Latin

Нигезләү - 04

Total number of words is 4299
Total number of unique words is 1799
36.8 of words are in the 2000 most common words
51.7 of words are in the 5000 most common words
59.3 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
- Дөрес, дөрес. - Лорд Дорвин, тәкъдимнең уртасында бүлдергәнгә күрә, канәгатьсез булып күренде. - Ләкин без монда эш белән шөгыльләнү өчен җыелмадык. Һәрхәлдә, хәзер түгел. Доктор Пиренн, сез миңа икенче томыгызны күрсәтмәссезме? Хөрмәтле булыгыз.
Яктылык сүнде, һәм алдагы ярты сәгать Хардин Анакреонда булса да була ала иде, чөнки аңа аз гына да игътибар итмәделәр. Экрандагы китап бик аз мәгънәгә ия дә, Хардин аның мәгънәсенә төшенергә тырышмаган да. Шулай да лорд Дорвин вакыт-вакыт бик дулкынланган кебек күренә иде. Хардин канцлерның иң югары ярсу минутларында, карта уйнаудан бөтенләй туктаганын сизеп алды.
Яктылык яңадан кабынгач, Дорвин әйтте:
- Бик яхшы, бик шәп. Сез археология белән кызыксынмыйсызмы, Хардин?
- Нәрсә?
Хардин, сискәнеп китеп, үзенең уйларыннан бу вакыйгаларга күчте.
- Юк, милорд, моны әйтә алмыйм. Мин белемем буенча психолог һәм үземнең соңгы карары буенча сәясәтче.
- Ах! Сүз дә юк, кызыклы фәннәр. Миңа килгәндә, - диде ул, зур бер табак эчкәч, - археология белән мавыгам.
- Менә ничек?..
- Галиҗәнап, - дип аның сүзен бүлде Пиренн, - бу өлкәдә бөек белгеч.
- Ихтимал, шулайдыр, - якты чырайлы кеше тыйнак кына дип җавап кайтарды. - Мин бу тармакта зур эш башкардым һәм бик күп фәнни китаплар укыдым: бөтен Джадинны, Обиджазны, Кромвиллны... Аларның барысын да беләсез.
- Мин, әлбәттә, бу авторлар турында ишеттем, - дип җавап бирде Хардин, - ләкин беркайчан да укымадым.
- Ә шулай да тора, кадерле дустым. Белемнәр югалмый. Монда, перифериядә, Ламетның копиясен тапкач, мин бик гаҗәпләндем. Ышаныгыз микән, минем китапханәдә бу күчермә бөтенләй юк. Сүз уңаеннан, доктор Пиренн, сез минем өчен күчермә ясарга вәгъдә иткәнегезне онытмадыгызмы?
- Шатланам гына.
- Ламет, беләсезме, - дип, канцлер тантаналы рәвештә дәвам итте, - миндә булган белемнәрне "Килеп чыгу мәсьәләсе" буенча тулыландыручы яңа һәм үтә мөһим объектны карый.
- Нәрсә бу? - дип кызыксынды Хардин.
- Килеп чыгу мәсьәләсе? Кешеләр расасының килеп чыгышы урыны, беләсезме. Кешеләр расасы кайчандыр бер генә планета системасын гына биләгән, дип саныйлар бит.
- Әйе?!
- Һичшиксез, бу система турында бернәрсә дә төгәл билгеле түгел, ул вакыт төтенендә тәмам югалып калды, беләсезме. Әмма төрле теорияләр бар. Кайберәүләр Сириусны атыйлар, икенчеләре Альфа Центаврга басым ясый.
- Ә Ламет нәрсә ди?
- О, ул бөтенләй яңа юлдан бара. Аның раславынча, Арктур өченче планетадагы археологик казылмалар анда кеше тереклек ияләренең космик очышлар башланганчы ук булуын раслый.
- Һәм бу нәкъ менә Арктур кешелек бишеге булган дигәнне аңлатамы?
- Ихтимал. Барысын да җентекләп өйрәнергә һәм ышанычлы итеп сөйләшергә кирәк. Ламетны раслауның ни дәрәҗәдә компетентлы булуын тикшерергә кирәк бит.
Бераз вакыт Хардин дәшмәде. Аннары ул сорады:
- Ламет бу китапны кайчан язган?
- О, мин уйлыйм, моннан якынча сигез йөз еллар элек. Әлбәттә, ул нигездә Глинның алдагы эшенә таянган.
- Нигә соң алайса аңа ышанырга? Арктурга барып, анда үзе казу эшләре алып бару ансатрак түгелме?
Лорд Дорвин кашларын күтәреп тәмәкесен үзенә тартты.
- Ни сәбәптән, кадерле дустым?
- Мәгълүматны беренче кулдан алу өчен генә.
- Ләкин кайда кирәклек? Бу мәгълүмат алуның ниндидер бик катлаулы һәм нәтиҗәле булмаган методы. Үзегез уйлап карагыз, минем үткәндәге барлык борынгы галимнәр, бөек археологларның эшләре җыелган. Мин аларны бер-берсе белән чагыштырам, каршылыклар табам, каршылыклы фикерләрне анализлый башлыйм, аларның кайсысы иң дөрес булуын сайлыйм һәм бәяләмәгә киләм. Бу фәнни метод. Һәрхәлдә, мин аны шулай күз алдына китерәм. Арктурга бару мәгънәсез, яки, мәсәлән, Кояш системасына бару, элек бөек галимнәр без кайчан да булса булдыра алганга караганда күпкә җентекләп өйрәнгән планеталар буйлап йөрү...
