Бөртөкләп йыйыла алтын - 04

VII
Емтек артынан йөрөгән ас бүре кеүек, Ғәйзулла асҡан алтынлы ерҙе эҙләп йөрөп тә таба алмағас, Ниғмәтулла ҡышлауға ҡайтты. Урам уртаһына еткәс, ҡайҙа барырға белмәйенсә икеләнеп торғанда, йүгән менән ҡатаһын елкәһенә аҫып, аҙ ғына алға бөгөлөп, көмһәндәп үтеп барған кешене туҡтатты.
- Шәрифулла ағай, һаумы? Шулай бик иртә ҡайҙа барҙың?
- Аттарымды эҙләй барғайным, ҡорҙаш. Шуларҙы тапмай ҡайтып барам. Әллә ҡайҙа киткән талауҙар. Яҡынға ғына тышап ҡуйғайным. Эҙләй-эҙләй һыуланып бөттөм. Ысыҡ бик шәп. - Шәрифулла тубығына тиклем еүешләнгән киндер ыштан балағына ҡараны. Уның аяҡ бармаҡтары араһына йәшел үлән киҫәктәре йәбешкән. Ҙур ямаулы киндер күлдәгенең итәге аҫтынан сәғәт сынйыры һымаҡ сүс бау һәлберәп тора. Башында тиргә ҡатып еҫләнгән кейеҙ ҡалпаҡ.
- Ағай, мин һиңә килә ята инем әле... Шәрифулла, ҡылый күҙҙәренең ағын тағы ла нығыраҡ әйләндереп, Ниғмәтуллаға һораулы ҡараш ташланы.
- Йә?
- Һиндә йомошом бар. Әйҙә өйөгөҙгә. Шунда әйтермен.
Шәрифулла, алпан-толпан атлап, Ниғмәтулланың, артынан эйәрҙе. Ҡапҡаны асып ингәс, Шәрифулла сылғауҙарын һәм ҡатаһын солан ҡыйығына киптерергә элде. Ыштанын һалмайынса, балағын бороп һыҡты, ҡатаһын соландан алып, сыуаҡ төшкән ергә күсерҙе. Уның хәрәкәтен күҙәтеп тороуҙан ялҡҡан Ниғмәтулла:
- Ниңә шул ҡатаңды маташтыраһың әле? - тине.
- Серер тип ҡурҡам. Ҡунаҡҡа барғанда ғына кейә торған ҡатам. Анау талауҙарҙы эҙләп һыуланым.
- Алырһың әле, байһың бит.
- Баймын. Аллаға шөкөр. Ике атым бар. Бер һыйырым бар. Бер бейәм ҡолондап бирһә, уныһын да үҫтерәм.
Шәрифулла, мал һанын арттырырға теләп, ашауҙы ҡыҫты. Иртәнән кискә тиклем ашамайынса, ас йөрөнө. Кейенеү яғын да ҡайғыртманы. Киләсәктә аслыҡтан аяғын һоноп ятһа ятасаҡ, ләкин мал һанын арттырыуҙан туҡтамаясаҡ.
- Әйҙә, өйөгөҙгә инәйек. Берәй нәмә ашат әле. Асыҡтырҙы. - Хужаның саҡырыуын да көтөп тормайынса, Ниғмәтулла өйгә инеп китте. Ағасты ярып түшәгән солан иҙәндән үткәндә, биҙрә эсендә ижау дыңғырҙап ҡалды.
Һәүезә, иренең ят кеше алып килеүен күреп, яланғас аяғына башмаҡ ҡатаһын эләктерҙе. Күлдәгенең итәген төшөрҙө. Туҙған сәсен ҡаплап, ҙур ҡушъяулыҡтың ике осон эйәге аҫтына бәйләне лә ҡабаланып өй йыйыштыра башланы. Ул хәрәкәтләнгәндә, үрмәүес осона тағылған ҙур көмөш тәңкәләре һәм асҡыстары бер-береһенә һуғылып сыңғылданылар. Ире менән Ниғмәтулла килеп инеүгә, Һәүезә урындыҡҡа йәйелгән диреүгәһен төҙәтте. Мендәрен стенаға терәп өйөлгән кейеҙ балаҫтар өҫтөнә ҡуйҙы.
