салынган вакытта язылган Хартия нигезендә, Энциклопедия төзү комитетының ышанычлы вәкиле тулы административ хакимият тарафыннан бирелгән. Минем мэр Терминус-ситида хакимияткә, әгәр, әлбәттә, сез миңа моны тыймасагыз, бары тик төчкерергә генә җитте. Димәк, бу эш сезгә, сезнең Комитетка кагыла. Мин шәһәр исеменнән үтенәм, аның иминлеге Галактика белән өзлексез сәүдә итүдән тора, ашыгыч киңәшмә чакырудан тора.
- Җитте! Сайлау алды нотыкларын туктатыгыз! Карагыз әле, Хардин, безнең Комитет Терминуста муниципаль совет төзүгә комачауламады. Без аңлыйбыз, бу кешеләр саны арту һәм энциклопедик булмаган эшләр белән мәшгульләрнең саны арту сәбәпле кирәк. Әмма бу барлык кеше белемнәрен үз эченә ала торган Энциклопедияне төзү нигезнең беренче һәм бердәнбер максаты булудан туктады дигәнне аңлатмый. Без - дәүләт тарафыннан хупланган фәнни институт, Хардин. Без тиеш тә түгел, эчке сәясәткә тыкшына да алмыйбыз.
- Эчке сәясәтне! Ант итеп әйтәм, Пиренн, бу яшәү һәм үлем эше. Терминус планетасы үзеннән-үзе сәнәгать цивилизациясе булуын саклап тора алмый. Анда металл юк бит, сез моны беләсез. Монда тимер, бакыр, алюминий эзе дә табылмаган - башка минераллар гына юк. Ничек уйлыйсыз, әгәр дә бу Анакреон короле безгә металл китерүдән һәм сәүдә юлын кулланудан баш тартса, сезнең бөтен Энциклопедия белән ни булыр?
- Безгә? Сез онытасыз, без турыдан-туры императорның үзенә генә буйсынабыз. Без Анакреонның бер өлеше түгел, башка бернинди өлкә кебек үк. Хәтерлисезме шуны! Без - шәхси император биләмәләренең бер өлеше, һәм безгә беркем дә тимәс! Империя үз милкен саклый.
- Ни өчен соң ул чагында Империя киңәшчесен Анакреонда якламаган, аны сукыр мәче кебек куып чыгарганнар? Һәрхәлдә, Галактиканың 20 өлкәсе, бөтен периферия диярлек, хәзер үзләрен үзләренә ничек файдалы, шулай тоталар. Мин бик шикләнәм, Империя үзен яклаячак, безнең хакта әйтеп тә торасы юк.
- Юк сүз! Император наместниклары яки корольләре нинди аерма? Империя һәрвакыт күпсанлы сәяси вакыйгалар белән тулы була. Төрле кешеләр аны төрле якка тарттылар. Губернаторлар күп тапкырлар баш күтәрделәр, һәм әгәр дә шуңа китсәләр, императорларны да берничә тапкыр төшерделәр һәм үтерделәр. Ләкин боларның нинди катнашы бар Империягә? Сезне бөтенләй кагылмавын онытыгыз, Хардин. Без иң элек галимнәр һәм алар булып ахырга кадәр калачакбыз. Һәм безнең бердәнбер кайгыртуыбыз - Энциклопедия! Хардин, бөтенләй онытканмын!
- Әйе?
- Шул газетагыз белән берәр нәрсә эшләгез.
- Сез "Шәһәр газетасын" күздә тотасызмы? Ул минеке түгел. Бу газетаның шәхси хуҗасы бар. Дөресен әйткәндә, эш нәрсәдә?
- Алар Нигезләүнең илле еллык юбилеен бәйрәм итәчәкләрен күптән майлыйлар инде. Эш көнен бетерергә һәм һәртөрле тантаналар оештырырга җыеналар.
- Ә моның нәрсәсе начар? Радийле Сәгатьлар Вакытлы Сейфны өч айдан ачачак. Миңа калса, моны бәйрәм итәргә кирәк, сез тапмыйсызмы?
- Бу чыннан да бер вакыйга, Хардин, ләкин мәгънәсез бәйрәм итү һич тә урынлы түгел. Вакытлы Сәйф белән аның ачышы безнең Комитетка гына кагыла. Ниндидер мөһим әйбер килеп чыкса, без бу хакта халыкка хәбәр итәрбез. Монда башка фикерләр була алмый, һәм, зинһар, моны редакциягә җиткерегез.
- Миңа бик кызганыч, Пиренн, ләкин Хартия безгә бер кечкенә әйберне гарантияли, аның исеме - матбугат иреге.
- Бәлки. Ләкин комитет сезгә берни дә гарантияләми. Императорның Терминустагы вәкиле буларак, Хардин, минем бу мәсьәләдә көчем бар.
Хардин, караңгы чырай белән:
- Император вәкиле статусына бәйле рәвештә, миңа тагын бер яңалык әйтергә кирәк.
- Анакреон турындамы? - Пиренн иреннәрен кысты. Ул бик ачулы иде.
- Әйе, Анакреондан безгә илче килә. Ул монда ике атнадан соң булачак.
- Илче? Анакреонданмы? Монда? - Пиренн уйга калды. - Нинди максат белән?
Хардин, урыныннан торып, кәнәфиен яңадан өстәлгә таба этәрде.
