Жабайы алма - 26

− А! Сөйтейін бе? О да жөн екен,- деп, әжем енді қоңыр сиырды ауыз үйге қарай жетектеді. Қоңыр сиыр үйренген қорасына қарай тартқылап қиқалақтай бастаған, бәріміз артынан қаумалай айдаған соң, амал жоқ, ауыз үйге кірді. Әжем ауыз үйдегі май шамды жағып, білтесін көтеріңкіреп, сиыр тұратын жақ бұрыштағы ондық-мұндық заттарды басқа жаққа алып қойды. Қоңыр сиыр тап-таза ауыз үйді жатырқағандай көзі шарасынан шыға пыс-пыс етеді.
− Өзі тоқ екен,- деді әжем бүйірінен сипалап.- Әй, Болатжан, балам, астына бір құшақтай сабан әкеп тасташы, жатқанына жұмсақ болсын.
Болат лып етіп барып сабан әкеп төседі әлгі бұрышқа.
Онан соң «сақтықта қорлық жоқ» деп екі ешкіні де ауыз үйге кіргіздік. Сыртқы есіктің ілгегін жауып ап, қуаныштан есіміз шыға абыр-сабыр боп, ауыз үйде қоңыр сиырдың қасында бір шай қайнатым тұрдым-ау деймін. Ішкі үйге кіргіміз келмейді. Ауыз үйдің аты ауыз үй емес пе, тек тоңа бастағаннан кейін ғана ішке кірдік. Болат от жағып, қайтадан шай қайнатты. Мына қуаныштың үстінде әжем мырзалығы ұстап, тағы бір-бір қасықтан талқан шылап берді. Ризалығын білдіріп Бәккенің алдына, жеке өзіне жарты тостаған талқан шылап қойды.
− Мен үйден шай ішіп келдім, рақмет, әже,- деп Бәкке бас тартқан.
− Жоқ, қарағым, рақметіңді қоя тұр. Сен бүгін талқанмен емес, мал сойып құрметтейтін қонағымызсың, ұялмай же,- дейді әжем жаны қалмай қалбалақтап.
Шай үстінде мен Бәккені өзімсіне:
− Қайдан таптың? — деймін анықтай білгім келіп. Осы сәтте балалардың бәрі тегіс: Болат та, тіпті кішкентай Жанарға дейін көздері жайнаңдап Бәккенің аузына қарай қалған.
− Ат суарайын деп барсам, тұманың басында жүр екен, шөп беріп ұстап алдым да, үйлеріңе жетелеп әкелдім,- деді Бәкке міз бақпастан. Соған бәріміз иландық. Әрине, мен іштей иланғам жоқ, Бәккенің шынын жасырып отырғанын сездім, бірақ кішкене балалардың көзінше қазбаламадым.
Шай ішіп болған сон, Бәкке маған:
− Мен сендердікіне жатайыншы,- деді.
− Жат. Екеуміз бірге жатамыз,- дедім мен қуанып. Әжеме айтып ем, ол кісі де қуана құптады.
− Қарағым-ау, үй кең ғой, оның не қысылатыны бар, жатсын,- деді.
Сөйтіп, менің төсегімді кеңейтіп салып Бәкке екеуміз бірге жататын болдық. Әжем ауыз үйге шығып тағы да қоңыр сиырды сылап-сипап жататын жерін ыңғайластырды. Қоңыр сиыр тұмсығын созып ыңырана ақырын мөңіреген.
− Ойбұй, байғұсым-ай, шөлдеп тұр екенсің ғой,- деп шелекті салдырлатып су берді.
Енді шамды сөндіріп жатқалы отырғанымызда, сыртқы есімізді біреу жұлқа тартып, онан тықылдата қақты.
− Ол кім? — деген әжем есік ашпас бұрын.
− Мен Бакка апа! — деді әйел даусы.
− Менің апам ғой,- деді Бәкке елең етіп.