- Һаумы, еңгәй?
- Һаубыҙ әле. Үҙең һаумы? - тип Һәүезә йөҙөн ҡапланы, йомшаҡ һәм баҫынҡы тауыш сығарып тағы әллә нимә һөйләне.
- Оһо, һеҙ ысынлап та шәп тораһығыҙ икән! - Ниғмәтулла тирә-яғына боролоп ҡараны. - Ҡаралдыларыбыҙ бар. Ҡарындыҡ урынына быяла!
- Аллаға шөкөр, тормошобоҙ һәйбәт. Байҙарҙан ҡалышмайбыҙ, - тине Шәрифулла. - Әсәһе, ҡана, беҙгә ойотҡаныңды һалып бирсе әле.
Һәүезә табаҡҡа ҡатыҡ һалып туҡыны ла уны ире менән Ниғмәтулла араһына урындыҡҡа ҡуйҙы.
- Йә, етеш. - Шәрифулла ҡатыҡты туҡып тәмләп ҡараны. - Сөсө.
- Икмәгегеҙ юҡмы ни?
- Юҡ шул, ҡәйнеш. - Һәүезә уңайһыҙланып китте. - Үтескә алып торған бер ҡаҙаҡ арышым бар ҙа, тарта алманым. Тирмәнемдең тотҡаһы һынған. Килелә төйөп арыш ярмаһынан өйрә булһа ла бешерермен.
- Эй, байлығығыҙҙы ла әйтер инем инде... Кешенең: "Шәрифулла ас йөрөп күтәртә. Бисәһе ҡолағынан күтәреп торғоҙа", - тигәндәре дөрөҫтөр, ахырыһы, "һыйлағандан һыу эс" тигәндәй, ат тотоп йәйәү йөрөүсе, сарыҡ ҡатаһын йәлләй яланаяҡ йөрөгән "байҙың" ойотҡанын булһа ла эсәйек әле. - Ниғмәтулла табаҡҡа яҡыныраҡ шыуҙы.
- Улай кешене мыҫҡыллама, "көлә етә, артынан һөрә етә", ти.
- Һин мыҫҡал түгел, бизмәнгә һыйырлыҡ түгелһең. - Ниғмәтулла буялмаған саған ҡалаҡты өйрөлтөп ҡараны. - Бындай ҡалаҡты кемдән эшләтеп алдығыҙ? Кешегә, мәскәй әбей түгелме тип һынарға, саған ҡалаҡ тотторалар. Саған ҡалаҡ менән мәскәй әбейҙең елкәһенә шына ҡаталар. Мин мәскәй түгел. Шулай ҙа был ҡалаҡ менән эсмәйем. Икенсе ҡалағығыҙ юҡмы?
- Юҡ шул.
- Ҡоротоғоҙ ҙа юҡмы?
Һәүезә ағас сөйҙә эленеп торған ҡабыҡ сәрмәнән күгәргән ҡаҡ ҡоротто сығарып иренең алдына ҡуйҙы. Ире кипкән ҡоротто бысаҡ осо менән ярғылап ҡунағына һондо. Әсе ҡаҡ ҡорот ҡабыуҙан сирышҡан Ниғмәтулланың йөн баҫҡан ҡара бите бөтөнләй үҙгәрҙе.
- Сөсөрәк ҡорот та тапманығыҙ.
- Ҡустым, һине башҡаса һыйлар хәлебеҙ юҡ. Үпкәләһәң, үпкәләрһең инде...
- Миңә һине байытырға тура килер, ахырыһы.- Ниғмәтулла ҡалпағын маңлайына батырыбыраҡ кейҙе. Янсығынан сығарып тәмәке төрҙө. Уның танауынан сыҡҡан аҡһыл ҡара төтөн түбә таҡтаһына үрмәләне. Һәүезә яулыҡ осо менән танауын ҡапланы.
- Байырға теләйһегеҙме? Шәрифулла яуап ҡайтарманы.