- Аңлыйм, - диде Хардин нәзакәтле генә итеп. «Нинди фәнни метод булсын! Галактикның тиздән таркалуы гаҗәп түгел".
- Әйдәгез, милорд, - дип тәкъдим итте Пиренн, - безгә кайту яхшырак булыр дип уйлыйм.
- Ах, әйе, безгә күптән вакыт инде.
Алар бүлмәдән чыгып киткәндә, Хардин кинәт сорап куйды:
- Милорд, мин сезгә бер генә сорау бирә аламмы?
Лорд Дорвин, кулларын нәзакәтле хәрәкәтләре белән ничек яратылуын ассызыклап, сокланып елмайды.
- Бәхәссез, кадерле дустым. Мин сезгә нинди дә булса файдалы эш белән булса да бик шат булырмын, һәм әгәр минем тыйнак белемем булса...
- Бу археологиягә кагылмый, милорд.
- Юк?
- Юк. Эш менә нәрсәдә. Узган ел безнең Терминус шәһәрендә Гамм Андромеда планетасында энергия станциясенең шартлавы турындагы имеш-мимешләр килеп җитте. Әмма без бөтенләй бернинди нечкәлекләрен белмибез. Анда ниләр булганын аңлатып бирә алмассызмы?
Пиренның авызы ачылды:
- Сез галиҗәнапка һич тә яраксыз сораулар бирү теләгегез мине гаҗәпләндерә.
- Я, нәрсә сез, доктор Пиренн, - дип канцлер аның сүзен бүлде. - Бар да яхшы. Өстәвенә, бу эш турында әйтәсе дә юк диярлек. Энергия шартлаган - һәм бу шактый зур һәлакәт иде, беләсезме. Мин хәтерлим, берничә миллион кеше һәлак булган һәм планетаның яртысы диярлек хәрабәләрдә яткан. Безнең хөкүмәт атом энергиясен шактый чикләү турындагы канунны чыгармау-чыгармау турында җитди уйлый. Гәрчә бу безнең арада, басма өчен түгел, беләсезме.
- Аңлыйм, - диде Хардин. - Ләкин ни сәбәпле энергостанция шартлады?
- Беләсезме, - диде канцлер, бер дә исе китмичә, - бу турыда кем белсен? Ул моннан берничә ел элек үк сафтан чыга башлаган. Детальләрне ямау һәм алмаштыру бик сыйфатсыз үткәрелгән. Безнең көннәрдә энергетика системаларында яхшы эшләгән һәм аңлаган кешеләрне табуы кыен.
Һәм ул, үкенеп, кулына бер чеметем тәмәке алды.
- Беләсезме, - дип дәвам итте Хардин, - бәйсез корольлекләр перифериядә атом энергиясенең серен югалттылар.
- Чынлапмы?.. Мин бер дә гаҗәпләнмим. Варвар планеталары... О, кадерле дустым, аларны бәйсез дип атамагыз. Бу бит алай түгел, беләсезме. Күптән түгел төзелгән килешүләр нигезендә, алар императорның суверенитетын танырга тиеш, югыйсә без алар белән сату итмәячәкбез.
- Бәлки, шулайдыр да, ләкин бу корольлекләргә бик киң эш итү иреге бирелгән.
- Әйе, әйе, сез хаклы. Акыллы ирек. Һәм моның әһәмиятле әһәмияте булуы икеле. Әгәр периферия үз ресурсларына гына таяна башласа, император яхшырак булачак. Аның безгә кирәге юк, беләсезме. Бу бик тә цивилизацияле варвар планеталары.
- Ләкин элек алар цивилизацияле иделәр. Анакреон иң бай провинцияләрнең берсе булган. Хәтерләвемчә, аны хәтта Вега белән дә чагыштырганнар.
- О, Хардин, моннан йөз еллар элек булган хәл. Монда ниндидер нәтиҗәләр ясарга кирәкмидер. Иске заманда бар да башкача булган, беләсезме. Хәзер инде күп нәрсә үзгәрде. Карагыз әле, Хардин, сез бик тырыш егет. Мин бит бүген эшләр белән шөгыльләнергә теләмим, дидем. Доктор Пиренн кисәткәнчә, сез мине юлдан яздырырга тырышырсыз, ләкин мин моның өчен артык карт төлке. Бөтен эшләрне иртәгә күчерәбез.

5.
Бу, лорд Дорвин белән рәсми булмаган әңгәмәләрне исәпкә алмаганда, Хардин катнашкан икенче Комитет утырышы иде. Шуңа да карамастан, мэр һич тә бер генә секундка да, бәлки, ул ничектер чакыру алмаган ике яки өч утырышның булганлыгына шикләнмәде.
Әгәр дә ультиматум булмаса, Хардинны бу юлы да чакырмаслар иде. Бу әдәпле хатны, гәрчә ул үзендә ике планетаның бердәмлеге турында бик күп дусларча сүзләр булса да, ультиматум дип атарга мөмкин иде.
Хардин, бармаклары белән сакланып кына, купшы сүзләр белән башланып китте: «Олуг король Анакреон үзенең кадерле дусты һәм абыйсы доктор Льюис Пиреннга, Беренче Нигезләүнең Энциклопедия комитеты рәисе Льюис Пиреннга» - һәм гаять зур төсләргә бай печать белән тәмамланды.