Әжем есікті ашып, үйге Бәккенің шешесі Зейнат кірді. Бұл баданадай қой көзді, пышақпен қырнап жасағандай қыр мұрынды, өңі ажарлы болса да, бір түрлі суық көрінетін, орта жастағы ақ сұр әйел еді. Бәккенің кескін-келбеті әкесі Адудан гөрі осы шешесіне көбірек ұқсайтын. Ал әкесі Аду сақал-мұрты қап-қара, қоңырқай жүзді, доғал мұрын, кішірек көзі күлімдеп, жұмылып кете жаздап тұратын адам.
Зейнат кірген бойда әуелі әжеме:
− Амансыз ба,- деп амандасты да, (Бәккенің шешесі қазақша басқа сөздерді сөйлей алмаса да, «амансыз ба?» дегенді өте анық және дұрыс айтатын) шәлісінің астына тығып әкелген бір күлше дөңгелек наны бар екен, соны ұсынды.- Бала тіс жейді,- деді күле сөйлеп. Әлгі күлшенің жүгерінің ұнынан пісірілгенін мен айнытпай танып отырмын. Анда-санда Бәккенің үйіне кіре қалғанда жейтінбіз. Өте тығыз боп піскен, тәтті болады.
− Рақмет, қарағым,- деді күлше нанды алған әжем.
− Балалар тас берсең де жеп қояды ғой.
Мұнан әрі Зейнат баласына шешеншелей жөнелген. Даусы қатқыл, әр сөзі ұрысқандай естіледі. Бір жылдан бері шешенше пәлендей сөйлеп үйренбесем де біраз сөзін түсінетінмін. Сондықтан Бәккенің шешесінін айтқандарын түгел ұқпасам да, ұзын-ырғасын сезіп тұрмын: әкең жұмыстан қайтқанша неге шыдамадың, дейді жазғырып. Бәкке де қатты сөйлеп жауап қайырды: «Әкем келгенше, олар сиырды сойып алса не істеймін» дейді. Шешесі тағы да жазғыра сөйледі: «Егер қолдарына түсіп қалсаң қайтетін едің, олар өлтіріп тастаудан тайынбайды ғой» деген. «Жоқ, өлтіре алмайды, мен оларға өлтіртпеймін»,- дейді Бәкке де қайтпастан. Шешесі мұнан кейін де жазғырып ұрысқан, бірақ Бәкке де өз дегенінде тұрып алды, шешесіне көзін аларта қарап «уай-уай» деп шатынай сөйлейді. Осылайша шешесі мен баласы біраз дауласып сөйлесіп алды да, ақыры Зейнат шарасы таусылғандай лажсыз күлімсіреп әжеме қарады.
− Бала жаман… жаман…- деді қолын сілтеп.
− Жоқ, қарағым. балаң жаман бала емес, жақсы бала,- деді әжем оған қарсы дауласа сөйлеп.- Осы үйге келгенде байқаймын ғой, тәрбиесі де, тәртібі де жақсы бала.
− Вай, вай,- деп Зейнат қарсылық білдіргендей басын шайқап күлді де.- Мен бала, сен бала…- деп бастады да, әрі қарай аузына қазақша сөз түспей тұтығып тұрып қалды, онан соң баласына сен түсіндіріп жіберші дегендей айтар сөзін шешенше жалғастырып әкетті. Бәкке күлді де:
− Әже, менің апам айтады, менің балам сізді өзінің әжесіндей жақсы көреді деп,- деп аударды.
− Е, айналайын, мен де сені мына отырған Қанатымнан кем көрмеймін,- деді әжем де.
Бәкке енді өз шешесіне әжемнің сөзін аударған.
− Вай, вай! — деп Зейнат сақылдай күлді.
Мұнан әрі шешесімен Бәкке тағы біраз сөйлесті де, ақыры шешесі кетуге ыңғайланды, әжеме қарап:
− Мен бала…- деп қолымен ишараттап Бәккені нұсқап, осында қонады дегенді білдірген.
− Қонсын, қонсын. Қорықпа, балаңды сабамаймыз,- деді әжем әзілдеп. Әжемнің әзіліне бәріміз де мәз болып күлдік.
Зейнат кеткен соң шамды өшіріп жатқанбыз. Әжем мен балалар тез ұйқтап қалды да, Бәкке екеуміз қатар жатып ап алаңсыз еркін әңгімеге кірістік. Әуелі Бәкке:
− Қанатай, бұл әңгіме тісіңнен шықпасын, әйтпесе екеумізді де өлтіреді,- деп, маған өзінің қоңыр сиырды қалай тапқанын айтып берді.
Қоңыр сиырды бір шешен (Бәкке ол шешеннің де атын айтпады) өткен түні таң алдында кеп әкетіпті. Содан күні бойы алдына шеп салып қораның түкпіріне қамап қойыпты. Ондағы ойы алғашқы күнгі абыр-дабыр іздеу басылған соң, бүгін түнде сойып алу екен. Мұның бәрін Бәкке әлгі шешеннің бес жасар баласының айтқанынан (балалы үйдің ұрлығы жата ма) естіпті. Оның үстіне Бәккенің өзі де сабақтан қайтып келе жатқанында, әлгі шешеннің қорасына шөп кіргізіп жүргенін байқап қалады. «Мұның ешқандай малы жоқ еді ғой, шөпті неменеге салып жүр екен?» деп ойлады. Сөйткенше болмай ойнап жүрген баласы «Бүгін менің әкем сиыр сояды» деп мақтанып, бар жағдайды айтып береді. Содан Бәкке әлгі шешеннің үйін сырттай аңдиды. Әкесі болса жұмыста, басқа ақылдасатын адам жоқ. Бәкке не істерін білмей аласұрады. Бізге кеп айтса, ұрлығын ашқаны үшін әлгі шешен мұны бауыздап тастайды, өйткені шешендердің заңы солай. Кешке қарай көрші колхоздан жасырынып әлгі шешеннің бір-екі сыбайласы келеді. Үшеуі үйге кіріп, пышақтарын қайрап, қараңғылықтың түсуін күтіп отырған кездерінде, Бәкке ақырын барып есіктерін сыртынан бекітіп, қоңыр сиырды жетектеп, біздің үйге қарай тайып тұрыпты. Әлгі шешендер әзірге өздерін кімнің тотитып кеткенін, әрине, білмейді.
− Ал егер білсе ше?
− Тіпті білсе де бұл шешендер үшін кешірімді. Олар ұрлады, олардан мен ұрладым. Мықты болса ұрлатпаулары керек еді. Ал егер ұрлағандарын келіп айтсам, онда кешірмес еді. Өштесіп, кек қайтарар еді. Сондықтан ертең ешкімге ештеңе демей, түк білмегендей болайық. Сұрағандарға тұма жақта жүрген жерінен тауып алдық дей сал.
− Мақұл, Бәкке.
Көзіміз ұйқыға енді ілініп бара жатқан, үйдің түбінен жүріп өткен дүбірден Бәкке де, мен де қатар оянып, басымызды көтеріп-көтеріп алдық.
− Біреу жүрген сияқты болды ғой.
− Иә, біреу есік алдында жүр.
Ұмтылып барып терезеге жабыса тұрып, тастай қараңғы сыртқа қарағанбыз. Қараңдаған еңгезердей біреу қораға кіріп кетті де сәлден кейін қайта шықты, ары-бері ұрлана қарап біраз жүрді де, енді кеп есікті тартқылады.
− Соның өзі,- деді Бәкке сыбырлап.
− Киініп алайық.
Қараңғы үйде сипаланып тұрып, тез киініп алдық. Бәккені қайдам, менің өне бойым безгек ұстағандай дірілдеп кеттім. Әуеліде есікті жай тартқылағандай тықырлатып тұрған, әлгі бір кез сарт еткізіп жұлып алғандай болды. Бәкке екеуміз жүгіріп ауыз үйге шыққанбыз, жоқ, есік ашылмапты. Сырттағы адам бар күшін салып тағы да жұлқып-жұлқып қалды, бүкіл үй солқ-солқ еткен.
− Қанат, балта бар ма? — деген Бәкке.
Мен қараңғыда сипаланып барып, босаға жақта сүйеулі тұратын балтаны тауып әкеп Бәккенің қолына ұстаттым да, өзім ашаны алдым.
− Сен не алдың? — деп сұраған Бәкке.
− Ашаны алдым.
− Дұрыс. Енді қорықпаймыз. Егер есікті бұзып кіретін болса, мен оны тура балтамен шабайын, ал сен қарнына ашаны сұғып ал.
− Мақұл.
− Әй! — деді енді Бәкке сырттағы есікті тықырлатып тұрған адамға: — Біз біріміз балтамен, біріміз ашамен қаруланып тұрмыз.
− Бәкке?! — деген сырттағы адам таңырқап.
− Иә, Бәккемін.
Анау шешеншелеп бірдеңе-бірдеңе деген, менің ұққаным: сенің бұл үйге қандай қатысың бар дейтін сияқты. Бәкке де шешеншелеп жауап қайырды: бұл менің досымның үйі дейді. Анау: «мен қазір сені досыңмен қосып бауыздаймын» дегендей болды. Бәкке: «Бауыздап көр, менің әкем сені бауыздасын деді». Анау: «Мен сенің әкеңнен қорықпаймын» деген. Бәкке менің әкем күшті, сені құртады, деді ызақорлана дауыстап. Сырттағы адам бар күшін сап есікті тағы да жұлқып қалған. Осы кезде сырттан, арғы жақтан шешенше айқайлап ақырған еркектің даусы да шықты. Есікті жұлқып тұрған адам тапырақтай жүгіріп ары қарай кетті. Сөйткенше болған жоқ, әлгі екі адамның дабыр-дұбыр сөйлескендері әріректен, көше жақтан естілді.
− Менің әкемнің даусы ғой! — деді Бәкке. Жүгіріп барып есіктің ілгегін ашып жіберіп, сыртқа атып шыққан. Мен де ілесе шығып, есіктен аттап барып тоқтадым. Анадай жерде ақ қардың үстінде арсыл-гүрсіл алысып жатыр екен. Жүгіріп барған бойда Бәкке де қазақша боқтанып кірісіп кетті. Үлкендер шешенше боқтасып жүр, ара-арасында: «О-о», «а-а»…», «Вай, Миск!..» деп ышқына ыңыранғандары естіледі. Бірін-бірі сарт-сұрт ұрғандары, ыңыранған, ыңк-ыңқ еткен дыбыстары естіледі. Бір сәт Бәкке: «А-а… әкеңнің!..» — деп баж ете қалған. Жаным шыға жаздаған мен:
− Бәк-ке! — деп жүгіре ұмтылғам. Осы мезетте үлкендердің бірі кескен теректей сереңдеп барып анадай жерге ұшып түсті. Мен жандарына таяп келгенде, екінші үлкен адам әлгі сұлап түскеннің үстіне төніп, еңкейіп қарады да, тістене тұрып шешеншелеп:
− Тірі екен,- деді. Даусынан таныдым, Бәккенің әкесі екен. Мені көріп:
− Хээт, Хээт! — деді зеки дауыстап. Онан соң Бәккеге бірдеңе-бірдеңе деп тез-тез сөйлеген. Бәкке жүгіріп кеп мені үйге қарай жетелей жөнелді де:
− Қанат, тісіңнен шықпасын. Мұны ешкімге айтушы болма. Онда менің әкемді құртады. Бар үйіңе! — деді сыбырлай сөйлеп.
Үйге кіріп, есікті іліп ішкі бөлмеге енгенімде, әжем:
− Қанатпысың?! Не боп қалды?! — деген.
− Жай. Далаға шығып жүрмін,- дедім дауысымнан бойымды билеген үрейді де, тоңғанымды да білдірмеуге тырысып.
Бірден жата қоймай, терезенің алдына барып көше жаққа қарағам. Бәкке мен әкесі көрінбейді, кетіп қалса керек, ал әлгі серейіп жатқан адам әлден соң орнынан тұрды. Тағы да біздің үйге кеп есікті бұзып жүрмесе деп зәре-құтым қалмады. Жоқ, бері қарай жүрмеді, бір аттап, бір тоқтап, ілби басып қараңдап ары қарай кетті. Тәлтіректеп бара жатқаны байқалады.
Ертеңгісін тұра сап қоңыр сиыр мен екі ешкіні сыртқа шығарып, ауыз үйді тазалап, онан соң түндегі арпалыс болған жерге барғам, әр жерде қардың үстіне тамған қанның ізі қапты. Сірә, шешендер пышақтасқан болу керек. Түндегі Бәкке алып шыққан біздің балта анадай жерде жатыр екен.
− Әй, Қанат, бірдеңе жоғалттың ба? Не іздеп жүрсің?
Мен қапелімде ұрлығымның үстінен түскендей селк етіп қалдым. Үйінен шыққан Петька боқшасын арқалап бері қарай келе жатыр екен. Мен жауап берем дегенше болған жоқ, ол есік алдында жүрген қоңыр сиырды көргенде қуанғаны сонша:
− Табылыпты ғой! — деп есі шыға жүгірді.
Петьканың көңілі басқа жаққа ауғанын пайдаланып, мен де балтаны алып үйге қарай жүрдім.
Түнгі оқиғаны — шешендер төбелесін Бәкке екеумізден басқа ешкім білген де, естіген де жоқ. Егер МТС — тағы шешендерді бақылайтын коменданттың құлағына болар-болмас сыбыс тисе-ақ, ұры шешенді де, Бәккенің әкесін де айдап әкететіні сөзсіз еді. Сондықтан Бәкке екеуміз кездескен жерде көзімізбен ғана ұғысып, болған оқиға жайлы ләм-мим деп сөз қозғағамыз жоқ. Бәкке біраз күнге дейін мектепке де барған жоқ, оң қолымды темір пешке күйдіріп алдым деп мойнына асынып байлап, үйінде отырды. Ал әлгі біздің қоңыр сиырды ұрламақ болған Солтымұрат деген шешен екен. Оны білгенім, сол Солтымұрат қорадан құлап, қазыққа жығылдым деп, екі қабырғасы сынып, үйінде бір айдай төсек тартып жатты.
Петька, Отто үшеуміздің тірлігіміз со бұрынғыша — сабақтан шыға сала қоңыр сиырдың қамына кірісеміз. Әр жерден үзіп-жұлқып бір уыс шөп тапсақ, алтын тапқандай қуанамыз. Сірескен қар өмірі кетпестей боп мұрты шетінер емес. Шіркін-ай, жер қарайған көктемге жетеміз бе, жетпейміз бе деп зарыға күтіп жүргеніміз. Амал-әрекеттің бәрі таусылған, ешкімнен қайыр болмайтынына көз жеткендей үміттің де үзілген шағы.
Сол күндері Нәзира әпкемнен хат алғанбыз. Бұл — үйден аттанып кеткеннен бергі үшінші хаты еді. Амандық-саулығын айта келіп, өздерінің — ылғи Қазақстаннан барған қыздардың — Еділ бойындағы жаудан азат етілген қаланы қалай қалпына келтіріп жатқандарын жазыпты. Әр тараптан барған талай қыздармен достасып, апалы-сіңлідей туыстасып кеткендерін, қандай қиыншылықтар болса да солармен бірге көтерісіп «көппен көрген ұлы тойдың ішінде жүргенін» мақалдап білдіріп, әжем мен бізге — іні-сіңлілеріне: «Мені ойлап қайғырмаңдар, халім жаман емес, ойнап-күліп жүріп жатырмын»,- деп қойыпты. Бірақ хатының кейбір тұстарындағы бірді жарым сөздерді аңдап отырған әжем: «Тоқта, жаңағы жерін қайта оқышы»,- деп маған қайталай оқытты да:
− Не дейді, құдай-ау, аяқ астынан жарылатын…- дей ме? — деп сұрайды.
− Минаны айтқаны ғой,- дегем мен білгішсініп.
− Е, бір алла өзің жар бола гөр,- деп әжем күбірлей күрсінді.- Бүгін хат жаз, абайлап жүрсін деп жаз. Дауыстап айтпаса да іштей аллаға сиынып жүрсін.
− Ой, Нәзира әпкем құдайға сенбейді,- дегем мен әжемнің не болса содан қорқатынына қитыға сөйлеп.
− Тә! Өйдеме! — деп, әжем кәдімгідей қатуланып сөгіп тастады. Әжімдері қатпар-қатпар боп тереңдеп, өңі қатты сұрланып кетті.- Осы кесір сөздерің ғой сендердің…
Әжемді дәл бұлай ренжір деп ойламаған мен сасқанымнан:
− Жарайды, жазам, аллаға сиынып жүр деп жазам,- деп әзер жұбаттым.
Міне, сол хатының соңында әпкем ауылдағы ағайын-туғандарға тегіс сәлем жолдай отырып, Зибашқа да бір-екі ауыз сөз арнапты: «Зибаш жеңгеме көп-көп сәлем айтыңдар, талай жауынның астында бірге суға малтығып, талай боранда бірге тоңып ек. Қайран жеңгем, азаматтан бір кем емес еді, сендерге де көз қырын салып жүрген шығар. Аман-сау елге оралсам, мен де қарыздар болып қалмаспын…»
− Е-е, қарғам-ай, жұрттың бәрін өзіндей көреді ғой,- деді осы тұста әжем еріксіз қатты күрсініп.
− Зибаштың опасыз екенін қайдан білсін,- дедім мен де шыдай алмай.
− Қайтесің, дүние шіркін деген сол ғой, балам. «Адам аласы ішінде» деген емес пе. Нәзираға жазып қойып жүрме. Алыста жүрген адамға ауылдағыны жамандамайық,- деді әжем.
− Онда әпкемнің сәлемін Зибашқа айтпайық па?
− Айтайық. Хатын апарып өзіне оқытайын,- деп түйді әжем.
Сол күні әжем Нәзира әпкемнің хатын алып Зибаштың үйіне кеткен, біраздан кейін қуанышпен оралды.
− Балам, әлгі Зибаш сиырларыңызға шөп берейін, кешкісін балаларыңызды жібере қойыңыз деді.
Айтқанындай кешкісін іңір кезінде Болат екеуміз екі жіп алып Зибаштың үйіне келгенбіз. Зибаш сыртқа өзі шыққан. Кешкі апақ-сапақта жүзі аппақ боп айдай жарқырап керемет әдемі көрінді, қиылған қастары сәл түйіліп, бізге жай ғана бір көз тастады да, былқылдай басып кеп қораларының іргесіндегі тал шарбақтың ішіне жиналған шепті иегімен мегзеп:
− Көтергендеріңше буып алыңдар,- деді.
Біз Болат екеуміз көк жауқазын шөптен өзіміз жейтіндей боп, қуанғаннан есіміз шыға жіпке бууға кірістік.
Дәл осы сәтте ауыл иттерінің азан-қазан үргені, айқай-шу естілген. Әрине, атқарушы Тұржанның көшеден өтіп бара жатқанын айтпай-ақ ұқтық. Сөйткенше болған жоқ оның:
− Әй, Зибаш сұлу, а-а-а…- деген дарақы күлкілі даусы естілді.- Естідің бе, жоқ па, әлгі сенің шолақ қол өкілің, Әлтаевың басқа жаққа жұмысқа ауысып кетіпті, а-а-а…
− Оны кім айтты?
