Нигезләү - 02

- Ләкин, - монда Аваким акрын гына кәнәфигә утырды, - сез үз алдыгызда күргән һәм беренче карашка гади магнитофон булып күренгән приборның тагын бер үзлеге бар - ул тыңлау җайланмасы өчен үле зонаны тудыра. Минемчә, андый чикләвекне алар техник яңалык булганда ук кыздырмаячаклар.
- Димәк, мин иркен сөйләшә алам?
- Һич шикләнми.
- Ул чагында мин үземнең йомышым турында кичекмәстән императорга хәбәр итүләрен таләп итәм.
Шулай да Авакимның йөзендә салкын елмаю өчен урын бар икән.
- Сез провинциядән, - диде ул, раслап.
- Бу миңа сезнең кебек үк яисә башка берәр Империя гражданины булырга комачауламый.
- Һичшиксез, һичшиксез. Мин бары тик шуны әйтергә телим, провинциал буларак, сез Трантордагы тормышның нәрсә икәнен бик үк аңлап бетермисез. Император эшне тыңлау белән шөгыльләнми.
- Комитеттан соң кемгә мөрәҗәгать итәргә соң? Әллә башка процедура бармы?
- Бернинди апелляция һәм сүз булуы мөмкин түгел. Рәсми рәвештә сез императорга мөрәҗәгать итәргә тулы хокукыгыз бар. Ләкин эш аңа беркайчан да барып җитмәячәк. Безнең заманда император Энтуизов династиясендәге император түгел. Минемчә, Трантор хәзер аристократик гаилә кулында, аларның әгъзалары иҗтимагый куркынычсызлык комитеты тәшкил итә. Үз вакытында әйберләрнең мондый торышы психотарих белән ачык әйтелгән иде.
- Чыннан да? - диде Гаал, гаҗәпләнеп. - Әгәр доктор Сэлдон вакыйгаларны биш йөз елга алдан әйтә алса, ул чагында...
- Ул аларны 15 мең елга алдан әйтә ала.
- 15 булсын, бәхәсләшмим. Шуннан соң ул минем кулга алынуымны алдан әйтмәде, мине аның турында кисәтмәде? Юк, гафу итегез... Гаал урындыкка утырды да куллары белән башын иде. Мин психотарих - статистик фән һәм киләчәкне аерым шәхес өчен төгәл фаразлый алмавын тулысынча аңлыйм. Сез аңлыйсыздыр, мин хәзер үз тәлинкәмдә түгел.
- Ләкин сез ялгышасыз, доктор Сэлдон бүген иртән кулга алыначагыгызны алдан ук белгән.
- Нәрсә?!!
- Бик кызганыч, ләкин бу шулай. Комитет аның гамәлләренә һаман да зуррак дошманлык күрсәтә башлады. Төркемнең яңа әгъзаларына торган саен күбрәк басым ясала. Графиклар күрсәткәнчә, безнең максатлар өчен туган проблеманы нәкъ менә хәзер хәл итү файдалы. Комитет әле бик үк ышанып эш итмәгән иде, шуңа күрә доктор Сэлдонга, тәвәккәлрәк хәрәкәт итү өчен, кичә сезне күрергә туры килде. Башка мөмкинлек юк иде.
Гаалның тыны кысылды.
- Димәк...
- Үтенәм сезне. Бу кирәк иде. Доктор Сэлдон Комитетны сезнең кулга алынуыгызга ниндидер дошманлык аркасында этәрмәде. Сез шуны аңларга тиешсез, доктор Сэлдонның 18 елдан артык эшләгән математик аппарат белән нигезләнгән барлык планнары зур ихтималлык белән төрле факторларны кабыза. Сезнең кулга алынуыгыз - шуларның берсе. Мине монда бер генә максат белән җибәрделәр: сездән куркыр нәрсә юк, дип әйтергә. Мөгаен, барысы да безнең проект өчен дә, сезнең өчен дә яхшы тәмамланыр.
- Ихтимал нинди зур? - дип таләпчән генә сорады Гаал.
- Проект өчен 99,9 проценттан артык.
- Ә минем өчен?
- Миңа, ихтималлык 77,2 процентка тигез, диделәр. - Димәк, мине төрмәгә утыртырлар яки үлем җәзасына хөкем итәрләр дип биштән бер шанс бар?
- Соңгысының ихтималы бер проценттан да ким.
- Чыннан дамы? Бер кешенең исәп-хисаплары бөтенләй берни тормый. Доктордан минем янга килергә сорагыз.
- Кызганычка каршы, мин моны әйтә алмыйм, чөнки ул да кулга алынган.
Гаал берәр сүз әйтеп өлгергәнче, ишек ачылып китте. Каравылчы, аптырап, өстәл янына килде, кулына магнитофон алып, кесәсенә салды.
- Мин магнитофоннан башка булдыра алмыйм, - диде Аваким тыныч кына.
- Шик тә юк, сез магнитофон алырсыз, яклаучы әфәнде, тик статистик кырны сөйли торган кеше генә түгел.
- Алайса, безнең сүз бетте.

6.
