Джол: Терекден Ташха - 18

Сюеме кемсиз
ёлюм бла сермеше ёлгенлени,
ёлюм бла сермеше джашагъанланы.
Ахырзаман келлигин билсем да,
ийнанмай анга,
къарайма джерге, къарайма Кёкге,
къарайма ташда, къаяда терекге:
бизни тутмакъ этиб, сюрюб,
джер айрымканнга джыйса да къадар,
не кючлю эсе да ол —
табылыб да къалыр мадар,
ачылыб да къалыр джол
джети къат Кёкге —
Эркинликге, Ёлюмсюзлюкге.
Ийнанырым келеди анга.
Джашаргъа кюч берген бир зат
керекди джерде джашагъан джаннга.
ЁЛСЕ ДА АЛАЙ ЁЛЮР...
Бир таша зат къалмай тохтаса дунияда,
барын ачыб бошаса адам —
тохтаб къалыр ёсгени ангыны,
ма ол заманда келир ахырзаман.
Алай болургъа уа джокъду амал:
джети къат Кёкде, джерде, джюрекде да
кёбдю таша.
Адам улу, аланы ача, сейирсине, хайда,
джаша —
олду да джашаугъа, айныугъа,
ёлюмсюзлюкге да тамал.
Ташаны, джангыны ачыуду джашау.
Тахсала кёбдюле — барын ачаргъа
къолдан келмез.
Алай а аланы ачыб кюрешген къадарда,
адам улу джаны саудан ёлмез.
Джанлы, джансыз табигъатны да
тахсаларын —
джол излей ёмюрлюкге, ёлюмсюзлюкге
ачыб кюрешген къадарда адам,
Тейри адамынлай къалыр.
Ёлсе да ёлюр джашай тургъанлай,
Кёкге чыгъыб бара тургъанлай —
Бармыды насыб андан уллу?
Башха дуниялагъа джол излей, ача,
ёлсе да алай ёлюр адам улу.
БАШХА НАЗМУМДАН
Кёз джашлары джокъду шайырны,
сёз джашлары барды аны.
ТАМАДА
Сёз тамадады менден.
Сёз сыйлыды менден.
Мен чыкъгъанма джерден,
Ол а — келгенди Кёкден.
МАЙНЫ 17-СИ
Майны онджетиси.
Кюнлени эм игиси -
бу кюндю мында.
Миллет кюню халкъны,
къууанч кюню халкъны,
ёз байрагъын ёрге
тутхан кюню халкъны.
Кюрешин, тилеклерин
къабыл этиб Хакъ,
Анаясасын халкъ
алгъан кюндю бюгюн.
Миллет кийимлерин
кийиб чыкъгъанды халкъ.
Хар юй шорбатда
кърал белги — байракъ.
Датла бла, шведле бла —
ёз къарнашлары бла —
турмайын джашаб,
нек кюрешди Норге
энчи Юйюн къураб?
Эси-ангысы джетсе,
кючю-къарыуу джетсе,
энчи Юйюн къурамай,
тохтамайды бир халкъ да.
Алай а, халкъ манкъурт
болгъан эсе, анга
керекмиди Эл, Джурт,
керекмиди Ана тил?
Джыйымдыкъ Элде ол
тукъум эм джукъ болмаз,
бёлек джылдан аны
миллет дери къалмаз.
Юй-кюн болургъа излеб.
Эл-кърал болургъа излеб,
кюрешмеген халкъ,
баралмайды узакъ.
Кюрешген а — норвежлича,
болады Эл-кърал.
Чууутдан, норвежден да,
Юнгюшден, Чеченден да,
Халкъым, юлгю ал.
ДЖАЗЫКЪСЫНДЫМ
Нызы терек,
кёзбауду джашиллигинг.
Къалай кёрмей тургъанма аны —
ой мени эссизлигим, джахиллигим.
Джылдан чыкъгъан сахначы тиширыу,
бир джаш къызны ролюн ойнагъанча,
бетин бояб, омакъ чебген кийиб,
санларын чайкъаб, халкъны алдагъанча,
нызы терек, кимни алдайса сен?
Джашиллигинг бла джашырыб джылынгы,
бютеу чегет саргъалгъанында да,
кесинге къаратыргъа кюрешесе халкъны.
Ай джарлы нызы терек!
не бек джазыкъсындым сени.
АЧЫ КЕРТИ - АШХЫ
Ачы сёз адамны ёлтюреди,
иги сёз а кёлюн кёлтюреди.
Алай а. татлы ётюрюкден,
ачы керти — ашхы.
КЕТГЕННИ ЫЗЫНДАН КЪАРАБ
Къыркъгъа дери — назму,
къыркъдан сора — проза.
Ол сен билген фахму
энди джокъду, Роза.
Сени бла бирге
кетди менден илхам.
Джокъду джюрекге
Сенден башха балхам.
Джаз да къайытыр деб,
ышанмайма энди.
Джаным сандан чыгъыб,
сени бла кетгенди.
Тенгиз джагъада
сын болуб турама.
Ол чыммакъ кемеле
узая баралла.
Къыркъгъа дери — назму,
къыркъдан сора — проза.
