Нигезләү - 09

- Ярый, ярый, бәхәсләшмим. Мин, әлбәттә, Нигезләүне коткару өчен бөтен космос буйлап йөрергә җыенмыйм. Уйламыйм да. Тик мин акча эшләү өчен сату итәм, ә монда миңа мөмкинлек бирелә. Әгәр дә бу өстәвенә Нигезләүгә ярдәм итсә - бик яхшы. Мин тормышымны куркыныч астына куйдым, минем шанслар хәзергегә караганда күпкә азрак иде.
Пониетс урыныннан торды һәм Горов аның артыннан басты.
- Син нәрсә эшләргә җыенасың?
Сәүдәгәр елмаеп куйды.
- Әлегә аңламыйм. Әмма эш нәрсәне дә булса сатуда гына икән, мин - һәрвакыт риза. Кагыйдә буларак, мин комсыз кеше түгел, әмма минем принцибым бар. Һәм әлегә кадәр мин үз товарымда бер тапкыр да ялгышмадым.
Пониетс шакылдатты һәм сакчылар аны ике яктан алып чыгып киттеләр.

4.
Бөек Мастер, чыраен сытып: - Сынап карау демонстрацияме? - дип кайтарып сорады. Ул, мехка төренгән килеш, утыра, һәм аның кулы, нервланып, таяк хезмәтен үтәүче тимер күсәкне кыса иде.
- Алтын да, галиҗәнап.
- Алтын да, - диде Бөек Мастер, илтифатсыз гына. Пониетс тартманы алдына куйды да, булдыра алырлык ышаныч белән, тартманы ачты. Гомуми дошманлык алдында ул үзен ялгыз хис итте. Ләкин шул ук тойгы космоска очышларның беренче елы вакытында да аның кулында була.
Ярым түгәрәк уртасында басып торган сакаллы киңәшчеләрнең күз карашлары теләктәшлекнең тулысынча хупламавын белдерә иде. Алар арасында Бөек Мастер фавориты Ферл да бар иде. Ул уң кулында Пониетска ачыктан-ачык дошманлык белән карап утыра иде. Пониетс аның белән бер генә тапкыр очрашкан һәм шунда ук аны үзенең беренче дошманы, димәк, беренче корбаны итеп тә билгеләп куйган.
Зал ишеге артында кечкенә армия вакыйгаларның үсешен көтте. Пониетсны йолдызлы очкычтан бик яхшылап аерырга тырышканнар, һәм аның бернинди коралы да булмаган, ә Горов һаман да тоткын булып калган.
Ул үзенең авыр хезмәтенә бер атна чамасы торган мәгънәсез бер хәшәрәткә соңгы кушылманы ясады һәм кургаш пластинкасы киеренкелекне бетерсен дип бик каты ялынып әйтте.
- Нәрсә бу? - дип сорады Бөек Мастер.
- Бу, - диде Пониетс, артка чигенеп, - мин үз кулларым белән ясаган приборчик.
- Бу болай да аңлашыла, ләкин мине бөтенләй башка нәрсә кызыксындыра. Бу сезнең тылсымлы усал һәм җирәнгеч приборларыгызның берсеме?
- Ул атом энергиясендә эшли, - диде Пониетс тантаналы төстә, - ләкин сезнең берегезгә дә аңа кагылырга туры килмәс. Мин барысын да үзем эшләрмен. Әгәр дә бу начар прибор икән - минем күңелемә гөнаһ төшсен.
Бөек Мастер җитез генә хәрәкәт белән үзенең тимер күсәген прибор юнәлешендә сузды, һәм аның иреннәре чистарту догасында тиз-тиз кыймылдап куйды. Сул якта утырган арык киңәшчесе монархына таба иелә һәм аның колагына нидер пышылдап куя.
- Иптәшегезне сатып алырга өметләнгән алтынга сезнең прибор нинди мөнәсәбәттә соң?
- Шул прибор ярдәмендә, - дип җавап кайтарды Пониетс, кулын үзәк камерага төшереп һәм аның таушалган яннарын йомшак кына сыйпап, - сез миңа бирерсез тимер иң югары проба алтынына да сала алам. Бу - тимер, шыксыз тимер, сезнең утыргычыгызны да, бу бинаның диварларын да, авыр һәм ялтырап торган алтынны да бизәп торучы бердәнбер уникаль прибор.
Пониетс үз атына утырганын сизде. Аның нотыгы, һәрвакыттагыча, нәрсәнедер сатарга туры килгәндә, җиңел һәм ышанычлы ага иде. Хәер, Бөек Мастерны барлык очракларда да тизрәк эчтәлек кызыксындырган.
- Менә ничек? Трансмутация? Безгә моны эшли алачакбыз дип ант иткән юләрләр очрады инде. Мондый изге хурлык өчен алар бик кыйммәткә түләделәр.
- Ләкин алар моны булдыра алдылармы?
- Юк.
Бөек Мастерның йөзендә салкын гаҗәпләнү чагылды.
- Алтын чыгаруны уңышлы башкарып чыгу үзе үк сатып алган җинаять булыр иде. Ләкин җинаятьчел омтылыш, өстәвенә, уңышсыз да, үлем белән җәзалана. Менә, минем таягым белән берәр нәрсә эшләп карагыз әле.