- Үзегез чамалагыз, - диде ул һәм шактый тәкәллефсез кыяфәттә бүлмәдән чыгып китте.

2.
Ансельм от Родрик (от - үзе дворян ыруына карауны аңлата иде), Плуэманың суб-префекты һәм Анакреон короленең кагылгысыз илчесе (плюс күп башка титуллар), космодромда Сальвор Хардин тарафыннан барлык кирәкле хөрмәт белән каршы алынды.
Салкынча елмаеп һәм җиңелчә генә баш иеп, илче кобурасыннан бластер чыгарды һәм тоткасы белән алга таба Хардинга сузды. Хардин мондый очрак өчен махсус сайланган бластеры белән дә шул ук операцияне ясаган. Дуслык һәм яхшы күрше мөнәсәбәтләр шул рәвешле расланды, ә Хардин илченең пиджагы астында кайдадыр тирбәлгәнен күрсә дә, моны берни белән дә сиздермәде. Аннары алар төрле экипажлар эскорты белән озатылган җиңел автомобильгә утырдылар һәм тантаналы рәвештә Энциклопедия мәйданына юнәлделәр. Юл буена шатлыклы бер төркем белән сәламләү сүзләре яңгырады. Суб-префект Ансельм көчле хисләргә бары тик солдат һәм дворянның флегматик халәте белән генә җавап биргән.
- Әйтегез әле, бу бердәнбер шәһәр сезнең бөтен дөньяны тәшкил итәме? - дип сорады ул Хардиннан.
Хардин, халык төркеме шау-шуыннан ишетерлек итеп, тавышын күтәрде:
- Безнең дөнья бик яшь әле, галиҗәнап. Кыска гына тарихта да бездә шундый берничә югары затлы кеше генә булды. Халык төркеменең энтузиазмы да шуннан.
"Галиҗанәп" аның соңгы үзенә адресланган очракларда иронияне аңламаган күренеп тора иде.
Ансельм от Родрик бик уйланып әйтте:
- Илле ел элек нигез салынган. Сездә, мөгаен, файдаланылмаган бик күп җирләр, мэр. Әйтегез әле, аларны участокларга бүлү фикере сезгә беркайчан да килмәдеме?
- Әлегә моның кирәге юк. Безнең халык үзәкләштерелгән. Энциклопедия өчен шулай кирәк. Кайчан да булса, бәлки, безнең халык арткандыр...
- Сәер дөнья. Сезнең крестьяннарыгыз юкмы?
Хардинга аның аксыл чәчлесе болганчык суда балык тотарга тырышуын аңлау авыр булмады, өстәвенә, бик уңайсыз.
Ул тыныч кына җавап бирде:
- Крестьяннар да, дворянлык хәл юк.
Родрикның кашлары өскә менде.
- Ә сезнең рәис - мин каршы алырга тиешле кешеме?
- Сез доктор Пиреннны күздә тотасызмы? Ул Комитет рәисе һәм, моннан тыш, императорның Терминустагы шәхси вәкиле.
- Доктор? Бернинди зур титул юкмы? Бары тик галим? Һәм ул сезнең белән чагыштырганда зуррак хакимияткә ия?
- Әлбәттә, - диде Хардин ягымлы тавыш белән. - Без барыбыз да күбрәк яисә азрак дәрәҗәдә галимнәр. Ахыр чиктә, безнең дөнья императорның шәхси контролендә булган фәнни җирлектән артык түгел.
Соңгы җөмлә бераз бүлеп бирелгән иде, бу суб-префектка әллә ни ошамады. Ул, уйга калып, юлның калган өлешен дәшмәде.
Хардин кичәнең бөтен кичен түземсезлек белән сагынды, ләкин Пиреннның һәм Родрикның иң якын дуслык белән очрашуы, бер-берсеннән тагын да ныграк туйулары белән юанды.
От Родрик, күзләрен ялтыратып, Энциклопедия бинасын караганда Пиреннның иң эчпошыргыч лекциясен тыңлады. Ул Пиреннның тиз сөйләшүләренә, зур фильм һәм обсервация камералары саклагычлары буенча экскурсия вакытында, корректор һәм басма бүлекләрен, шулай ук суб-префект фильмнар бүлекләрен озаклап караганнан соң гына тәэсирләнде:
- Боларның барысы да бик кызык, ләкин, минемчә, өлкәннәр өчен беркадәр сәер шөгыль. Аның нәрсәсе яхшы?
Хардиннан Пиреннның бу сүзләргә җавап та тапмавы сизелде, гәрчә Пиренның чырае шактый аңлатып бирүче булса да. Кичәге төшке аш көн вакыйгаларының көзгедәге кабатлануы булып чыкты. От Родрик, әңгәмәне үз кулына алып, бик җентекләп, сугышны, Анакреон белән күптән түгел генә игълан ителгән Смирно короле арасында булган сугышны, аның батальонын тасвирлады. Суб-префект аш тәмамланганчы һәм вак түрәләр бер-бер артлы бинадан чыгып киткәнче туктамады. Үзенең космик флотының триумфаль сугышы турындагы соңгы хикәяне от Родрик яныннан тәмамлады, өчесе дә, җылы җәйге кичтән ләззәтләнеп, балконга Пиренн белән Хардинны озата барды.
- Ә хәзер, - диде ул каты һәм шул ук вакытта уенчан тон белән, - җитди нәрсәләр турында сөйләшик.