Мәхкәмә процессы (гомумән, ул Гаал укыган катлаулы һәм буталчык процессларга аз охшаган) озак дәвам итмәде. Хәзер өченче көн бара иде. Шуңа да карамастан, Дорник инде ничек һәм нәрсәдән башлануын исенә төшерә алмады.
Аннан бернәрсә турында да сорамадылар диярлек. Бөтен авыр артиллерияне доктор Сэлдонның үзенә җибәрделәр. Хари Сэлдон тыныч түгел иде. Гаалга ул бөтен дөньяда бердәнбер тыныч кеше булып күренде.
Тыңлаучылар күп булмады. Алар барысы да Империянең бай гаиләләреннән булган. Процесска матбугат вәкилләрен дә кертмәгәннәр, һәм тышкы дөньяда процесс турында беләләрме, юкмы икәнлеге шикле булган. Хөкем ителүчегә карата ачык беленеп торган дошманлык утырышның бөтен атмосферасын сеңдерә иде.
Иҗтимагый куркынычсызлык комитетының биш әгъзасы югары өстәл артында утыралар иде. Алар алтын мундиры белән ал төстәге ал мундир һәм юриспруденциягә карауларын күрсәтә торган ялтырап торган пластик башлыклар кигән. Өстәл уртасында Комитет башлыгы Линг Чен утыра иде. Гаалның әле беркайчан да бөек кенәзләрнең берсенә дә шундый якын килгәне юк иде. Бөтен процесс дәвамында Чен чак кына берничә сүз әйтте. Бу буш әңгәмәләрнең барысының да үз дәрәҗәсеннән түбәнрәк икәнлеген Чен аермачык аңлады.
Комитет прокуроры Сэлдоннан сорау алуын дәвам итте.
- Димәк, доктор Сэлдон, хәзер сез җитәкләгән проектка күпме кеше җәлеп ителгән?
- Илле математик.
- Доктор Гаал Дорникны кабызып җибәримме?
- Доктор Дорник - илле беренче.
- О, димәк, аларның 51е? Яхшылап уйлагыз, доктор Сэлдон. Ә аларның 52 яки 53 булуы мөмкинме? Әллә тагын да күбрәкме?
- Доктор Дорник формаль рәвештә безнең төркемгә кертелмәгән әле. Бу кайчан булачак, ул 51-нче булачак. Әлегә исә без, әйткәнемчә, 50.
- Ә сезнең, очраклы рәвештә, йөз мең түгел?
- Математиклармы? Юк.
- Мин математиклар турында түгел. Сезнең проект төрле профессияләрдәге йөз мең әгъзаны исәпкә аламы?
- Төрле һөнәр әгъзалары турында сөйләсәк, цифр дөрес булырга мөмкин.
- Бәлки? Мин аны дөрес дип әйтер идем. Мин әйтер идем, сезнең проектка җәлеп ителгән кешеләр саны 98 572 гә тигез.
- Хатын-кызлар һәм балалар белән генә булса.
Прокурор тавышын күтәрә төште:
- Минем фикеремчә, проектта 98 572 кеше катнаша. Борчылмагыз.
- Китерелгән саннар белән килешәм.
Прокурор үзенең хәбәрләренә кереште.
- Әйдәгез хәзер бу сорауны калдырып торыйк һәм без фикер алышкан әйбергә әйләнеп кайтыйк. Сез, Сэлдон, Транторның киләчәге турындагы уйларыгызны кабатламассызмы?
- Мин инде әйттем һәм тагын кабатлыйм, Трантордан 500 ел дәвамында хәрабәләр генә калачак.
- Сез раславыгызның уңайсыз икәнен белмисезме?
- Юк, сэр. Фәнни дөреслек теләсә нинди лояльлектән һәм лояльлектән югары.
- Һәм сез, боларның барысы да фәнни хакыйкатьне тәшкил итә, дип раслыйсызмы?
- Ышанам.
- Нинди нигездә?
- Математик психотарих нигезендә.
- Сез математик төзелешләрегезнең дөрес булуын исбат итә аласызмы?
- Башка математикка гына.
Прокурор мыскыллы гына елмаеп куйды.
- Димәк, сез, бу хакыйкать шулкадәр катлаулы, гади кеше аңлавыннан тыш, дип әйтәсез. Миңа калса, теләсә нинди хакыйкать серле булырга тиеш һәм барысына да аңлаешлы булырга тиеш.
- Ул бик күпләргә ачык. "Термодинамика" дип йөртелә торган энергетик күчеш физигы мифик гасырлардан ук диярлек кешелек җәмгыятенең бөтен тарихы дәвамында ачык һәм җитәрлек дәрәҗәдә дөрес иде. Һәм мөгаен бу залда хәтта пар двигателен дә төзи алмаган кешеләр бардыр, өстәвенә, югары белемле кешеләр. Хәтта Комитетның атказанган әгъзалары да...
Шунда хакимларның берсе прокурорга таба иелде һәм аның колагына берәү дә ишетмәгән берничә сүз пышылдады. Прокурор кызарынды һәм Сэлдонны бүлдерде.