Алай айтама энди
сен кетгенли, Роза.
СУУ БОЙНУНДА ТАЛ ТЕРЕК
Къаягъа ёрлеб баргъан наратха да
къарай,
толкъунлана, кетиб баргъан Къобаннга
да къарай,
къууанчлы джашауну къысхалыгъын да
ангылай,
Гошаях бийчени да тюшюре эсге,
суу бойнунда тал терек турады джылай.
КЪАЙДА?
Джаза эди бир поэт:
«Халкъдан кёчген менталитет
къоймайды джашаргъа эркин,
къоймайды джазаргъа эркин».
Энди халкъ къайда, сен да къайда?
Эркин сёзюнг, джашауунг да къайда?
АДАМНЫ БАШХАЛЫГЪЫ
Адамны хайуандан, джаныуардан
башхалыгъы недеди?
Хакъгъа къуллукъ эте билгениндеди.
Ангысы, эси, окъууу, билими,
къара таныгъаны, сёзю, иши —
бары да саналмазла джукъгъа,
ол къуллукъ этмей эсе Хакъгъа.
Халкъ джырчыла, джазыучула, шайырла —
къуллукъ этебиз дегенле адамгъа,
халкъгъа!
Ётюрюкдю, кёзбауду сёзюгюз сизни,
къуллукъ этмей эсегиз Кертиге,
Тюзлюкге — Хакъгъа.
Дуния малны кёрюб неден да баш,
ибилис джорукъгъа болуб къул-къарауаш,
кюреше эсенг — къатышырча халкъ —
зулумуну къара бетин кёргюзтюб акъ,
терслигинг, гюнахынг джетмей къалмаз:
къара иннетинг, сёзюнг, ишинг ючюн
Тёрени аллында берликсе джууаб.
Къуллукъ этмегенле Хакъгъа!
Алдаргъа кюрешмегиз кишини да
джарайбыз деб, адамгъа, халкъгъа.
Инсан, миллет хакълары ючюн кюрешмеген,
аланы сакълаб, джакълаб сёлешмеген —
къалай джарар адамгъа, миллетге,
къалай саналыр Джырчыгъа, Поэтге?
ПОЛИЦИЯ БЛА АРАМ
Арбасын да ачы сызгъыртыб,
полиция къатым бла ётдю.
«Энди уа не тоноугъа, мурдарлыкъгъа
ашыгъа болур» деб, кёлюме. келди
Джолда арабаланы да юркюте,
джол джанында адамланы да илгендире,
Мизтамакъ арбасын бошлаб.
полиция къатым бла ётдю.

Ол кёб кере къыйнагъанды мени,
терслигим болмагъанлай тутуб,
бугъоулаб.
Энди игилерин махтаб да назму
джазалмам,
терс болгъанымы турсам да англаб.
УМУТ
Шимал тенгиз да суууталмайды
кюе тургъан джюрегими.
Эсим бир да унуталмайды
Джуртда Ташымы, Терегими.
Кесилгенден сора, кесим тирилтген
джашил Терегим андады мени.
Аллыма къараб, сакълаб турады
сын боллукъ Ташым да мени.
Мыдахдыла Ташым, Терегим да —
сезедиле да ахырымы.
Ташым — башында къабырымы,
Терегим да аягъында
сюелликдиле кёб турмай...
Джашауум ётдю мени
Терек бла Ташны арасында.
Кёрюм да боллукъду мени
Таш бла Терекни арасында.
Бу дунья джабыллыкъды манга,
ол бир дуньягъа ачылса кёзюм.
Этеме умут джашар деб сизни бла
Ташха, Терекге ушагъан сёзюм.
ТАУГЪА КЪАРАЙ
Джарылгъан джюрегинден тауну
урады къаны-булкъаны.
Кесиме да ушата аны,
зсгереме ёлгенни, сауну.
АКЪ КЕЧЕЛЕДЕН КЪАРАЙ
Акъ кечелери Шималны
сёзюмю этселе да акъ,
кетмейди джюрекден къайгъы —
узакъдады джурт, узакъдады халкъ.
ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ
Джууукъ болгъан сагъатда кёрюм,
джашау сыфатыча, бир къызны кёрдюм —
къатылмагъан дуния къуруму, джалыны...
Чыгъарыб берирча болдум джанымы.

Къабырлагъа келтиргенде джол,
мени ызыма къайтарды ол,
артда уа бир кёб къайгъы келтирди:
мен харибни сюймеклик ёлтюрдю.
ДЖАШАЙМА СЁЗДЕ
Кимни не дауу барды меннге:
Диоген бёчкедеча, джашайма Сёзде.
Дуния мал — мал этген хайуанладан
тюлме,
къуллукъ къул этген ёзденледен тюлме,
революцияла бий этген къулладан да
тюлме.
Къулла, бийле, патчахла, ханла!
Сиз кимсиз — джукъ да тюлсюз манга.
Бирингден да тилемейме, излемейме
джукъ,
джангыз, къатыма келмегиз джууукъ.
Чёбге да санамайма сиз къурагъан
джорукъну!
Джангыз, джабмагъыз Кёкден келген
джарыкъны.