Һәм ул таягы белән идәнгә сукты.
- Сез галиҗәнап мине гафу итәргә тиеш. Минем прибор - минем кулларым ясаган кечкенә генә модель, ә бу таяк артык зур.
Бөек Мастерның кечкенә күзләре бүлмә эчен карады да туктап калды.
- Рандал, сезнең дисбегез. Тизрәк, шулай килеп чыкса, мин сезгә икеләтә кайтарырмын.
Четкәләр түгәрәк буйлап үттеләр, кулдан кулга күчтеләр. Бөек Мастер уйчан кыяфәт белән аларның кулларыннан күтәрде, авырлыкны бәяләде.
- Тотыгыз, - диде ул һәм дисбе белән идәнгә ташлады.
Пониетс аларны сайлар өчен иелде. Ул цилиндр камерасын көч-хәл белән ачты һәм, анод экраны үзәгенә дисбене төгәл итеп урнаштырырга тырышып, көчәнүдән катып калды. Бәлки, аннары ул кадәр мәшәкатьләнергә туры килмәс, әмма хәзер уңышсызлыклар булырга тиеш түгел.
Трансмутация аппараты ун минут буе ачу белән чатнап торды, һәм бүлмәдә озон исе барлыкка килә башлады. Асконьлылар артка чигенделәр, нидер мыгырдадылар, ә Ферл яңадан үзенең хөкемдарының колагына пышылдарга тотынды. Бөек Мастер таш йөз белән утырган иде.
Дисбе алтын иде.
Пониетс баш иеп аларны Бөек Мастерга сузды:
- Галиҗәнап!
Ләкин карт икеләнеп калды, аннары моны үзләрендә калдырсын өчен Пониетска ишарә итте. Сәүдәгәр тиз генә сөйли башлады:
- Әфәнделәр, бу алтын. Алтынның беренчесеннән алып соңгысына кадәр. Ышанмасагыз, аны теләсә нинди физик һәм химик анализга дучар итә аласыз. Аны җирдәге алтыннан аерырга ярамый. Һәм аны теләсә нинди тимердән ясарга мөмкин. Ржавчин башка металл катнашмалары кебек үк комачауламаячак...
Пониетс аңлы рәвештә барлыкка килгән паузаны сүзләр белән тутырды. Четкәләрне аның кулыннан төшерделәр, һәм алтын үзе өчен сөйли иде.
Ниһаять, Бөек Мастер акрын гына кулын сузды һәм Ферл сүзгә кушылды:
- Галиҗәнап, бу бит агулы чишмәдән алтын.
- Роза пычрактан үсәргә мөмкин, галиҗәнап, - дип каршы төште Пониетс. - Күршеләрегез белән сату иткәндә, сез алардан бик күп төрле товарлар сатып аласыз, аларның каян килеп чыкканын сорамыйсыз: сезнең ата-бабаларыгыз фатиха биргән матур машиналардан, я булмаса берәр төрле космос сәүдәгәрләреннән. Әйтәсе дә юк, мин бит сезгә үз приборымны тәкъдим итмим, мин сезгә алтын тәкъдим итәм.
- Галиҗәнап, - диде Ферл, - сез чит-ят кешеләр өчен җавап бирмисез, аларның гамәлләрен хупламыйсыз һәм алар турында бернәрсә дә белмисез. Ләкин, гөнаһлы прибор ярдәмендә һәм сезнең хуплавыгыз белән тимердән эшләнгән бу сәер псевдоалтынны кабул итәргә риза булу - бабаларыбызның изге җаннарын рәнҗетү дигән сүз.
- Шулай да алтын - ул алтын, - диде кыяр-кыймас кына Бөек Мастер, - һәм ул, вак шәхесне чиста һәм затлы металлга алмаштыру өчен, безгә өстән салынып төшкән. Чынлап, сез бик кырыс кеше, Ферл.
Шулай да ул кулын кире тартып алды.
- Сез үзең зирәклек, галиҗәнап. Кануннан читкә тайпылу һәм шундый гөнаһсыз алмашуны тигез исәп белән үткәрү берни дә аңлатмый, ә ата-бабаларыгызның изге күңелләре канәгать булып кына калачак. Нәкъ менә сез аларның сыену урыннарында ялтырап торган алтын бизәк ясый аласыз бит. Әгәр дә алтын үзеннән-үзе явызлык була ала икән, әгәр дә андый хәл, гомумән, мөмкин булса, бу явызлык шундук юкка чыгар иде, иң изге максат өчен металл куллансагыз - сезнең ата-бабаларыгызның җаннарын тынычландырсагыз.
- Бабамның сөякләре белән ант итәм! - дип ярсып кычкырып җибәрде Бөек Мастер. Аның йөзендә гаҗәп бер гаҗәпләнү чагылып китте, һәм авызы елмайды. - Бу яшь егет турында ни диярсез, Ферл? Аның дәлилләре бәхәссез. Ата-бабаларымның изге сүзләре кебек үк, алар да бәхәссез.
- Болай булса кирәк, - диде Ферл караңгы чырай белән. - Әгәр дә, әлбәттә, бу бәхәссезлек – Явыз Рухның чираттагы әшнәсе түгел.