- Мин һинән "байырға теләйһегеҙме?" тип һорайым.
- Алланың биргәненә шөкөр, байлығым етерлек.
- Һе, был байлыҡ байлыҡмы ни ул! Мин һине Хажисолтан бай кеүек бай итәм. Теләйһеңме? - Ниғмәтулла тауышын үҙгәртеп бышылданы: - Донъяны байытырлыҡ алтынға бай ер таптым, һиңә генә әйтәм.
Шәрифулла ҡылый күҙен ҡарындыҡ урынына ҡуйған быяланан алмайынса, ҡатыҡҡа буялған һаҡалын усы менән һыпырып, өндәшмәй ултырҙы. Уның ышанмауын аңлап, Ниғмәтулла кәзәкей кеҫәһенән ярты яғын терегөмөшкә ялатҡан йоҙроҡ ҙурлығы еҙ нәмә сығарҙы. Түш кеҫәһенән алған тоҡсайҙың ауыҙын сисеп, ваҡ ҡына ялтырауыҡлы һарғылт таштарҙы усына ҡойҙо.
- Күрәһеңме?
- Нимә?
- Әллә алтынды күргәнең юҡмы? Алтын, һатам, ал.
- Ни эшләтәйем мин уны?
- Һе, аптырағанһың икән. Һатырһың. Мин һиңә осһоҙға, ярты хаҡын да һорамайым. Миңә хәҙер үк аҡса кәрәк, мына. - Ниғмәтулла усы менән тамағын һыпырҙы. - Икенсе кешегә белгерткем килмәй. Уның артынан йөрөргә ваҡытым да юҡ. Алтын йыуа китәм.
- Мин ул алтындың төҫөн дә, рәтен дә белмәйем. Икенсе кешегә һат инде.
- Ниндәй рәтен белеү кәрәк? Бигерәк аңра икәнһең! Ауыҙыңа төшкән байлыҡтан ҡасаһың. Шәрифулла уйға ҡалды.
- Йә, алаһыңмы? Әтеү мин китәм. Миңә компание төҙөргә кәрәк. Алмаһаң, алтын алыусы кеше табырмын әле.
Ниғмәтулла ишеккә йүнәлде.
- Ниғмәтулла ҡустым, саҡ ҡына туҡта әле. - Шәрифулла икеләнде. Бер яҡтан, күп йылдар интегеп тапҡан малынан ҡолаҡ ҡағып тороп ҡалыуҙан ҡурҡа, икенсе яҡтан, еңел генә байығыу юлы тыныслыҡ бирмәне. Уның күҙ алдына өйөр-өйөр йылҡы малдары килеп баҫты. Әгәр ҙә уңһа, шул мал уныҡы буласаҡ, ә туңһа... - Йә, әсәһе, ни эшләйбеҙ?
- Әлләсе.
- Һинең "әлләсе" тип әйтереңде белгәйнем. - Хужа ҡулын һелтәне. - Бисәләрҙең шул инде. Бер ҡайғыһы юҡ. Һин бында ярылырҙай булаһың. Ҡайғыһыҙ бәндә!
- Минең дә ҡайғым барсы ул.
- Өйҙә ултырып, ниндәй ҡайғың бар?
- Улыбыҙ ҡасан ир етер икән тип ҡайғырамсы.
- Тапҡан ҡайғырыр нәмә! Юҡ өсөн ҡайғырғансы, ҡыҙыңа күҙ-ҡолаҡ бул. Ҡыҙ бала үҫә башлаһа - аҙа. Йәше еткән, һин, исмаһам, ҡыҙыңа әсә була бел.
- Анһыҙ ҙа киҫектереп, әрҙәп торамсы.
- Нимә тип?
- "Һүтеп, тип, Гөлбостан, һүтеп", тип... Ир менән ҡатын араһындағы һөйләшеүҙе тыңлап торған Ниғмәтулла шарҡылдап көлөп ебәрҙе.
- Һин, еңгәй, бик уҫал кеше икән! "Һүтеп тә һүтеп" тип әрләгәс, бигерәк уҫал икәнһең! Ха-ха-ха-ха... - Ул, түрбаштағы шаршау артына ҡасҡан ҡатынды мыҫҡыллап көлөп туҡталғас, төҫөн үҙгәртеп Шәрифуллаға мөрәжәғәт итте: - Йә, уйланыңмы?
- Әсәһе, ни эшләйбеҙ?
Ҡатыны яуап бирмәне.
- Һин бигерәк ҡурҡаҡ икән! Аҡылы бар ир бисә менән кәңәш итәме? Боронғолар: "Бисәнең сәсе оҙон, аҡылы ҡыҫҡа", - тип юҡҡа әйтмәгәндәр ҙәбаһа!
- Уныһы шулай, ҡорҙаш. Әллә тәүәккәлләп ҡарарғамы? Шул ҙур киҫәгең нисаҡты?
- Ике ҡаҙаҡ. Бизмәнегеҙ булһа, үлсәп күрһәтәм.
- Юҡ, мин, нисаҡты тора, тим.
- Йөҙ тәңкә. Быны алмай, алтынлы ерҙе алһаң, уныһы ҡиммәтерәк. Биш йөҙ тәңкә. Шәрифулланың төҫө ҡасты.
- Ҡайҙан алайым мин ул аҡсаны? Минең бөтә мөлкәтем дә етмәй бит уға!
- Һе, һин ошо самородоктан ғына алты йөҙөн алаһың. Бигерәк наҙан икәнһең дәбаһа!
- Тишек шоманға ултырып ҡуймайым, тим. Шул малды үрсетәйем тип, ғүмер буйы аслы-туҡлы тырыштым бит.
- Минең зат-ырыуым ҡараҡ тигәс тә, алдаҡсы тип беләһеңме? Теләмәһәң, көслөк юҡ. Хуш!
- Тороп тор әле - Шәрифулла ни эшләргә белмәй торҙо. - Һинең, ҡустым, ҡорҙаш, шул алтыныңды берәйһенә, белгән кешегә, күрһәтеп ҡарарға ине.
- Юҡ, улай, кешегә әйткәс, эш барып сыҡмай. Самородокты бирмәйем. Самородоктан да, уны тапҡан ерҙән дә ҡолаҡ ҡағырға теләмәйем. Ә һин, берәйһенә әйтһәң, үҙеңә үпкәлә! Аңлайһыңмы?
- Аңлайым, ҡустым, аңлайым. Беҙҙән һүҙ сыҡмаҫ. Ирмен тигән кешенең күкрәгенә эйәрле ат һыйған, ти. Бисәмен тигән бисәнең - сәңгелдәк менән бала һыйған, ти. Еңгәң дә, мин дә шулай. Беҙҙән сер сыҡмаҫ. Аныһы шулай. Ни эшләтермен һуң ул алтынды?
- Бик шикләнһәң, былай һөйләшәйек: һиңә мин әлегә ваҡ алтын ҡалдырам, һин шуны берәйһенән ҡарат. - Ниғмәтулла тоҡсайындағы ҡом алтындан семтеп ҡағыҙ капсюлға һалды ла өй хужаһына бирҙе. Шәрифулла буйһонмаған ҡулы менән капсюлды стена ярығына ҡыҫтырҙы.
- Мин һиңә аҙна-ун көндән инеп сығырмын. Теләһәң, алтынлы ерҙе лә күрһәтермен.
- Ҡайҙа һуң ул?
- Алыҫ. Әлегә әйтмәйем Килешкәс, әйтермен.
- Аныһы шулай ҙа. Ул ерҙә тау эйәһе юҡмы икән? Хәйретдин һымаҡ булынмаһа ярар ине лә.
- Улар ни эштәгән? - Ниғмәтулла белмәмешкә һалышты.
Шәрифулла ишеткәнен өҙә-йолҡа баштан аҙағына тиклем һөйләп бирҙе.
- Малайын ен һуҡҡан. Өшкөртөп, албаҫтыны ҡыуып сығарһалар ҙа, ярҙамы теймәгән. Әле Хәйретдин ҡарт малайын Ырымбурға өшкөртөргә апарып, ҡайҙалыр ҡалдырып ҡайтҡан, ти. Мал-тыуарҙары ҡороған... Үҙе һунарға йөрөп тамаҡ аҫырай...
- Тау эйәһе тейһә, миңә тейер, һиңә теймәйәсәк.
- Һин, ҡустым, теге алтыныңды ла берәүһенә лә һатма инде. - Шәрифулланың күҙе алдына күп, бик күп байлыҡтар килеп баҫты.
- Улай булғас, һин миңә алдан задатка аҡсаһын биреп ҡуй. Алтын эшендә тәртип шулай.

VIII
Хәйретдин ҡарт яусы булып килгән кешене оҙатырға сыҡҡас, өйҙә тынлыҡ урынлашты. Был тынлыҡты тәүбашлап шаршау артында һиҙҙермәй генә ултырған Нәфисә боҙҙо:
- Мин атайым менән яусының бышылдашып нимә һөйләшкәндәрен ишетеп торҙом. Әсәй, зинһар, башҡайымды хур итмәгеҙ. Мин Хажисолтан байға үлһәм дә кейәүгә сыҡмайым, - тип, илай-илай, әсәһенең алдына килеп тәгәрәне.
- Ни тигән һүҙ ул, балаҡайым? - тине әсә. Яулығының осо менән, ҡыҙына һиҙҙермәҫкә тырышып, күҙ йәштәрен һөрттө. - Шундай кейәүҙән аҡылы булған кеше баш тартамы? Йәшең дә еткән. Ун алтыны ҡыуып бараһың бит инде. Күпме ҡоҙалаштылар, элек тә, һинең һүҙеңде тыңлап, риза булманыҡ. Ҡуй, балам, үҙ бәхетеңдән үҙең ҡасма. Ул бәхет күптәргә тәтемәй. Буласаҡ кейәүҙең йәше лә әллә ниҙән түгел. Ирмен тигән ир кешегә алтмыш йәш нимә генә ул. Өйрәнерһең. Өҫ-башың бөтөн булыр. Тамағың туҡ булыр.
- Миңә байлыҡ кәрәкмәй, әсей. - Нәфисә әсәһенең муйынына аҫылынды. - Әсәкәйем, зинһар, башымды харап итмәгеҙ?! Мине уға бирмәгеҙ. Мин уның дүртенсе бисәһе булғым килмәй.
Нимә һөйләйһең һин, балам? Беҙ, атайың менән, балабыҙға дошманмы ни? Беҙ һинең өсөн тырышабыҙ. Бәхетле булыуыңды теләйбеҙ.
-- Юҡ, әсей. Теләһә ни эшләгеҙ, мин уға бармайым. Мин бәхетле булмаясаҡмын. Уның алған бисәләрен ыҙалатыуы етмәгәнме?- Нәфисә, борсаҡ-борсаҡ булып сыҡҡан күҙ йәштәрен һөртөп, әсәһенә һыйынды. - Әсәкәйем, зинһар, йәллә! Харап итмә. Исмаһам, һин атайыма әйт. Хажисолтан байҙың йәш сағында Хөппөниса инәйҙе ыҙалатыуын үҙең әйттең бит...
Ҡыҙының был һүҙенән һуң әсә тертләне. Ҡапыл йөрәге ҡыҫылды Фәтхиә ҡыҙына Хажисолтан тураһында юҡ-барҙы һөйләүе өсөн үкенде. Нәфисәһен уға кәләш итеп бирермен тип уйламағайны шул ул саҡта. Әгәр ҙә уны кейәү итерен белгән булһа, ҡыҙына был турала һөйләгән булыр инеме ни?
- Тормош булғас, барыһы ла була шул, - тине Фәтхиә, ҡыҙын әүрәтеп. - Ҡашығаяҡ шалтырамай булмай. Тормош булғас, һуғышҡан, туҡмалған сағы ла була ул. Хәҙер уға аҡыл ултырған...
- Ҡуйсы, ҡуй! Әсей, зинһар, маҡтама шуны. Бисәләрен ыҙалатыуын уның кем белмәй. Үлтерһәгеҙ үлтерегеҙ, үңәсемә һыпыртмаҡ һалып быуығыҙ, уға кейәүгә бармайым. Юҡ, юҡ, көсләмә, әсәкәйем!
- Улай тимә, балам. Гонаһлы булма. Әҙерәк беҙҙе лә уйла. Атайыңдың да эсен бошорма, - тине әсә, ҡайғылы күҙҙәрен мөлдөрәтеп. - Уның былай ҙа ҡайғыһы күп Ғәйзулланың хәле лә һәйбәтләнмәй.
- Беләм, әсей, - тине Нәфисә, әсәһенең ни әйтерен алдан уҡ белеп. Ул бер аҙ тынысланды. Бәләкәй сағындағы һымаҡ иркәләнеп, әсәһенең алдына башын ҡуйҙы. - Һеҙҙең ҡайғығыҙҙы, үҙегеҙ ашамай, ауыҙығыҙҙан өҙөп, беҙ туҡ булһын тип, ас ултырыуығыҙҙы ла беләм. Ни эшләйем һуң? Ни эшләйем, әсәйем?
Әсә ҡыҙын һөйөп маңлайынан үпте лә ауыр итеп көрһөндө. Ишек алдында Зөлфиә менән һөйләшкән иренең тауышын ишетеп, Фәтхиә ҡабалана-ҡабалана оҙаҡ илауҙан шәмәргән күҙҙәрен һөрттө. Яулығын рәтләп ябынды һәм ҡыҙын да киҫәтте:
- Был турала атайыңа әйтмә, йәме, эсен бошорма.
Хәйретдин туҙып бөткән ҡыҙыл сепрәктән эшләнгән билбауын ишек төбөндәге ағас сөйгә элде. Тәҙрә урынына стенаны киҫеп эшләгән тишеккә ҡуйылған быҙау ҡарынын тартҡылап ҡаҡты, һары балсығы ҡубып бөткән сыуалына һәм тәртипһеҙ рәүештә урындыҡта туҙып ятҡан әйберҙәренә күҙ йүгертте.
- Әсәһе, сыуалыңды аҙ-маҙ һылаштырһаңсы. Тиҙҙән ҡунаҡ килә, - тине Хәйретдин, ҡыҙына ишетелмәҫлек шыбырҙап ҡына.
- Әллә берәйһен саҡырабыҙмы?
- Ҡалым әпкиләләр: бер ат, бер кәзә, шаршау, һиңә кейәү төлкө туны бирәм тигән, һуғымға, атыбыҙ урынына һыйыр, илле тәңкә аҡса бирәбеҙ, тигән. Ғәйзулла өсөн дә, үҙебеҙгә лә еңелерәк булыр. Нәфисәбеҙҙең дә өҫтө-башы бөтөн, тамағы туҡ булыр.
- Эйе шул, атаһы. Теге алтын нәсәлниге лә йонсотмаҫҡа йәтеш булыр. Ҡыҙыбыҙҙың да күҙле-башлы булыуы һәйбәт. Аллаға шөкөр, исеме сыҡманы. Тәүфиғен генә бирһен. Мин шуны һорайым аллаһы тәғәләнән.
- Ижәп ҡабул иткәс, кейәү: "Туй үткәреү хаҡын үҙемдең өҫтөмә алам", - тигән, һәйбәт ырыуҙан шул. Ҡөрьәнде сыға яҙған. Үҙе ауылда бит әле, барып-нитеп йөрөһәк тә, - тине Хәйретдин, хыялланып, ҡыҙын ауылда "беренсе кеше" һоратҡанға ғорурлығынан ни эшләргә белмәйенсә. Ошо минутта уның йөрәгендә байға ҡарата булған элекке асыуҙың эҙе лә ҡалмағайны.
Яҙмышы шулай барып бөтөүенә Нәфисә генә шатланманы. Уның бөтә хисе һәм уйы һөйөклө Хисмәтуллаһына ғына ашҡынды. Ҡыҙҙың һылыу йөҙө тағы ла нығыраҡ ағарынды. Эскә батҡан ҡайғылы күҙ төптәре күгәрҙе. Биленә тиклем һалынып торған ҡара сәс үреме һәм ҡара ҡаштары ғына элеккесә ялтырайҙар. Ул Хисмәтулла эргәһенән яңыраҡ ҡына ҡайтҡан Зөлфиә менән ишек алдында ни тураһындалыр шыбырҙашып бик оҙаҡ һөйләшеп ултырҙы. Көн кискә һарҡҡас, йөрәге ярһыуын баҫа алмайынса, Бәлхизә әбейҙең хәлен белеп ҡайтырға әсәһенән рөхсәт һораны.
Фәтхиә иренең ҡыҙына "күҙ-ҡолаҡ" булып торорға ҡушыуына ҡарамаҫтан:
- Ярар, балам, Зөлфиә менән барып ҡайтығыҙ. Ни үҙем дә бушап барғаным юҡ. Бик оҙаҡламағыҙ, ишетегеҙ уны, - тине.
- Әсей, мин бармайым. Аяғым ауырта. Ана, ҡара. - Зөлфиә әсәһенә һыуыҡҡа ярылып ҡанаған аяҡтарын күрһәтте.
- Аяғың себешләй икән шул. Себешен ҡайҙа итербеҙ икән инде, - тине әсә. - Ятыр саҡта аяғыңды йылы һыу менән йыуып, май һөртөрмөн. Апайыңды әҙерәк оҙат та боролоп ҡайтырһың.
- Улайһа, әсей, мин Бәлхизә инәй эргәһендә йоҡлап, иртән ҡайтырмын. Атайым һунарҙан иртәнсәк кенә ҡайта бит.
- Ярар, балам, ярар. Һине иртәнсәк үҙем ҡаршы барып алырмын.

IX
Хисмәтулла эштән ғәҙәттәгегә ҡарағанда иртәрәк ҡайтты. Бүтән саҡта йылмайып, күтәренке күңел менән ҡайта торған егеттең бөгөн күңеле бойоҡ ине. Ул кәртәгә ингәс, байбикәнең керҙәрен ҡоймаға элеп, көмһәнләп йөрөгән әсәһенә ҡарап, оҙаҡ өндәшмәй торҙо ла асыҡ ишек тупһаһына барып ултырҙы. Унан һыулы кейем һәм һабын еҫе аңҡый. Сәйҙеямал әбей һуңғы керен яңылыш ергә төшөрөп ебәрҙе лә тиҙ генә күтәреп алды. Берәйһе күрмәйме икән тип ҡурҡып, тирә-яғына ҡараны. Шунда ғына башын түбән баҫып тупһала ултырған улын күрҙе:
- Ниңә тупһала ултыраһың, балам? Тор. Тупһала ултырған кеше байымай ул.
Хисмәтулла башын күтәрҙе. Уның ҡайғылы һорғолт күҙҙәре ниңәлер һелте көлө төҫөндә күренде.
Әсә лә улының күңеле тыныс булмауын аңланы. Ул иренән ҡомартҡы урынына ҡалған емерек еҙ самауырына һыу һалып, туҙ тоҡандырып, торбаһына төшөрҙө. Самауырҙың ҡолаҡса эргәһенән һыу аҡҡан урынына ҡара ыҫмала йәбештереп ҡуйғайны, өҫкө яғынан тағы ла һыу сыбырлап аға башланы. "Ремонтын" бөткәс, Сәйҙеямал күҙҙәренән йәш сығып сәсәгәнсе самауыр торбаһына өрҙө. Ләкин самауыр ҡайнарға теләмәне.
- Торбаһы ла тишелгәндер, ахырыһы, - тине Хисмәтулла, ауыр көрһөнөп, - ҡайнамаһа, ыҙаланма, әсәй. Әҙерәк икмәк булһа, һыуыҡ һыу менән булһа ла ҡушып ашармын.
- Күнәк төбөндәге ондоң аҡтығын, киләһе ризыҡты быуып ятмаһын тип, ҡырып-сырып баҫтым да ҡуйҙым инде. Хәҙер бешә. - Сәйҙеямал билен ике ҡулы менән тотоп һикәлтәгә барып ултырҙы. Усаҡ эсендәге көлдө йәмкә менән бер яҡ ситкә һыпырҙы. Көл араһынан алған сынаяҡ аҫтындай икмәкте һөрттө. Икмәктең ситенән генә һындырып улына бирҙе. Ҡалған өлөшөн төрөп күнәк эсенә һалғас, егеттең һары балсыҡҡа ҡатҡан күлдәгенә, ыштанына һәм сабатаһына, унан һуң көнгә янған ҡара йөҙөнә ҡарап, йәлләне булһа кәрәк. Күнәк эсенә төрөп һалған икмәгенән әҙерәк һындырып тағы бирҙе. Ләкин, үҙенең нисек кенә ашайһы килеүенә ҡарамаҫтан, нәфсеһен тыйҙы. Ул тамаҡ ялғап, урынынан торғас ҡына, Сәйҙеямал һаҡлыҡ менән һүҙ башланы.
- Балам, әллә берәй нәмә булдымы? Ниңә күңелең бойоҡ?
- Юҡ, әсәй. Бик арып киткәнмендер, ахыры. - Хисмәтулла бер нисә минут һүҙһеҙ ултырҙы. Ыштан балағына тегелгән ямау ҡатынан ике һум аҡса сығарҙы. - Бына, минең ярты ай йыуып һатҡан алтын хаҡы. Һин шуны Хәйретдин бабайҙарға алып барып бир. Берәй һылтауын тап, әтеү алмаҫтар.
- Үҙебеҙ ни эшләрбеҙ һуң, балаҡайым? Һаман яңғыҙ ҙа тормаҫһың. Үҙем дә ҡартайҙым. Күҙле-башлы булыр ваҡыт етә. Әҙләп йыя барыр инең, исмаһам. Ҡалым-маҙарына кәрәк булыр.
- Күҙ күрер әле, әсәй. Үҙебеҙ аллаға шөкөр. Хәйретдин бабайҙарҙың хәле беҙҙекенән хөртөрәк.
- Уныһы шулай инде. Алтын эйәһе лә Ғәйзулланы йә алтынға бай ерҙе таптырта, ти. Хәйретдин ҡоҙа, алтын табам тип, байҙан илле тәңкә аҡса алған, тиме. Хәҙер һүҙендә тормағанға теге ни аҡса таптырта, ти.
- Әсәй, ул дөрөҫ түгел. Исмаһам, һин юҡты һөйләмә. Ҡайҙа ҡуйһын ул аҡсаны. Ул тиклем малы булһа, ас ултырмаҫтар ине ләбаһа!
- Мин ишеткәнемде генә әйтәм, балам, асыуланма. Аҡсаны Зөлфиә артынан биреп ебәрермен. Ул, һин ҡайтҡас, киләм, тигәйне.
Хисмәтулла күҙҙәрен тултырып әсәһенә һораулы ҡараш ташланы.
Улының ғәҙәтен белгән әсә бөтәһен дә аңланы. Шарлап аҡҡан яҙғы йылға кеүек Хисмәтулланың бөтә тәнендә ҡан шашынды. Йөрәге кемделер һағына. Кем һуң, кем? Ниңә улы әсәһенән йәшерә? Бына ниңә ул төн йоҡоларын йоҡламай ыҙа сиккән! Нисек кенә булмаһын, улында мөхәббәт уянған. Тормош ауыр булыуға ҡарамаҫтан, күңел, йөрәк ҙур мөхәббәткә ынтыла. Әсәгә төбәлгән Хисмәтулланың күҙҙәре лә кемделер теләй, йөрәге кемгәлер тартыла...
- Әсәй, Зөлфиә ниңә килгәйне?
- Ниңә килгәнен этем белһен. Ана, йәнә килә ята, үҙенән һора. - Сәсен туҙҙырып, яланаяҡ йүгереп килгән Зөлфиәне күреп, Сәйҙеямал урынынан торҙо. - Мин кипкән керҙе нитәйем әле.