Джол: Терекден Ташха - 17

джашайдыла анда джюз тюрлю джан, адам,
халкъ.
Ит чабхан, бёрю улугъан, окъ-тоб
атылгъан -
джюз тюрлю ауаз да, джюз тюрлю таууш да
эшитилинелле-келелле-чыгъалла андан.
Аймуш къой сюрюую бла джашагъан Хурла
кёл да — кёлюм.
Бай кёл да (Байкал кёл), къуруй тургъан
Арал кёл да — кёлюм.
Акъ кёл да, Къара кёл да, Чирик кёл да —
кёлюм.
Кърал ёлюр отха бургъан «озеро
Карачай» да кёлюм.
Кёлсюз болургъа, бойсунургъа,
къаралыргъа унамагъан
Къарачай кёл да — кёлюм.
Айланама кёлюмю тёгерегине:
кесим кирирге да къоркъама ичине,
башхаланы иерге да къоркъама ичине.
Айланнганча джер Кюнню тёгерегине,
айланама кёлню тёгерегине.
Ичиндегилеге, тышындагъылагъа да эте
къайгъы,
айланама кёлюмю тёгерегине.
ДЖАЙ ЧИЛЛЕ
Сууда кёлеккелерине сукъланалла
терекле.
КЪАЙДА ДЖАШАЙДЫ ПОЭТ?
«Шайыр тыш къралгъа кёчгенди» дегенлЕ,
джангыласыз — тюзюн айтайым сизге:
тыш къралгъа, башха дуниягъа тюл —
чыммакъ Акъ сёзге кёчгенме мен.
Тейрим, тилим, элим, джуртум да — олду.
Олду керти дуниям мени.
Акъ сёз бла кёрюнеди ёзюм дуниягъа,
башха джерде излемегиз мени.
Акъ сёзге уа кёчгенме къачан?
Айталлыкъ тюлме аны ажымсыз.
Акъ сёзден а кетерикме къачан?
Башха Тейриге табына тебресем.
Джуртда да джурт, Элде да Эл —
Акъ сёз эди манга.
Къайда да, къачан да Акъ сёз
Тейрим болгъанлай турлукъду манга.
«Шайыр тыш къралгъа кёчгенди» дегенле,
джангыласыз — тюзюн айтайым сизге:
къралда тюл, тыш къралда да тюл —
чыммакъ Акъ сёзде джашайды поэт.
БЕРЕДИЛЕ МАНГА КЁЛ
Халкъны — кёргенлеге — сюрюуча,
джюрегим дертден къайнады, толду.
Амалсыздан, бёрюча,
джашагъаным, улугъаным да болду.
Шыйыхладан а — къайсыныкъына
тарта болур джолум?
Джууукълашады Къайсынныкъына,
ай медет, джырым тюл, джылым.
Кязим, Сымайыл, Къайсын -
Хаджи, Джырчы, Назмучу.
Болалмадым алача,
джазарча,
халкъны кёлюн, джазыуун.
Таш, кийик да — джаралы...
Ёзге, кёб болса да дау,
Минги Тауу Джырчыны
ёлгенни да этер сау.
Болгъанымда абадан,
юлгю ала аладан,
Джуртда Джангыз Терекни
тирилтирге кюрешдим.
Мингини этегинде
кийик да, таш, терек да,
бурун кибик болуб сау,
этерикдиле джашау.
Ийнанмасам ол затха -
татыу къалмай джашаудан -
чынгар эдим къаядан.
Хакъ сёз тюше джюрекге,
Акъ сёз чыгъа джюрекден,
сабыр бола джюрегим,
чегет бола терегим,
къарайма алгъа таукел:
Къайсын, Сымайыл, Кязим
бередиле манга кёл.
УНУТМАЙЫКЪ АНЫ
1
Бир кертини айтайым сизге:
сакъ болугъуз — къуру да — сёзге.
Билесиз Хакъ сёзню келгенин Кёкден,
Акъ сёзню уа — джюрекден.
Хакъ кертини айтама сизге:
къара джюрекге Хакъ сёз кирмез,
къара джюрекден Акъ сёз туумаз.
Сакъ болугъуз — къуру да — сёзге.
2
Сёзге салмагъыз джюген-ауузлукъ,
тартмагъыз аны тюзюне-терсине:
бошлаб къойсагъыз кесин кесине -
таудан тенгизге да джеталлыкъды ол,
ызына да табаллыкъды джол.
Къобан суу джагъаларын къурайды кеси,
назму сёз да кебин табады кеси.
Магъанасына кёре болады къабы,
бычакъгъа кёре ишленнгенча къыны.
Быргъыла бла элтирге да боллукъду
сууну,
алай а, аллай зорлукъда къурасанг
назмуну,
тенгизге джетсе да, джюрекге джетмез,
акъкъанат сёз болуб, учуб джюрюмез.
Къатылсанг тилни, сёзню да табигъатына
-
хайыр болмаз дуниянга, ахыратынга.
Сёз Къыямат кюн да айтырыкъды дау,
аны Акъ этгеннге уа — саллыкъды махтау.
Къул этерге излегенле сёзню -
бир да ангыламайма сизни.
Сёз да — акъ марал тюлдю:
излегенлеге
аны сауаргъа неда ёлтюрюрге —
джетерикди палах,
джетген кибик Бийнёгерге.
Къаламдашыма айтама кертини:
сёз бла да алма башхадан дертинги.
«Сёзню сёз бла къуума,
къанны къан бла джуума»,
махтайма нарт сёз айталгъан поэтни.
Адамны ачытыргъа деб тюл,
адамла бир-бирин ангыласынла деб,
бир-бирине тынгыласынла деб,
аны ючюн джаратылгъанды сёз.
Унутмайыкъ аны, унутмайыкъ аны.
СЕНИ ТЮШЮРЕ ЭСИМЕ
Адам ёмюрю болса да къысха,
джашаялмай кюрешеме аны да.
Джюрегими ангылаталмай къызгъа,
ашырдым джазымы, джайымы да.
Сени орнунга келдиле назмула,
сёзле бардыла абезекге.
Шийир юйюрле къуралдыла,
махтау сала сюймекликге.
Мен сёзлеге этдим некях,
айырылмазча байладым аланы.
Акъ сёз болгъан назмуланы
къабыл этди, джаратыб Аллах.
Сёзлени джазыуларын джаздым.
Ёз джазыууму уа джазалмай,
сени къачырыргъа да базалмай,
ауругъанча, къыйналдым, аздым.
Сатанайла, Гошаяхла,
Айджаякъла, Акътамакъла
болмай къалсала дунияда -
нарт джигитле да болмаз эдиле,
халкъ джырчыла да болмаз эдиле —
мутхуз, къутсуз бола келиб,
джукъланыб къалыр эди джашау.
Алай а,
Айджаякъны алалса Багъыр улу,
Акътамакъны къачыралса Семен улу,
Къаншаубийин тас этмесе Гошаях —
джазылырмы эдиле аллай джырла?
Огъай. Джырчы, Шайыр
Сюймекликден не къадар кюйсе,
поэзиягъа ол къадар хайыр
болады.
Кеслерине уа къалайды аланы —
насыбсыз къалгъан шайырланы?
Сени тюшюре эсиме,
сени кёргюзе кёзюме,
келгенлей джашарым, ёлюрюм,
барады кетиб ёмюрюм.
ДЖОЛДА
Тауусулду ыйыкъ.
Солуу кюнле шабат, ыйых
сакълайдыла алда.
Кёбдю арба джолда.
Джетгинчи мен элге
боллукъду къарангы.
Кетгенча эс, ангы -
барама ашыгъыш.
ОрАм лампа, сени
къызыл джаннган кёзюнг -
джюрегими джарады...
Аллах берсин тёзюм.
Ючкёз лампа, сени
джашил кёзюнг джаннгынчы,
сакълаб турсам — алгъынча,
кечигирикме, бил.
Мен излеген джарыкъ,
джол ача, бир джан.
Сакълаб турад мени
тау элде бир джан.
Телефонум хахай
этгенликге, айхай,
учуб кетер онгум
джокъду да мени.
Сакълай эсенг — ашхы.
Джашил джандЫ чыракъ.
Барама ашыгъыш,
умутча, Ай да — акъ.
Джол да — джазыуумча:
тюлдю тюл, сыйдам.
Танг атыб къалгъынчы,
джетермеми къайдам.
Сакълаб тургъан къызгъа
учуб барама мен.
Къарайла джулдузла
къайгъы эте, Кёкден.
КИМЛИК
«Никогда ничего нельзя менять на
свободу, ставить выше свободы, доверять
не-свободе. Иначе— конец.» Е.Р.

Документге тюркча дейдиле «кимлик».
Документ (тюркча) — кимлик.
Эрге кимлик — Эркинлик.
Эрни кимлиги — Эркинлиги.
Эркинликни кимден, неден да баш
кёрмеген, этерге кюрешмеген -
эртде-кеч болса да, кимге, неге болса да,
къаллыкъ тюлдю болмай къул-къарауаш.
НАРТ СЁЗЛЕДЕН ЮЛГЮ АЛА
Джашау къысхады.
Уллу романланы, узун назмуланы —
не сейир эселе да ала —
окъургъа джокъду заман.
«джибни — узуну, сёзню — къысхасы» деб,
билмейми айтханды ата-бабам.
Намазда огъуна,
къысха сурала айтыладыла.
Оюм этерге боллукъду андан да.
Сёлешген, джазгъан да -
сёзюнгю къысхаракъ эт.
Нарт сёзледен юлгю ала,
джазаргъа керекди поэт.
ДЖАНГЫЗЛЫКЪ ДОРБУНУНДА ТУРГЪАНЛАГЪА
Хакъ сёз келгенча файгъамбаргъа,
алаймы келеди Акъ сёз да шайыргъа?
Тауну башындады дорбуну файгъамбарны,
тилни, сёзню ичиндеди дорбуну уа
шайырны,
назму джазмагъан биллик тюлдю аны.
Сыналадыла, таныладыла:
ат — арыкълыкъда,
къыз — джарлылыкъда,
шайыр а — джангызлыкъда.
Джангызлыкъ дорбунунда тургъанлагъа -
Хакъ сёз, Акъ сёз да келиученди алагъа.
МЕН КЕСИМ ДА ТЮЛМЕ АЙТАЛЛЫКЪ
Мени тёнгегим учханды Кёкге,
джаным а къалгъанды джерде.
Джаным —
тёнгеклени, тёнгеклилени арасында —
джерде.
Тёнгегим а —
джанланы арасында — Кёкде.
Джердеги къалай чыкъды Кёкге деб,
джанла къуршалагъандыла тёнгегими
Кёкде.
Тёнгекле да къуршалаб джалан джанымы
Джерде,
кюрешедиле ачытыргъа, къыйнаргъа.
Алай а, кёлеккелеча, джалан джанла
джукъ эталмайдыла тёнгегиме Кёкде.
Тёнгекле, тёнгеклиле да Джерде
туталмайла, чалдышха джыялмайла
джанымы.
Ма алай тюрлюдю мени къадарым:
тёнгегим — Кёкде,
джаным а — Джерде.
Экиси да — эркин.
Аны ангылаялмай, хар ким
кесича кюрешеди этерге сёзюмю.
Алай а, къалай ангыласынла ала -
аладан башха тюрлю джаратылгъанны,
болгъанны.
Алай къалай болгъанын а,
мен кесим да тюлме айталлыкъ.
Джаным тынгы табмай,
кишиге да тынгы бермей,
Кёкню джерге тюшген бир кесегича,
айланады Джерде.
Тёнгегим да,
Джерни Кёкге учхан бир бурхусуча,
абызырата адам джанланы, мёлеклени да,
айланады Кёкде.
Тёнгегинден чыкъгъан джаннга,
алай а,
бу дуниядан айырылмай тургъаннга —
айта болурламы шайыр деб?
40-ГЪА ДЕРИ ЭМДА 40-ДАН СОРА
40-гъа дери — Акъ сёз,
40-дан сора — Хакъ сёз.
Шайыр этмесе алай,
эки дуниясы да болмаз къолай.
Бютеу дунияда да аздыла
закийле Кязимча, Сымайылча —
Хакъ сёзню да, Акъ сёзню да
ёлюб кетгинчи, айта билген,
китабларын хамайылча,
халкъ кёкюрегинде джюрютген.
Аллай шыйыхланы-шайырланы
башха тюрлюдю джазыулары:
Хакъ сёзлеринде да — акълыкъ,
Акъ сёзлеринде да — хакълыкъ.
Алача болургъа къайда,
къалгъанлагъа уа бирди джорукъ:
40-гъа дери — Акъ сёз,
40-дан сора — Хакъ сёз.
Шайыр этмесе алай,
эки дуниясы да болмаз къолай.
ЭКИ ЗАМАН
Джюзджыллыкъ къартны къозу тишлерича,
чалыннган джерге чыкъгъан алысын.
Гяхиник сезимле бла алысын сезимле
бир болмагъанларын джюрек ангыласын.
ДЖОЛ ИЗЛЕЙ ДЖАНДЕТГЕ
Табигъатдан баш болургъа излесек да,
табигъатча турабыз чагъа, къата,
тюрлене.
«Аламатды, игиди» десек да,
биз джашайбыз «Джер» атлы тюрмеде.
Джандетден къысталгъан Адам бла Хауаны
туудукълары джашайбыз сюргюнде:
кёрмеген, билмеген джандетибизни да,
тансыкъ болуб, сагъына хар бир кюнде.
Тюрмени чалдышындан къарагъанча,
кёкге бура эсибизни, кёзюбюзню,
«Джер» деген айрымканда джашайбыз,
джети къат Кёк а — къарауулубуз бизни.
Джер тюрмеден, Джер сюргюнден
къачаргъа,
къутулургъа джокъду мадарыбыз.
Алай болгъанлыкъгъа къадарыбыз,
не палахха да чыдаргъа кюрешебиз,
джерни да джандет этерге кюрешебиз,
Джерден тышына чыгъаргъа да кюрешебиз,
узакъгъа кеталмазыбызны билсек да.
Ёле эсек да, сермеше тургъанлай ёлебиз,
дей: ачылыр эсе уа — келликлеге — джол.
Не этейик — Джерге да юреннгенбиз.
Джандет а — энди бир таурухча кёрюнеди
ол.
СЮЙМЕКЛИК ШАШДЫРСА
Аны джерге Кёк ийгенча,
ышаргъаны — Кюн тийгенча,
хар неси да — мен сюйгенча:
бир мёлекни кёрдюм аллай.
Эс бурмады. Кёлюм къалмай,
ол джюрюучю джаяу джолгъа,
ол джюрюучю кёзюуледе
кёб чыгъыучу болдум мен да.
Бурулуб къарай озгъанла,
аууз джетдире озгъунла,
илгендире мёлегими,
джардыла джюрегими.
Къарауул болуб, ташатын
сакълаб джюрюдюм аны.
Джырла джазыб да башладым,
сейирсиндире дуньяны.
«Джырынга келишмейди джылынг»,-
дегенле да болдула.
Джетиб къалмаса аджалым,
муратларым а толурла.