Шулай да бу ультиматум иде.
- Димәк, күп вакыт калмаган, - диде Хардин. - Бары өч ай гына. Хәер, бездә булган өч ай без файдалана алмадык. Бу хат безгә бер атна вакыт бирә. Нишлибез?
Пиренн, дулкынланып, кашларын җыерды.
- Ниндидер чыгу юлы булырга тиеш бит. Лорд Дорвин безгә императорның һәм Империянең безгә карата мөнәсәбәте турында әйткән сүзләрдән соң, ул ышандырганнан соң, алар берәр төрле чиккә чыга алырлар дип уйларга мөмкин түгел.
Хардин башын күтәрде.
- Аңлашыла. Сез нәрсә, Анакреон короленә көчле яклаучы барлыкка килү турында хәбәр иттегезме?
- Әйе. Мәгълүмат бирдем. Комитетка үзенең нияте турында хәбәр иткәч һәм минем тәкъдим өчен бертавыштан тавыш бирделәр.
- Һәм тавыш бирү кайчан узды соң?
Пиренн яңадан үз абруен алды.
- Мин сезнең сорауларыгызга җавап бирергә тиеш түгел бугай, мэр Хардин.
- Бик шәп. Мин алай ук нык кызыксынмыйм. Аңламыйм гына. Минем карашка, лорд Дорвинга сылтама белән сезнең дипломатик почтагыз, - шунда Хардин, елмаеп, өске иренен күтәрә төште, - бу кечкенә генә дустанә юлламаның бер сәбәбе булды. Югыйсә, алар тагын көтеп тә алган булырлар иде әле. Хәер, Комитетның күңелен исәпкә алып, бу Терминуска ярдәм итәр иде дип шикләнәм.
- Сез шундый искиткеч нәтиҗәгә ничек килдегез? - дип сорады Ян Фулхам.
- Шактый җиңел. Моның өчен сез аз игътибар иткән нәрсә - аек акыл таләп ителә. Беләсезме, символик логика дип танылган бер фән бар, ул кеше сөйләмен кирәксез чүп-чардан чистартырга мөмкинлек бирә, ялангач хакыйкатьне ача.
- Һәм алга таба нәрсә? - дип сорады Ян Фулхам.
- Мин аны бу документка карата кулландым. Миңа бу, әлбәттә, бернигә дә кирәкми, чөнки мин сүзнең нәрсә турында баруын бик яхшы аңлыйм, тик, мин сүзләр белән түгел, символлар белән бу документның эчтәлеген биш галим-физикага, ягъни сезгә аңлата алырмын кебек.
Хардин, кул астындагы папкасыннан берничә кәгазь алып, аларны тезеп куйды.
- Сүз уңаеннан, боларның барысы да минем тарафтан эшләнмәгән, - диде ул. - Логика бүлегеннән Мюллер Холк бу анализга кул куйды, моңа сез ышана аласыз.
Пиренн документларны яхшырак карау өчен өстәл өстенә иелде, ә Хардин дәвам итте:
- Анакреоннан хат катлаулы проблема булып чыкмады, чөнки аны язган кешеләр, мөгаен, сүз белән түгел, ә эш кешеләре. Әгәр символларга карасаң, анда, квалификацияле булмаса да, бер раслау әйтелгән. Сүзләре белән ул тупас тәрҗемә итә, тыңлагыз: «Яки сез атна дәвамында безгә нәрсә теләсәк, шуны бирерсез, яки без сезне юк итәбез һәм безгә нәрсә кирәк булса, шуны барыбер алырбыз».
Тынлык урнашты. Комитетның биш әгъзасы символлар белән юллар өйрәнә башлады. Бераздан доктор Пиренн, кәнәфигә утырып, кыюсыз гына йөткереп куйды.
- Сез нинди чара тәкъдим итәсез соң, мэр Хардин?
- Бернинди дә түгел бугай.
- Бик шәп.
Хардин яфракларын бөкләде.
- Хәзер сез үз алдыгызда Анакреон белән Империя арасындагы килешүнең күчермәсен күрәсез. Сүз уңаеннан, бу хакта император узган атнада биредә булган лорд Дорвин кушуы буенча килешү имзаланды. Килешү янында сез аның символик билгесен күрә аласыз.
Шартнамә үзендә вак шрифтның биш битен тәшкил итә. Анализ исә яфракның яртысында гына язылган.
- Әфәнделәр, сез шуны да сизә алыр идегез: шартнамәнең якынча 90% анализдан тулы мәгънәсезлек булып төшкән, ә барлык мөһимлекләрен шактый кызыклы итеп әйтергә мөмкин: «Анакреонның Империягә карата йөкләмәсе - бернинди дә! Анакреон өстендә Империя хакимияте - бернинди дә!"
Һәм яңадан бишесе дә килешүләргә игътибар иттеләр, ә алар кәгазьләрдән аерылгач, Пиренн борчылып белдерде:
- Барысы да дөрес бугай.
- Алай булгач, сез бу килешүнең Анакреонның тулы бәйсезлеге декларациясе һәм бу император тарафыннан раслануы кебек үк зуррак һәм ким булмавын таныйсызмы?
- Димәк, шулай.