Хардин, вегиан тәмәкесеннән сигараны тәмәкене кабызып һәм кәнәфи аркасына сөялеп: - Күптән шулай кирәк иде, - дип мыгырданды.
- Галактика биектә-биектә җемелди. Аның томанлы яктысы офыктан горизонтка кадәр сузылган. Алар белән чагыштырганда якында гына күренә торган йолдызлар ком бөртекләре булып күренәләр.
- Шик тә юк, - диде суб-префект, - рәсми фикер алышу, кәгазьләрне имзалау һәм башка техник нечкәлекләрне без ахыргача җиткерербез... сез үз киңәшмәгезне ничек дип атыйсыз?
- Комитеттан, - дип салкын гына җавап бирде Пиренн.
- Сәер исем. Ничек кенә булмасын, бу иртәгә булачак. Ә бүген без монда, үзара килешә алабыз, сез ничек уйлыйсыз?
- Димәк... - дип куйды Хардин.
- Димәк, хәзер вәзгыять бераз үзгәрде. Галактиканың перифериясендә сезнең планета статусы билгесез булды. Эшләрнең хәзерге хәле турындагы килешүгә килү бик файдалы булачак. Сүз уңаеннан, мэр, сездә тагын бер шундый сигара табылмасмы?
Хардин, субпрефектка карап, теләр-теләмәс кенә аңа сигара сузды. Ансельм Родрик аны иснәп карады да рәхәтләнеп телен шартлатып куйды.
- Әйе, Вегадан тәмәке! Каян килгән ул сездә?
- Без соңгы транспортлауда бераз алдык. Ул инде калмаган диярлек. Космос үзе генә белә, мондый тәмәкенең бездә кайчан пәйда булачагын, әгәр гомумән барлыкка килсә.
Пиренн йөткереп куйды. Ул тәмәке тартмады һәм шуңа күрә тәмәке исен күрә алмады.
- Әйдәгез, аңлашыйк, галиҗәнап, - диде ул. - Сезнең миссия - мәгълүмат алу гынамы?
От Родрик беренче комсыз суырылган суыклар аша баш какты.
- Ул чагында ул күп вакытны алмый. Планетадагы вәзгыять шундый: бөтен көчләр Нигезләүнең Энциклопедиясенең беренче томын булдыруга юнәлдерелгән.
- Моны ничек аңларга?
- Бик гади. Без дәүләт тарафыннан хуплана торган фәнни институт, шулай ук король хәзрәтләре императорының шәхси милке булып торабыз.
Суб-префектка бу сөйләм бөтенләй тәэсирләр калдырмады. Ул төтен боҗраларын чыгаруында дәвам итте.
- Бу бик уңышлы каплау, доктор Пиренн. Минем уйлавымча, сездә император мөһере булган барлык кирәкле документлар бар, ләкин реаль хәл нинди? Смирно белән сезнең мөнәсәбәтләр нинди? Сез бит аның башкаласыннан илледән артык егет булсагыз да. Һәм Коном һәм Дарибоу дәүләтләре турында ничек?
- Безнең вассалларның берсенә дә катнашыбыз юк, - диде Пиренн, - император биләмәләренең бер өлеше булган кеше...
- Алар хәзер вассаллар түгел, - диде Родрик. - Хәзер алар мөстәкыйль корольлеклер.
- Корольлек итсен. Барыбер безнең аларга катнашыбыз юк. Фәнни институт буларак...
- Шайтаныма олаксын сезнең фәнегезне! - Галиҗәнап, атмосфераны бик нык солдат сүзлеге белән бик тиз кыздырып, дип ачуланды. - Смирноның теләсә кайсы вакытта сезнең планетаны басып ала алуына моның нинди катнашы бар?
- Ә император? Сезнеңчә, ул кул кушырып, Терминус оккупацияләүләрен карап утырачакмы?
От Родрик, бераз тынычланып:
- Беләсезме, доктор Пиренн, сез император милкене, Анакреон кебек үк, хөрмәт итәсез, ләкин Смирно бит моңа бөтенләй башкача карый ала. Хәтерегездәме, без әле генә император белән солыхка кул куйдык, иртәгә мин аның күчермәсен сезнең Комитетка бирәм. Император кушуы буенча, Анакреонның иске өлкәсе чикләрендә тәртип саклау өчен бөтен җаваплылык ята. Безнең бурычыбыз сезгә ачык, шулай бит?
- Һичшиксез. Әмма Терминус Анакреон өлкәсенең бер өлеше булып тормый.
- Һәм Смирно?..
- Ул Смирно өлкәсенең бер өлеше дә түгел, башка теләсә кайсы өлкә кебек үк.
- Әйтегез әле, ә Смирно да шулай дип исәплиме? Безгә бу барыбер түгел, чөнки Смирно белән сугыш әле яңа гына тәмамланды һәм аның биләмәләрендә безнең ике йолдызлы система калуын дәвам итә. Терминус ике дәүләт арасында стратегик мөһим хәлдә тора.
Хардин хәлсезләнеп китте. Ул сүзгә катнашырга булды:
- Нинди тәкъдимнәр булыр, галиҗәнап?