- Мин хәтта күбрәк тә әйтермен, - дип, көтмәгәндә дәвам итте Пониетс. - Моны гади дуслык дәлиле дип санагыз. Аны сезнең ата-бабаларыгызның алтариларына бүләк итеп куегыз һәм мине 30 көнгә тоткарлагыз. Әгәр дә бу срокның ахырына, бернинди бәхетсезлекләр булмаса, алар тарафыннан канәгатьсезлек белдерелмәсә, бу, һичшиксез, ата-бабаларыбыз рухы сезнең садаканы кабул итә дигән дәлил булачак. Күбрәк нәрсә тәкъдим итәргә ярыймыни?
Бөек Мастер, урыныннан торып, үзенең сарай кешеләренә күтәрелеп карагач һәм аларның кем риза, ә кем юк икәнен белгәч, шик-шөбһәләрнең әсәрен дә күрмәде. Хәтта Ферл да кыска мыегын чәйни-чәйни башын селекте.
Пониетс елмайды һәм аның дини белеме кирәк булды дип уйлады.

5.
Ферл белән очрашу оештырганчы, тагын бер атна үтте. Пониетс киеренкелекне тоя, ләкин инде физик көчсезлекне тоярга күнеккән. Аңа шәһәр чикләрен ташлап, Ферлның шәһәр арты вилласында сак астында яшәргә туры килә. Бу хәл белән килешкәннән соң, барлык куркуларга төкерәсе дә калмады. Өй шартларында Ферл, теге чактагы аксакалларга караганда, югарырак һәм зифа күренә иде. Парад булмаган киемнән ул гомумән аксакалка охшамаган.
- Сез сәер кеше, - диде Ферл кискен тавыш белән. Күзләре ярым йомык, күз кабаклары чак кына дерелди иде. - Соңгы атнада һәм бигрәк тә соңгы ике сәгатьтә сез миңа алтын кирәклеген генә кабатлап әйтәсез. Бу файдасыз хезмәт, әйдәгез, аның кемгә кирәге юклыгын сорайк. Әйдәгез, безнең сөйләшүләрдә бераз алга китик.
- Бу алтын гына түгел, - диде Пониетс сак кына. - Алтын гына түгел, башка төрле тәңкә түгел. Без хәзер моның артында нәрсә торганы турында сөйлибез.
- Ферл, көлемсерәп: - Алтын артында нәрсә тора? - дип сорады. Әллә сез миңа тагын бер мәгънәсез демонстрация оештырырсызмы?
- Мәгънәсез? - Пониетс җиңелчә генә кашларын җыерды.
- Һичшиксез. - Ферл, бер кулын икенче кулына куеп, уйчан кыяфәттә ияген сыйпады. - Мин сезне гаепләмим. Сез барысын да билгеле бер максат белән эшләдегез, мин моңа ышанам. Сәбәбен бел, мин, әлбәттә, аны кисәтер идем. Әгәр мин сезнең урында булсам, башта мин үз корабымда алтын ясар идем, ә аннары аны әсирлеккә алмашка тәкъдим иттем, демонстрация нәтиҗәсендә барлыкка килгән күп кенә гайбәтләр һәм бәхәсләр тудырмадым.
- Дөрес, - дип килеште Пониетс, - ләкин мин үз урынымда булганлыктан, сезнең игътибарыгызны җәлеп итәр өчен бу адымга бардым.
- Менә ничек? Шуның өчен генәме? - Ферл үзенең мыскыллы гаҗәпләнүен яшерергә тырышмады. - Ә 30 көндә чистарту срогын сез минем игътибарымнан зуррак әйбер алу өчен тәкъдим иттегез? Ләкин алтынның чиста булмавы ачыкланса?
Җавап итеп Пониетс та үзенә күңелсез шаярту тудырды.
- Минем аңлавымча, алтынның яхшылыгы турында фикер йөртү аның чисталыгы белән кызыксынган кешеләр булачак.
Ферл сәүдәгәргә гаҗәпләнгән һәм бер үк вакытта канәгатьләнгән карашын күтәрде.
- Акыллы. Ә хәзер әйтегез әле, ни өчен сезгә минем игътибарымны җәлеп итәргә кирәк булды?
- Рәхим итегез. Бирегә килүемнең кыска гына вакыт эчендә мин сезгә кагылган һәм мине кызыксындырган кайбер нәрсәләрне күреп алдым. Мәсәлән, сез яшь, киңәшче өчен бик яшь һәм чагыштырмача яшь дворян гаиләсеннән буласыз.
- Минем килеп чыгуым сезгә ошамыймы?
- Алла сакласын. Сезнең бабаларыгыз бөек һәм изге, һәм моны беркем дә инкарь итә алмый. Ләкин сезнең Биш Кабиләнең берсенең әгъзасы булмавыгызны әйтәүче кешеләр бар.
Ферл кәнәфи аркасына сөялде.
- Аларга әгъзаларның барысын да хөрмәт итеп, - ул янауын яшермәде, - мин шуны әйтә алам: Биш Кабиләдә ярлы орлык һәм сыек кан. Кабиләләрнең илле әгъзадан да артмаган исән калды.
- Шулай да башта Бөек Мастер тарафыннан аныкы булмаган кеше була алмый дип раслаучы кешеләр бар. Бөек Мастер фаворитларына шундый яшь һәм шундый тиз үтеп кергән кеше эре дәүләт эшлеклеләре арасында көчле дошманнары була алмый, диләр. Король галиҗәнаплары картая, протекция аның үлеме белән бетәчәк. Сезне, дошманыгыз аның варисы булсын өчен, Космик Рухы саклагыз.