- Һәм сез Анакреон моны аңламый һәм үзенең бәйсезлеген көчәйтергә теләмәс дип уйлыйсызмы? Ул хәтта Империя ягыннан ниндидер куркыныч янавын да кире какмый. Бигрәк тә Империя ярдәмчесез икәнен һәм янауларының берсен дә үти алмавын исәпкә алсак, чөнки киресенчә...
- Ләкин ул чагында, - дип сүзгә кушылды Сатт, - мэр Хардин лорд Дорвинның Империя безгә ярдәм күрсәтәчәк дип ышандыруларына ничек карый? Аның гарантияләре бар иде... - ул иңбашларын сикертеп куйды.
Хардин урындык аркасына сөялде.
- Беләсезме, бу нәрсә барганының иң кызыгы. Дөресен генә әйткәндә, мин аның галиҗәнапын күргәч, аны чын ишәк дип уйлаган идем, ләкин ахыр чиктә ачыкланды: бу бары тик акыллы нәзакәтле дипломат. Мин аның белән сөйләшүне пленкага язарга батырчылык иттем.
Каршылык күрсәтүче кычкырган тавышлар ишетелде, ә Пиренн, коты чыгып, авызын ачты.
Хардин, аптырап: - Монда нинди гаеп бар? - дип сорады. - Әлбәттә, кунакчыллык кагыйдәләрен һәм, гомумән, намуслы джентльмен эшләмәгән әйберләрне бозу. Өстәвенә, әгәр дә галиҗәнап кулымнан тотса, бик күңелле булмас иде, ләкин барысы да узды бит, ә әсир миндә. Мин аны ябыштырып куйдым, аннары кәгазьгә күчереп алдым һәм шулай ук Холкка анализга җибәрдем.
- Анализ нәтиҗәләре нинди? - дип сорады Лэн Краст.
- Менә бу, - дип башлады Хардин, - һәм иң кызыгы да бар. Сүз барган анализ лабораториядә үткәрелгән өч кешенең иң авыры булып чыкты. Холк барлык мәгънәсез раслауларны, болганчык ярым-ишарәләрне һәм башка сафсаталарны юкка чыгара алгач, тигез исәп калмады. Бер сүз дә юк. Лорд Дорвин, әфәнделәр, килгәннән соң биш көн эчендә билгеле бер бер генә сүз дә әйтмәде, өстәвенә, сез моны хәтта сизмәдегез дә. Менә сезгә, зинһар, ышандыру һәм Империядә сезнең саллы булуыгызга гарантия.
Әгәр дә Хардин өстәлгә акрын хәрәкәт бомбасы куйса, аның соңгы чыгышыннан соң барлыкка килгән бомбага караганда зуррак ыгы-зыгы тудырмас иде. Ул тавыш басылганны сабыр гына көтте.
- Шулай итеп, - диде Хардин, - сез үзегезнең янауларыгызны (ә бу нәкъ менә куркыныч янаулар иде), Империя тарафыннан ярдәмгә ышануыгызга таянып, монархның ачуын китердегез, ул әйберләрнең хәлен сездән яхшырак белә иде. Әлбәттә, бу кичекмәстән җавап гамәлләрен таләп итте, аның нәтиҗәсе ультиматум булды. Хәзер мин әңгәмәнең башлануына кайтачакмын. Безнең нибары бер атна вакыт калды, хәзер нәрсә эшләргә соң?
- Минемчә, - дип белдерде Сатт, - Анакреонга безнең территориядә хәрби базалар төзергә мөмкинлек бирү юлы юк.
- Монда мин сезнең белән килешәм, - диде Хардин, - ләкин моннан тизрәк бәреп чыгар өчен нәрсә уйлап табарга соң?
Яна Фулхамның мыеклары кысылды.
- Сез шулай дисез, аларга каршы көч куллану турында карар кылгансыз.
- Көчләү, - дигән җавап ишетелде, - бу ярдәмсезгә мохтаҗның соңгы сыену урыны. Ләкин мин, әлбәттә, аларның аяк астына кызыл келәм җәеп, аларны иң яхшы апартаментларда урнаштырырга җыенмыйм.
- Ни әйтсәң дә, мәсьәләгә сезнең карашыгыз ошамый, - диде Фулхам. - Бу куркыныч, өстәвенә, соңгы вакытта күпчелек халык сезне хуплый һәм сез тәкъдим иткән бөтен нәрсәне үтәргә әзер. Сезгә, мэр Хардин, Комитет сезнең гамәлләрегез турында ул кадәр сукыр түгел һәм бик яхшы хәбәрдар.
Ул тынып калды, калганнары исә, нигездә, башларын чайкадылар. Хардин иңбашларын гына сикертеп куйды.
- Шәһәрне көчләү актына җәлеп итү, - дип үзенең сүзен яңадан башлады Фулхам, - үз-үзен үтерүгә тиң, һәм без моңа юл куймаячакбыз. Безнең сәясәт кардиналь принципка - Энциклопедия булдыруга нигезләнә. Без нәрсә дә булса эшләргә яки эшләмәскә уйласак, бу Энциклопедия максатларына хезмәт итәрме дигән фикер белән эш итәбез.
- Алай булса, - диде Хардин, - без “бернәрсә дә эшләмә” буенча интенсив кампанияне дәвам итәргә тиешбез, дигән нәтиҗә туа.
- Сез үзегез әйттегез, - диде Пиренн ачынып, - Империя безгә ярдәм итә алмый, гәрчә ни өчен шулай килеп чыккандыр, белмим. Компромисс кирәк булса...