Джангыз, кирмегиз Кёк бла мени
арабызгъа.
Къул тюлме адамгъа, къралгъа, халкъгъа:
мен къуллукъ этеме — сизге тюл —
Хакъгъа.
Дуния намысдан, ахырат азабдан да
къоркъмагъанла —
ангыламагъанла Сёзню:
къара чёбге да санамайма сизни.
Налат бере сизге,
Диоген бёчкедеча, джашайма Сёзде.
БАРМЫДЫ ЭРКИНЛИГИМ?
Эмиликлеге аталмасала аркъан,
«Дугуну къолу керек эди» деб,
айтыучу эдиле халкъда алгъын.
Шайырла сёзге салалмасала джан,
айыралмасала акъны къарадан,
къуллукъ эталмасала Сёзге-Хакъгъа,
«ай нечик керек эди Билал Лайпан»
дегенлери келди да къулагъыма
къайдан эсе да узакъдан, алдан —
илгениб уяндым джукъудан.
Алай а татлы эди джукъу:
тюшге бёлендим джангыдан.
«Эмилик сёзлеге аркъан атхан Лайпан,
аланы назму джорукъ бла танышдыргъан
Лайпан,
алай а, къул этмей, эркинликлерин алмай,
джюгенни кеслерине бошлаб къойгъан
Лайпан».
Бу сёзле да келе къулагъыма,
башха кёзден къарадым назмуларыма -
кёбюсюню киргенме гюнахына.
Эркин сёзню къул этерге кюрешдим,
кафие-рифма деген палах бла
аякъларына кишен салыб кюрешдим.
Кишен салмагъанларымы да,
джюрюшлерин тюрлендирирге изледим.
Болургъа излеб башларына азат,
сёзле мени бла кёб этдиле къазауат.
Назму кебге урулгъанлары уа,
ёмюрлери турлукъдула чалдышда.
Ол гюнахдан къутулурма мен къалай?
Не уллу эсе да назмугъа сюймеклигим,
бармыды мени эркинлигим
сёзлени джазыуларына бий болургъа
алай?
Джашауум, джазыуум кёрюнеди кёзюме.
Сёзге шайыр къарай эсе къалай,
бир Кюч да шайыргъа алай,
къарай болур деб келеди кёлюме.
КЮТЮУЧЮЛЕ
Къой кютген, джулдуз кютген да бар.
Эл кютген, Адам кютген да бар.
Джурт кютген, Миллет кютген да бар.
Таш кютген, Терек кютген да бар.
Джер-суу атланы кютген да бар.
Джыл къайтаргъан, джыр къайтаргъан да
бар.
Сёз кютген адамла да бар.
Бары да багъалы, магъаналы...
Башхаланы къайгъыларын этмей,
кеси кесин кютюб айланнган да бар.
Да алайды джашау.
Барына да махтау.
СИЗ ТЮЛСЮЗ БИЗДЕН
«Элита, воспитанная колонизаторами,
является главным врагом своего народа»
Махатма Ганди
Дуния малны кёргенле неден да баш -
зулмугъа боладыла къул-къарауаш:
талашхан болмаса сюек ючюн, тегене
ючюн,
сермешмейле джурт ючюн, миллет ючюн.
Сатлыкъ болгъан бий, къул болгъан
ёзден,
ит болгъан бёрю — тюлдюле бизден.
Ол ючюсю — душманы Хакъны,
аладыла къурутхан халкъны.
Махтай бир-бирин, джашайла ала,
бир тегенеден ашайла ала.
Сыйсызланы салыб назмугъа,
назмуну да этмейим мыдах.
Сатлыкъ болгъан бий, къул болгъан
ёзден,
ит болгъан бёрю — сиз тюлсюз бизден.
Сизден джийиргеншли джокъду бир джан.
Сиз тюлсюз адам, сиз тюлсюз адам.
Къара багъана — бу дунияда,
джаханим да — ол бир дунияда
сакълайла сизни.
Алай а тохтайым
Акъ сёзню бетин къаралтмай сизни бла...
ДЖЕРДЕ ЭМДА КЁКДЕ
Джалбарыб Тейриге да,
Кёгюнден джер джуртха тюшюб,
итле бла, телиле бла да
кюрешеме урушуб, тюйюшюб.
Телилик десенг — ма телилик:
Хакъ сёз тюзетмегенни,
Акъ сёз бла излейме тюзетирге.
Дуния намысдан, ахырат азабдан да
къоркъмагъанланы тюшюндюрмез сёз.
Аллах бермегеннге адам не берир?
Чууакъ Кёкге къарайды кёз.
Бошму тюшген эдим андан?
«Сени кибик шайыр джан, инсан
Кёкде джашаргъа керекди» деб,
тыяргъа излеген эди Тейри кеси да.
Алай а, тилегими этиб къабыл,
къойгъан эди тюшерге джерге.
Излемегенлеге турургъа ёрге,
излемегенлеге къараргъа Кёкге,
къыйналама табалмай мадар.
Азат болургъа излемеген къул,
бёрю болургъа излемеген ит,
Хакъгъа табынмагъан халкъ -
къалай къалырла болмайын талкъ?