- Чит кеше өчен сез артык күп ишеттегез, - дип бүлдерде аны Ферл. - Мондый колакларны кисеп алырга кирәк.
- Моны эшләргә беркайчан да соң түгел.
- Әйдәгез, нәтиҗәләр ясап карыйк, - диде Ферл, түземсезләнеп һәм кәнәфисәнде ишекне ябып куйды. - Сез миңа байлык һәм хакимлек тәкъдим итәргә җыенасыз, чөнки мин сезнең йолдызлы очкычтагы явыз приборларыгызны таныйм.
- Әйтик. Сез нәрсә каршы килә аласыз? Яхшылык һәм явызлык турында гади фикерләүгә китәргә?
Ферл башын чайкады.
- Бөтенесе дә юк. Безнең турыда үз фикерегезне сез мәҗүси агностицизмга нигезләгәсез, ләкин мин бит безнең мифологиянең колы түгел, гәрчә шулай тоелса да. Мин укымышлы кеше, сэр, мәгърифәтледер дип беләм. Асылда безнең дини йолалар - күбрәк ритуаль, ә этик мәгънәдә түгел - нигездә халык массалары өчен каралган.
- Ул чагында нинди каршылык бар соң? - диде Пониетс.
- Нәкъ менә шунда. Массаларда. Шәхсән мин сезнең белән килешү төзи алам һәм сезнең кечкенә приборлардан файда алу өчен, алардан файдаланырга кирәк. Әгәр миңа файдаланырга туры килсә, мин ничек бай һәм хөрмәтле була алам... әйтик, гади пәке белән каты сер итеп һәм кулындагы калтыравык белән, моны ничек белмәсеннәр икән? Минем иягем дә чиста итеп кырынган булса да, ничек миңа бай булырга ярдәм итәр? Газ камерасында үлемнән яки халык төркем белән өлешләргә өзелгән булуданынан ничек котылырмын мондый эш артыннан мине тотсалар?
Пониетс иңбашларын җыерып куйды.
- Сез хаклы. Мин бер генә чараны тәкъдим итә алам: сезнең халыкны атом энергиясен үз файдагызга файдаланырга өйрәтергә кирәк. Кире какмыйм, эшне титаник итеп башкарырга туры киләчәк, тик ул үзен артыгы белән аклаячак. Ләкин бу сезнең шәхси эшегез, һәм хәзерге вакытта мин бөтенләй башка нәрсә турында сөйлим, чөнки әлегә сезгә пәке дә, пычак та, механик чүп үткәргеч тә тәкъдим итәргә җыенмыйм.
- Сез миңа нәрсә тәкъдим итәргә телисез соң?
- Алтын. Тик гына алтын. Узган атнада мин күрсәткән прибор ала аласыз.
Ферл бөтен гәүдәсе белән тартылды, һәм аның маңгаендагы тире җыерчыкларга җыелды.
- Трансмутация аппаратымы?
- Әйе. Сезнең алтын запасы сезнең тимер запасына тигез булыр. Минемчә, бу сезнең барлык ихтыяҗларыгызны канәгатьләндерер. Бу хәтта Бөек Мастерны да, сезнең яшьлегегезгә карамастан, барлык дошманнарыгызны да канәгатьләндерәчәк. Өстәвенә, куркынычтан качарга мөмкин.
- Ничек инде?
- Үзегез әле генә миңа әйткәнчә, яшерен рәвештә эш итәргә кирәк. Сез, мәсәлән, аппаратны иң ерак утардагы иң көчле ныгытманың иң ышанычлы караңгы бүлмәсенә яшерә аласыз. Ул сезне барыбер бай итәр. Сез прибор түгел, алтын сатып аласыз, һәм аның каян килеп чыкканлыгы язылмаган, чөнки аны берничек тә чынбарлыктан аерырга мөмкин булмаячак.
- Ә бу прибор белән кем эшләячәк?
- Сез үзегез. Мин сезгә аның белән ничек мөгамәлә итәргә икәнен күрсәтәм, һәм биш минуттан соң сез миннән бер дә ким түгел.
- Ә алмашка?
Пониетс, бик сак кына: - Ярар, - дип башлады. Мин үз бәямне билгелим, һәм ул зур. Ахыр чиктә, мин сәүдә белән яшим. Әйтик, әйтик... бу бит бик кыйммәтле машина... сез миңа бер куб фут алтын урынына аның эквиваленты - саф тимернең кубик футы бирәсез.
Ферл көлеп җибәрде, һәм Пониетс кызарды.
- Өстәп әйтәсем килә, сэр, ике сәгать эчендә акчагызны кире ала аласыз.
- Дөрес, ә бер сәгатьтән сезнең янга килеп, прибор сафтан чыгар. Миңа гарантияләр кирәк, һәм сезнең булуыгыз яхшырак гарантия булачак. - Ферл ирония белән баш иде. - Мин сезгә, прибор эшләсә, бер атнадан соң да, түләрмен, дип сүз бирә алам.
- Мөмкин түгел.