- Без монда мондый сүзләрне тыңларга җыелмадык, доктор Сэлдон. Без сезне аңладык. Ләкин шуны да билгеләп үтәргә рөхсәт итегез, сезнең гамәлләрегез халыкның император хөкүмәтенә ышанычын какшатуга юнәлдерелгән һәм сез ниндидер үз максатларыгызга ирешәсез.
- Бу алай түгел.
- Биш йөз елдан соң һәлакәт фаразының халык арасында борчу, фетнә китереп чыгаруын инкарь итмәссез.
- Бу дөрес.
- Һәм үзегезнең алдан әйтүегез белән сез халык восстаниесен провокацияләргә, аннары аны үзенең йөз меңле армиясе белән җитәкләргә өметләндегез.
- Ә менә бу дөрес түгел. Һәм әгәр тикшерү үткәрелсә, ул бөтен төркемнән ун меңнән артык кешенең хәрби хезмәткә чакырылу яшендә булуын күрсәтәчәк, алары да беркайчан да хәрби әзерлек узмаган.
- Әйтегез әле, сез ышанычлы кеше буларак эш итәсезме?
- Мин үзем безнең оешма башлыгы, мистер прокурор.
- Сез бөтенләй кызыксынмаган кешеме? Сез хакыйкать мәнфәгатьләрендә генә эш итәсезме?
- Әйе.
- Ярый, карарбыз. Әйтегез әле, доктор Сэлдон, ә киләчәкне үзгәртергә мөмкинме?
- Һичшиксез. Әгәр, мәсәлән, бу мәхкәмә залын берничә сәгатьтән шартлатсаң, киләчәк, гәрчә бөтенләй күпкә булмаса да, үзгәрәчәк.
- Сез тагын боргаланасыз, доктор Сэлдон. Бөтен кешелек расасының киләчәге үзгәрә аламы?
- Әйе.
- Җиңелме?
- Юк, бик кыенлык белән генә.
- Ни өчен?
- Галактика өчен шундый күп халык күпләп яши торган планеталар булган психотарихның гомуми юнәлеше үзендә гаять зур энергия тота. Ниндидер үзгәрешләр өчен аңа азрак энергиягә ия булган нәрсә белән очрашырга кирәк. Ягъни, процесста йә азрак санда кешеләр катнашырга тиеш, йә, әгәр аларның саны зур булмаса, бу үзгәреш өчен бик күп вакыт таләп ителә. Сез мине аңлыйсызмы?
- Әйе дип уйлыйм. Әгәр бик күп кешеләр моның булырга тиеш булмавын хәл итсә, Трантор җимерелмәячәк.
- Барысы да дөрес.
- Сан нинди булырга тиеш соң? Йөз мең?
- Юк, сэр. Бу бик аз.
- Сез ышанасызмы?
- Транторда кырык миллиард кеше яшәвен игътибарга алыгыз. Алга таба, шуны истә тотыгыз, җимерелү тенденциясе бер Транторны гына түгел, ә бөтен Империяне колачлый, анда кеше тереклек ияләре квинтильоны тирәсе урнашкан.
- Аңлашыла. Ул чагында, бәлки, йөз мең кеше бу тенденцияне үзгәртә алырлар, әгәр алар һәм аларның токымнары биш йөз ел дәвамында эшләсәләр?
- Юк дип куркам. Биш йөз ел - бик кыска вакыт чоры.
- Ә! Ул чагында, доктор Сэлдон, сезнең раслауларыгыздан бер генә нәтиҗә ясарга кала. Сезнең тарафтан эшләнгән проектта йөз мең кеше эшли, шуңа да карамастан, алар Трантор тарихын биш йөз ел эчендә үзгәртү өчен җитәрлек түгел. Башка сүзләр белән әйткәндә, алар җимерүне туктата алмаячак, ни генә эшләсәләр дә.
- Кызганычка каршы, сез хаклы.
Бик әкрен һәм тантаналы итеп прокурор әйтте:
- Алайса, доктор Сэлдон, минем сорауны игътибар белән тыңлагыз: бу йөз мең кешене нинди максат белән җыйдыгыз соң?
Прокурорның тавышы кискен булды. Җиңүче капкынны япты, Сэлдонны почмакка шундый итеп куып кертте, аңа җавап бирер нәрсә юк кебек тоелды.
Тамашачылар арасында хәтта мәхкәмә әгъзаларына кадәр дулкын булып килеп җиткән шау-шу йөгерде. Соңгылары да, баш хакимнән башка, барысы да кызыл алтын киемнәрен ялтыратып, кәнәфиләрендә әйләнделәр.
Хари Сэлдон борчылмый калды. Ул тынлык башланганны көтә иде.
- Мин бу кешеләрне булачак һәлакәтнең нәтиҗәсен минимумга кадәр киметү максатыннан җыйдым.
- Мин сезнең нәрсә әйтергә теләгәнегезне аңлап бетермим.
- Ләкин бу бит бик гади. Транторның киләсе җимерелүе кеше үсеше схемасында үзеннән-үзе изоляцияләнгән вакыйга түгел. Ул бик катлаулы драманың апогее булачак, ул күп гасырлар элек башланган һәм тизләнеш белән якынлаша. Мин әйтәм, джентльменнар, Галактика Империясенең котылгысыз җимерелүе турында.