Суб-префект бу сүз көрәшен тизрәк тәмамларга һәм конкрет белдерүләргә күчәргә дип көтеп кенә торды. Ул җанланып китте:
- Анакреонның катнашырга тиешлеге бик аермачык күренеп тора... сезнең өчен бит... Сезнең эчке эшләрегезгә берәү дә кагылырга җыенмавын аңлыйсыздыр дип беләм...
- Һичшиксез, - диде Хардин коры гына.
- ... Ләкин без ышанабыз, Терминус өчен сезнең территориядә хәрби база булдырсак яхшырак кына булачак.
- Сез теләгән нәрсәләрнең барысы да шул: планета урнашкан гаять зур, буш торучы территориядә хәрби база гына корырга тиешме? Бүтән берни дә юкмы?
- Билгеле, сезгә сакланачак көчләрне сакларга туры киләчәк.
Хардин, терсәкләре белән тезләренә таянып, алга иелде.
- Ниһаять, без эшнең асылына килдек. Әйберләрне үз исемнәре белән атыйк. Терминус протекторат булачак һәм пошлина түләргә тиеш булачакмы?
- Пошлина түгел - салым түләм. Без сезне яклыйбыз - сез моның өчен түлисез.
Көтмәгәндә Пиренн йодрыгы белән кәнәфи аркасына каты итеп китереп сукты.
- Әйтергә ирек бирегез, Хардин. Галиҗәнап, сезнең Анакреон белән Смирно бергә алган бөтен нәрсәгез өчен мин бер тиен дә бирмим. Мине аларның сәясәте һәм уенчык сугышлары кызыксындырмый. Һәм мин сезгә тагын бер тапкыр кабатлыйм: без - дәүләт тарафыннан хупланган һәм салымнардан азат булган фәнни учреждение.
- Дәүләт тарафыннан якланганмы?! Әмма дәүләт - ул без, доктор Пиренн, ә без сезгә ярдәм итмибез.
Пиренн, ачуы килеп, урыныннан сикереп торды.
- Галиҗәнап, мин туры аның...
- ... императорның кагылгысыз галиҗәнапның вәкиле, - дип элеп алды Ансель от Родрик. Ә мин, якынрак булган Анакреон короленең туры вәкиле, доктор Пиренн.
- Эшкә! - диде Хардин нык итеп. - Бу салымнарны сез нәрсә белән алырга җыенасыз, галиҗәнап? Натура продуктлары белән? Бодай, бәрәңге, яшелчә, терлек белән?
Суб-префект аңа текәлеп карады.
- Ни шайтаныма? Нигә кирәк алар безгә? Бездә бу яхшылык җитәрлек. Әлбәттә, алтын белән. Хром һәм ванадий тагын да күбрәк киләчәк, әгәр сезнең запасларыгыз җитәрлек булса.
Хардин көлеп җибәрде.
- Байлык?! Безнең хәтта тимер запасларыбыз да юк! Алтын?! Безнең акчага карагыз! - ул акча сузды.
Родрик аны кулында әйләндергәләп карады да Хардинга текәлде.
- Нәрсә бу? Корыч?
- Дөрес.
- Аңламыйм...
- Терминус - металл булмаган планета. Димәк, алтын юк, безгә салым түләргә берни дә юк, берничә тонна бәрәңге белән генә.
- Ярый, әзер продукция белән...
- Металлсыз? Сез ничек уйлыйсыз, без үзебезнең машиналарны нәрсәдән ясыйбыз?
Пиренн бүлдергән пауза килеп җитте:
- Боларның барысы да эшкә бернинди катнашы юк. Терминус планета түгел, ә Галактик Энциклопедияне әзерләүче фәнни нигез. Бөек Космос, сез фәнгә аз гына да ихтирам итмисезмени?
- Энциклопедияләр сугышны җиңә алмыйлар, - дип, Родрик кашларын җыерды. - Нишлисең, сездә сәнәгать үсеш алмаган, сезнең дөньягыз халык арасында да юк. Сез җир белән түли аласыз.
- Сез нәрсәне күздә тотасыз? - дип кызыксынды Пиренн.
- Сезнең дөнья буш диярлек, әмма кеше яшәми торган җирләр, мөгаен, уңдырышлыдыр. Анакреонда бик күп дворяннар бар, алар үз утарларын рәхәтләнеп арттырачаклар.
- Безгә тәкъдим итәргә сезнең хакыгыз юк...
- Болай дулкынлануның кирәге дә юк, доктор Пиренн. Барысына да җитәрлек. Әгәр дә эш тиешенчә барса, сезнең яктан ярдәм күрсәтелсә, без, мөгаен, берни дә югалтмаслык итеп эшләрбез. Титулларны бит алырга, ә аннары бүләк итәргә мөмкин. Сез мине аңлыйсыздыр дип уйлыйм?
- Рәхмәт, - диде Пиренн ачуланып.
Кинәт Хардин исе китмичә генә сорап куйды:
- Анакреон безнең атом электростанциясе өчен кирәкле күләмдә плутоний бирә алырмы? Безнең запаслар берничә елга гына калды.
Гаҗәпләнүдән Пиренның тыны кысылды. Берничә минутка тынлык урнашты. От Родрик сүз башлагач, аның тавышы сизелерлек үзгәрде:
- Сезнең атом энергиясегез бармы?
- Әлбәттә. Ә моның нәрсәсе гаҗәп? Минемчә, атом энергиясен моннан ким дигәндә 50 мең ел элек ачканнар. Дөрес, бездә плутоний белән кыенлыклар бар...