- Мөмкин түгелме? Сез үлем җәзасын миңа берәр нәрсә сатарга дигән тәкъдим белән генә лаек булдыгыз. Сез, әлбәттә, килешүдән баш тарта аласыз, ләкин сезнең сайлау бер генә: прибор яки газ камерасы иртәгә иртән. Анысын мин сезгә вәгъдә итәм.
Пониетсның йөзе хәрәкәтсез калды, ләкин күзләрендә ниндидер чаткы чагылып китте.
- Сез үз урыныгыздан намуссыз файдаланасыз, - диде ул. - Һич югы, сез вәгъдәгезне язмача расларсызмы?
- Шулай ук җинаятьче буламмы? Юк, сэр. - Ферл канәгатьләнеп елмаеп куйды. - Безнең икебез бер юләр генә!
- Килешәм, - диде сәүдәгәр акрын гына.

6.
Горовны 30 көнгә азат иттеләр, һәм аның урынын 500 фунт иң чиста алтын алды. Элекке тоткынга йозак астында басып торган, мөһерләнгән һәм беркем дә кузгатмаган йолдызлы очкычны кайтардылар.
Аннары кечкенә йолдызлы очкычлар Горовны система чигенә кадәр озата бардылар, элек планетага кадәр ничек озатсалар, шулай ук. Пониетс кояшта җемелдәп торган кечкенә генә ноктаны күзәтте, Горовның йолдызлы очкычсы иде, һәм аның ерактагы ачык тавышын тапшыргыч буенча тыңлады:
- Бу алай түгел, Пониетс, - диде ул. - Трансмутация аппараты бармый. Сүз уңаеннан, син аны каян алдың?
- Беркайда да, - дип сабыр гына җавап бирде Пониетс. - Ашауны нурландыру өчен камера детальләреннән җыйдым. Анда бернинди яхшылык та юк. Энергия сарыф ителеше аны киң масштабларда куллануны кире кага, югыйсә Нигезләү бөтен Галактика буйлап авыр металлар артыннан кумаган, ә трансмутацияне кулланган булыр иде. Бу - һәр сәүдәгәр белгән гадәти трюкларның берсе. Дөрес, миңа тимерне әле беркайчан да алтынга әйләндерергә туры килмәде. Бу тәэсирләндерә, ләкин аппарат вакытлыча эшли.
- Яхшы. Шулай да бу трюк миңа туры килми.
- Мин сине аннан тартып чыгардыммы?
- Бу да әһәмиятле түгел. Бигрәк тә менә шушы конвойсыннан котылу белән кайтуымны исәпкә алсак.
- Нигә?
- Син моны үзенең таныш аксакалына үзең аңлаттың. - Горовның тавышы ычкынды. - Аппаратны сатканда, син моны прибор түгел, алтын тәкъдим итүең белән дәлилләдең, һәм бу приборның үзеңнән бернинди дә бәясе юк. Аксакал приборны түгел, алтынны сатып ала. Бу вакытлыча һәм психологик яктан бик яхшы иде, ләкин...
Пониетс, әдәпле һәм тыныч кына, кабатлап: - Ләкин? - дип сорады.
Динамиктан тавыш дулкынланып яңгырады:
- Ләкин ничек кенә булмасын, без аларга шундый зур кыйммәткә ия булган приборны сатабыз, аны ачыктан-ачык эксплуатацияләргә теләрләр. Ә бу аларны атом энергиясен кулланырга мәҗбүр итәчәк.
- Мин барысын да аңлыйм, - дип йомшак кына җавап бирде Пониетс. - Син моны миңа бер тапкыр аңлаттың инде. Ләкин үзең уйлап кара, минем сатуым артыннан нәрсә булыр, ә? Трансмутатор тәртиптә булганда, Ферл алтын тәңкәләрне сугудан туктамаячак, ә прибор киләсе сайлауларда үтсен өчен шактый озак эшли ала. Бөек Мастер мәңгеле түгел.
- Син Ферлның аңлылыгына ышанасыңмы? - дип салкын гына сорады Горов.
- Юк... акыл белән кызыксынган кеше өчен. Трансмутатор аңа Бөек Мастер булырга ярдәм итәчәк, башка приборлар...
- Юк! Юк! Син сәбәпне тикшерү белән бутыйсың. Ферлга трансмутатор түгел, ә яхшы, югары сортлы алтын ярдәм итәчәк. Мин сиңа ул турыда ярты сәгать сөйлим инде.
Пониетс көлемсерәп куйды һәм җайлабрак утырды.
- Бу мескен егетне күпме үртәп булса да җитәр, ахрысы. - Горовның тавышы инде ачулы яңгырады.
- Алга йөгермә, Горов, - дип кисәтте аны сәүдәгәр. - Монда эш башка аппаратларда да.
Бераз тынлык урнашты, аннары Горов сак кына сорады:
- Нинди башка аппаратларда?
Пониетс кулы белән машиналы ишарә ясады.
- Күрәсеңме бу эскорт?
- Күрәм, - дип кыска гына җавап бирде Горов. - Приборлар турында сөйлә әле.
- Әгәр син мине бүлдермәсәң, сөйләрмен. Бу эскорт Ферлның шәхси йолдызлы очкычларыннан тора. Ул бездән Бөек Мастердан бу мәрхәмәтне сорап алды.
- Я, ничек соң?