Джерни адамлары, халкълары ючюн,
инсан-миллет хакълары ючюн
кюрешдим келгенича къолдан.
Алай а узакъдады Хорлам.
Аны кёрюрге тюшмеди меннге.
Болса да алай,
ызыма да къарай,
къайыта башлагъанма Кёкге.
Алай а, Кёкде да
боллукъ тюлдю манга тынчлыкъ:
адам улугъа эте къайгъы,
къарагъанлай турлукъма джерге.
«Адам улуну джазыкъсын» деб,
Тейриге да бермейме тынчлыкъ.
Кёк да кюкюрейди, джашнайды,
джюрекни урууун минг кере къатлай.
Къыйынды кёкдегилеге да.
Адам болалмай АДАМ
кюрешеди къалюбаладан бери.
Аны къазауатына къараб тургъан
тынч болмаз Тейрини кесине да.
Минг-минг дау, дуа, тилек
чыгъадыла Кёкге джерден.
Не этсин излемей себеб
Тейри адамы Тейрисинден.
Адам улуну къарай кюрешине,
къайытырча болама джерге.
Ёзге аллай джокъду мадарым -
къараб турууду энди къадарым.
СОРУУНУ БАШЫ
«Бу дуньяда, билемисиз, кимди джазыкъ —

тот, кто не знает английский язык»,-
деди тыш къралгъа кетген бир малкёз,
къыйналгъанында
кишиге ангылаталмай бир сёз.
Сордум базыб:
«Къыйынлыкъла, палахла джетиб тюл,
кеси разылыгъы бла
айырылгъан халкъындан, тилинден,
элинден, джеринден -
ол а — тюлмюдю джазыкъ?»
Сорууум джууабсыз къалды.
Сора, кеси кесимден изледим джууаб.
Къайда джашаса да адам,
айырылмазгъа боллукъду джуртундан,
халкъындан,
айырылмазгъа боллукъду дининден,
тилинден -
аланы къайгъыларын эте эсе,
аланы къайгъылары бла джашай эсе,
аланы сакълар, джакълар джанындан
кюреше эсе.
Алай а,
джуртунда, халкъы бла джашаб турса да
адам,
Хакъ сёзню айтмай эсе, Хакъ джолда
бармай эсе,
динибиз, тилибиз, джуртубуз ючюн ёрге
турмай эсе,
инсан-миллет хакъыбых ючюн кюрешмей
эсе -
халкъгъа, джуртха да не хайыр андан?
Къайда джашайса — анда тюлдю иш.
Кимге къуллукъ этесе,
кимге, неге табынаса -
ма буду сорууну башы.
Тил билгенде уа джокъду заран:
Ана тилинги бил,
Къуран тилин бил,
дуния тилин — ингилиз тилин — бил.
«Ненча тилни билсенг -
анча кере адамса»,-
дегендиле ата-бабаларыбыз.
Алай а,
къайда джашасанг да,
къайсы тилде сёлешсенг да,
Хакъгъа этмей эсенг къуллукъ,
айлана эсенг дунья малны къуууб,
кесинг да мал болмай къалмазса...

ДЖАШАУ ЮЧЮН БАРАДЫ КЮРЕШ
Хар нени да болады ахыры,
ёмюрлюк зат джокъду дуньяда.
Биз билген Джер, Кёк да турмазла былай:
хар нени да болады ахыры.
Адамла, халкъла, къралла да ёлелле -
не этгин, алайды къадар.
Алимле ёлюмню тыяргъа кюрешелле,
алай а, табалмайла мадар.
Чексиз уллу Аламны ичинде
бурху адам сермешеди ёлюм бла.
Эркишиди, пелиуанды ол -
сермеше тургъанлай ёллюкдю ёлсе да.
Чексиз къарангыда джанады джулдуз,
бир кюн бир джукъланныкъды ол да.
Аламны, джашауну, адамны джаратхан Кюч,
ташады бизге оноуунг сени да.
Бурху эсе да, пелиуанды адам:
баш ура эркинликге, тюзлюкге,
кюрешеди чыгъаргъа Кёкге,
ёлюмсюзлюкге излейди джол.
Ёлюмсюз болургъа тыйыншлыды ол.
Кюреши бошалырмы хорлам бла?
Чексиз тенгизде бурху айрымканда
джашау ючюн барады кюреш.
Къалюбаладан бери барады кюреш.
Сюркеле келиб минг-минг джылны
аякъ юсюне тургъанды адам.
Болалмагъан эсе да алкъын АДАМ,
джулдузгъа узала, тургъанды ёрге.
Китабха, Къаламгъа таяна, тургъанды
ёрге.
Энди Кёк да къоймаз аны
джыгъылыргъа, сюркелирге.
Джаратылгъанлы бери
адам ёлюм бла эте къазауат,
джууукълашханды ёлюмсюзлюкге,
чыкъгъанды, джетгенди Кёкге.
Келлик эсе да ахырзаман,
сермеше тургъанлай ёллюкдю адам.
Адамгъа салама махтау.
Тилейме анга эсенлик, джашау.