Халык арасында шау-шу көчәя барды. Кызыллы прокурор Сэлдонны кычкыртырга тырышып карады.
- Сез ачыктан-ачык белдерәсез... - диде һәм тынып калды, чөнки залдан килгән тавышлар - "Хыянәт " - аның карашын шактый ачык белдерделәр. Баш хаким чүкечен акрын гына күтәрде дә акрын гына кире төшерде. Узыш тавышы зал буйлап узды. Ул тынгач, халык та тынып калды.
Прокурор тын алды.
- Аңлыйсызмы сез, доктор Сэлдон, бернәрсәгә дә карамастан, 12 мең ел дәвамында яшәп килгән Империя турында нәрсә әйтәсез, һәм ул һәрвакыт халыкның мәхәббәтенә һәм тугрылыгына таяна иде.
- Мин бүгенге көн турында да, Империянең үткәне турында да хәбәрдар. Мәхкәмәгә ихтирамсызлык күрсәтергә теләмичә, бу залда утыручыларның теләсә кайсына караганда күбрәк беләм, дип әйтергә тиеш.
- Сез тулы һәлакәтне алдан әйтеп куясызмы?
- Аны математика фаразлый. Шәхсән мин моның булырга тиешлегенә бик үкенәм. Хәтта Империя - идарәнең начар ысулы дип уйласак та, - мин, сүз уңаеннан, алай санамыйм, - ул түбәнәю артыннан киләчәк анархия күпкә начаррак булачак. Минем проект бу анархиянең стадиясе белән көрәшүдән гыйбарәт.
Империянең җимерелүе җимергеч һәм бик авыр булачак. Ул бюрократия үсеше, массалар инициативасы төшү, кызыксынучанлык кимү, башка йөзләгән фактор белән билгеләнә. Бу процесс, әйткәнемчә, гасырлар дәвамында үсәчәк, һәм ул аны туктатырга мөмкин булсын өчен артык грандиоз.
- Ләкин һәрберебез өчен дә ачык түгелмени, Империя һәрвакыттагыча көчле.
- Бу көч тик күренерлек кенә, чөнки мәңгелек бернәрсә дә юк. Хәтта череп беткән көпшәне дә, прокурор әфәнде, давыл урталай сындыргач, безгә көч булып күренә. Бу давылның сызгырулары безнең Империядә ишетелә инде. Психотарихны истә тотып, сез аларны тотарсыз.
- Без монда, доктор Сэлдон, алай итү өчен түгел... - дип ачуланды прокурор, - сезнең сүзләрегезне тыңлар өчен генә...
- Империя, - дип, катгый төстә аның сүзен бүлде Сэлдон, - юкка чыгачак, һәм аның белән бергә иң яхшы әйберләр дә юкка чыгачак. Аның туплаган белемнәре юкка чыгачак, тәртип югалачак. Иксез-чиксез йолдызара сугышлар башлана, галактик сәүдә юкка чыга, халык кими, планеталар Галактика үзәге белән элемтәне югалталар. Шулай булыр.
Залдан кыюсыз гына нечкә тавыш ишетелде:
- Мәңгегә?
- Азгынлыкны алдан фаразлый ала торган психологик тарих шулай ук үсешнең алдагы этаплары турында да нәтиҗәләр ясарга мөмкин. Империя, джентльменнар, инде әйтелгәнчә, унике мең ел яшәгән. Киләсе афәт унике түгел, ә утыз мең ел дәвам итәчәк! Икенче Империя барлыкка киләчәк, әмма аның белән безнең цивилизация арасында меңләгән буын газап чигүче кешелек туачак һәм үләчәк. Без моның белән көрәшергә тиеш.
Прокурор, шоктан арына төшкәч, әйтте:
- Сез үз-үзегезгә каршы киләсез. Сез әле генә Транторның җимерелүен булдырмый кала алмыйсыз дип белдердегез, ә димәк, егылуны да - Империя җимерелүен.
- Без хәзер бу кимчелекне булдырмый кала алабыз дип әйтмим дә. Ләкин, әлегә соң түгел, моның артыннан киләчәк чорны киметү мөмкин, джентльменнар. Әгәр, әлбәттә, минем төркемгә хәзер үк хәрәкәт итәргә мөмкинлек булса, анархия чорын бер мең елга кадәр киметергә. Без тарихи юлның бик нечкә кисемтәсендә торабыз. Вакыйгаларның гаять зур өлеше бу юлдан бераз читкә тайпылырга мөмкин... ләкин бераз гына... Мондый тайпылышның никадәр кечкенә булуына карамастан, ул кешелекне 29 мең елдан хәерчелектән һәм газаплардан коткару өчен җитәрлек булырга мөмкин.
- Һәм сез моны ничек эшләргә уйлыйсыз?