Хардинның коточкыч тойгысы туды, ул тулы тизлектә беркая да китәчәк.
- Компромисслар булырга мөмкин түгел! Хәрби базалар турындагы бу сөйләшүләрнең күз буяу өчен буш лыгырдау икәнлеген сез шулай ук аңламыйсызмыни? От Родрик безгә Анакреонга нәрсә кирәклеген ачык аңлатты: безнең җирләрне аннексиясе, җир белән феодаль система, шулай ук крестьян-аристократик икътисад утырту. Безнең атом энергиясе булган блеф аларны игътибарлырак эшләргә мәҗбүр итәчәк, ләкин иртәме-соңмы алар чаралар күрә башлаячак.
Хардин ачу белән урыныннан сикереп торды.
Калганнары барысы да аның артыннан баш күтәрделәр, Джордж Фарадан башка, ул кискен генә сүз алды:
- Зинһар, барыгыз да урыннарына утырыгыз. Без шактый ерак киттек. Ташлагыз. Болай ачулану файдасыз, мэр Хардин. Безнең беребез дә хыянәт итмәде.
- Анысында сез мине ышандырырга тиешсез.
Фара йомшак кына елмайды.
- Сез үзегез дә хәзер үзегезнең ачу китергәнен бик яхшы аңлыйсыз. Сүземне әйтеп бетерергә ирек бирегез.
Аның үткен кечкенә күзләре йомык, ә шома каты ияге бераз тирләп чыккан иде.
- Яшереп торуның мәгънәсе юк: Комитет Анакреон проблемасының чын чишелешен алты көннән, Сейф ачылу мизгелендә ачарга тиеш дигән фикергә килде.
- Сез нәрсә әйтә аласыз, шул гынамы?
- Әйе.
- Димәк, безгә берни дә эшләргә кирәкми, ә тыныч кына утырырга, шундый катлаулы проблеманы хәл итү Сейфтан тартмадан ясалган сызык кебек атылып чыгачак дип ышандырырга кирәк?
- Әгәр бөтен эмоциональ фразеологиягезне бер якка алып куйсак, нәкъ шулай.
- Ярый, бик шәп! Браво, доктор Фара, сез чын даһи! Бөек акыл мондый карарга беркайчан да барып җитмәс иде.
Фара түбәнчелекле елмайды.
- Сезнең сүзләрне сайлап алу осталыгыгыз искиткеч, Хардин, ләкин урынсыз. Сейфнең ачылуы турында әле өч атна элек үк нинди кисәтү ясаганымны онытмадыгызмы?
- Әйе, хәтерлим. Мин кире какмыйм, дедуктив логика күзлегеннән караганда, ул теләсә нәрсә булган, тик ахмаклык түгел. Сез мине, әгәр ялгышсам, туктатыгыз: Хари Сэлдон бөтен Галактикада бөек психолог булган, димәк, ул без хәзер эләккән куркыныч хәлне алдан белгән, һәм Сейф тудырган, безгә авыр хәлдән чыгу юлын күрсәтү өчен.
- Сез минем идеянең асылын дөрес аңладыгыз.
- Сезне, мөгаен, гаҗәпләндерер, ләкин мин бу өч атнада аның турында уйладым.
- Бик мактаулы. Һәм нәтиҗә нинди?
- Сезнең нәтиҗәләр аек акылга каршы килә.
- Мәсәлән?
- Мәсәлән, Сэлдон Анакреон ягыннан куркыныч барлыгын белсә, нигә безне галактик үзәккә якынрак берәр аерым планетага урнаштырмаска? Яхшы билгеле, Сэлдон Транторның Куркынычсызлык комитеты Терминуста нигез урнаштырырга боерык биргәндә оста гына итеп эшләде. Ләкин ни өчен? Ни өчен ул безне, коммуникацияләр өзелүне, безнең изоляцияләнгән хәлебезне, күршеләр тарафыннан янауны һәм Терминуста металл булмау сәбәпле, безнең ярдәмсезлекне сизеп, монда урнаштырды? Бу бер нәрсә. Моннан тыш, әгәр Сэлдон боларның барысын да белсә, нигә беренче күчеп килүчеләрне, аларның Могильда бер аягы белән көтеп торырга вакыты булсын, дип кисәтмәгән? Һәм, ниһаять, әгәр Сэлдон ул вакытта проблеманы алдан күрә алса - без аны хәзер төгәл тәкъдим итәргә тиеш. Димәк, әгәр ул вакытта ук проблеманың чишелешен күргән булса, без аны хәзер табарга тиеш. Сэлдон бит тылсымчы түгел иде. Һәм безгә бернинди үзбәя белән дә барлыкка килгән дилеммадан котыла алмаячакбыз: ул чагында ук барысын да алдан күрә ала иде, ә без хәзер дә күрмибез.
- Ләкин, Хардин, - дип искә төшерде аңа Фара. - Без чыннан да күрмибез.
- Ләкин сез моны эшләргә тырышмадыгыз да. Бер тапкыр да. Башта сез, гомумән, куркыныч барлыгын танырга баш тарттыгыз. Аннары сез императорга сукырларча ышандыгыз. Хәзер инде Хари Сэлдонга бөтен өметләрен баглыйлар. Сез һәрвакыт җаваплылыкны бер җилкәдән икенчесенә күчерәсез һәм беркайчан да үзегез берни дә эшләргә тырышмадыгыз.
Хардинның кулы ирексездән йодрыклап куйды.