АЛЛАХХА САЛАМА МАХТАУ
Сынауду дейдиле джашау.
Сынмай, бюгюлмей адам,
болмай джаныуар, хайуан,
джашаяламыды?
Къууанч бла, бушуу бла да,
саулукъ бла, ауруу бла да,
ачлыкъ бла, токълукъ бла да,
барлыкъ бла, джокълукъ бла да,
эркинлик бла, тутмакъ бла да,
махтау бла, сёгюу бла да,
атлы этиб, джаяу этиб да -
кёб тюрлю сынайды джашау.
Тынч-къыйын болса да джашау,
Аллахха салама махтау
дуньягъа джаратханы ючюн,
бюгюннге дери да джашатханы ючюн,
бергени ючюн заман
мен болур ючюн Адам.
КЁЗ БЛА СЁЗ
Адам танылады эм алгъа несинден? -
кёзюнден эмда сёзюнден
Адамны кёзю бла сёзю.
Аладан къарайды ёзю.
МЕН КЪУЛМА
Джюрекни кемириб тургъан барды бир зат:
кесими сылыкълыкъдан эталмайма азат.
Эркин эталмайма ангымы, эсими.
Къулма,
бийча кёргюзтюрге кюрешсем да кесими.
Дуния малгъа сатханма фахмуму,
арбасына миннгенме зулмуну,
арбазына къысылгъанма зулмуну,
анга къул этгенме джырымы-назмуму.
Махтайма залимни, мурдарны, гудуну.
Амантишни махтай, кесим да болдум
амантиш.
Кесини къатында ол табды манга да иш.
«Амантишни джырчысы алтынтиш»
дегенлеге уа барды айтырым.
«Менича болургъа къолугъуздан келсе,
турлукъ тюлсюз артха биринг да.
Кюмюш тегенеме, алтын сынджырыма
зарланнгандан ёлесиз барынг».
Былай айтыб, Къара Къул Къабакъгъа -
Акъ Юйге - кетеме ташайыб.
«Эте берсинле манга айыб -
мен билеме джашарымы къалай»
Кимден да иги билеме кертисин а -
ол турады джюрекни кече-кюн да ашаб:
кесими эталмайма азат.
Эркин эталмайма ангымы, эсими.
бийча кёргюзтюрге кюрешсем да кесими,
мен къулма.
Адамла къой,
сыйсызлагъа махтау салгъан сёзлерим,
ала да къарайдыла манга джийиргениб.
Дуния мал бла тунчукъдуруб ангымы,
эсими,
бийча кёргюзтюрге кюрешсем да кесими,
мен къулма.
Къутулалмайма ма ол кертиден.
Бютеу дуниягъа дертлиме мен.
« Мен –
дуния малгъа сатылгъан ёзден,
къуллукъ ючюн къул болгъан ёзден,
тегене ючюн ит болгъан бёрю...
Не айта болур манга Тейри?!»
АТЛЫ БЛА ДЖАЯУ
Джашлыкъ адамны миндиреди атха,
къартлыкъ а этеди джаяу.
Алай а, джокъду джылау -
къыйналама джангыз бир затха:
атлы болгъан сагъатымда -
не къыйын болса да джол -
билмедим атымы аяй,
талагъы туруб, джыгъылды ол.
Къыйналса да джюрегим,
алыб джерин, джюгенин,
«бир башха дюлдюр табарма» дей,
джайылдым тарпан ат излей.
Болушлукъ да тилей Кёкден,
ётдюм тенгизден-теркден -
ат а табылмай къалды:
джюрегими къоркъуу алды.
Излей-излей — тюнгюлдюм.
Сора, кеч эте, тюшюндюм:
бр керЕ бериледи ат.
Атлыгъа аты — аманат.
Аманатха хыянат
болгъанны уа болмаз аяу.
Джылы тюл, гюнахы
адамны этеди джаяу.
Талагъы туруб, джыгъылгъан
атым тюшеди эсге.
Атыма салыб эсгертме,
айырылама мен да сизден.
Эсгертме ташны юсюнде
къаладыла джер бла джюген.
Атым да джокъ, кесим да джокъ...
дагъыда сиздеди эсим.
Атыгъызны, кесигизни да сакълай,
джаш-къушла, джашагъыз эсен.
АЛАНЫ САКЪЛАМАСАМ А
Тыш джерлеге къарамазча кёзюм,
Ата джуртум бар.
Башха динлеге кетмезча эсим,
Ислам диним бар.
Кимлигими сакълаб тургъан
Ана тилим бар.
Аланы сакъламасам а,
аланы джакъламасам а,
алагъа таяна,
Элими къурамасам а -
адамлыгъым,
муслиманлыгъым да -
джокъ.
НЕ КЮЧЛЮДЮ АДАМ
Хар нени
бир къаршчы джаны болмай,
джокъду мадар.
Алайды къадар.
Джарыкъ — къарангы.
Къалабалыкъ — шошлукъ.
Рахатлыкъ — къазауат.
Тюзлюк — терслик.
Керти — ётюрюк.
Эркин — тутмакъ.
Сууаб — гюнах.
Халал — харам.
Саулукъ — ауруу.