- Әйе, әйе, әлбәттә...
Илче тотлыгып калды һәм уңайсызланып өстәп куйды:
- Шулай итеп, әфәнделәр, без бу мәсьәлә турында иртәгә сөйләшүне дәвам итәрбез. Ә хәзер сез мине гафу итегез...
Пиренн аның артыннан карап калды һәм теш арасыннан сыгып куйды:
- Бу аңгыра, үз-үзенә ышанган ишәк! Монысы...
- Һич тә юк, - дип сүзгә кушылды Хардин. - Үз цивилизациянең канун продукты. Аның бер принцибы бар: кулында пистолет булган кеше хаклы.
Пиренн кисәк кенә борылды.
- Ә сез? Ничек итеп сез аның белән шушы хәрби базалар һәм пошлиналар турында сөйләшә башладыгыз? Әллә акылдан яздыгызмы?
- Юк, мин аңа сүз әйтергә генә бирдем. Күрәсезме, ул, ниһаять, безгә Анакреонның чын ниятен ачты - Терминусны җир биләмәләренә бүлү. Мин, әлбәттә, моңа юл куймаячакмын.
- Сез рөхсәт итмәссезме? Ә сез кем соң? Туктагыз әле, нигә сез энергия станциясен сүктегез? Атом энергиясен искә төшерү генә дә сезне хәрбиләр өчен мишень итә бит.
- Әйе, - дип елмайды Хардин. - Хәрби мишень дә, аңардан ераграк торырга кирәк. Минем бу темага ни өчен сүз башлавымны аңламадыгызмы әллә? Ул миндә туган шикне раслады гына.
- Нинди?
- Анакреонда атом энергетикасы юк. Әгәр дә бу чынбарлыкка туры килмәсә, ул шунда ук атом энергостанцияләрендә тик искечә генә плутоний куллануын сизәр иде. Ә моннан күренгәнчә, Галактиканың калган периферия өлеше икътисады да атом энергиясенә нигезләнмәгән, югыйсә Анакреон сугышны ота алмаган булыр иде. Сез риза түгелме?
- Юк сүз! - Пиренн ачуланып читкә борылды, аннары кискен торды да чыгып китте. Хардин кинәт елмайды, ләкин озакламый сигарасын чыгарып, уйга калды.
- Нефтькә һәм күмергә таба борыл, менә шулай! - дип пышылдады ул, үз уйларына тирәнрәк чумып.

3.
Хардин "Шәһри газетасы" хуҗасы булуын инкарь иткәч, ул бары тик формаль яктан гына хаклы иде. Хардин Терминус автономиясе өчен хәрәкәтне муниципаль идарәгә дә җитәкләде. Ул шәһәрнең беренче мэры итеп сайланды, гәрчә аның исеменә бер генә вексель дә язылмаган булса да, газетаның бер генә акциясе дә, асылда, нәкъ менә ул, Хардин, акцияләрнең контроль пакетының 60% ын үзенең абруе аркасында гына контрольдә тоткан. Ә мэрның абруе кечкенә түгел иде. Һәм Хардин Пиренннан Комитет утырышларында катнашырга рөхсәт сорагач, шул ук вакытта газета шундый ук кампанияне башлап җибәрүе һич тә очраклы түгел. Һәм бөтен тарихында беренче тапкыр массакүләм митинг үткәрелүе очраклы хәл түгел, анда халык "милли" хөкүмәткә шәһәр вәкилләре керүен таләп итте.
Ахыр чиктә Пиренн биреште, начар уенда яхшы чырай ясады.
Хардин, өстәл кырыенда утырган килеш, ни өчен зур галимнәр шундый начар администраторлар? Бәлки, аларның төгәл саннарга күнеккәнгәдер, ләкин кешеләрнең сыгылмалылыгы алдында югалалар. Ничек кенә булмасын, Хардиннан сул якта Томас Сатт һәм Джордж Фара утыра, уңда - Лэн дин Краст һәм Ян Фулхам, Пиренн рәислек итә. Бүгенге җыелыш уңае белән алар шактый җитди кыяфәт алдылар.
Хардин, котылгысыз формальлекләр үткәнче, ярым йокымсырап утыра һәм бары тик Пиренн, суны йотып эчеп, сүзен башлагач кына, сискәнеп китә.
- Комитетка үткән утырыштан соң алынган хәбәрне хәбәр итәргә шатмын. Ике атнадан безгә лорд Дорвин, Империя канцлеры, киләчәк. Хәзер инде гарантияләргә мөмкин, Анакреон белән безнең мөнәсәбәтләр, гомуми канәгатьлеккә, императорга бу хакта хәбәр итү белән җайланачак.
Пиренн елмайды һәм Хардинга мөрәҗәгать итте.
- Бу хәбәрләр минем тарафтан газетага тапшырылды.
Хардин эченнән сызылып куйды. Пиреннның Хардинны бу мәгълүмат белән таныштыру теләге ачык күренеп тора иде һәм бу изге очрашуда катнашырга рөхсәт иткән сәбәп булды.
Хардин тыныч кына әйтеп куйды:
- Томанлы гыйбарәләрне бер читкә куеп карыйк. Лорд Дорвиннан ни көтәсез? Ул нәрсә эшли ала?