Джылда тюлдю, джюрекдеди
къайнагъы сюймекликни.
Оноу этиучю Кёкдеди,
сиз джармагъыз джюрекни.
Сюеме деб, кюеме деб,
керек тюлдю къычырыргъа.
Джукъ да айтмай, таукел болдум
ол къызны къачырыргъа.
Башха табмадым мадар.
Къабыл этмесе къадар,
тутхан ишим таб болмаз.
Биле эсем да аны,
кечикмей, къуралайым.
Этмей сокъураннгандан эсе,
этиб сокъуранайым.

ДЖУРТДА
Джюрегим — бёрю бала,
хаман тартады таугъа.
Анда — Мамия къала,
ышыкъ боллукъду манга.
Кесгендиле чегетни,
ташлагъа уа — ёлюм джокъ.
Мен тирилтдим Терекни,
кесиме тийсе да окъ.
Кязим къутхаргъан кийик
Къайсын сау этген ташдан
къарайды манга сюйюб...
Джуртуму къоюб къачмам.
Акъ марал да, Бийнёгер да
къарайдыла къаядан.
Улуйдула эгерле да,
къутулалмай къайгъыдан.
Кетгенле къарайдыла
мында ташдан, таудан да.
Къычырады Сапият
табмай тынгы сууда да.
Къадау таш да, Къара таш да
къошуладыла сёзге,
Джигитликден, Сюймекликден
хапарла айта бизге.
Халкъымы туугъан джери
Минги Тауу бла тёрде,
сауладан да саудула
сени ючюн ёлгенле.
Джюрегим — бёрю бала,
хаман тартады таугъа.
Анда уа — Къарча къала,
Таш бла Терек да — анда.
КЕРЕКДИ
Кязимден, Сымайылдан сора,
Керимден, Къайсындан сора,
Ибрахимден, Алийден сора,
Магометден, Мурадинден сора,
Абдуллахдан, Любадан сора,
назму джазаргъа да керекмиди?
Керекди дедим, къарадым да
ёсюб келген къаламчылагъа:
Айшатха, Дианагъа, Лаурагъа...
АЙТЫБ КЪОЯМА
Ёлсем,
къабырымы башында орнатыгъыз Таш,
аягъында — Терек.
Билесиз,
Арасында Таш бла Терекни
ётгенди джашауум мени.
Акъ сёзюм да мени -
къара Таш бла джашил Терек.
Ёлсем да,
излейме айырылмазгъа
Ташдан, Терекден.
Таш бла Терек -
джюрегими сыфаты,
китабымы да аты.
Ёзюм, сёзюм да -
Таш бла Терек.
Арасында Таш бла Терекни
рахат джукъларыкъма мен.
ЮЧЕУЛЕН
Ташым тартады джерге,
Терегим а — Кёкге.
Айырылмай джерден, Кёкден да,
бир-бирибизден да —
ма алай джашайбыз ючеулен.
УШАМАГЪАН ДЖУКЪМАЙДЫ
Таш бла терек,
джаш бла къызча,
Ай бла джулдузча,
джарашадыла бир-бирине.
ТАШЛАГЪА ЭКИ КЪАРАМ
1
Таш ауурду, алай а ариуду.
Ташладан толуду джуртум.
Келбет салгъан болмаса,
ала ауур кёрюнмейдиле джериме.
Джуртумда ташладан, Кёкде джулдузладан
къайсы кёбдю — билмейме.
Къайсы ариу болгъанын а билеме.
Джерден чыкъгъан эселе да,
кёкден тюшгенчадыла ташлары Джуртуму.
Хоу, Кёкден тюшюб, солуй тургъанча,
кёрюнедиле кёзюме ала.
Ташлары болгъаны не игиди джерими.
2
Ташлы кюнбетде чалкъы чала тургъан
къарт,
мени бу назмуму окъуб,
къагъыт ийген эди газетге:
«шо, бир айтыгъыз поэтге,
келсин да бир кюнню
мени къатыш чалкъы бир чалсын.
Чалкъысын ташха уруб сындырса,
«не игиди ташланы болгъаны» деб,
дагъыда назму джазса,
сора, керти да поэтди ол.
Шо, манга «командировать» бир этигиз
аны».
ДЖАНГЫЗ ТЕРЕК, БЁРЮ БАЛАЧЫКЪ, МЕН
Кесгендиле тамырларын Терегими.
Чапыракълары алкъын аны сезмей,
турадыла харс къагъа, шууулдай.
Бёрю балачыкъ да ма алай,
мурдарла ёлтюрген анасыны сютюн,
ичиб кюрешеди, хырылдай.
Билселе да —
этер мадарлары джокъ.
Мамучукъ ёллюкдю —
анга тиймесе да окъ.
Къуу бола келиб,
титирете тёгерекни,
джаралы эте джерни, Кёкню,
джыгъыллыкъды терек да къобмаздан.
Бёрю улуу толтургъанды кечени.
Бёрю баланы да атыб артмагъыма,
келгенме Къадау Ташны къатына.
Джангыз Терекни кесгенледен да,
Ана бёрюню ёлтюргенледен да,
алмай къойсакъ дертибизни —
адамына, бёрюсюне
санармы Тейри бизни?