Джашау — ёлюм.
Ёлюу — тирилиу.
Бу дуния — ол дуния.
Джандет — джаханим.
Некди алай — билмейме.
Къалюбаладан бери.
ол къазауат
барады джерде,
ол эки къаршчы кюч,
бир-бирин хорлаялмай,
кюрешгенли минг-минг джыл.
Не кючлюдю адам.
Хорлаялмай эсе да,
хорлатмайды кесин.
СИЗ ТЮЛСЮЗ БИЗДЕН
Къул болгъан ёзден,
ит болгъан бёрю -
сиз тюлсюз бизден -
кетигиз кери.
Амантишлерин
къурутмаса халкъ -
ала миллетни
этедиле талкъ.
Амантишлеге
алтын тиш болуб,
халкъны алдагъан
кёзбау тил болуб,
айланнган да
тартыб орайда,
сен да — амантиш,
кет Къарачайдан.
Джарым моллала,
джарым джырчыла,
джарым алимле,
джарым шайырла -
джарым башчыны
аскери была...
Урмай къоярмы
сизни шыбыла?
«Сый, намыс» деген,
«джурт, миллет» деген
джокъду ичигизде,
джангыз биригизде.
Айтмайсыз сиз
кертисин сёзню.
Отуз кюмюш
багъагъыз сизни.
Къатышдырыб
къараны, акъны -
кюрешесиз
алдаргъа халкъны.
Къуллукъ этмейсиз
биринг да Хакъгъа,
амантишлени
махтайсыз халкъгъа.
Амантиш къауум -
эригиз сизни,
дунья мал, къуллукъ -
Тейригиз сизни.
Къул болгъан ёзден,
ит болгъан бёрю -
сиз тюлсюз бизден -
кетигиз кери.
Амантишле,
джарым башчыла
джырчылары,
харсчылары бла!
Къара багъана
сакълайды сизни,
джаханим оту да
сакълайды сизни.
Ахырат азабдан,
дунья намысдан да
къоркъмагъан
джарым адамла -
джарым башчыла,
джарым моллала,
джарым алимле,
джарым джырчыла,
чамландыра
Тейрини-Хакъны,
кюрешесиз
тонаргъа халкъны.
Барынг бла да
эте къазауат,
барынга да
береме налат.
Къул болгъан ёзден,
ит болгъан бёрю -
сиз тюлсюз бизден -
кетигиз кери.
НАЗМУЧУЛА
Атасы ючюн назму джазгъан
аллай бала да бар.
Джашы ючюн назму джазгъан
аллай ата да бар.
Алгъын ол гюнах эди,
энди — бюгюн — адетди.
Сёзню кертисин айтхан -
шыйыхха тенг поэтди.
НАЛАТ ТАШХАДЫ ДЖОЛУНГ
Агъашчыгъа сен баш ур -
бир агъач берир санга.
Ташчыгъа да сен баш ур -
ол да таш берир санга.
Юй ишлерсе алай бла.
Хар башчыгъа сен баш ур,
айтханларын этиб тур -
болуб къалырса Айкур.
Тегенеге бол джууукъ,
джетер санга да бир джукъ.
Сени атынг — джаламиш,
башха атынг — джырламиш.
Къул къазанда къайна, биш.
Сени иенг – Амантиш.
Амантиш оноучудан,
миллетни тоноучудан
джетер санга да юлюш.
Джашаргъа эм джазаргъа,
кесинг кибик болургъа,
джаш тёлюню да юрет.
«Про Якова верного,
холопа примерного»
эртде джазгъанды Поэт.
Андамыды, сора, иш?
Сени бийинг — Амантиш.
Аман тишин саугъагъа
бергенди да ол санга,
дуа орнуна аны
джюрютесе бойнунгда.
Сени Тейринг — дунья мал,
иенг сени — Ибилис.
Налат ташхады джолунг:
гюнахларынг — терк-тенгиз.
Хар бир сатлыкъ башчыны
сёз бла бетин джабаса,
алай бла къуллукъчукъ,
чын, саугъа да табаса.
Къахме къызгъа ушайды -
не гинасууду ёзюнг.
Амантишни тишине
алтын бояуду сёзюнг.
Налат ташха байланнгынчы,
къой, айырыл аладан.
Сёзю хакъ сёз болмаса,
айт, не хайыр шайырдан.
КЪУТХАРЫРГЪА КЕРЕКМИДИ АЛАНЫ?
Дуния турады къатышыб, бузулуб, шашыб.
Кюрешеме тюзлюк ючюн сермешиб,
даулашыб.
Атым да къоймайды къычырмасам азан.
Шынкъарт отда къайнайды къазан.
Ичинде кёреме адамланы,
джазыкъсынмайма мен аланы.
Азандан къачханла тюшгендиле ары,
отдан къутхарыргъа керекмиди аланы?
СЕН ДА ДЖАШАРЫКЪСА, ХАЛКЪЫМ
Ана тилибизде
Назму джазгъанла бардыла Алкъын.
Назму окъугъанла да бардыла Алкъын.
Алай эсе, хАлкъым,
джашарыкъса, Алкъын.
«Джуртум, тилим» деген шайыр,
амал джокъду болмазгъа къайыр.
Халкъны, Джуртну, Тилни, Элни
къарауулуду, сакълауулуду ол.
Джангыз Терекди, Къадау Ташды ол.
Болгъан къадарда Таш бла Терек,
джашарыкъды миллет.
Ана тилде джазгъан къалмаса поэт,
ма ол заманда ёллюкдю миллет.
Джигитлерини, алимлерини эмда
поэтлерини
санына кёреди уллулугъу халкъны.
ёкюллери болуб миллетлерини,
инсан-миллет хакъларын джакълай эселе
ала,
сора, адам улу джашарыкъды Алкъын,
сен да джашарыкъса, хАлкъым.
БИР ЗАТНЫ АЙТАЛЛА БАШ ДА, ДЖЮРЕК ДА
Бир затны айталла баш да, джюрек да:
Джурт бетибизле Таш да, Терек да,
тарих белгибизле Таш да, Терек да,
миллет духубузла Таш да, Терек да.
Таш бла Терек, Китаб бла Къалам.
Айырылмасакъ бизле аладан,
джолубуз боллукъду, джюрюшлю
боллукъбуз,
эки дуньяда да юлюшлю боллукъбуз.
ПОЭТ
Дуниягъа Сёз бла къарагъан Кёз
БИЯГЪЫЛАГЪА
Дуния малгъа, къуллукъгъа сатылыб,
азат болургъа излемеген къул,
къул болургъа тырмашхан ёзден,
амантишге бурулгъан бий,
эркинлигин тегенеге, сюекге ауушдуруб,
Тейрини орнуна адамгъа табыныб,
бойнун сынджыргъа кесдире,
ит болгъан бёрю; ит болуб,
джыйын джанлысына юрген, чабхан,
бёрюлени да кесича ит этерге кюрешген -
дунияда сизден джийиргеншли
бир джан болмаз.
ХАСТАНЕДЕ
Зулму аягъынгдан алса,
сен тамагъына къадал.
Хорлансанг да — бойсунмагъанлай...
Ахыргъа дери эркишилей къал.
Ёлюм аягъынгдан алса,
сен богъурдагъындан ал.
«Сермеше тургъанлай ёлген» -
халкъ эсинде ма алай къал.
2016 джыл, июлну 6 — Ораза ачылгъан кюн.
Ставангерни университет клиникасы.
СУУАБ-ГЮНАХ БАЗМАНДА
Инсан-миллет хакълары ючюн
джигитле кирелле отха.
Джуртлары-Халкълары ючюн
къайгъырмагъанла къалалла артха.
Аманла къалалла артха,
харамла, къызбайла боладыла баш.
Ибилис джорукъгъа къул-къарауаш
болгъанла минелле атха.
Джыйын джанлыны чачалла итле,
къазакъ бёрюле къалалла къуру.
Бирер къуллукъгъа тюшюб амантишле
Тейри адамларына салалла къоркъуу.
Табыннганла Ибилисге
Тейри адамын хорларла къалай?
Сууаб-гюнах базманнга миниб,
чайкъалады халкъым Къарачай.
Итле юре эселе санга —
сора,
бёрю къанынгы сезедиле ала,
джанлы болгъанынгы биледиле ала.
Алай эсе,
эс бурмай алагъа,
Алгъа!
Тюлкюкъуйрукъ амантиш итле -
Тейрилерин, Эркинликлерин,
эркишиликлерин, бёрюлюклерин,
ёзден сыйларын, бетлерин
тегенеге ауушдургъан мынафыкъла.
Кеси разылыкълары бла
ит болгъан бёрюле,
къул болгъан ёзденле -
Хакъдан эсе,
дуния малны, къуллукъну
сыйлы да, баш да кёргенле,
Хакъгъа тюл,
Ибилисге къуллукъ этгенле,
темир сынджырны жыгъырдагъаны,
отуз кюмюшню зынгырдагъаны -
джырыгъыз, къууанчыгъыз да сизни.
Энди аллай амантиш итле
чабадыла деб Хакъ поэтге -
не сейирсиниу.
Бёрю къанынгы сезедиле да,
джанлы болгъанынгы биледиле да,
къансыйдыла, юредиле, чабадыла ала,
иелеринден кёл да, ашау да, чын да,
саугъа да таба.
Итле къуллукъ этедиле Ибилисге,
Сен а къуллукъ этесе Тейриге.
Аны ючюн айтадыла Хакъ поэт деб санга.
Сынджырлары алтындан болса,
тегенелери кюмюшден болса,
иелери да бир-бирде тюе турса,
ызы бла эркелете турса -
насыблы боладыла итле,
къансыйдыла, юредиле, чабадыла итле.
Хакъ джолда баргъан — эс бурма алагъа.
Сен къуллукъ этесе Хакъгъа.
Халкъны да джууукълашдыра Хакъгъа,
къара дей къарагъа, акъ дей акъгъа -
алгъа!
РАХАТЛЫКЪ КЮЧЛЕЙДИ ДЖЮРЕКНИ
Ауалы болгъанны ахыры болмай,
къалыргъа болурму? Ол къадарды, къадар.