- Бу авыру кебек. Сезгә танылган авторитетлар турында сүз чыгу белән уйларга комачаулый торган шартлы рефлекс. Императорның сездән көчлерәк булуында да, Хари Сэлдонның акыллырак булуында шикләнмисез. Ә бит бу дөрес түгел, сез күрмисезмени.
Барысы да дәшмәделәр.
Хардин дәвам итте:
- Эш сездә генә түгел. Эш бөтен Галактикада. Пиренн лорд Дорвинның фәнни эзләү методикасына карашлары белән танышты. Дорвин фикеренчә, яхшы археолог булу өчен, булган мәсьәлә буенча барлык китапларны укырга кирәк. Йөз еллар элек үлгән кешеләр тарафыннан язылган китаплар. Лорд фикеренчә, барлык археологик табышмакларны да төрле авторларның мәгълүматларын чагыштыру юлы белән хәл итәргә мөмкин. Пиренн боларның барысын да бер сүз белән генә тыңлап торды. Сез моны сәер дип тапмыйсызмы?
Мэрның тавышында янә үтенү нотасы ишетелде, һәм аңа янә берәү дә җавап бирмәде. Хардин тынычлана алмады.
- Сез дә, бөтен Терминус халкының яртысы да сукыр. Без монда Энциклопедия турында фикер алышканда, бердәнбер һәм кабатланмас нәрсә кебек утырабыз. Без классификацияне күптәннән танылган фактлар дип саныйбыз. Бу, әлбәттә, мөһим, әмма алга таба эш алып барырга ярамыймыни? Без, барысын да онытып, деградировать итәбез. Күрмисезмени? Биредә, перифериядә, атом энергиясенең сере югалган инде. Гамма Андромедта атом энергостанциясе аны начар ремонтлаганга күрә генә шартлаган, ә Империя канцлеры көндез атомчы техник хезмәткәрләрне көндез ут белән эзләмәү турында зарлана. Ә нинди чыгу юлы? Яңаларны өйрәтү? Беркайчан да! Моның урынына атом энергиясен куллану чикләнә.
Өченче кат кабатлап әйтәм, Галактикада ниләр булганын аңламыйсызмыни? Бары тик үткәннәргә табыну гына. Бу тулысынча җимерелү, бу - череп бетү!
Хардин карашын бер галимнән икенчесенә күчерә, алар да аңа туры карыйлар. Фара беренче булып аңына килде.
- Мистик философия безнең эштә ярдәм итмәячәк. Әйдәгез, конкрет сөйләшик. Сез Хари Сэлдонның киләчәкнең тарихи тенденциясен җиңел генә уйлап табуын, гади психология ысулларын кулланып, кире кагасызмы?
- Әлбәттә юк! - дип кычкырып җибәрде Хардин. - Ләкин без мондый мәсьәләдә Сэлдонга ышана алмыйбыз. Иң яхшы очракта ул безгә проблеманы күрсәтер, ләкин әгәр аның карары булса, без аны үзебез генә табарга тиеш.
Кинәт сүзгә Фулхам кушылды:
- Проблеманы күрсәтү турында сөйләгәндә, сез нәрсәне күздә тотасыз? Без аны болай да күрәбез.
Хардин кисәк кенә аңа таба борылды.
- Сез Анакреон мәсьәләсе - Хари Сэлдон кайгырткан бердәнбер мәсьәләсе дип уйлыйсызмы? Мин риза түгел! Әйтәм бит, әфәнделәр, сезнең берегез дә чынлыкта ниләр булганын күз алдына китерә алмыйсыз.
- Сездән башка, әлбәттә? - диде Пиренн, дошманлык белән.
- Минемчә, әйе!
Хардин сикереп торды да кәнәфисен бер читкә ыргытты.
- Әгәр килеп туган вәзгыятьтә ниндидер билгеле бер нәрсә булса да, бу ниндидер аңлаешсыз әйберләр булып тора. Вәзгыять бер проблема белән генә чикләнми, ул без күз алдына китергәнгә караганда катлаулырак. Сорауны үзегезгә бирегез: ни өчен шулай килеп чыкты, ни өчен Нигезләү беренчелернең сыйныф психологы да булмады, Бор Алуриннан кала. Ә ул башкаларның артык күп белмәүләрен бик кайгырта, бары тик нигезләрен генә укыта.
Кыска пауза булды, аннары шул ук Фара сорады:
- Ни өчен?
- Ихтимал, психолог вәзгыятькә төшенә алыр иде, нәрсәгә икәнен аңлый алыр иде, һәм моны Хари Сэлдонга караганда тизрәк эшләргә кирәк иде. Болай булгач, без гел караңгыда йөрдек, тик дөреслек чаткыларын гына күреп, шуннан артык түгел. Бу бит нәкъ менә Хари Сэлдон теләгән нәрсә.
Хардин көлеп җибәрде.
- Хушыгыз, әфәнделәр! - Ул бүлмәдән чыгып китте.

6.
Мэр Хардин тәмәкесенең башын чәйнәде. Ул күптән сүнде, ләкин ул тирән уйга калды һәм бернәрсәне дә сизмәде. Алдагы төнне Хардин йокламаган, һәм икенче төнне дә йокларга туры килмәс кебек күренә иде.
Ул арыган тавыш белән сорады:
- Барысы да әзерме?
- Минемчә, әйе.
Иоһан Ли иягенә таянды.
- Бу сезгә ничек ошый?