- Беренче чиратта кеше белемен сакларга кирәк. Бу белемнәрнең суммасын бер генә кеше дә, мең кеше дә колачлый алмый. Безнең социаль элемтәләрне бозып, фәнни белемнәр ваклана. Аерым шәхесләргә аерым әһәмияткә ия булмаган кечкенә фактлар турында кайбер нәрсәләр билгеле булачак, әмма күпчелек белемнәр буыннар арасында югалып калачак. Әмма әгәр дә хәзер без тормыш өчен мөһим булган барлык материаллар җыябыз икән, алар югалмаячак. Киләсе буын аларга таяначак һәм күптән ачык хакыйкатьләрне ачу зарурлыгы юкка чыгачак. Утыз ел урынына бер мең ел эчендә цивилизацияне торгызу буенча гаять зур эш башкарырга мөмкин.
- Ләкин боларның барысы да буш сүз... - дип аның сүзен бүлде прокурор.
- Минем проект шундый: йөз мең кеше үзенең хатыннары һәм балалары белән үзләрен «Галактик Энциклопедия» басмасына әзерләүгә багышлыйлар, мин чын-чынлап эш башланган көнгә кадәр яши аламмы. Әмма Трантор җимерелү мизгеленә бу хезмәт тәмамланачак, һәм Энциклопедиянең күчермәләре Галактиканың һәр эре китапханәсендә барлыкка киләчәк.
Баш хаким янә чүкечен күтәрде һәм төшерде. Хари Сэлдон басмадан төште һәм Гаал янындагы эскәмиягә утырды. Ул, елмаеп, егеттән сорады:
- Я, бу тамаша сезгә ничек ошады?
- Бик шәп! - диде Гаал. - Ләкин хәзер ни булыр?
- Алар процессны кичектерәчәк һәм минем белән шәхси килешүгә килергә тырышачаклар.
- Сез каян беләсез?
- Дөресен генә сөйләрбез, - диде Сэлдон, - мин моны белмим. Барысы да баш хакимга бәйле. Мин аны күп еллар өйрәндем. Мин аның гамәлләрен анализларга тырышып карадым, тик сез үзегез аерым шәхеснең психотарихи тигезләмәләргә ничек куркыныч китереп куюын аңлыйсыз. Шуңа да карамастан, мин өметләнәм...

7.
Аваким, якынрак килеп, Гаалга баш какты һәм доктор Сэлдонның колагына иелде. Аннары секретарь мәхкәмә утырышы кичектерелә дип хәбәр итте, һәм сакчылар гаепләнүчеләрне бүлеште. Гаалны алып киттеләр.
Икенче көнне процесс башкача узды. Хари Сэлдон һәм Гаал Дорник Комитет хакимлары белән икәүдән-икәү генә калдылар. Барысы да бер өстәл янында утыралар, һәм гаепләнүчегә хәтта тәмәке тартырга да тәкъдим итәләр, сигараларны ярым үтә күренмәле пластиктан тартмага бирәләр. Сэлдон сигара алды.
- Монда минем яклаучым юк, - диде ул.
- Монда инде мәхкәмә тикшерүе түгел, доктор Сэлдон, - дип җавап бирде хаким. - Без дәүләтнең куркынычсызлык мәсьәләсе буенча фикер алышырга җыелдык.
Көтмәгәндә аларның сөйләшүенә Линг Чен кушылды:
- Мин сөйләшәчәкмен, - һәм калган хакимлар, тыңларга әзерләнеп, кәнәфиләрнең аркасына сөялделәр.
Гаал тын да алмый торды. Чен, үзенең яшеннән өлкәнрәк, зифа буйлы, нык гәүдәле, чын Галактика императоры иде.
- Доктор Сэлдон, сез император сараенда тынычлыкны бозасыз. Хәзер Империядә яшәгән квадрильонның берсе дә йөз елдан соң яшәмәячәк. Ни өчен соң безгә тагын биш йөз елдан соң ниләр булачагы турындагы уйлар белән үзебезне борчырга?
- Шәхсән мин биш ел да яшәмим, - диде Сэлдон, - шуңа да карамастан, минем өчен әһәмиятлерәк бернәрсә дә юк... Моны үзегез теләгәнчә әйтегез.
- Мин үземнең миемне бернәрсә белән дә чүпләргә җыенмыйм. Мин беркайчан да күрә алмаган сезнең һәм сезнең биш йөз еллык киләчәгегездән ни өчен миңа котылмаска икәнен аңлата аласызмы? Әгәр дә шуның хакына сезне җәзалап үтерсәләр?
- Моннан бер генә атна элек, - дип тыныч кына җавап кайтарды Сэлдон, - сез мине җәзалар идегез, һәм бу ел ахырына кадәр исән калу ихтималы бер унга тигез булыр иде. Әмма бүгенге көндә бу ихтималлык ун мең белән чагыштырганда зуррак.
Хакимлар, ялгызы гына сулыш алып, кәнәфиләр белән шыгырдадылар.
- Нигә? - диде Чен, гаҗәпләнеп.