Джаныбыз саудан ёлюб къалмай,
этерге кюрешебиз дагъыда мадар.
Дуния джашауну джаратхан Кюч,
аны бизге берген эсе да ёнгкюч,
алай эсе да, таб,
ол Кючню турлукъма махтаб.
Джашау — саугъасыды Кёкню,
сакъларгъа борчлу уа аны — кесибиз.
От джукъланмай къалыргъа да болур -
джетсе ангыбыз, эсибиз.
Бири джукъланыргъа, бири джана,
Кёк кеси да къалмайды джулдузсуз.
Тюшюнеме къарай алагъа:
джукъланыб къалмаз джашау да саудан.
Къачан келир Ахырзаман -
аны билмейди джангыз бир адам.
Ол келмезге да болур,
адам улу ёлмезге да болур.
Джашаугъа-ёлюмге кёбле,
сагъыш этедиле къарай Кёкге.
Андан къараб тургъанны уа кёрмейди
адам,
Аны оноуун билмейди адам.
Орнубузну къоя джашаугъа,
дуниядан кеталсакъ алай,
ёлюмсюзлюкге ол болур атлам.
Алай а...
Кимди, неди адам?
Къайдан къайрыды джолу?
Не Кюч джаратханды аны,
не мурат бла?
Аны ангылаялгъан кюню -
адам улугъа боллукъду Байрам.
Ол кюн джангырлыкъды адам,
джети къаты да ачылыб Кёкню.
Сокъур, сангырау болмаса джюрек,
анга ачылмай къаллыкъ тюлдю Кёк.
«Ётсенг — къайытмазса» деген бир
чекде,
тохтаб, къарайма джерге эмда Кёкге.
Ахыр атламны къыйынды этген.
Кёк башына тынч тюлдю ётген.
Кючлю тартады джер кесине.
Бир кёб зат келеди чекде эсиме.
Кетерге да боллукъма, къоркъуб,
терсине.
Айыб эте кесим кесиме,
къайытама артха:
не халкъ бла бирге минерме атха,
не аны бла бирге кирирме отха.
Башын къутхаргъан атыб халкъны,
чамландырмай къоярмы Хакъны?
Къайытыб артха,
киреме къазауатха
бютеу дунияны адамлары, халкълары ючюн,
инсан-миллет хакълары ючюн.
Ёлюмден къутхара халкъымы,
Отдан къутхарама кесими.
Ачыла тургъан кёреме Кёкню.
Рахатлыкъ кючлейди джюрекни.
КЪАЙГЪЫЛАРЫМ, ДЖАРСЫУЛАРЫМ КЁБДЕН КЁБ
Кеси кесин джарлы этген бир адам,
биягъынлай къарайма джагъадан,
биягъынлай чайкъалады тенгиз-терк,
къайгъыларым, джарсыуларым кёбден кёб.
Да не этгин, джылынг келсе алтмышха,
къалай къалсын башынг кетмей сагъышха.
«Джангыз Терек» — ол сен эдинг Джуртда
да,
шайыр джанынг — къазакъ бёрю мында да.
Кёрюнмейди таянырча Къадау Таш.
Ана тил эд биз къауумгъа шекер баш.
Ёзге ол да тауусула барады.
Миллетим да джюрегими джарады.
Ана тилин харам этген къара халкъ,
миллет ангынг, тарих эсинг къайдады?
Къарча кёлюнг, Къарча Элинг къайдады?
Нек сормайса сен инсан хакъ, миллет
хакъ?
Дунья малгъа баш атыб, джутланыб,
кёбню къалгъанд тыбыр оту джукъланыб.
АйырылгъанлА Къалам бла Китабдан,
айырылгъАнла адамлыкъдан,
халкълыкъдан.
Сагъышларым туздула джарагъа.
Биягъынлай къарайма джагъадан.
Биягъынлай чайкъалады тенгиз-терк.
Къайгъыларым, джарсыуларым кёбден кёб.
11-07-2016
Ставангер
КЕЛМЕЙ КЪАЛМАЗ БОЛУШЛУКЪ КЁКДЕН
Бир-бирде кесиме этеме сейир:
ёле тургъан тилде джазама шийир -
джангыртыргъа излейме аны,
тирилтирге излейме аны.
Мыжыкъла Азау тенгизге бургъан
Къобанны,
эски ызына къайтарыб,
Къара тенгизге бурургъа излегенча,
тюлмюдю Тил ючюн кюрешим мени?
«Течет вода Кубань-реки,
куда велят большевики...»
Тил къобаныбызны Ёлюм тенгизге
бургъанлагъа салыб махтау,
«Алайды къадар, алайды джашау»
дебми къояйыкъ?
Кимди Ана тилибизни ёлтюре тургъан?
Къралмы? Кесибизми?
Бармыды амал къутхарыргъа аны?
«Тили ёлсе, халкъ кеси да ёлдю» -
билебизми аны?
Тил къобаныбызны Орус тенгизге
бургъанла билелле аны.
Ана тилди миллетни джаны.
Тил ёлгенлей — халкъ да ёлдю.
Бир уллу къралны джетеди кючю