- Син ничек уйлыйсың, безне кайда эскорт итәләр икән? Ферлның шәһәр читендәге Асконь дәүләтендә шәхси рудникларына менә кая! Карале! - Шунда Пониетс кинәт котырынды. - Мин сиңа баштан ук ниндидер дөньяларны коткарырга түгел, акча эшләргә җыенуымны әйттем. Мин трансмутаторны арзанга саттым. Бик шәп! Минем өчен газ камерасына эләгү куркынычыннан башка берни дә алмаган, ә моны зур табыш дип атап булмый.
- Рудникларга әйләнеп кайтыйк, Пониетс. Аларның монда ни катнашы бар?
- Ничек алай? Мин акча эшләргә җыенам. Без аккургашны төярбез, Горов. Мин аны трюмнарга кире тутырам, синең йолдызлы очкычыңа да кайбер нәрсәләр керә. Без Ферл белән планетага төшәбез, ә син, дустым, коралларың белән мине каплап тор. Бәлки, Ферл һич тә шундый асыл зат түгелдер? Менә аккургашта мин акча эшлим. Алар безгә түләячәкләр.
- Трансмутатор өченме?
- Минем атом приборларымның бөтен йөге өчен. Икеләтә бәя плюс комиссион җыем.
Пониетс, гафу үтенмичә диярлек, иңбашларын җыерып куйды.
- Мин аларны бераз утыртым инде, ләкин мин бит акча эшләргә тиеш, син ничек уйлыйсың?
Горов нәрсә әйтергә белмәде. Ниһаять, зәгыйфь тавыш белән әйтте:
- Син миңа аңлата алмыйсыңмы?
- Нәрсә аңлатырга. Бу бит ачык күренеп тора, Горов. Бу акыллы кеше мин аның тозагында дип уйлаган иде, чөнки Ферл сүзе Бөек Мастер өчен минекенә караганда күбрәк иде. Ул трансмутаторны алды. Асконь кануннары буенча, бу иң куркыныч җинаять. Әмма Ферл теләсә кайсы вакытта мине чиста суга чыгарырга теләвен әйтә ала һәм аннары мине тыелган товарлар белән сәүдә итүче дип игълан итү өчен аппарат сатып ала.
- Бу күренеп тора.
- Дөрес. Ләкин хикмәт аның миңа каршы әйткән сүзендә түгел иде. Беләсеңме, Ферл дөньяда портатив видеокамера кебек әйбер барлыгын бөтенләй уйламаган.
Горов кинәт көлеп җибәрде.
- Нәкъ шулай, - диде Пониетс, - Ферл мине алдады. Барлык карталар да аның кулында иде. Ләкин мин, кыйналган эт кебек, аңа трансмутатор урнаштыргач, мин аңа видеокамераны тоташтырдым һәм аны икенче көнне генә чыгардым. Минем кулда менә дигән видеоязма: изге Ферл һәм ул үзе, мескен, прибор белән идарә итә һәм беренче алынган алтын белән, йомырка өстендәге тавык кебек, чүпләп бетерә.
- Син аңа язма күрсәттеңме?
- Ике көннән. Бәхетсез, ул гомере буена өч үлчәмле сурәт күрмәгән. Ферл, ул хорафатларга ышанмый, дип раслый, ләкин аның ничек курыкканын сөйләргә теләсәм дә, аның кыяфәтен сүзләр белән яза алмыйм. Ферл тезләренә тезләнде, мин видеомагнитофонын шәһәрнең Үзәк мәйданына тоташтырдым һәм ул нәкъ төш вакытында кушылачагын, бу мәйданда миллионлаган фанатик асконьлылар җыелуын, алар, әлбәттә, хыянәтчене кисәкләргә өзәргә теләүләрен таныгач. Ферл минем белән теләсә нинди килешү төзергә әзер иде.
- Ә син...- Горовның, көлмәс өчен, чак-чак кына тыелып калуы сизелеп тора иде, - син нәрсә, чыннан да, бу видеомагнитофонны шәһәр мәйданына тоташтырдыңмы?
- Юк, ләкин моның әһәмияте юк. Ул минем барлык приборларны сатып алды, һәм мин булдыра алганча аккургашны алып чыгарга рөхсәт алдым. Ул вакытта ул минем барысын да булдыра алуыма ышана иде. Килешү язма рәвештә төзелгән, планетага төшкәч, мин аның күчермәсен сиңа бирәм. Бары тик саклык йөзеннән.
- Ләкин син аның горурлыгына кагылдың, - диде Горов. - Ул безнең приборлардан файдаланырга телиме?
- Нигә булмасын? Бу аның өчен үз чыгымнарын аклауның бердәнбер ысулы, әгәр дә ул моның өчен акча эшләсә, үзенең горурлыгын онытачак. Һәм ул алдагы Бөек Мастер булачак, ә безнең өчен иң яхшы кешене эзләп табып та булмый.
- Әйе, - диде Горов, - бу уңышлы килешү иде. Ләкин син үз эшләреңне алып бару өчен бик үк намуслы алымнардан файдаланмыйсың. Сине семинариядән куып чыгарулары гаҗәп түгел. Әллә синең әхлак бөтенләй юкмы?
- Ә минем шанслар нинди иде? - дип сорады Пониетс, исе китмичә генә. - Моннан тыш, син Сальвор Хардинның әхлак турында әйткәнен беләсең бит...