Естідік қой, а-а-а… Енді сен бұл ауылда біргәдір боп қалар ма екенсің, а-а-а…- деп сол еліре мәз боп күлген күйі, атын қамшылап әрі қарай шаба жөнелді.
Зибаш болса, сол шарбақ қоршаудың есігіне сүйенген күйі, Тұржан басынан қамшымен осып-осып өткендей боп, сілейген күйі Тұрып қалған. Біз ініміз екеуміздің қанша шөп алғанымызда да, кеткенімізде де шаруасы болған жоқ. Тіпті айтқан рақметімізді де естіген жоқ. Үйіріле бастаған ымырт қараңғылығында әлгінде ғана аппақ боп жарқырап тұрған айдай ақ жүзі біртіндеп солғын тартып, бір түрлі шаршаған, қалжырағандай күйде қала берді. Бүкіл иттерді шулатып ауылдың екінші басына шыққан Тұржанның есірік күлкісі ымыртта бұрынғысынан да гөрі жаңғырығып, екіленіп, еліріп естіледі: «А-а-а!..»
Біз, Болат екеуміз, буып алған шөптерімізді бүкшеңдей көтеріп, үйге қарай жан дәрмен ышқына ұмтыламыз, құдайдан бар тілегіміз, Тұржан кейін қарай қайта шаппаса екен, бізді көрмесе екен дейміз. Тілегіміз қабыл боп, Тұржан қайтып кейін қарай шаппады, біз аман-есен Зибаш берген шөпті арқалап үйімізге жеттік-ау. Сол күнгі қуанышымызда шек жоқ еді. Қоңыр сиыр да, екі ешкі де шөпті көргенде, бас жіптерін үзе жаздап тұмсықтарын созып мөңіресіп-маңырасып естері шықты.
Обалы не керек, Зибаш берген сол шөп бізге біраз күнге әжептәуір талғажу болды.
Ал сол күнгі Тұржан айтқан хабар ертеніне-ақ бүкіл ауылға тарады: шолақ қол өкіл шынымен-ақ басқа жаққа қызметке ауысқан екен. Ауыл адамдары ендігі жерде Зибаштың бригадирліктен түсетінін де сөз етісті. Қолдаушысы, қорғанышы жоқ әйел қанша тұрар дейсің, Байдалы шал аман болса, әлі-ақ қағып тастайды ғой десті. Әрине, бригадир етіп Тұржанды сайлап алады. Осы пікірге тірелгенде елден маза кетейін деді. Атқарушы боп істеп жүргені мынау, ал егер бригадир бола қалса, бұл Тұржан шетімізден жон арқамыздан таспа тілер десті. Жоқ бұл оңбағанды, бұл лағынетті бригадирлікке жолатуға болмайды. Амал табу керек. Әрекет жасау керек.
Зибаш болса екі-ақ күннің ішінде үсік ұрған жапырақтай боп өңі қуарып, көзінің асты қалталанып, түрі мүлде түр болмай қалған. Үшінші күні Байдалы шал колхоз активтерін жинап жиналыс өткізіпті. Сонда арт жақта отырған біреу әзіл-шыны аралас:
− Шолақ қол өкіл кетіпті ғой. Енді колхоздың кейбір басшыларын өзімізше сайлайтын шығармыз,- деген екен, Байдалы шал көзі шақшаң етіп әлгі адамға:
− Шолақ қол өкіл кетсе, мына бүтін қол біз бармыз ғой, тізгінді өзім-ақ алам,- деп жауап беріпті. Сөйтіп екі-үш күн ауылды кеулеген қаңқу сөзге бірден тыю салған екен. Әлгі адам да, басқалар да жым болса керек. Содан кейін-ақ Зибаштың жүзіне қайтадан қан жүгіріп жадырай бастады.
Сол жиналыс өтіп жатқан кезде, Санат бір топ баланы кеңсенің қасына шақырған:
− Келіңдер, қазір бір қызық болады,- деп.
Үлкендер жиналыстан шыққан кезде, біздер анадай жерде жентектенген сүр қарды домалатып ойнап жүрдік. Кеңседен бірінші боп Тұржан шыққан, бізді көре сала елірмесі ұстағандай:
− Әй, күлигандар, қазір сендерді ме! А-а-а!..- деген сақылдай күліп.
Кеңседен Байдалы шал бастаған басқа активтер де шыққан.
− Әй, Тұржан! — деді Байдалы шал дауыстап.- Әйел адам ғой, анау Зибашты атына мінгіз.
− А-а-а… мақұл аға,- деді Тұржан ыржалақтап.
Тұржан барып Зибаштың атын шешіп әкеп, алдына көлденең тартып, қолтығынан демеп мінгізді.
− Енді менің атымды әкел! — деді Байдалы шал. Тұржан енді Байдалы шалдың атын шешіп әкеп алдына көлденең тартты да, оны да қолтығынан демеп жіберді.
Атына мініп, қоқилана отырған Байдалы шал:
− Әй! — деді тағы да Тұржанға иегін көтере тұрып,- Біз ұзап кеткенше, сен осы арада кідіре тұр, әйтпесе сен атқа мінсең, бүкіл ауылдың итін улыған-шулыған қыласың.
− А-а-а… Мақұл аға,- деді Тұржан бұл жолы да ыржалақтап.
Байдалы шал мен Зибаш ауылдың ортасымен қос жорғамен қатарласа жүріп мал қораға қарай кетті, басқа активтер де әрқайсысы өз шаруасына бет алған. Жұрттың ең соңында қалған Тұржан қамшысын үйіріп қойып, көзі құтырына ойнақшып біздер жаққа бір қарап:
− Әй, күшіктер! — деп қойып атына қарай жүрген.
− Ойбай, қашайық! — деді балалардың бірі зәресі ұшып.
− Қорықпаңдар! — деді Санат күле тұрып.
− Қазір қызық болады.
Сөйткенше болған жоқ, еліре басып барып атының басын шешіп, ерге енді қарғып міне берген Тұржан, аты осқырынып мөңкіп кеткенде, ер-мерімен жалп етіп ұшып түсті. Мөңкіген аты құлап бара жатқан оны қос аяқпен тепкен, көрім болғанда аттың қос тұяғы Тұржан құшағындағы ер-тоқымға тиіп, аман қалды. Біз, балалар, қыран-топан күлкіге баттық. Біразға дейін тұра алмай тырбаңдап жатқан Тұржанды мазақтамағанымыз жоқ. Енді байқадық, Тұржанның ер-тоқымының айылдарын біреу пышақпен қиып, іліндіріп қана қойған екен. Міне бері ұшып түскені содан. Сәлден соң тәлтіректей көтерілген Тұржан бет аузы қан-қан боп:
− Күшіктер!.. Кулигәндар!.. Көрсетем мен сендерге! — деп шарылдай бастады. Біз тым-тырақай қаша жөнелдік.
− Кім істеді? Кім қиды айылдарын? — деп бір-бірімізден сұраймыз.- Кім болса да жарады! -дейміз сүйсініп.
Сөйтіп, барлығымыздың өшіміз бір қайтқан еді Тұржаннан. Ол бір аптадай үйінде төсек тартып ауырды, сірә, қатты жығылса керек.
Сол екі арада бір күні түстіктен лекілдеп жылы жел соғып берсін. Қар суының күлімсі иісі әлгі желмен аңқи жөнелсін. Леки соққан бір күннің ішінде-ақ сіресіп жатқан қарды тоз-тоз етіп сөгіп, шоқпыт киіздей іргелете түріп, сілікпесін шығарды. Тіпті шыдатар емес. Үлкендердің айтуынша, бұл молшылық болар жылы соғатын ескек желі еді.
Ой, дүние-ай, сөйтіп, көктемге де жеттік-ау!
Бұл — зарыға күткен жеңіс көктемі еді!