Акылсыз манерасы булган Томас Сатт, кешегә мөрәҗәгать итеп, аның турында өченче затта, бигрәк тә кәефләре шәптән булмаса да, болай диде:
- Мөгаен, мэр Хардин профессиональ циник. Императорның үз милкенә кул сузуы икеле.
- Ни өчен? Шундый һөҗүм була калса, ул нишләр?
Канәгатьсез тавыш ишетелде.
- Сез тәртипне бозасыз, - дип ачуланды Пиренн һәм, бераз уйлап торганнан соң, өстәп куйды: - Моннан тыш, бөтенләй диярлек хыянәтче гаризалар ясыйсыз.
- Сезнең җавабыгыз шулмы?
- Әйе, әгәр сезгә бүтән бер сүз дә әйтмәсәм.
- Сез моны нәрсәдән алдыгыз? Минем бер сорау бирәсем килә. Моннан тыш, мөгаен, берәр нәрсәгә ирешергә мөмкин булмаган дипломатик йөрештән тыш, Анакреон куркынычына җавап бирү өчен ниндидер реаль чаралар кабул ителде?
Ян Фулхам уйчан кыяфәт белән җирән мыегын сыйпады.
- Сез аннан куркынычны күрәсезме?
- Ә сез юкмы?
- Белмим шул... Император...
- Бөек Космос! - дип ярсып кычкырып җибәрде Хардин. - Нәрсә соң бу? Вакыт-вакыт кемдер "Император" яки "Империя" дип әйтә, әйтерсең, бу тылсымлы сүзләр. Император моннан илле мең егеткә кияүгә чыккан, мин аның бездә аз гына булса да эше бармы икән дип шикләнәм. Әгәр бар икән, ул нәрсә үзгәртә ала? Бу районда урнашкан император космик флоты хәзер Дүрт Корольлек, шул исәптән Анакреон кулында. Тыңлагыз мине: сүз белән түгел, корал белән көрәшергә кирәк. Аңлагыз - әлегә безгә беркем дә тими, һәм безнең запаста ким дигәндә ике ай бар, чөнки без Анакреонга атом коралыбыз бар дип ишарәләдек. Ләкин без моның котылу өчен зур булмаган ялган булуын бик яхшы беләбез. Атом энергиясе безнең тарафтан космик максатларда гына кулланыла, анысы да чикләнгән күләмдә. Кайберәүләр моны бик тиз ачыкларлар, әгәр сез алар шаяртырга яраталар дип уйласагыз, бик нык ялгышасыз.
- Минем кадерле сэр...
- Туктагыз әле, мин әле бетермәдем.
Хардин кызып китте. Ул, ниһаять, барысын да әйтеп бирү җае чыкканга бик шат иде.
- Бу, әлбәттә, яхшы - һәртөрле канцлерларны эшкә җәлеп итү, ләкин искиткеч атом бомбалары өчен жерлы берничә зур орудие табу яхшырак булыр иде. Без инде ике ай югалттык, джентльменнар, һәм, мөгаен, безгә тагын ике ай югалырга кирәкми. Сез нәрсә эшләргә җыенасыз?
Лэн дин Краст, ачуын маңгаен җыерып, болай диде:
- Әгәр сез Нигезләүне милитарлаштырырга тәкъдим итәсез икән, мин бу турыда тыңларга теләмим. Терминус ирексезләр сәясәткә җәлеп ителәчәк. Ә бит без, мэр әфәнде, фәнни белем һәм башка берни дә түгел.
- Ул моны аңламый, - диде Сатт. Ул гына да түгел, армия оештыру - димәк, Энциклопедия өстендә эшләүче кешеләрне куллану.
- Бик дөрес, - дип килеште Пиренн. - Энциклопедия - барыннан да элек.
Хардин ыргыта, ыргыта. Комитетның барлык әгъзалары да "Энциклопедия комплексы" белән бик каты газапландылар кебек. Ул салкын гына сорады:
- Комитет әгъзаларының исенә килгәндә, Терминус Энциклопедиягә караганда башка нәрсәне дә кызыксындыра аламы?
- Мин күз алдына да китерә алмыйм, Хардин, - дип җавап бирде Пиренн, - Нигезләүдә Энциклопедиядән башка теләсә нинди кызыксыну булырга мөмкин.
- Мин Нигезләүне әйтмәдем, мин Терминус дидем. Әйберләрнең чын хәлен аңламыйсыздыр дип куркам. Терминуста миллионнан артык кеше яши, һәм бары тик 150 мең генә турыдан-туры Энциклопедия өстендә эшли. Калганнар өчен Терминус - йорт. Без монда тудык, монда яшибез. Безнең йортлар, фермалар һәм заводлар белән чагыштырганда, Энциклопедия безнең өчен бик аз дигәнне аңлата, һәм без якларга телибез...
Хардинның тавышы кычкырулар эчендә калды.
- Энциклопедия - беренче урында, - дип кычкырды Краст. - Без үз миссиябезне үтәргә тиеш.
Хардин, шулай ук кычкырып: - Шайтаныма олаксын миссияне! - дип кычкырды. - Илле ел элек сез хаклы идегез. Әмма хәзер - яңа буын.
- Боларның барысы да безгә кагылмый, - дип җавап бирде Пиренн. - Без - галимнәр!
Хардин шуннан файдаланды.