Биз а — адамгъа, джанлыгъа
санарбызмы кесибизни?
Бёрю улуу келеди тауладан:
«мамучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз,
бу къан дертни джууабларын этерсиз».
Огъай, тас болуб кетмезбиз дуньяны
башындан.
Къарыу ала Къарчаны ташындан,
таудан тюзге турабыз къараб.
Башыбызда къуш къагъады къанат.
Къатыбызда улуйду джыйын джанлы.
Джер, Кёк да бизни джанлы
болгъанча кёрюнеди кёзюме.
Къарча бла нёгерлери тюшелле эсиме.
Кёл этеме, сора, кесим кесиме:
хомух болмайыкъ, бёрю балачыкъ,
ёсе кир сен да.
Насыбды да халкъ, джурт ючюн
кюреше, сермеше,
джашагъан, ёлген да.
ЁЛЮМНЮ АЛЛЫНДА
Джандетге тыйыншлы болалмай,
къысталгъАнла Джерге Адам бла Хауа.
Биз да — туудукълары аланы,
джашайбыз энди сюргюнде — Джерде.
Алда сакълайды ёлюм —
адамны алайды къадары.
Андан къачаргъа, къутулургъа уа —
джокъду амалы, мадары.
Алда сакълайды ёлюм —
адамны алайды къадары.
Ахыр сёзюн айтыргъа уа,
барды амалы, мадары.
Кёкге, джерге да къарай.
хар назмуму джазама алай —
ол ахыр сёзюм болгъанча мени.
Кёкге, джерге да къарай,
хар кюнюмю джашайма алай —
ол ахыр кюнюм болгъанча мени.
КЪУТУЛМАЗСА
Ёлгюнчю, адамгъа адамды тёре,
ёлгенден сора уа — Аллах.
Не джерде, не Кёкде
тёреледен джокъду къутулуу.
Джашау — Тирилиу: араларында — (тире),
ма олду ёлюм. Ма олду палах.
Алда уа — Аллах:
эм тюз, эм керти, эм уллу Тёре:
Къутулсанг да,Халкъ тёреден,
Хакъ тёреден къутулмазса.
СЁЗНЮ ФАЙГЪАМБАРЫ
Файгъамбаргъа дорбунда, тауну башында
келгенди Хакъ Сёз Кёкню башындан.
Шайыргъа уа аллай тау башы, дорбун —
Сёз кесиди — чыммакъ Акъ сёз.
Джети къат Кёкгеча, джети къат Сёзге
чыгъалгъан, аны эшиклерин да
халкъгъа ачалгъан —
ма олду шайыр.
Олду файгъамбары Сёзню.
ТЕРЕК, ШЫЙЫХ, ШАЙЫР
1
Джангыз Терек джангыз тюлдю, огъай:
джердегилени, кёкдегилени да —
адамланы, мёлеклени да —
мукъладисча, тартады кесине,
келтирмей эсине:
мёлекле болгъан кёкде
болгъанын шыбыла от да,
шыйыхла джашагъан джерде
джашагъанын шайтан адам да.
Шайтан адам келеди балтасы, мычхысы
бла.
Джылыу, джарыкъ бериучю Кёк да,
урады элиясы, шыбыласы бла.
Нек чамланнганын Кёк,
билалмай, абызырайды терек.
Мычхы, балта бла келгенледен да
къоркъуб,
къалтырайды: ол берген хауаны солуб,
дагъыда аны кесерге келгенлени
бир да ангылаялмайды терек.
Джангыз, Чокуна афенди
ёмюрню аллында
кюрешди сакъларгъа аны,
назмучу Билал да
ёмюрню аягъында
кюрешди тирилтирге аны.
Къанатлы джанла —
шыйыхла, шайырла —
кюрешдиле къутхарыргъа аны.
Кюрешиулери — башларына заран,
терекге уа — хайыр.
Алай болса да, энди
къайдады терек,
къайдады шыйых,
къайдады шайыр?!
2
Джуртда Джангыз Терек —
бош терек тюл эди, огъай.
Ангы керек, эс керек
ангыларгъа да аны.
Терегин кесгенли Къарачай,
сакълаялмай кесин да,
тас эте барады несин да.
Энди
Къадау Ташы къалгъанды джангыз.
Сакълаялмаса аны да,
сора, къаллыкъды джансыз.
Терегин, Ташын сакълаялмагъан халкъ,
къалай къалыр болмайын талкъ.
Адамлыгъын сакълаялмагъан халкъ,
сакълаяллыкъ тюлдю халкълыгъын да.
Ташдан, Терекден башланады Джурт.
Аланы сакълаудан башланады Халкъ.
Таш, Терек белгисидиле джуртну,
халкъны.
Барыбыз да керекбиз ангыларгъа аны.
Алайсыз — къаллыкъбыз джулдузсуз,
Айсыз.
Алайсыз — тюб боллукъбуз биз.
ЭМ УЛЛУ СОРУУ
Алгъын
сарыджилик эди халкъым:
тауусулса да эти, агъы,
тынч-къыйын болса да джолу —
тюл эди дуния малны къулу.
Айыра эди къарадан акъны,
баш кёре эди неден да Хакъны.
Унутмай эди бир да кесини Кимлигин,
ауушдурмай эди джукъгъа Эркинлигин.
Энди не болуб къалды да, аланла, бизге —
сюрюуча, джайылыб кетиб барабыз тюзге,
тас эте тилибизни, кесибизни,
къайда аманла да хыликке эте бизни.
Тауда, тюзде, тенгизде —
минг тюрлю джан джашайды джерде.
Барындан да бизми болдукъ къарыусуз,
барындан да бизми болдукъ ангысыз —
башханы тилин, къылыгъын да алыб,
тюб болуб, тас болуб кетерча дуньядан?
Джюджюле, шорбат чыпчыкъла да
джашагъан дуньяда,
биз джашаялмай, кесибизни сакълаялмай,
ёле тургъаныбыз — тюлмюдю сейир?
Бизни халкъ былай хомух болгъанына,
кесини разылыгъы бла
халкълыгъын тас эте тургъанына -
абызырайма, не айтыргъа да билмей,.
Чыган кесича, чечен кесича, чууут
кесича —
хар ким билгенича, сакълайды кесин.
Джюджюден, шорбат чыпчыкъдан да уялмай,
тас болуб кетиб баргъан миллетим —
ким кёз тийиргенди, бир айтчы, санга,
кимни хыйнысы джетгенди санга?
«Дин, тил, джурт» деб да сермешалмай,
Элибизни къураялмай, тилибизни
сакълаялмай,
джайылыб кетиб барырча тюзге —
не болгъанды, аланла, бизге?
ТАШЫНЫ КЪАТЫНДА
Сууджилик адамла
сарыджилик къадау ташны чыгъарыб
суудан,
къарыу алыргъа излегенча андан,
айланадыла тёгерегине.
Ол а —
къараб туудукъларына Къарчаны,
кийимлеринден таныялмай аланы,
тиллерин да ангылаялмай аланы,
ызына, суугъа кёмюлюрге излейди.
Ол кертилей тургъанды Къарчагъа:
тас этмей ангысын-эсин,
суугъа алдырмай кесин.
Бу сууджилик тёлюле уа,
Къарчаны Элин да ызына къурамай,
Къарча тилинде да сёлеширге унамай,
Къарча тёреден да хапарлары болмай,
бютюн мыдах этедиле ташны.
Ташны къаралады бети:
къайда Къарчаны халкъы-миллети,
къайда намысы, тёреси, адети?
Къадау Таш сюеледи джагъада -
толуду юсю табдан, джарадан.
Ол ушайды Къарчаны кесине...
Бир кёб зат тюшеди мени эсиме.
Бир кёб зат келеди мени эсиме.
Айтырыкъ эдим Къарчаны кесине.
Алай а ол арабызда джокъ.
Ташындан сора къалмагъанды джукъ.
Ёзге ташын эсгерди эсе халкъ,
болуб къалмаз талкъ —
къайыта къайытыр ызына.
Халкъны джашына, къызына
къарча тин, къарча эс кирир.
Бизге да
Байрым кюн, Байрам кюн келир.
НАРАТ БЛА НЫЗЫ
Исси джайла да, толгъан Айла да
къарайдыла манга сенден.
Кюмюш, алтын, накъут тойла да
алда сакълаб туралла бизни.
Абезекге баргъан джаз бла джайча,
барабыз къачхы чегетни ичин.
Бал ауазынгы тёгерекге джайчы -
къачхы чегет бир джыйсын эсин.
Бар эди аны да джашил заманы:
къанатлылары да уча, къона,
анга къараб шайыр адамла да,
джаза сейир назмула, джырла.
Хакъды — чакъгъан, къатхан, тирилген.
Алай а:
мен — табигъатны чакъгъан кёзюуюн,
Пушкин а — онгнган кёзюуюн
нек сюйгенибизни къыйында билген.
Нарат бла нызыгъа битгенча аякъ,
барабыз атлаб чегетни ичи бла.
Къыйырына чыгъаргъа аны,
онгарыкъды бетибиз бизни да.
Билсек да аны, джарыкъбыз алкъын,
джырлары(къ)быз алкъын джазны, джайны.
Ташда тюл, Кёкде кёребиз алкъын
джарыкъдан толу джулдузну, айны.
Алкъын кетиб бошамагъанды
джазгъы-джайгъы хауаны ызы.
Къачхы чегетни къарата кёзюн,
барабыз кетиб нарат бла нызы.
МАРДА
Кёб джутса,
джарыкъдан да чачаяды джюрек.
Оздурсанг,
балдан да булгъанады кёл.
Кёб джауса,
Кюнден да бек
кюйдюреди джауум.
Марда — бир тутуругъу джашауну.
ТИЛЕЙМЕ КЕЧМЕКЛИК
Акъ сёзден тилейме кечмеклик.
Ана тилге, Ата джуртха сюймеклик,
аланы сюймегенлеге уа —
кёрюб болмаудан да озуб, дертлик —
айтмазымы да айтдыргъанды бир-бирде,
этмезими да этдиргенди бир-бирде.