Бишенче өлеш.
Сәүдә принцлары.

Сәүдәгәрләр... Сэлдон планы нигезендә Нигезләүнең икътисади йогынтысы көчәйде. Сәүдәгәрләр баерак була башладылар, ә байлыгы белән хакимлек та килде...
Кайберәүләр Хобер Мэллоуның үз тормышын гади сәүдәгәр буларак башлавын оныта. Ул карьераны тәмамлаганын сәүдә корольләре беренчесе буларак, беркем дә онытмас...
Галактик Энциклопедия

1.
Транста булып кебек, Джоран Сатт җентекләп эшкәртелгән тырнаклы бармакларын бөкләде дә:
- Бу табышмакка охшаган. Мин сезгә бу турыда бик зур сер итеп әйтәм, чөнки, миңа калса, Хари Сэлдон кризисларының тагын берсе килеп җитә.
Әңгәмәдәше кулын кыска смирно ясалган пиджак кесәсенә тыкты да сигара чыгарды.
- Белмим, Сатт. Кагыйдә буларак, сәясәтчеләр мэрлыкка һәр яңа сайлауларда сэлдон кризисы турында кычкыра башлый.
Сатт йомшак кына елмайды.
- Ләкин мин сайлау алды кампанияләрен үткәрергә җыенмыйм, Мэллоу. Безгә атом коралы белән яныйлар, ә без аның кайдан алынуын белмибез.
Смирнодан Хобер Мэллоу, Баш Сәүдәгәр, тыныч кына һәм битараф диярлек тәмәке тартты.
- Дәвам итегез. Әгәр әле әйтәсе сүзегез булса, оялмагыз.
Мэллоу беркайчан да Нигезләү кешеләре белән тәкәллефләнеп тормады. Йомшак әдәплелек аның стилендә түгел иде. Чит планета кешесе килеп чыгышыннан соң, Мэллоу ир-ат һәрвакыт ир-ат булып калырга тиеш дип саный.
Сатт өстәлдәге өч үлчәмле йолдызлы картаны кабызды. Ул кирәкле күчергечләр ясады, һәм кирәкле бер дюжина кызыл яктылык белән балкыды.
- Бу Корелиан Республикасы, - диде ул тыныч тавыш белән.
Сәүдәгәр баш какты.
- Мин анда булдым. Сасы тишек. Сез аны, әлбәттә, республика дип атый аласыз, ләкин ни өчендер анда команда итеп Арго гаиләсе әгъзасын сайлыйлар. Әгәр дә бу кемгәдер ошамаса, аның белән берәр нәрсә була. - Мэллоу иренен кыйшайтты да: - Мин анда булдым, - дип кабатлады.
- Һәм сез аннан кайткансыз, һәркем булдыра алмый. Соңгы елда гына да республика чикләрендә өч сәүдә корабле юкка чыкты. Ә бу кораблар атом-төш бомбалары белән коралланган һәм көч кырлары белән әйләндереп алынган.
- Бу кораблар белән соңгы хисапларда нәрсә бирелгән?
- Бернинди игътибарга лаек нәрсә дә юк.
- Ә бу уңайдан корелианецлар ни диләр?
Саттның күзләре ирония белән ялтырап китте.
- Без алардан бу турыда сорарга да мөмкинлегебез юк. Бөтен перифериядә Нигезләүнең абруе аның куәтле дәүләт абруе аркасында шактый югары. Сез ничек уйлыйсыз, без, өч корабны югалтып, сораша башлыйбызмы?
- Алайса, сез миннән нәрсә телисез?
Джоран Сатт мондый зиннәткә вакытны ачу кебек сарыф итмәде. Мэр секретаре буларак, ул оппозиция киңәшчеләреннән, эш эзләүче кешеләрдән, реформаторлардан һәм танылмаган даһилардан котылырга өйрәнде, алар Хари Сэлдон тәкъдим иткән планны үзләре уйлап чыгардылар һәм хәзер алар киләчәкне алдан әйтә алалар, дип ант иттеләр. Саттның кешеләр белән шундый бай эш тәҗрибәсе булуга ачуы килерлек булсын өчен бик күп көч куярга кирәк иде. Ул җавап бирде:
- Хәзер сөйлим. Беләсезме, бер үк секторда өч йолдызны югалту ел дәвамында очраклы була алмый. Атом куәтен тагын да зуррак атом куәте баса ала. Үзеннән-үзе сорау туа: әгәр Корелда атом коралы бар икән, ул кайдан алына?
- Кайдан соң?
- Ике вариант бар: я корелианнар үзләре ясаганнар...
- Бөтенләй акылга сыймаслык!
- Әйе! Әмма тагын бер ихтималлык бар - хыянәт.
Мэллоу тавышында салкын ишетелде: - Сез шулай уйлыйсызмы?
Секретарь тыныч кына җавап бирде:
- Монда мөмкин булмаган бернәрсә дә юк. Дүрт Корольлек Нигезләүнең Конвенциясенә кул куйганнан бирле, безгә төрле планеталарда шактый каршылык төркемнәре белән эш итәргә туры килде. Элеккеге корольлектә, нигездә, элеккеге билгедән канәгатьсезләр бар, алар үзләренең Нигезләүгә мәхәббәтенә артык нык кул куймаганнар. Ихтимал, аларның кайберләре сүздән-сүзгә күчеп киткәннәрдер.