- Начар түгел. Барысын да тәвәккәлләп эшләргә кирәк, аңлыйсызмы? Бернинди икеләнүләр дә булырга тиеш түгел, аларга әйберләрнең хәлен аңларга вакыт бирергә ярамый. Боерык булгач, барысын да шулай эшләгез, әйтерсең, сез шуның өчен тугансыз һәм сезгә гадәт кушканча гына буйсыналар. Бөтен переворот асылы шунда.
- Әгәр Комитет та икеләнә башласа...
- Комитет? Аңа игътибар итмәскә мөмкин. Берсекөнгә аның Терминус эшләрендәге әһәмияте сынган бер тиен дә тормаячак.
Ли акрын гына башын иде.
- Ничек кенә булмасын, алар безне туктату өчен бернәрсә дә эшләмәделәр. Сез үзегез әйттегез бит - алар нидер шикләнәләр.
- Фара гына бар. Кайвакыт ул мине тынычсызландырырга мәҗбүр итә иде. Пиренн мине сайланган вакыттан бирле шикләнде. Ләкин хикмәт шунда ки, алар беркайчан да чынбарлыкның нәрсәгә сәләтле булуын аңлый алмадылар. Алар бары тик авторитетларны гына таныйлар һәм император куәтле булганга күрә, дип ышаналар. Һәм алар Комитетның (бу Комитетның император хакына эш итүе сәбәпле) әмер бирергә кыюлыгы җитмәгән хәлдә калуына шикләнмиләр. Килешү мөмкинлеген аңлый алмау - безнең иң яхшы союздашыбыз.
Мэр авыр гына урыныннан торды да юынгыч янына килде.
- Алар начар егетләр түгел, Ли, үз Энциклопедиясеннән башка берни белән дә шөгыльләнмәгәндә. Һәм без киләчәктә аның белән генә шөгыльләнүләрен карарбыз. Сүз Терминус белән идарә итү турында барганда, алар бөтенләй ярдәмсез. Ә хәзер барыгыз да эшкә керешергә бирегез. Минем ялгыз каласым килә.
Хардин, өстәл кырыена утырып, су салынган чынаякка карады. Бөек Космос! Әгәр ул үзе әйткән ышанычны сизсә иде!
Анакреон флоты ике көннән килеп җитәргә тиеш, ә аның, мэр Хардинның, Хари Сэлдонны бу илле елга планлаштыруы турындагы теләктән һәм уйдырмадан тыш, нәрсә бар? Ул бит Галактиканың иң бөек акылын аңларга тырышкан иң гади психолог та түгел иде!
Әгәр дә Фара хаклы икән, әгәр дә бөтен проблема Анакреонда гына булса, әгәр Хари Сэлдон чыннан да Энциклопедия булдыруда гына кызыксынган булса... ул чагында нинди, шайтан алгыры, аңа ялган борылыш эләгәчәк?
Мэр иңбашларын җыерып, су эчте.

7.
Сәйф саклана торган бинада алты урындыктан артык урын бар, монда халык күбрәк килер дип көтелгән кебек. Хардин моны сизеп алды, уйга калып, тыйнак кына почмакка, башкалардан ераккарак барып утырды.
Комитет әгъзалары моңа һич тә каршы килмәделәр. Алар үзара пышылдашып сөйләшәләр, һәм Хардинга башта аерым сүзләр ишетелә, ләкин аннары шаяру тагын да әкренәя төште. Барлык җыелучылардан бары тик Джордж Фара гына чагыштырмача тыныч тоела иде. Ул, сәгатен чыгарып, сәгат телеларны караңгы чырай белән күзәтте.
Хардин да сәгатенә карады, аннары пыяла кубка, бөтенләй буш һәм бүлмәнең яртысын биләп торган пыяла кубка. Бу куб бөтен шартларда гадәти булмаган бердәнбер деталь иде. Тирә-юньдә салават күперенең кечкенә генә бер кисәге тумблер ярылганчы соңгы секундларны санап, кушылып бетәчәген шуннан башка бер нәрсә дә күрсәтми иде...
Ут зәгыйфьләнде, ләкин сүнмәде - лампаның аксыл сары шәүләсе калды. Барысы да шундый тиз булды ки, Хардин үз урынында сикереп куйды. Ул иске мода кысаларындагы лампаларга гаҗәпләнеп карады, ә яңадан карашын күчергәч, пыяла куб буш түгел иде инде.
Анда бер төркем картның инвалид креслосы күренә иде. Бер-ике секунд дәшми торды, аннары тезләнгән китабын япты да акрын гына бармакларын кыймылдата башлады.
Аннары кеше елмайды, һәм аның йөзе җанланып киткәндәй булды. Фигура әйтте:
- Мин - Хари Сэлдон.
Тавыш картларча йомшак иде.
Хардин, танышу өчен кәнәфисеннен чак кына сикереп тормадым, дип уйлады.
Тавыш һаман да шулай ук театраль һәм ашыкмыйча дәвам итте:
- Күргәнегезчә, мин шушы кәнәфигә беркетелгән һәм сезне сәламләү өчен тора алмыйм. Сезнең әбиләрегез һәм бабайларыгыз Терминуска берничә ай элек минем вакыт буенча очып киттеләр, һәм шуннан бирле мине шактый күңелсез паралич сукты. Мин сезне күрә алмыйм, шулай булгач, үзегез дә аңлыйсыз, чын-чынлап сәламли алмыйм. Мин хәтта монда күпме җыелганыгызны да белмим, әмма безнең очрашу формаль характерда булырга тиеш түгел. Әгәр берәрегез басып торса, утырыгыз, зинһар, әгәр берәрсе тәмәке тартырга теләсә - тәмәке тартасыз, мин каршы түгел.
Ирененнән җиңелчә генә көлгән тавыш ишетелде.
- Минем ничек тә каршы килә алмыйм мөмкин: мин монда юк.
Хардинның кулы сигара алырга үрелде, ләкин ул аны тартып алды да тагын да тыңлый башлады.
Хари Сэлдон китапны бер читкә куйды, әйтерсең лә өстәл янында тора иде. Ул кулын күтәргәч, китап юкка чыкты.
Сэлдон яңадан сөйли башлады:
- Нигезләү салынуга илле ел үтте. Илле ел дәвамында ул әгъзалары күз алдында тотмады: чынлыкта алар нәрсә өстендә эшлиләр соң? Мондый хәлдә калу кирәк иде, ләкин хәзер бу таләп юкка чыкты.
Баштан ук әйтәм: Нигезләүнең энциклопедиясе - ул алдау, һәм һәрвакыт шундый иде!
Хардинның артында кәнәфиләр шыгырдады һәм тонык кына берничә тавыш ишетелде.
Әлбәттә, Хари Сэлдон боларның берсен дә ишетмәде. Ул дәвам итте:
- Алдашу шул мәгънәдә, миңа да, хезмәттәшләремә дә барыбер, дөньяга Энциклопедиянең бердәнбер шул чыгачакмы. Ул хезмәтенә хезмәт итте. Аның ярдәмендә без Империя Хартиясенә ирештек, Планыбызны тормышка ашыру өчен кирәкле йөз мең кешене җәлеп иттек һәм бу кешеләрне вакыйгаларның камилләшкән һәм аларны инде беркем дә кире кайтара алмаган вакытта эш белән алдык.
Ялган баш өстендә эшләгән илле ел да - гыйбарәне йомшартуның мәгънәсе юк - сезгә хәзер чигенергә мөмкинлек бирмиләр. Һәм сезнең эшне ничек дәвам итәргә, башка юл юк, әмма инде катлаулырак проект өстендә, ул безнең Планның бер өлеше булып тора.
Моның өчен без сезне шундый планетага урнаштырдык һәм 50 елдан соң сезне хәрәкәт ирегеннән мәхрүм итә торган хәл барлыкка килсен өчен. Хәзерге моменттан һәм якынлашып килүче гасырлар дәвамында сез, кризис алдында булган кебек, берничә тапкыр бердәнбер мөмкин булган юл белән хәрәкәт итәчәксез. Һәм һәр очракта сезнең гамәлләрегезнең иреге чикләнәчәк, шулай итеп, сезнең бер генә юл, бер юл калачак. Безнең психология эшләгән юл сәбәпсез дә түгел.
Галактик цивилизация гасырлар буе череп, таркалып китә, гәрчә моны бик азлар гына аңлаган булса да. Ләкин хәзер, ниһаять, Империядән баш тарта һәм соңгы буын сәяси бердәмлеге какшады. Һәм соңгы илле елда яшәгән тарихчы кызыл сызык белән билгеләп үтәчәк һәм: «Шул чакта Галактик Империя җимерелде», - дип әйтәчәк. Һәм ул хаклы булачак, гәрчә бу берничә йөз елдан соң гына ачык булачак.
Ә егылганнан соң котылгысыз вәхшилек киләчәк - психотарихчылар исәпләүләре буенча нормаль шартларда 30 мең ел дәвам итәргә тиешле чор. Без түбән тәгәрәүне туктата алмыйбыз, теләмибез дә, чөнки Империя мәдәнияте тормыш сәләтен югалткан, бәяне югалткан. Ләкин без варварлык һәм анархия чорын бер мең елга кадәр киметә алабыз!
You have read 1 text from Tatar literature.
Next - Нигезләү - 05
  • Parts
  • Нигезләү - 01
    Total number of words is 4158
    Total number of unique words is 1909
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    49.4 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 02
    Total number of words is 4210
    Total number of unique words is 1787
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 03
    Total number of words is 4276
    Total number of unique words is 1809
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 04
    Total number of words is 4299
    Total number of unique words is 1799
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 05
    Total number of words is 4305
    Total number of unique words is 1885
    36.6 of words are in the 2000 most common words
    51.1 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 06
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 1795
    38.3 of words are in the 2000 most common words
    52.6 of words are in the 5000 most common words
    60.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 07
    Total number of words is 4279
    Total number of unique words is 1894
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    50.0 of words are in the 5000 most common words
    58.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 08
    Total number of words is 4261
    Total number of unique words is 1929
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    58.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 09
    Total number of words is 4386
    Total number of unique words is 1845
    36.2 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 10
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 1894
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.6 of words are in the 5000 most common words
    59.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 11
    Total number of words is 4353
    Total number of unique words is 1903
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 12
    Total number of words is 4360
    Total number of unique words is 1867
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 13
    Total number of words is 4272
    Total number of unique words is 1911
    34.4 of words are in the 2000 most common words
    49.1 of words are in the 5000 most common words
    55.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Нигезләү - 14
    Total number of words is 89
    Total number of unique words is 77
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    41.1 of words are in the 5000 most common words
    44.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.