- Сез - галимнәрме?! Нинди үзсүзлелек! Сезнең кечкенә компаниягез монда - Галактикның меңъеллыклар белән авыруының идеаль мисалы. Ниткән фән ул - гасырлар буе утырып, мең ел эчендә башка галимнәрнең мәгълүматларын җыярга?! Кайчан да булса башыгызга гыйлемне булган белемнәр нигезендә алга этәрергә, аны киңәйтергә һәм тирәнәйтергә килдеме? Юк! Сез үзегезнең саф йөзегез белән бик бәхетле. Хәер, меңнәрчә еллар дәвамында бөтен Галактика кебек үк. Менә шуңа күрә дә периферия күтәрелә. Элемтә системалары юкка чыга. Буш сугышлар озакка сузыла. Шуңа күрә дә бөтен бер йолдызлы дөньялар атом энергиясе серен югалталар һәм варварлар химик дөньясына күчәләр. Һәм әгәр сез дөресен белергә телисез икән - бөтен Галактика таркала. Хардин, бер үк вакытта сөйләргә теләгән берничә әгъзага игътибар итмичә, тын да алмыйча, кәнәфисәндә ята төште.
Краст тагы да җитезрәк булып чыкты.
- Мин сезнең бу истерик чыгышка нәрсә ирешәсегезне белмим, мэр әфәнде. Сез дискуссиягә бернинди конструктив тәкъдимнәр кертмәдегез. Мин, рәис әфәнде, бу сөйләмне беркетмәдән сызып ташлавыгызны һәм очрашу башланганчы әйләнеп кайтуыгызны сорыйм.
Джордж Фара беренче тапкыр кәнәфидә селкенеп куйды. Моңарчы ул сөйләшүдә, хәтта дәрт кыздырганда да катнашмады. Ләкин хәзер аның өч йөз фунт авырлыктагы тәне шикелле үк куәтле тавышы сүзгә кушылды:
- Без бер нәрсәне онытмыйбызмы, әфәнделәр?
- Нинди?- дип ярсып сорады Пиренн.
- Бер айдан соң без үзебезнең илленче елыбызны бәйрәм итәбез. - Фара гадәти әйберләрне тантаналы тавыш белән сөйләшергә ярата иде.
- Ә нәрсә соң?
- Бу еллыкта да, - дип дәвам итте Фара, - дип ачылачак Хари Сэлдонның Сейфы. Сез кайчан да булса бу Сейфнең үзендә нәрсә булуы турында уйландыгызмы?
- Белмим. Гади эшләр. Бәлки, сүз котлаулар белән бардыр. Ләкин, мин уйлыйм, газета булса да, аңа зуррак әһәмият бирергә кирәк түгел, - дип, Пиренн Хардинга карады, - чираттагы шау-шуны күтәрергә тырышты. Мин бу шау-шуны туктаттым.
- Әһә, - диде Фара, - ләкин сезнең ялгышуыгыз да ихтимал. Сезне гаҗәпләндермимени? - диде ул, бармак очын борын төбенә куеп. - Сейф бик җайлы вакытта ачыламы?
- Кая уңайлырак, - диде Фулкам. - Безнең үз мәшәкатьләребез дә җитәрлек.
- Хари Сэлдоннан хатка караганда мөһимрәк нәрсә? Уйламыйм.
Фара гадәттәгедән дә тантаналы итеп сөйли башлады. Хардин, уйга калып, аны күзәтте: бу ни өчен алып бара?
- Чыннан да, - дип дәвам итте Фара бәхетле елмаеп, - сез барыгыз да Хари Сэлдонның безнең заманның бөек психотарихчысы һәм безнең Нигезләүнең нәсел башлыгы булуын онытасыз бугай. Хари Сэлдонның, фәнни мәгълүматлар кулланып, якын арада тарихның мөмкин булган агышын алдан фаразлавы бик җитди. Әгәр дә ул моны кабатлап әйтәм, бик мөмкин эшләгән икән, һичшиксез, безгә куркыныч янау турында кисәтү ысулын тапкан һәм, бәлки, килеп туган хәлдән чыгу юлын да күрсәтергә дә мөмкин. Сэлдон Энциклопедия булдыруны күңеленә якын кабул иткән бит, һәм сез моны беләсез.
Бүлмәдә ышанмау рухы хөкем сөрә. Пиренн:
- Белмим, белмим. Психотарих - бөек фән, әмма... безнең арада бер генә психотарихчы да юк. Без чатыр туфракта дип куркам.
Фара Хардинга борылды.
- Әйтегез әле, сез Алуриндагы психологияне өйрәнмәдегезмени?
Хардин кызгану белән диярлек җавап бирде:
- Әйе, ләкин мин курсны тәмамламадым. Теоретик өлгеләрдән ардым. Мин эшче психолог булырга теләдем, ләкин андый мөмкинлек булмады, шуңа күрә мин мөмкин булганнарның иң яхшысын сайладым, - сәясәт белән шөгыльләнә башладым. Бу бер үк диярлек.
- Сэлдонның Сейфы турында ни уйлыйсыз соң?
Хардин сак кына җавап бирде:
- Белмим.