- Транторның төшүе, - дип җавап бирде Сэлдон, - бернинди көч куллану ысуллары белән туктатылып булмый, шулай да аны җиңел генә якынайтырга мөмкин. Бүленгән мәхкәмә утырышы турындагы риваятьләр минем эш белән бәйле рәвештә бөтен Галактика буенча тарала. Минем планнарымның җимерелүе һәлакәтнә тизләтәчәк, чөнки кешеләрне киләчәкнең аларга бернинди перспективалар вәгъдә итмәвенә ышандырды. Хәзер алар бабаларының ничек яшәгәненә көнләшәләр. Сәяси революцияләр, сәүдә элемтәләрен җимерү башлана. Галактиканың һәр кешесе бердәнбер нәтиҗәгә килә: вакыт булганда, начар ятучыларның барысын да эләктереп алырга кирәк. Хакимлек яратучылар көтеп тормаслар, ә кабахәтләрне тоткарлаучы юк. Үз гамәлләре белән алар планетаны котылгысыз һәлакәткә якынайтачак кына. Мине үтерегез - һәм Трантор 500 елдан түгел, ә якындагы 50 елда һәлак булачак, сез бит бер ел дәвамында һәлак булачаксыз.
- Болар барысы да сүзләр, - диде Чен, - һәм шулай да сезнең үлемегез безне канәгатьләндерерлек бердәнбер юл түгел.
Ул матур кулын чак кына күтәрде, хәтта аның бармаклары өстәл өстендәге кәгазьләргә чак-чак кына орынып тора иде.
- Әйтегез әле, сезнең бердәнбер максатыгыз - сез әйткән Энциклопедия тудыруымы?
- Әйе.
- Һәм моның белән Транторда шөгыльләнергә кирәкме?
- Эш шунда ки, Транторда Имперлык китапханәсе һәм Университетның иң эре китапханәчесе бар.
- Әгәр дә сез мегаполисның ыгы-зыгысыннан һәм шау-шуыннан ераграк булган ниндидер башка планетада эшләсәгез, анда сезнең кешеләр үзләрен тулысынча фәнни эзләнүләргә багышлый алыр иде, моның өстенлекләре булмас идеме?
- Бәлки.
- Бу очракта туры килә торган планета бар. Сез анда эшли аласыз, доктор, күпме сорасагыз, йөз мең кеше белән бергә. Галактика сезнең зур һәлакәтне булдырмас өчен актив эшләвегезне беләчәк.
Чен елмайды.
- Шулай булгач, доктор, сез Транторны бүтән дулкынландырмаячаксыз һәм кешеләрнең тынычлыгын бозмаячаксыз. Сез, әлбәттә, үз-үзегезгә дә, сезнең тарафдарларыгызга да үлем җәзасын артыграк күрә аласыз, без күпме кирәк дип саныйбыз. Сезнең элекке янауларыгызга һич тә игътибар итмим. Сезгә тормыш һәм үлем арасында сайлау мөмкинлеге бирелә.
- Безнең өчен нинди планета сайланган, милорд? - дип сорады Сэлдон.
- Хәтерләвемчә, аның исеме Терминус, - дип җавап бирде Чен. Ул, кулын ашыкмыйча гына селтәп, алдында яткан кәгазьләрне Сэлдонга таба этәрде.
- Планета тиешле булмаса да, халык урнашу өчен бик файдалы. Аны галимнәрнең барлык ихтыяҗлары өчен дә җайлаштырырга мөмкин. Дөрес анысы, бераз читкәрәк киткән...
- Ул Галактика читендә, - дип аның сүзен бүлдерде Сэлдон.
- Әйткәнемчә, беркадәр ераграк. Аның каравы, сезнең кешеләр тулысынча фәнни эшкә игътибар итә алачак. Карагыз әле - сезнең карамакта нибары ике минут.
- Мондый авыр сәяхәткә әзерләнер өчен безгә вакыт кирәк булачак. Шулай да 100 меңнән артык гаилә күченәчәк.
- Сезгә вакыт бирелер.
Сэлдон уйга калды, ләкин тиздән җавап бирде:
- Мин сөргенне кабул итәм.
Бу сүзләрне ишеткәч, Гаалның йөрәге жу итеп китте. Ул дөньядагы иң сөенечлесе - үлемнән котылуга, аннары кем дә булса шатланмасын? Шулай да, бик зур җиңелүгә карамастан, Дорник җиңел генә ачулану тоя - Сэлдон җиңелә.

8.
Озак вакыт алар, Транторның иркен туннельләре аша Университетка таба китеп барган таксида тын гына утырдылар. Аннары Гаал, утыргычта ашап бетереп:
- Сезнең җәзагызның Транторның егылуын тизләтүе дөресме?
- Әгәр сүз психотарих турында барса, мин беркайчан да ялганламыйм. Һәм аннары, бу очракта миңа бу ярдәм итмәс иде. Чен минем дөресен сөйләгәнемне белә иде. Ул бик акыллы сәясәтче, ә сәясәтчеләр дөреслекне тоя белә.
- Алайса, ни өчен сез сөргенгә риза булдыгыз? - дип гаҗәпләнде Гаал, ләкин Сэлдон җавап бирмәде.
Университет янына килеп җиткәч, нерв реакциясе үзе турында хәбәр итте - Гаалның аяклары эшләми. Аны кулларында диярлек таксидан алып чыктылар.
Бөтен Университет ут белән тулды. Гаал кайдадыр кояшның булуын оныткан диярлек. Ләкин Университет ачык һавада булмый - аның биналары гаять зур пыяла гөмбәз белән капланган. Стекло полярланган иде, шуңа күрә Гаал, күзләрен дә йоммыйча, бөтен күк йөзен биләп торган якты йолдызга карый ала иде.