Мэллоу кып-кызыл булып утыра.
- Аңлашыла. Шулай булгач, сез миңа нәрсә әйтергә телисез? Мин үзем Смирнодан.
- Беләм. Сез смирночы, чыгышы буенча чит ил кешесе һәм чит ил кешесе, ә Нигезләүгә сез бары тик үзегезнең белемегез белән генә бәйләнгән. Сүз дә юк, сезнең бабагыз Смирно һәм Лорис белән сугышлар вакытында барон булган, шулай ук сезнең гаилә утарларыгызны конфискацияләгән һәм Сэф Сермакны бүлгән.
- Дөрес түгел! Космос белән ант итәм! Бу ялган! Минем бабай йолдыз очучының хәерче улы иде, ул үлде, чөнки күмергә акчасы җитмәде. Бу әле Нигезләүгә кадәр иде. Мин иске режимга берни дә тиеш түгел. Ләкин мин Смирнода тудым, Смирно да, смирниялеләр дә оялмыйм, Галактика белән ант итәм! Сезнең хыянәткә ишарәсез мине Нигезләүнең аяк астындагы тузанны үбәргә мәҗбүр итмәячәк. Ә хәзер сез я боерыкны бирә аласыз, я миңа гаепләү белдерергә мөмкин. Минемчә, нәкъ менә нәрсә.
- Кадерле Баш Сәүдәгәрем, мин сезнең бабагыз Смирнода король булганмы, әллә соңгы хәерче булганмы, мине һич тә борчымый. Мин сезнең тууыгыз һәм ата-бабаларыгыз турында моның мине бөтенләй кызыксындырмавын исбатлау өчен генә әйттем. Күрәсең, сез баш кешене күрмәдегез. Әйдәгез, эшкә кайтыйк.
Сез смирночы һәм инопланетяннарны яхшы беләсез. Моннан тыш, сез сәүдәгәр, өстәвенә, иң яхшыларның берсе. Сез Корелда идегез һәм корелианнарны беләсез. Шунда китәрсез.
Мэллоу тирән сулап куйды:
- Мин шпион булырмынмы?
- Бөтенесе дә юк. Гади сәүдәгәр. Ләкин колагыгызны үткен тотыгыз. Әгәр сез аларның кайдан корал алуларын ачыклый алсагыз... Үзегезгә исегезгә төшерәсем килә, сез юаш булгач, соңгы ике йолдызлы очкыч, мөгаен, Смирнодан булгандыр.
- Мин кайчан очарга тиеш?
- Сез корабны очышка кайчан әзерли аласыз?
- Алты көннән.
- Менә шунда барыгыз. Нечкәлекләрне Адмиралтействода белерсез.
- Яхшы.
Әңгәмәдәшләре кулларын бик каты кыстылар да, Мэллоу чыгып китте. Сатт, нервларының киеренкелеген капларга ирек биреп, бераз көтеп торды да, иңбашларын җәеп, мэр кабинетына керде.
Мэр телевизорны сүндерде һәм кәнәфи аркасына сөялде.
- Нәрсә диярсең, Сатт?
- Бәлки, ул яхшы актер, - дип җавап бирде тегесе һәм уйчан кыяфәттә бер ноктага текәлде.

2.
Хардинг-Бинаның 21 нче катындагы буйдак фатирда сыра тартып утырган Публис Манлис киче булды. Иске Публис Манлис Нигезләүнең иң мөһим ике бүлеген идарә иткән. Беренчедән, ул, Нигезләүне калдырмыйча, бөтен дөнья өчен җавап бирүче мэр кабинетында чит ил сәркатибе иде, икенчедән, Чиркәү кардиналы, Изге Азыгы епискобы, Гыйбадәтханә епискобы һәм башкалар, һәм шуңа охшаш - чиксез санап чыгарга мөмкин.
Манлис сыраны тарта һәм әйтә:
- Ул сәүдәгәрне шунда озатырга риза булды. Бу инде нәрсәдер...
- Ләкин бу гына аз, - диде Сатт. - Бу безгә кичекмәстән нәтиҗә бирмәячәк. Без артык тупас эшлибез, чөнки ни буласын алдан күрә алмыйбыз. Бу аның ахырында элмәк булыр дигән өмет белән чиксез озын бауга асылу белән бер.
- Сез кайдадыр хаклы. Мэллоу - ахмак кеше түгел. Аны болай ансат кына алдый алмасаң, ни булыр?
- Монда без тәвәккәлләргә тиеш. Әгәр эш хыянәттә икән, анда оста кешеләр катнаша. Әгәр юк икән - безгә дөреслекне белергә сәләтле кеше кирәк. Мэллоу артыннан күзәтәчәкләр. Сезнең бокал буш.
- Юк, рәхмәт, миңа җитәрлек.
Сатт бокалын тутырды, үзе өчен авыр булган әңгәмәне дәвам иттерде.
- Сатт, сез нәрсә уйладыгыз? - дип сорады кинәт кардинал.
- Мин сезгә әйтим, Манлис. - Сатның нечкә авызы елмайды. - Без хәзер чираттагы сэлдон кризисының иң куенында.
Манлис сискәнеп куйды һәм әкрен генә сорап куйды: