Нигезләү - 08

- Бу кешене алыйк. Аны кулга алыгыз яки, Космос белән ант итеп әйтәм, мин хәзер мине ишеткән һәркемне скафандрсыз ачык киңлеккә җибәрермен. - Лефкин бер генә секундка тынып калды, аннары нечкә тавыш белән: - Сезгә адмирал боера! - дип кычкырды. Кулга алыгыз аны!
Аннары Лефкин бөтенләй башын югалтты.
- Шулай ук сез үзегезне шул куркак кешегә, шул шаяртуга, алдарга ирек бирәсезме? Анда теләсә нинди болытларга һәм җәннәт дөньясына ышанырсызмы? Бу кеше - жулик, ә Галактик Рухы - ялган!
Апорат, котырынып, аның сүзен бүлде:
- Ходайны сүгүчене алыйк! Сез аның сүзләрен мәңгелек каргыш янау астында тыңлыйсыз!
Шул ук секундта затлы адмирал идәнгә егылып төшкән солдатларның чылбыр кулларына эләкте.
- Тотыгыз да минем арттан иярегез.
Апорат борылып радиорубкага китте. Бөтен коридорларны тутырган солдатлар аның артыннан Лефкинны өстерәп алып киттеләр. Радиорубкада алар әле эшләвен дәвам иткән экраннарның берсе алдына командирны куйдылар.
- Бөтен флотка да курсны үзгәртергә һәм Анакреонга кире кайтырга әзерләнергә кушыгыз.
Тартылган, кыйналган һәм курыккан Лефкин боерыкны тапшырды.
- Ә хәзер, - диде Апорат кашларын җыерып, - без Анакреон белән ультракыска дулкынында элемтәдә торабыз. Мин кушканны әйтегез.
Лефкин тискәре хәрәкәт ясады, һәм рубканы тутырган халык коточкыч гөрелдәде.
- Сөйләгез, - дип кабатлады Апорат. Башлагыз: «Анакреонның космик флоты...»
Лефкин сөйли башлады.

8.
Венусның кабинетында үле тынлык тора иде, телевизион экранда Лефкин сурәте пәйда булды.
Регент, улының кыйналган йөзен һәм аның ертылган мундирын күреп, акрын гына кычкырып җибәрде. Аннары ул кәнәфигә ауды. Венусның куркудан һәм гаҗәпләнүдән чырае сытылды.
Хардин флегматик рәвештә тыңлады, аның куллары кәнәфи култыксаларында тыныч кына ята иде. Әле кайчан гына таеп утырган Лепольд почмакка кереп, чигүле алтын киемнең җиңнәрен җилфердәтеп тора иде. Хәтта солдатлар да гаскәриләрнең өстенлеген югалттылар һәм, кулларында атом бластерлары булган ишек янында шеренга булып басып, яшертен генә телевизорга карадылар.
Лефкин, ярдәмчеллекне көткән кебек, фразалар арасында ара-тирә генә сөйләп, теләр-теләмәс кенә әйтте. Аның тавышы, танымаслык булып, гырылдый иде.
- Анакреонның космик флоты... үзенең миссиясен белгәч... һәм корал булудан баш тартып... коточкыч мәсхәрә кылуда... Анакреонга кайта... Киләсе ультиматумны әйтеп торабыз... шул гөнаһлы кешеләргә… гөнаһлы көчне кулланырга батырчылык иткән кешеләргә... Нигезләүгә каршы... барлык фатихалар чыганагы... һәм Галактик Рухыга каршы... Хәзер үк... чын дингә каршы барлык хәрби хәрәкәтләрне туктатыгыз... һәм гарантияләр бирегез... алар безне канәгатьләндерер иде... флот вәкилләрен... безнең Баш Каһин Тео Апорат җитәкчелегендә... мондый сугыш беркайчан да булмаячак... һәм нәрсә... һәм нәрсә... - монда озак пауза булды, - элеккеге принц-регент Венус... аның гөнаһы өчен Каһиннар мәхкәмәде җәза алды. Югыйсә... король космик флоты... Анакреонга кире кайтыр да, җир йөзеннән король сараен бәреп төшерер... гөнаһлылар оясын юк итәр өчен... мәңгелек газапларга кешеләрне дучар итә торган һәртөрле каршылыкларны юк итәргә.
Лефкинның ярым шашып үкерүе тынды, һәм телевизор экраны караңгыланды.
Хардинның бармаклары тиз генә атом лампасының төймәсен капшап карадылар, һәм аның яктысы король, принц-регент һәм солдатлар караңгы фонда томанлы контурларга әйләнеп беткәнче сүнә башлады. Шуннан соң Хардинның аура тирәсен әйләндереп алганлыгы сизелә башлады. Бу - корольләрнең прерогативасы булган ялтырап торган яктылык түгел иде, - ул аз гына театраль дә, бераз тәэсирләнүчән дә, ләкин үз нәселендә күпкә эффектлырак һәм файдалырак та иде.
Хардин, моннан бер сәгать элек кенә үзен хәрби әсир итеп игълан иткән Венуска йомшак иронияле тавыш белән мөрәҗәгать итте, ә Терминус җимерүгә хөкем итте. Хәзер ул дәшми торган һәм салынып төшкән күләгә иде.
- Дөньяда бер иске әкият бар, - диде Хардин, - кешелек дөньясы кебек үк карт, чөнки аның иң иске язмалары да борынгыдан калган истәлекләр булып тора. Бу әкият сезне кызыксындырыр дип уйлыйм. Аны болай сөйлиләр:
- Бүренең иң көчле дошманы булган аты үз гомерендә гел куркып яши иде. Инде тәмам өметсезлеккә төшкәч, аның башына союзник табу уе килде. Ат Кеше янына килде һәм, Бүренең дә Кеше дошманы булуын күреп, аңа союз тәкъдим итте. Кеше шунда ук риза булды һәм яңа союздаш үзенең җитез аякларын аның карамагына бирсә, Бүрене шундук үтерергә тәкъдим итте. Ат бик канәгать иде һәм ул Кешегә ияр белән йөгән кияргә рөхсәт итте. Кеше сикереп атланды да Бүрене табып үтерде. Шатлыклы һәм тынычланган Ат Кешегә рәхмәт әйтте:
- Хәзер, элекке дошманыбыз үлгәч, иярне, йөгәнне салдыр да миңа ирек бир.
Кеше көлеп җавап бирде:
- Алга, бия! - дип, шпорлары белән өстәде.
Тынлык урнашты. Венус күләгәсе селкенмәде.
Хардин тыныч кына дәвам итте.
- Шундый шуңа охшаш аермачык булыр дип өметләнәм. Корольлар Дүрт Корольлегенең халык өстеннән хакимиятне мәңгегә беркетергә омтылуында фәнне изге дин итеп кабул иттеләр. Һәм бу фән аларны ияр һәм йөгәнкә әйләндерде, чөнки атом энергиясен руханилар кулына тапшырды, алар, буйсынып, сезнекеләргә түгел, ә безнең боерыкларга тапшырдылар. Сез Бүрене үтердегез, ләкин Кешеден котыла алмадыг...
Венус сикереп торды. Караңгыда аның күзләре ялтырый, сүзе кискен һәм бәйләнешсез иде.
- Шулай да син миннән беркая да китмисең! Беркая да китә алмассың! Син кабердә черерсең! Сарайны җимерсеннәр! Барысын да җимерсеннәр. Миннән котыла алмассың! Солдатлар! - дип кычкырды ул шашынып. - Бу иблискә атыгыз! Үтерегез аны! Үтерегез!
Хардин урындык белән солдатларга таба борылды да елмаеп куйды. Аларның берсе аңа бластердан төзәде, аннары коралларын төшерде. Кайберләре селкенми дә. Сальвор Хардин аларга елмаеп карап торды һәм Анакреонның бөтен куәте туфракка әйләнде. Венус, сүгенеп, якындагы солдат янына йөгереп килде дә, ләгънәт белән, бластерын кулыннан йолкып алды һәм урыныннан да кузгалмаган Хардинга таба юнәлдерде. Венус курокка басты... Өзлексез ак нур Терминус мэрын чолгап алган үтә күренмәле көч кырына килеп терәлде һәм, нейтральләшеп, зарарсыз гына шаулады. Венус тагы да катырак курокка басты һәм шаркылдап көлеп җибәрде. Хардин һаман елмая бирде, ә аның көч кыры, атом нуры энергиясен сеңдереп, бераз яктыра төште. Үз почмагында Лепольд, куллары белән йөзен каплап, ыңгырашып куйды.
Кинәт, өметсезлектән ачыргаланып, Венус нур юнәлешен үз ягына үзгәртте һәм башсыз идәнгә егылды.
Хардин йөзен җыерды да:
- Аңа юл да шунда.

9.
Сэлдон Вакытлы Сейфының бинасы тулы иде. Кешеләр урыннарга караганда күпкә күбрәк булып чыкты, һәм алар дивар янында өч рәттә тордылар. Сальвор Хардин килүчеләрнең санын 30 ел элек тә, хәзер дә чагыштырды. Ул вакытта алар алтау гына иде: күптән үлгән биш карт энциклопедист, һәм ул үзе - яшь, кире мэр. Бу - Иоһан Ли ярдәме белән хакимиятне үз кулына алган көн иде.
Хәзер барысы да башкача тора иде. Бөтенләй башкача. Советның һәр әгъзасы Сэлдонның пәйда булуын көтте.
Терминус ягына Венусның үлеме турындагы яңалыклар белән һәм Лепольд калтырап торган яңа килешү белән кайткач, мэр тантана итүләр һәм аның сәясәте белән Совет ягыннан тулы ризалык белдереп каршы алды. Шуннан соң, Анакреон белән булган очрактагы кебек, һөҗүмне мәңгегә булдырмый торган хакимияткә нигез салган һәр өч король белән шундый ук килешүләр төзелгәч, факель йөрешләре шәһәрнең төп урамнары буйлап үткәрелде, хәтта Хари Сэлдон исеме дә Хардин исеме кебек соклану белән телгә алынмады. Мэрның иреннәре очкынланып китте. Беренче кризистан соң да аның шундый популярлыгы булган.
Сэф Сермак һәм Льюис Борт бүлмәсенең икенче башында нәрсәдер турында бик җанлы бәхәсләштеләр. Агымдагы вакыйгалар аларны аз гына да селкетми кебек тоелды. Алар Хардинга үз ышанычын белдергән күпчелеккә кушылдылар, ачыктан-ачык үзләренең хаклы түгеллекләрен таныдылар, элек дебатларда әйткән кайбер кискен сүзләр өчен матур итеп гафу үтенделәр һәм барлык хаталарның да йөрәкләре тавышына колак салудан килеп чыкканлыгын аңлаттылар. Шуннан соң ук яшьләр үзләренең гамәл партиясенә яңа кампания башладылар.
Иоһан Ли, Хардинның җиңенә кагылып, мәгънәле генә итеп сәгатькә күрсәтте.
Хардин башын күтәрде.
- Сәлам, Ли. Син һаман да канәгать түгелме? Хәзер нәрсә дөрес түгел?
- Ул биш минуттан килеп чыгарга тиеш, әйеме?
- Миңа шулай тоела. Үткән көнне төш вакытында килеп чыкты.
- Әгәр дә шулай булмаса?
- Карале, син мине гомерең буе шикләнүләрең белән газапларга җыенасыңмы? Килеп чыкмас, килмәс.
Ли, кашларын җыерып, акрын гына башын чайкады.
- Әгәр ул килеп чыкмаса, чираттагы җәнҗал булачак. Әгәр Сэлдон безнең дөрес эшләгәнебезне расламаса, Сермак тагын барысын да яңадан башлаячак. Ул тиз арада Корольлекнең Дүртөйех аннексиясен һәм Нигезләүнең чикләрен киңәйтүне таләп итәчәк. Кирәк икән - көч белән. Ул инде болай да кампаниясен башлады.
- Беләм. Янгын сүндерүчеләргә янгынны үзләре яндырган очракта да сүндерергә кирәк. Син дә, Ли, берәр яңа нәрсә уйлап табу өчен үлеп китсәң дә, үзеңә мәшәкать тудырырсың.
Кинәт аның тыны кысылды. Лампа бушап калды һәм бүлмә караңгылыкка чумды.
Ли бүлмәнең яртысын биләп торган пыяла кубка кулын күтәрде, аннары авыр сулап, кәнәфигә ауды.
Хардин кубта шул ук инвалид креслода пәйда булган фигураны күргәч, сынын турайтты. Ул монда утыручыларның берсе бу фигура беренче тапкыр килгән көнне хәтерли. Ул вакытта мэр яшь иде, ә бу кеше карт иде. Шуннан бирле Хари Сэлдон бер генә көнгә дә картаймаган, ә Хардин картайган инде.
Фигура, алдына карап, тезләре өстендәге китапны кулына алды. Аннары ул кыймылдап куйды һәм тавышы ишетелде:
- Мин Хари Сэлдон.
Тавыш картларча зәгыйфь иде.
Бүлмәдә үлек тынлыгы урнашты. Хари Сэлдон дәвам итте:
- Хәзер мин монда икенче тапкыр күренәм. Әлбәттә, мин белмим, минем беренче килүемдә берәрсе катнашканмы яки юкмы. Дөресен әйткәндә, мин монда хәзер берәр кеше бармы дип тә әйтә алмыйм. Ләкин бу зур роль уйнамый.
Әгәр икенче кризис куркынычсыз тәмамланса, сез монда булырга тиеш - башкача була алмый! Әгәр дә сезгә икенче кризис тешегез белән булмаса, димәк, сез монда юк.
Сэлдон хуплап елмайды.
- Ләкин мин моңа бик шикләнәм. Чөнки минем саннар 98% ка минем планнан беренче 80 елда сизелерлек тайпылышлар булырга мөмкин түгел дигән ихтималлык күрсәтә. Безнең исәпләүләр буенча, сез хәзер Нигезләүгә якын булган варвар корольлекләре өстендә өстенлек итәсез. Беренче кризистагы кебек үк, сез аларны көчләрне баланслау белән тотып торган кебек үк, икенче кризиста сез рухи хакимият ярдәмендә өстенлеккә ирешә алдыгыз.
Ләкин мин сезне кисәтергә тиешмен, артык үз-үземә ышанырга ярамый. Мин булачак вакыйгаларның нинди дә булса алдан күрүләрен теләмим һәм бирә алмыйм, әмма хәзер сез яңа баланска ирештегез - шуннан артык түгел дип күрсәтү куркынычсыз булачак. Дөрес, элеккегә караганда күпкә яхшырак. Рухани хакимияты теләсә нинди һөҗүмнәрне чагылдыру өчен яраклы, ләкин һөҗүм итү өчен туры килми. Рух хакимияты каршылыклы көчләрнең котылгысыз үсеше аркасында озак яши алмаячак. Сүз уңаеннан, мин сезгә бернинди яңа хәбәр дә итмим дип ышанам.
Минем аңлавымча билгесез булган өчен сез мине гафу итәргә тиешсез. Бу очракта Нигезләү Яңа Империягә алып бара торган озак юлда старт кына булып тора. Корольлекнең үз ресурслары һәм кешеләр саны ягыннан сезнең белән чагыштырганда шактый куәтлерәк. Бу дәүләтләр артында хәзер инде бөтен Империягә диярлек таралган варвар джунглилары ята. Джунгли эчендә Галактика Империясе дип аталган нәрсә калган - хәлсезләнгән һәм череп бара торган, ләкин һаман да куәте әле.
Хари Сэлдон китапны күтәреп ачты.
Аның йөзе тантаналы булып китте.
- Моннан 80 ел элек төзелгән башка Нигезләүнең барлыгын бер генә минутка да онытмагыз. Галактиканың капма-каршы очында - йолдызлар бетә торган урында. Алар кирәкле минутта ярдәмгә киләчәкләр. 920 ел План сезнең алдымда ята. Барысы да сезнең кулда!
Сэлдон китапка карап алды да юкка чыкты.
Бинадагы яктылык яңадан яктырып китте. Сөйләшә башлаган шау-шуда Ли Хардинның колагына иелде дә:
- Ул кайчан кайтачагын әйтмәде!
- Беләм, - диде Хардин, - ләкин ул безнең акрын һәм тыныч кына кабер өстендә ятканчы әйләнеп кайтмас дип ышанам.

Дүртенче өлеш.
Сәүдәгәрләр.

Сәүдәгәрләр... Нигезләүнең сәяси гегемониясе һәрвакыт һәм һәркайда алда перифериянең иң ерак почмакларына үтеп кергән сәүдәгәрләр барган. Айлар яки еллар аларның Терминус ягына кайтуларын бүлеште. Үзләренең кечкенә корабларын алар һәрвакыт кул кораблары белән ремонтлыйлар, аларның намуслылыгы шәптән түгел, аларның батырлыгы гына түгел...
Шуңа да карамастан, сәүдәгәрләр хакимиятне дүрт Корольлекнең тәхәллүс дини деспотизмына караганда күпкә дәвамлырак саклаганнар...
Төрле-төрле риваятьләр йөрде бу көчле һәм һәрвакыт ялгыз кешеләр турында, әллә шаярып, әллә чын-чынлап Сальвор Хардинның: «Кешенең югары әхлакый сыйфатлары аңа беркайчан да яхшы эшләр башкарырга комачауламаска тиеш». Хәзер алар турында нинди риваятьләр дөрес, ә кайсылары уйлап чыгарылган дип әйтүе кыен. Мөгаен, алар барысы да бераз арттырылгандыр...
Галактик Энциклопедия

1.
Лиммар Пониетс абсолют ялангач булды, аны тапшыргыч шалтыратуы вакытында, бу телеюлламалар һәм ванналар турындагы иске анекдотларда хакыйкатьнең өлешен раслады, хәтта сүз космосның бушлыгы яки галактик перифериянең ерак трассасы турында барганда да.
Бәхеткә каршы, сәүдә товарларына бирелмәгән корабны кис, бик кечкенә. Шулкадәр кечкенә, кайнар сулы душ идарә панеленнән ун фут ераклыкта урнашкан.
Пониетс тапшыргыч сигналын шактый ачык ишетте, шуңа күрә юыну бүлмәсеннән, сүгенә-сүгенә һәм йөрештә сабын күбеген төшереп, кабул итүгә күчәргә чыкты. Өч сәгатьтән соң икенче сәүдә корабле якын ук килде һәм авызын ерып барган егет ике корабны тоташтыра торган торба аша үтте. Пониетс үзенең иң яхшы урындыгын кунакка этәрде, ә үзе әйләндерелгән очучы табуретына утырды.
- Сезгә миннән нәрсә кирәк, Горм? - диде ул караңгы чырай белән. - Ни өчен сез кинәт мине Нигезләүдән шундый ераклыкта куып җитәргә булдыгыз?
Лес Горм сигаретны тартып чыгарды да, кире кагып, башын чайкады.
- Минме? Нәрсәдән алдыгыз? Мин, почта килгәннән соң бер көн үткәч, Глипталь IV гә төшеп утырганымны җүләргә сылтадым. Менә алар мине сезгә тапшырырга җибәрделәр...
Ялтырап торган кечкенә цилиндр кулдан кулга күчте һәм Горм өстәп куйды:
- Шәхси хат, гайре яшерен хат! Гиперфәза аша барысын да тапшырырга ярамый. Һәрхәлдә, мин барысын да аңладым. Һәрхәлдә, бу шәхси капсула һәм аны сез генә ача аласыз.
Пониетс җирәнеп цилиндрга карады.
- Үзем дә күрәм. Мин мондый хатларда шатлыклы хәбәрләр килүен бер тапкыр да ишетмәдем.- Цилиндрчык аның кулындагы исемсез бармагы кагылуыннан ачылды һәм үтә күренмәле юка кәгазь бите борылды. Пониетсның күзләре юллама юллары буйлап тиз-тиз йөгерде, чөнки соңгы өлеше ачыклангач, беренчесе инде бөреште. Бер ярым минуттан соң кәгазь бөтенләй караңгыланды һәм таралды.
- О, Бөек Космос һәм бөтен Галактика! - дип акырып җибәрде Пониетс.
- Бәлки, мин сезгә берәр нәрсә белән ярдәм итә аламдыр, - диде Горм тыныч кына, - яки барысы да шулкадәр сер?..
- Сез бит Гильдия әгъзасы, дип әйтергә мөмкин. Асконьга барырга туры килер.
- Тегендәме? Ни өчен?
- Алар сәүдәгәрне әсирлеккә алганнар. Ләкин бу турыда беркемгә дә әйтмәгез.
Гормның чырае ачулы булып китте.
- Әсирлеккә алдыгызмы? Бу Конвенциягә каршы килә.
- Эчке сәясәткә тыкшыну да Конвенциягә каршы килә.
- О, димәк, ул моны эшләде? Горм бераз тынып торды,- Кем ул кеше? Мин аны беләмме?
- Юк, - диде Пониетс кискен генә, һәм Горм, кинаяне аңлап, бүтән сорау бирмәде.
Пониетс, торып, иллюминаторга текәлде. Галактиканың бу томанлы кисәге турында ул беркадәр вакыт сүгенеп-сүгенеп торды, аннары кычкырып сөйләргә кереште:
- Каһәр суккыры харап! Мин болай берни акча дә эшли алмыйм.
Гормның күзләрендә кинәт аңлау ялтырап китте.
- Әй, дустым, Асконь бит ябык өлкә.
- Нәкъ шулай. Анда пәкене дә сата алмыйсың. Алар бернинди атом приборларын да сатып алмыйлар. Минем трюмнарда товарлар күп, ләкин анда минем өчен үз-үзенә кул салу.
- Ә кушкан йомыштан берничек тә котылып булмасмы?
Пониетс таркау гына башын чайкады.
- Мин ул егетне беләм. Дустымны бәлагә сала алмыйм. Алда әйтелгәнчә, мин үземне Галактик Рухның кулына тапшырам да, үзем билгеләгән юлдан рәхәтләнеп барам.
- Нәрсә, нәрсә? - дип аптырап сорады Горм.
Пониетс аңа карап алды да кыска гына көлеп җибәрде.
- Бөтенләй онытканмын, сез бит беркайчан да «Рухлар Китабы»ны укымагансыз.
- Ишетмәдем дә.
- Әгәр сез семинариядә укысагыз, туры килер иде.
- Дин семинариясеме? Рухани булу өченме?
Горм шаккаткан иде:
- Шулай дип куркам. Гәрчә мин изге аталарыбызга теш тидермәсәм дә. Алар мине алга таба миңа нигез салынсын өчен җитәрлек сәбәпләр аркасында тартып чыгардылар. Ярый, ярый, бу кызык түгел. Әйтегез әле, быел сезнең сәүдә ничек?
Горм сигарет сүндерде һәм кепи киде.
- Мин хәзер соңгы йөк белән. Барысы да тәртиптә булыр дип уйлыйм.
- Бәхетле, - дип көнләшеп куйды Пониетс һәм Горм киткәннән соң озак кына вакыт әле ул, уйга калып, кәнәфидә утырды.
Шулай итеп, Эскель Горов Асконьга эләгә һәм хәтта анда төрмәгә эләгә дә. Бу начар иде. Дөресен генә әйткәндә, беренче карашка күренүдән күпкә начаррак. Кызыксынучан егеткә, аны эздән төшереп, үз эшләре белән шөгыльләнергә мәҗбүр итү өчен бернинди куркыныч та булмады, дип әйтү бер эш иде. Бөтенләй башка нәрсә - дөреслекне күзгә-күз карарга. Чөнки Лиммар Пониетс сәүдә остасы Эскель Горовның бөтенләй сәүдәгәр түгел, ә бөтенләй башка кеше булуын белгән бик аз кешеләрнең берсе иде.
Нинди?
Нигезләүнең агенты!

2.
Ике атна! Ике югалган атна! Периферия читендәге Асконьга эләгү өчен бер атна вакыт бар. Анда Пониетсны хәрби корабларның тулы бер флотилиясе каршы алды. Нинди генә система тапсалар да, ул шактый яхшы эшләде.
Кораблар, бернинди сигнал бирмичә, әкрен генә килмешәкләрне чолгап алдылар һәм йолдызлы очкычны Асконьның үзәк кояшы ягына таба юнәлдерделәр. Пониетс аларны бик ансат кына җиңә алыр иде. Бу кораблар Галактика Империясенең күптән онытылган тральщиклары булган. Бу бортында бернинди атом коралы булмаган хәрби крейсерларга караганда, мөгаен, оператив булганнар, - рәсем эллипсоидлары булса да, абсолют зарарсыз. Ләкин Эскель Горов аларны әсир иткән, ә мондый тотыкны югалтырга ярамый иде. Асконьлылар моны яхшы аңлагандыр, мөгаен.
Тагын бер атна - Бөек Мастер белән тышкы дөнья арасында буфер булган кече хезмәткәрләр төркеме арасыннан чыгу өчен атна. Секретарьның һәрбер вак ярдәмчесе үз эшен һәм игътибарын таләп итте. Һәркайсына зур җитәкчелекке мөрәҗәгать итәргә хокук бирә торган чәчәкле имзасын куярга бик озак үгетләргә кирәк иде. Гомер буена беренче тапкыр Пониетс сәүдәгәрнең документларының бернинди дә тәэсир ясамавын күрде. Һәм хәзер, ниһаять, Бөек Мастер саклана торган ишекләрнең бусагасын атлап чыкты, ләкин ике атна югалып калды. Таулар әле һаман әсир булып калган, ә товарлар корабның трюмнарында файдасыз йөк булып яткан.
Бөек Мастер үзенең буе белән шаккатмады. Бу - пеләш башлы, җыерчыклы йөзле, бәләкәй генә бер кеше иде. Аның муенын ялтыравык мех якасы каплап тора, аның авырлыгы Бөек Мастерның гәүдәсен хәрәкәтсез дип хис итә иде. Ул бармакларын чак кына киереп куйды, һәм кораллы кешеләр төркеме, Пониетс дәүләт кәнәфисене кадәр барып җиткән юл ясап, як-якка аерылды.
- Дәшмәгез, - диде Бөек Мастер өзек итеп һәм Пониетсның авызы шунда ук ябылды.
- Менә шулай, - диде Бөек Мастер. - Мин буш сүз сөйләүгә түзеп тора алмыйм. Сез миңа яный алмыйсыз, ә мин мактауны танымыйм. Сезнең дәгъваларыгызны белдерүнең мәгънәсе юк. Мин сәүдәгәрләргә сезнең бернинди шайтан машиналары кирәк түгел дигән кисәтүләр счетын югалттым инде. Сезне, скитальчеләрне, Асконьга тарта.
- Сэр, - дип тыныч кына җавап бирде Пониетс, - сүз барган сәүдәгәрне мин акларга җыенмыйм да. Безнең сәясәт без кирәк булмаган кешегә бәйләнмәүдән гыйбарәт иде. Галактика зур, шуңа күрә чикләрнең очраклы бозылуы элек тә булган. Бу бары тик начар хата.
- Хәсрәтле хата, һичшиксез, булуы, - диде Бөек Мастер. - Ләкин хатамы? Сезнең Глипталь IV-дан кешеләрегез теге кабахәтне тотып алганнан соң ике көн үткәч, миңа ярлыкау сорап бәйләнә башладылар. Сезнең килүегез турында алар мине мең тапкыр кисәттеләр инде. Бу яхшы оештырылган коткару кампаниясе булса кирәк. Сез бик күп адымнар ясадыгыз, ялгышлык өчен артык күп, нинди генә кызганыч булмасын.
Асконьлының кара күзләре мыскыллы карыйлар. Ул Пониетска ял итәргә бирмәде.
- Дөньядан, акылдан язган чебеннәр кебек, дөньяга очып йөрүче сәүдәгәрләр Асконьның иң зур дөньясына төшә алырлар идемени, ә аннары, үзләре теләмәсә дә, адашып, чикләрне бутаганнар, дип әйтергә мөмкинме? Ташлагыз инде, юк.
Пониетс, йөзендә бернәрсә дә чагылмаса да, күңел түрендә йөзен җыерды. Ул киреләнеп әйтте:
- Сату-алу теләге алдан ниятләнгән булса, сезнең игелекле югарлык, ул канунсыз һәм безнең Гильдиянең катгый карарларына каршы килә.
- Әйе, нәкъ шулай - канунсыз, - дип кыска гына раслады Бөек Мастер. - Сезнең дустыгыз моның өчен үз тормышы белән яши алуы шулкадәр канунсыз. Пониетсның бөтен эче тынып калды. Ләкин аның тавышы шактый кыю иде.
- Үлем, сезнең игелекле югарлык, шундый абсолют һәм кире кайтмаслык феномен, әлбәттә инде, һәрвакыт бу хәлдән чыгу юлын табарга мөмкин.
Пауза булды, аннары сак җавап яңгырады:
- Мин Нигезләүнең әйтеп бетергесез бай икәнен ишеттем.
- Баймы? Әлбәттә. Ләкин безнең байлыгыбыз сез баш тарткан кешеләр. Безнең атом товарлары тора...
- Сезнең атом товарларыгыз бер тиен дә тормый. Сезнең товарлар бозык һәм каргышлы, алар бездә тыелган.
Тәкъдим формулалар әйтелгәнчә, сүрелмәгән тон белән әйтелгән иде. Бөек Мастерның гомерләре салынып төште һәм ул тавышындагы мәгънә белән әйтте:
- Сезнең башка бернинди кыйммәтләрегез юкмы?
Сәүдәгәр бу мәсьәләнең әһәмиятен сизмәде.
- Аңламыйм. Ул чагында сез нәрсә телисез, әйтегез.
Асконьлы кулларын җәеп җибәрде.
- Сез миннән билгеле бер нәрсә алырга телисез, шуңа да карамастан, миңа нәрсә кирәк, дип сорыйсыз. Алай бармас. Минемчә, сезнең дустыгызга ул кылган изгелеге өчен җәза алырга туры киләчәк. Асконь кануны шундый. Газ камерасында үлем. Без гадел халык. Иң ярлы крестьян моннан артык зыян күрмәс иде, хәтта мин дә шундый җәзаны алыр идем.
Пониетс өметсез мыгырдады:
- Галиҗәнап. Әсир белән сөйләшергә рөхсәт итәрме?
- Асконь кануны, - дип җавап бирде Бөек Мастер яхшы куелган тавыш белән, - хөкем ителгән җинаятьчеләр белән бернинди мөнәсәбәткә дә юл куймый.
Күңел түрендә Пониетс чукынды.
- Галиҗәнап, мин сездән җир сүрүеннән мәхрүм ителергә тиешле сәгатендә кешенең күңелендә шәфкать күрсәтүегезне үтенәм. Тормышы куркыныч янаганда, ул рухи муллыктан мәхрүм ителгән иде. Хәтта хәзер дә ул бөтен дөнья белән идарә итүче, әзерләнмәгән Бөтендөнья рухы кочагына китәргә мөмкин.
Бөек Мастер мыскыллаучан, акрын гына сорап куйды:
- Сез юатучымы?
Пониетс башын түбән иде.
- Рухи семинариядә мине шулай өйрәттеләр. Космосның гаять зур бушлыгында без, сәяхәт итүче сәүдәгәрләр, минем кебек үк, коммерция белән тулган һәм тормыш рәхәтләрен куып барган бу тормышның рухи ягын күзәтеп торучы кешеләргә мохтаҗбыз.
Асконь хуҗасы уйга калып аскы иренен чапты.
- Һәр кеше үз җанын ата-баба рухына багышлап әзерләргә тиеш. Ләкин мин элек беркайчан да сәүдәгәрләр динле булырга мөмкин дип уйламаган идем.

3.
Горов үз караватында кымшанып куйды һәм авыр корыч ишекнең ачылуын ишеткәч, бер күзен ачты. Горов кычкырып җибәрде һәм сикереп торды.
- Пониетс! Шулай да сине җибәрделәрме?
- Чиста очрак, - дип ачынып җавап бирде Пониетс. - Ә бәлки, минем персональ явыз даһием эше булгандыр?.. Беренче пункт: син Асконь өеменә эләктең. Күңелсез, ләкин икенче пункт: сәүдә маршруты, сәүдә комитеты тарафыннан танылган, нәкъ менә беренчесенең пункты вакытында, системадан 50 парга сузылган. Өченче пункт: без элек тә бергә эшләдек. Комитет та моны белә. Әйт әле, шуннан соң теге очрак турында сөйләп буламыни? Минемчә, җавап үзеннән-үзе сорала: әйе, мөмкин.
- Сак бул, - диде Горов, нервланып. - Безне монда тыңлап торырга мөмкиннәр. Синең белән кырларны чагылдыручылар бармы?
Пониетс матур беләзек асылынып торган кулның чугын селкетте, һәм Горов тынычланды. Пониетс як-ягына каранды. Камера зур һәм буш булып күренде. Ул яхшы яктыртылган, һәм анда бернинди дә начар ис юк.
- Начар түгел, - диде ул. Сине монда әллә ни туйдырмадылармы?
Горов, түземсезләнеп, кулын селтәде.
- Кара әле, ничек килеп чыктың син миңа? Мин монда ике атна инде бер үзем сатам.
- Мин килгән көннән бирле, менә ничек? Тыңла әле, миңа калса, планета белән идарә итүче безнең карт кызның үзенең йомшак яклары бар. Ул буш сөйләшүләрне яратмый, шуңа күрә мин тәвәккәлләдем һәм, күрәсең, җиңдем. Мин монда синең рухани остазың сыйфатында торам. Ул динле кеше. Әгәр кирәк була калса, карт, уйлап та тормыйча, бугазыңны кисәр, ләкин ул синең үлемсез җаныңны куркыныч астына куярга теләмәс. Эмпирик психологиянең типик үрнәге. Сәүдәгәр әкренләп барысын да белергә тиеш.
Горов мыскыллы елмайды.
- Ә син дә теология мәктәбендә укыдыңмы? Син яхшы егет, Пониетс, һәм мин нәкъ менә сине җибәрүләренә шат. Әмма Бөек Мастер минем язмышым һәм җаным турында алай кайгырмас. Сатып алу турында әйтмәдеме ул?
Сәүдәгәрнең күзләре кысыла.
- Ул моңа чак кына ишарә итте һәм шуның өстенә газ камерасы белән янады. Мин тәвәккәлләп, ашыгып тормадым. Бәлки, бу тозак булгандыр.
- Димәк, бу гади куркытып куркытып алу дигән сүз, менә ничек?
- Нәрсә тели соң ул?
- Алтын.
- Алтын?
Пониетс кашын җыерды.
- Металл үзе? Ә ни өчен?
- Бу аларның валютасы.
- Әйе? Бу алтынны каян табам соң мин?
- Теләсәң кайда. Карале, бу бик мөһим. Минем белән берни дә булмас, Бөек Мастер үзенең борыны белән алтын исен тойганчы. Аңа күпме кирәк булса, шулкадәр акча табарга вәгъдә ит. Аннары, әгәр кирәк булса, Нигезләүгә кайт. Син бу металлны беркайда да башка җирдә табып булмый. Мин үзләштергәч, безне система чигенә кадәр үткәрәләр, һәм анда без аерылышачакбыз.
Пониетс аңа хупламыйча текәлде.
- Ә аннары син кире әйләнеп кайтырсың да тагын бер талпынуыңны кабатларсыңмы?
- Минем йомышым - Асконьга атом приборлары сату.
- Сине космоста бер парсек очканчы тотарлар. Син моны үзең дә бик яхшы беләсең.
- Мин моны белмим, - дип җавап кайтарды Горов. - Әгәр белсә дә, бу әйберләрнең хәлен һич тә үзгәртмәс иде.
- Икенче тапкыр сине үтерерләр.
Горов иңбашларын җыерып куйды.
- Әгәр дә миңа Бөек Мастер белән сөйләшергә туры килсә, - диде Пониетс, - мин әйберләрнең асылын белергә телим. Моңарчы мин сукыр рәвештә эш иттем. Минем берничә әйтелешем аны үз-үзен тотышына кадәр җиткерә язды.
- Барысы да бик гади, - дип җавап бирде Горов.
- Монда, перифериядә Нигезләүнең иминлеген көчәйтергә мөмкин булган бердәнбер ысул - контрольдә тотыла торган коммерцияле Империя булдыру. Без сәяси контрольне гамәлгә ашыру өчен әле һаман да бик көчсез. Дүрт Корольлек өстеннән хакимияткә ия булу өчен без эшли алган бөтен нәрсә шул.
Пониетс баш какты.
- Моны мин аңлыйм. Һәм безнең атом приборларын танудан баш тарткан теләсә нинди йолдызлы система дин контролендә була алмый...
- Һәм, димәк, бәйсезлек һәм дошманлык учагы булып китә. Дөресме?
- Ярый, - диде Пониетс. - Бу теория. Ләкин нигә аларга сатарга ярамый соң? Аларның берәр төрле диннәре бармы? Бөек Мастер да шуңа охшашлы нәрсәдер әйтте.
- Дин аларда ата-бабалары алдында баш ию формасын кабул итте. Аларның традицияләре шәфкатьсез үткәннәр турында сөйли, алардан өлкән буыннарның гади һәм игелекле геройлары коткарылган. Сүз йөз ел элек монархия төзелешен үзгәртү турында бара, элеккеге Империянең соңгы гаскәрләре моннан куылган һәм алар урынында заманча хөкүмәт булдырылган. Фән, бигрәк тә атом энергетикасы, алар өчен Империя режимы символы булды, алар аны коточкыч итеп искә алмыйлар.
- Менә ничек? Әмма аларның бик матур компактлы йолдызлы очкычлары бар, алар мине системадан тагын ике парсек өчен чәчкәннәр. Минемчә, монда атом энергиясе исе килә.
Горов иңбашларын җыерып куйды.
- Бу кораблар, һичшиксез, иске Империянең гади тральщиклары. Бәлки, атом энергиясенә. Аларның булган әйберләре сак саклана. Эш шунда ки, алар бернәрсә дә сатып алырга теләми, ә аларның эчке икътисады беркайда да атом энергиясен кулланмый. Менә моны без үзгәртергә тиеш тә.
- Син моны ничек эшләргә җыенасың?
- Аларның каршылык күрсәтүен берәр нәрсә белән булса да җимереп ташлагач. Гади итеп әйткәндә, әгәр дә мин теләсә нинди дворянның берәр вак-төяген сата алсам, аның мәнфәгатьләрендә канун кабул ителер, шуннан ул аны файдалана алыр. Мин аңлыйм, бу сүзләрдә ахмаклык яңгырый, әмма бу психология күзлегеннән караганда абсолют гадел. Билгеле бер вакыт аралыгында сатуны камилләштерү - бу сарай каршында атом фракциясе булдыру дигән сүз.
- Шул максат белән сине җибәрделәр, ә мин сиңа йолым түләп, аннары үз теләгеңә ирешер өчен генә кирәк булдым. Минемчә, бу үз борыннан ерак күрмәскә дип атала.
- Нәрсә күз алдында тотасың? - дип сак кына сорады Горов.
- Тыңла әле.
Пониетс кинәт арыганын сизде.
- Сәүдәгәр түгел, дипломат син, һәм ул үзен күпме генә атасаң да, син моннан әдәпле сәүдәгәр булмассың. Бу эш белән үзенең бөтен тормышын сату белән шөгыльләнгән кеше шөгыльләнергә тиеш, ә мин монда тулы трюм белән товар утырам һәм, мөгаен, бик тиз банкротлыкка чыгам, чөнки миңа аларны сатарга кеше юк.
- Син нәрсә, кеше эше өчен тормышыңны куркыныч астына куярга җыенасыңмы әллә? - дип сорады Горов, юашланып.
- Син минем күңелемне сеңдерергә телисең, - диде Пониетс, - монда эш патриотизмда, ә сәүдәгәрләр мондый сыйфаттан бөтенләй мәхрүм ителгәнме?
- Бик дөрес. Пионерлар һәрвакыт андый хистән мәхрүм ителгән.