Акъ сёз бла кесгенме кёб душманны
бойнун.
Аланы къара къанлары джагъылыб,
Акъ сёзюмю да бир кесеги къаралгъанды...
«Терслик балтада, сабда да»:
душманда, кесимде да — терслик.
Акъ сёзню уруш саууту этерге
ким берген эди манга эркинлик?
Душманны къара къаны юсюне
саркъа тургъан Акъ сёзюм мени,
къаннга боялгъан Акъ сёзюм мени,
джыйырылыб, джийиргениб,
къарайса бола тургъан ишлеге.
Къаннга, кирге булгъаныргъа деб,
джаратылмагъанса, Акъ сёзюм, мёлек
сёзюм мени.
Гюнахынга киргенме сени —
къалай къутуллугъуму да билмейме
андан!
ТЮШЕДИ ЭСИМЕ
Чууакъ кёкню да кысыб кёкюрегине,
джукълаб турады шимал кёл Стоккаван.
Мени уа, не эсе да, тюшеди эсиме
бу кёлге ушаш кёккёз къыз Гоккаджан.
КЪАЙДАСЫЗ?
Кюнле, айла, джылла
кетмейдиле бизни къоюб бир джукъгъа.
«Къайдасыз?» - де да, аланы джокъла,
имбашларынгдан джууаб этерле ала.
КЪАЗАУАТ
Энтда тюз джеримде терслейле мени,
мени джакъларыкъ джокъду адам.
Зулмугъа ашатыб а къоймаз мени —
этеме умут Аллахдан.
Олду мени джаратхан, джашатхан да,
къутхаргъан да къайгъыдан, палахдан.
Хакъсызлыкъ этген патчах да, хан да
къутулмазла Тейриден-Аллахдан.
Энтда тюз джеримде терслейле мени:
зулмугъа къаршчы этгенме джыр.
Кёрюб болмайла итле бёрюню:
ала билген — тегене, сынджыр.
Аланы сынджырдан, тегенеден
излегеним ючюн этерге азат,
этедиле мени бла къазауат...
Тели болурму дуньяда менден?
Не этеме кюрешиб ала бла...
Айхай, иелери айтханны этиб,
Хакъ жолда баргъанланы джетиб,
кюрешмеселе эди къабаргъа, таларгъа —
джукъ да айтмай къоярем алагъа.
Бютеу халкъны да кеслерича ит
этерге излемеселе эди —
джукъ да айтмай къоярем алагъа.
Итле талайла адамны, халкъны.
Кёрмегенча этиб, къойсам аны,
не айтыр манга Аллах?
Сыйдан, намысдан, хакъдан
хапарсызла — бошайла халкъдан.
Итле бла, иелери бла да
джокъду амал этмезге къазауат.
Энтда тюз джеримде терслейле мени,
мени джакъларыкъ джокъду адам.
Зулмугъа ашатыб а къоймаз мени —
этеме умут Аллахдан.
Хакъ ючюн ёллюкме ёлсем да,
сермеширикме, болса да къыйын.
Къазакъ бёрю, кел бери сен да,
итлеге къаршчы къурайыкъ джыйын.
Алайсыз, кёресе, бирем-бирем,
тюб эте, къурута баралла бизни.
Эки дуньядан да юлюшсюз къалырбыз
итлеге хорлатсакъ кесибизни.
БОЛУР ЮЧЮН АДАМ, БОЛУР ЮЧЮН ХАЛКЪ
Адам да бир тюрлюсюдю джаныуарны,
хайуанны.
Алай а, башхалыгъы да барды аны:
хорлаб хайуанлыгъын, джаныуарлыгъын,
кюрешеди сакъларгъа, къатларгъа
адамлыгъын.
Аны ючюн берилгенди-келгенди анга
Китаб.
Къара таныб, иннетин этиб акъ,
болур ючюн Адам, болур ючюн Халкъ.
Хоу,
аны ючюн берилгендиле Китаб, Къалам —
джазыуун тюз джазар ючюн адам,
джашауун тюз джашар ючюн адам.
Бютеу джашауу адамны —
Адам болургъа кюрешиуюдю аны.
Адам джюреги джара бла таб
болгъаны аны ючюндю, анданды.
Бютеу дуньяда джашагъан джанлада
эм къыйынлы, насыблы да адамды.
ДЖАШАУ
Зулму кючлеген джагъадан къараб,
ол бир джагъаны кёресе:
анда хар не да — рахат, аламат.
Мындагъыланы этиб Аллахха аманат,
сора,
уруб баргъан суугъа киресе.
Кюрешиб, джюзюб,
кючюнг да тауусула,
ол бир джагъагъа чыгъа тебрегенлей,
зулмуну сарыубеги джетиб ызынгдан,
аягъындан тутады,
джагъадан да бир тюрлю джаныуар,
секириб, тамагъынгдан алады.
Джандетча кёрюннген джагъа,
кёзбау кёре эдим сен да.
Ай, мындан эсе, Джуртда,
зулму бла кюреше, сермеше,
иги эди джашагъан, ёлген да.
Алай а,
болджал джетмесе, аджал джетмез,
адам кёрюрюн кёрмей, кёрюне кирмез.
Адамла келдиле да болушлукъгъа,
джаныуарланы ауузларындан
алыб мени, чыгъардыла джагъагъа,
къоркъуб, сейирсиниб да къарай,
менде болгъан джюз тюрлю джарагъа.
Энди мен бу джагъадан ол бир джагъагъа
къарайма.
Джараларым ашлана да къанай,
дертим зулмугъа къайнагъандан къайнай,
мында да халкъымы ачыуу бла джашайма.
ЁЛЧЕ
Кёлню тёгерегине айланыб чыгъаргъа,
он минг кере окъуйма Алхамны.
Кёлню къуршоууну узунлугъун
ёлчелейме алай бла.
Ант этеме джулдуз бла, Ай бла -
андан иги ёлче джокъду дуньяда.
Аны бла ёлчелеген сагъатда
тазаланалла кёл да, кёлюм да.
Тергер ючюн а къуршоууну узунлугъун
Аламны
ненча кере окъургъа керекди Къуранны?
Джети къат Кёкню башына джетер ючюн а
ненча кере окъургъа керекди аны?
Хакъ кёлюм бла хакъ сёзню айтханым
сайын,
Хакъ джол ачылгъандан ачыла барады.
Назму сёзюм да чыммакъ акъ болады,
башымдан, ташымдан къарасала да
джулдузум, Айым.
Азан къычырсала да — эшитеди джюрек,
салах тартсала да — эшитеди джюрек.
Эки дунияны арасында
джокъду — таууш ёталмазча — чек.
Айталгъан хакъ сёзюм бла ёлчелейме
эки дунья арасы джолуму.
Кече-кюн да тазалаб кюрешеме
Аллахха къайтырыкъ джанымы.
Хар бир акъ сёзюм Адамгъа бир атламды
Хар бир хакъ сёзюм Аллахха бир атламды,
къачан джетерими уа билмейме Анга.
ШАЙЫР
Акъ къочхарныча, Акъ сёзюмю
Аллахха этеме къурман.
Назму джазгъандан да не магъана,
бизге келгенден сора Къуран?
Хакъ сёз да, Акъ сёз да олду бизге,
джашаргъа, назму джазаргъа да юренеме
андан.
Алай а, назму джазыб, китаб джазыб да не
этеме,
Акъ сёзню орнун да тутады Къуран.
Хакъ сёз да, Акъ сёз да олду бизге.
Аны да ангылай, биле тургъанлай,
акъ бла, къара бла да кюрешеме джазыб.
Шайыр халкъы тюлмюдю джазыкъ?
Аллахны сёзюнден сора,
керекмиди сёзю шайырны —
кимге не берликди ол?
Джандетге, джаханимге да ачыкъды джол

Аллахны сёзю тюшюндюрмегенни
къалай тюшюндюрюр сёзю шайырны?
Дагъыда, базыб,
бир затла кюрешеме джазыб.
Хакъ сёз Акъ сёз бла айтылгъан китабды
Къуран —
Аллахны кесинден келгенди алай.
Сора, назму джазыуну къояйым къалай —
джашаргъа, джазаргъа да юренеме андан.
Бош берилмегенди Китаб бла Къалам:
джазыууму джазмай къоялмам.
НАСЫБЛЫ БОЛ
Арасында Таш бла Терекни,
кёзлерингде мен кёрдюм Кёкню.
Кёкмю ачылды, кёзлерингми?
Тамагъымдан чыкъмай къалдыла сёзлерим
да.
Кырдык тылпыу эсирте бизни,
тау суу да эте бизге некях,
болмагъанча дуния, ахырат,
не бек къууандырды бизни табигъат.
Айырыла къучакълашханыкъда уа,
сени кёзлеринг къарай эдиле Терекге,
мени кёзлери а кёре эдиле Ташны...
Мыдахлыкъ келди сора джюрекге.
Сен Терек таба тутдунг джол,
мен а таш таба кетдим.
Ызыма къарай, алгъыш этдим:
къайда болсанг да — насыблы бол.
ТАБЫЛЫБ ДА КЪАЛЫР МАДАР
Къарт болгъанланы, ёлгенлени турса да
кёре,
къарт боллугъуна, ёллюгюне ийнанмайды
джаш.
Джашау бла Ёлюм а — Терек бла Таш:
бир-биринден узакъ болгъан къой,
аякълашыб турадыла ала.
Неди джашау? —
Ташны джарылгъанындан чыкъгъан бир
джашил зыгыт.
Ёлюм тенгиз къуршалаб тургъан бир
джашил айрымкан.
Ол айрымканда да — джандетден
къысталгъан Адам бла Хауа:
андан кетерге, къачаргъа уа —
мадарлары джокъ, къадарлары джокъ.
Тутмакъдан, ёлюмден — джер айрымкандан
джаны саулай къутулургъа излейди адам:
кюрешеди табаргъа Кёкге джолла.
Муратына джеталырмы? Къайдам.
Кетедиле кюнле, айла, джылла...
Кючлюдю адам: тюнгюлюб къалмай,
этеди байрамла, тойла, джырла.
Тенгиз а, тенгиз —
чайкъалады, талайды айрымканны...