Университет биналары Транторның гадәти соры-корыч корылмаларыннан аерылып торган. Алар көмешсыман иде. Металлик панельләр фил сөяге төсен коялар.
- Солдатлар бугай бу, - диде Сэлдон.
- Нәрсә? - Гаал җиргә утырды һәм каршында часовойны күрде.
Солдатлар якынрак килделәр, ә янәшәдәге ишектән кинәт аларның капитаны килеп чыкты. Йомшак тавыш белән сорады:
- Доктор Сэлдон?
- Әйе.
- Без сезне көттек. Шул вакыттан бирле сез һәм сезнең кешеләр безнең сак астында. Миңа шулай ук сезнең Терминус ягына киткәнче барлык җыеннарга да алты ай бирелә дип әйтергә кушылган.
- Алты ай! - дип кычкырып җибәрде Гаал, ләкин Сэлдонның бармаклары йомшак кына итеп аның терсәген кысты.
- Инструкция шундый, - дип кабатлады капитан. Ул китеп барды һәм Гаал Сэлдонга таба борылды.
- Нәрсә бу? Алты ай эчендә нәрсә эшләргә мөмкин. Бу бит мөмкин түгел!
- Тыныч кына, әкрен генә аңларсыз аннары, ә хәзергә минем кабинетыма киттек.
Кабинет зур түгел, ләкин теләсә кайсы тыңлап торудан ышанычлы сакланган булып чыкты.
- Ә хәзер, - диде Сэлдон бөтенләй тыныч кына,- мин сезгә алты ай бөтенләй җитәчәген әйтә алам.
- Мин сезне аңламыйм.
- Эш шунда ки, минем малай, бу планда, безнең кебек, һәрбер кешенең гамәлләре уртак максатларга буйсынган. Мин сезгә Чен шәхесенең бөтен тарих дәвамында теләсә кайсы башка шәхескә караганда җентеклерәк өйрәнелгәнен әйтмәдеммени инде.
- Ләкин сез ничек булдыра алдыгыз, шулай булсын...
- Безне Терминус ягына сөрделәр? Нигә юк соң?
Сэлдон өстәл капкачындагы билгеле бер урынга бармагы белән басты, һәм аның артында диварның бөтен бер өлеше читкә китте. Сэлдонның бармаклары гына моны эшли ала иде, чөнки аста урнашкан сканер аларга гына реакция ясый иде.
- Эчтә сез берничә микрофильм табарсыз, - диде Сэлдон. - "Т" хәрефе торган кешене алыгыз.
Гаал микрофильм китерде, ә Сэлдон аны проекторга куеп, яшь кешегә күз линзаларын сузды. Гаал аларны яраклаштырды һәм сүзсез генә фильмны өйрәнә башлады.
- Ләкин ул чагында...- диде Дорник, гаҗәпләнеп, ярты сүздә туктап калды.
- Сезне нәрсә гаҗәпләндерә? - дип сорады Сэлдон.
- Димәк, сез инде ике ел очарга әзерләнәсез?
- Ике ярым ел. Әлбәттә, без нәкъ менә Терминус сайланачагына тулы ышаныч белән саный алмадык, тик без моңа өметләндек һәм шуннан чыгып эш иттек...
- Ләкин ни өчен, доктор Сэлдон? Нигә сез үзегезгә сөрген әзерләдегез? Транторда булган вакыйгаларны контрольдә тоту яхшырак булмасмы?
- Моңа берничә сәбәп бар. Терминуста эшләгәндә, без императорның ярдәмен алачакбыз, Империянең куркынычсызлыгына янау куркынычы тудырмыйбыз.
- Димәк, сез барыбызны да безне Терминус янына сөрсеннәр өчен генә куркыттыгыз, - диде Гаал. - Шулай да мин аңламыйм.
- Егерме мең гаилә беркайчан да үз теләге белән дөнья читенә китмәс иде.
- Ләкин аларны гомумән нигә мәҗбүр итәргә?.. - Бер секундка Гаал уйга калды. - Әллә бу турыда сөйләргә ярамыймы?
- Әлегә юк. Әлегә сезгә фәнни сыену урыны Терминус булачагын белү җитә. Икенче, шундый ук сыену Галактиканың капма-каршы очына нигезләнәчәк, әйтик... - диде ул, елмаеп, - йолдызлар бетә торган урында. Калганына килгәндә, мин тиздән үләчәкмен, ә сез барысын да үзегез күрерсез. Юк, юк, мине кирегә ышандырырга кирәкми. Докторлар әйтә, мин бер-ике елдан артык яшәмим, ди. Ярар, мин тормышымны бетердем һәм үләргә әзер.
- Ә үлемегездән соң, сэр?
- Алайса, минем варисларым булыр, хәтта сез үзегез дә. Һәм бу варислар минем схеманы камиллеккә кадәр җиткерә алачак һәм Анакреонда тиешле вакытта фетнә оештырачак, шуннан соң вакыйгалар үзләре дә үсә башлаячак.
- Аңламыйм.
- Сез соңрак аңларсыз.
Сэлдонның зәгыйфь йөзендә берьюлы арыганлык һәм тынычлану чагыла иде.
- Күпчелек Терминус ягына китәчәк, ләкин кайберәүләр монда калачак. Бу эшне җиңел оештырачак. Миңа килгәндә, - диде Сэлдон, пышылдап кына, һәм Гаал аның соңгы сүзләрен көчкә-көчкә генә ишетте, - минем белән эш бетте.

Икенче өлеш.
Энциклопедистлар.

Терминус... Планетаның урнашуы аңа галактик тарихта уйнарга тиешле рольләр өчен беркадәр сәер дә, шулай да иң дөрес рольләр өчен дә бик сәер иде. Галактика спирале кырыенда урнашкан, файдалы казылмалары ярлы һәм икътисадтан мәхрүм калган ялгыз планета, башкалардан ерак торган кояш нурлары белән, ачылганнан соң биш йөз ел дәвамында анда энциклопедистлар барлыкка килгәнче, күченмәгән.
Алга таба Терминус галимнәренең сыенуына караганда зуррак нәрсә булырга мөмкин кебек тоелды. Анакреонда күтәрелеш булып, хакимияткә бөек династиянең беренче Сальвор Хардин килгәч...
Галактик Энциклопедия

1.
Өстәл артында эшкә чумган Льюс Пиренн утыра иде. Аерым төркемнәрнең эшчәнлеген координацияләү, берләшкән көчләрне оештыру, бик вак кисәкчекләрдән бербөтен җыярга кирәк иде.
Илле ел Нигезләү Энциклопедиясенең беренче томын әзерләү өчен китте. Чи материалны җыю өчен илле ел. Илле ел аны эшкәртү.
Хәзер инде бу артта. Тагын биш ел - һәм Галактикада иң монументаль эшләрнең беренчесе бастырылачак. Ә аннары ун ел вакыт аралыгында даими рәвештә, сәгать буенча кебек, - томда. Шулай ук искәрмәләр томы, агымдагы вакыйгалар буенча махсус мәкаләләр, әлегә кадәр...
Өстәл өстендә ярсып кыңгырау тавышы яңгырады, һәм Пиренн үз урынында кыбырсый башлады.
Билгеләнгән очрашу турында ул чак кына онытмады. Почмакка басып, Пиренн күз кырые белән генә ишек ачылганын күрде һәм киң җилкәле, киң җилкәле Сальвор Хардинның килеп чыкканын күрде. Пиренн борылып карамады.
Хардин елмайды. Ул бик ашыкты, ләкин Пиреннга үпкәләмәде, аның эшкә комачаулый торган бөтен нәрсәгә мөнәсәбәтен бик яхшы белә иде. Хардин кәнәфигә өстәлнең икенче ягына утырды да сабыр гына көтә башлады.
Пиреннын каләм кәгазь өстеннән тавышсыз-тынсыз гына шуып үтте. Башка авазлар һәм хәрәкәтләр ишетелми. Хардин жилет кесәсеннән тәңкә чыгарды да, корыч өслек чыгарып, һавага күтәрелеп, яктылыкны кире кайтарды. Хардин, акча тотып, яңадан ыргытты, ялкау гына ялтырап яткан чагылышларны күзәтте. Корыч планетада алмашуның отышлы предметы булган, чөнки барлык металлар импортланган. Пиренн башын күтәрде.
- Ташлагыз моны, - диде ул, ачуланып.
- Ә?
- Тәңкә. Атлап йөрүдән туктагыз.
- О-о, - дип, Хардин акчаны кесәсенә тыкты. - Сез бушагач, сезгә хәбәр итү кыен түгелме? Мин Шәһәр советы утырышына яңа суүткәргеч проекты өчен тавыш бирүгә кадәр кайтырга вәгъдә иттем.
Пиренн көрсенеп куйды да, кәнәфисе белән бергә, өстәл яныннан кузгалып китте.
- Мин әзер. Ләкин сез мине һәртөрле шәһәр эшләре белән борчымассыз дип ышанам. Сез бит бу мәсьәләләрне үзегез дә хәл итә аласыз. Энциклопедия минем вакытны тулысынча алып тора.
- Яңалыклар ишеттегезме? - дип сорады Хардин сүрән генә.
- Нинди яңалыклар?
- Ике сәгать элек Терминус-ситиның ультракыскадулкынлы тапшыргычын кабул иткән. Анакреон губернаторы король титулын кабул итте.
- Әйе, моннан нәрсә килеп чыга соң?
- Шул гына, - диде Хардин, - без хәзер Империянең эчке районнарыннан аерылдык. Һәм моны көтәргә мөмкин булса да, безгә һич тә җиңел түгел. Анакреон нәкъ менә Сантани, Трантор һәм Вегага сәүдә юлында ята. Хәзер металлны кайда алырга? Алюминий һәм корыч китерү турында без инде алты ай килешә алмыйбыз, ә хәзер без аны бөтенләй алмаячакбыз, тик Анакреон короленең бөек мәрхәмәте аркасында гына.
Пиренн түземсезләнеп телен шартлатты.
- Ул чагында металл аның аркылы төшерегез.