Утырышның икенче өлешен ул бер сүз дә әйтмәде, гәрчә сүз янә Империя канцлеры турында барса да. Чынлыкта, Хардин, гомумән, беркемне дә тыңламый, чөнки аның башында яңа фикерләр пәйда булды һәм акрынлап кайбер нәрсәләр ачыкланды. Бөтенләй күп түгел. Ләкин төрле вакыйгалар бер нәрсәгә китерде... Психология төп нигез булып тора, моңа Хардин шикләнми. Ул кайчандыр өйрәнгән һәм баштан ук әһәмиятле мәгълүматлар тапкан психология теориясен исенә төшерергә тырышып карады. Сэлдон кебек бөек психолог, киләчәкнең тарихи үсешен аерып күрсәтер өчен, кеше эмоцияләрен һәм реакцияләрен җитәрлек ачыклык белән карый ала. Ә бу сүз иде...

4.
Лорд Дорвин бер тәмәке иснәне алды. Аның озын чәчләре бөтерелеп беткән, ә лорд кулы туктаусыз киндер кебек күренгән ике ак чәчкә ясалма иде. Ул бик нәзакәтле сүзләр белән сөйли һәм шул ук вакытта бик нык сакаулана иде.
Хардинның аның аристократик манералары белән канцлерны күрү сәбәпләре турында уйларга вакыты калмады. Лорд үзенең кисәтүләрен озата барган кулларның нәзакәтле хәрәкәтләре һәм, әңгәмәдәшен тыңларга тырышып, мәрхәмәт күрсәтүе Хардинның ачуын китерә иде булса кирәк.
Ләкин хәзер лорд табу иң мөһиме иде. Ул моннан ике сәгать элек Пиренн белән бергә юкка чыккан. Хардин, беренчел сөйләшүләр вакытында үзенең юклыгы Пиреннны тулысынча канәгатьләндерүенә аз гына да шикләнмәде, ләкин мэрга канцлер белән очрашырга гына кирәк иде. Пиренны бинаның бу канатында һәм бу катта да күргәннәр. Димәк, мәсьәләне һәр ишектән карап хәл итәргә мөмкин. Хардин, берсен ачып, канәгатьләнеп чыраен сытты да ярым караңгы бүлмәгә керде. Лорд Дорвинның бөдрә чәчле башын берни белән дә бутарга ярамый иде.
Лорд мэрга таба борылды да:
- Ә, Хардин, сез, әлбәттә, безне эзлисез.
Ул кулына зиннәтле табакеркасын тоткан - Хардинның уенча, бер дә тәм юк. Мэр әдәпле генә итеп сыйлаудан баш тарткач, лорд бер чеметем тәмәке алды да аңа елмаеп куйды.
Пиренн нәрсәдер мыгырдады, ләкин аның йөзендә бернәрсә дә чагылмады. Озын паузалар вакытында тынлыкны бозган бердәнбер аваз булып лорд табакеркасының ябылган ярыгы булды, ул аны кесәсенә тыкты да бик җитди тавыш белән әйтте:
- Бу сезнең Энциклопедиягез, Хардин зур казанышыгыз. Бөтен вакытның иң күркәм казанышларыннан берсе.
- Без дә шулай уйлыйбыз, милорд, әмма эш әле төгәлләнмәгән.
- Ансына ышанам, куркырлык нәрсә юк. Мондый галимнәр эшне вакытында тәмамларлар дип шикләнмим.
Һәм ул башын Пиреннга таба селкеде. Пиренн, башын иеп, баш иде.
«Мәхәббәттә аңлату кебек», - дип уйлады Хардин.
- Мин көчем булмауга зарланмадым, милорд, мөгаен, артык зур тырышлыкка, дөрес, башка мәсьәләдә, Анакреон ягыннан...
- Ах әйе, Анакреон, - дип, илтифатсыз гына кулларын күтәрде. - Мин әле генә аннан кайттым. Бөтенләй варвар планетасы. Бу кешеләргә монда, Галактика читендә яшәргә туры килүе бик уңайсыз. Яхшы кеше өчен иң элементар уңайлыклар юк, бернинди уңайлыклар да юк, шулай да...
Хардин аның сүзен коры гына бүлде:
- Кызганычка каршы, Анакреонда яшәүчеләрнең сугышу һәм җимерү өчен кирәк булган бар нәрсәсе бар.
You have read 1 text from Tatar literature.
Next - Нигезләү - 04
  • Parts
  • Нигезләү - 01
    Total number of words is 4158
    Total number of unique words is 1909
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    49.4 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 02
    Total number of words is 4210
    Total number of unique words is 1787
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 03
    Total number of words is 4276
    Total number of unique words is 1809
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 04
    Total number of words is 4299
    Total number of unique words is 1799
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 05
    Total number of words is 4305
    Total number of unique words is 1885
    36.6 of words are in the 2000 most common words
    51.1 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 06
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 1795
    38.3 of words are in the 2000 most common words
    52.6 of words are in the 5000 most common words
    60.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 07
    Total number of words is 4279
    Total number of unique words is 1894
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    50.0 of words are in the 5000 most common words
    58.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 08
    Total number of words is 4261
    Total number of unique words is 1929
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    58.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 09
    Total number of words is 4386
    Total number of unique words is 1845
    36.2 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 10
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 1894
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.6 of words are in the 5000 most common words
    59.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 11
    Total number of words is 4353
    Total number of unique words is 1903
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 12
    Total number of words is 4360
    Total number of unique words is 1867
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 13
    Total number of words is 4272
    Total number of unique words is 1911
    34.4 of words are in the 2000 most common words
    49.1 of words are in the 5000 most common words
    55.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 14
    Total number of words is 89
    Total number of unique words is 77
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    44.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.