Андроидлар электр сарыклар турында төшләр күрәләрме? - 04

Телевизор гөрелдәде. Күпьеллык тузан белән капланган гаять зур буш йортның баскычыннан төшкәндә, Джон Исидор үзенә бик яхшы таныш Бастер Джрубиның тавышын ишетте, ә ул бары тик шат күңел белән генә килеште. Бастер үзенең киң бөтен системалы аудиториясе белән сөйләште.
— Ха-ха, егетләр! Шакылдата-шакылдата! Ә хәзер иртәгә һава торышының кыскача сводкасын ясарга вакыт. Башта АКШның көнчыгыш яр буйлары. "Мангуст" иярчене хәбәр иткәнчә, явым-төшемнәр көндез аеруча көчле булачак, аннары дәрәҗә кимиячәк. Шуңа күрә, егетләр, әгәр сез төш вакытларында чыгып йөрергә җыенсагыз, бераз көтәргә туры килер. Сүз уңаеннан, көтеп тору турында. Искиткеч хәбәр җиткерү мизгеленә кадәр нибары ун сәгать вакыт калды. Бу минем сюрприз сезгә! Бәлки, сез һәрвакыттагыча дип уйлыйсыздыр...
Исидор фатир ишеген шакылдатуга, телевизор шунда ук тынып калды. Ул тынып кына калмады, Исидора шакылдавыннан коты очып китеп, яшәүдән туктады.
Ләкин Исидор ябык ишек аша тормыш барлыгын сизде. Ул үз-үзен ышандырды - әллә чынлыкта нидер кабул итте, - курку, тавыш чыгармый торган курку, ишек артына яшеренгән курку тойгысы, кемдер, Исидор белән очрашудан качарга тырышып, фатирның иң ерак почмагына керергә тырышкандай, артка чигенә иде.
— Әй, - дип чакырды ул. Мин өске катта яшим. Мин сездә телевизорның ничек эшләвен ишеттем. Әйдәгез, танышыйк, киттекме?
Ул тыңлап торды. Тавышы да, тавышы да, хәрәкәте дә юк.
— Мин сезгә бер кап маргарин китердем, - диде ул.
Ул ишеккә якын ук килде һәм аның тавышы аның калынлыгы аша үтсен өчен тырышты.
— Минем исемем Джон Исидор, мин танылган ветеринар, мистер Ганнибал Слоут өчен эшлим, сез бит аның турында ишеттегез? Мин бик әдәпле кеше, минем эшем бар - мин мистер Слоутта фургон йөртәм. Ишек ачылып китте, һәм ул эчке яктан кызның күзенә чалынмаска тырышкан шәүләсен күрде, шул ук вакытта ишеккә терәк артындагы кебек тотынып.
Курку аңа авыру кеше кыяфәтен биргән. Ул үзен кемдер сындырган, ә аннары ничек тә булса сукырайган кебек күренде.
Аның зур күзләре Исидорга хәрәкәтсез карап тора, ә иреннәре ничектер елмаю сымаграк бер төс белән елмаерга тырыша иде.
Кинәт, ни булганын аңлап, ул сорады:
— Сез бу йортта башка беркем дә юк дип уйладыгызмы? Сез аны буш дип уйладыгызмы?
Кыз, башын селкеп, пышылдап кына әйтте:
— Әйе.
— Ләкин күршеләрнең булуы күңелле, - диде Исидор. Сез килеп чыкканчы, минем күршеләрем булмады. Бу һич тә күңелле түгел, ходай шаһит!
— Димәк, сез монда үзегез генә тордыгыз?
Хәзер кыз кыюсызрак булып күренә иде.
Тәне турайды, һәм ул, аларны төзәтә-төзәтә, учы белән чәченнән сыйпады. Шуннан соң ул кызның бәләкәй генә булса да, чибәр гәүдәсен күрде, ә күзләре кара керфекләре белән тулган иде. Көтмәгәндә шакылдаткан тавыш белән ул бары тик пижамлы чалбар кигән генә, шуннан бүтән бернәрсә дә юк иде.
Кыз турыннан карап торганда, ул бүлмәдә тәртипсезлек булганын күрде. Эчтәлеге идәнгә төшеп калган ачык чемоданнар тузанлы һәм чүпләнмәгән. Аның әле генә килеп чыкканлыгы күренеп тора иде.
— Мин монда үзем генә, - диде Исидор, - сезгә комачауламам. Ул үзен төшенкелеккә бирелеп хис итте.
Аның кәнәфиендә сугышка кадәрге заманнарның яхшылыгы турында искә төшерү кабул ителмәгән. Кыз, гомумән, ни өчен маргарин китергәнен аңламаган, яки, гомумән, аның кулында нидер тотканын да сизмәгән. Ул әкренләп тарала барган курку даирәләрендә каушап һәм хәлсезләнеп тыпырчына кебек тоелды.
— Бастер карт,- дип сорады Джон,- ул сезгә ошыймы? Ул кызның позасында сизелә торган киеренкелекне бетерергә тырышты. - Мин аның тапшыруын һәр иртәне һәм кичен эштән кайтканда карап торам. Ашаганчы карыйм, аннары кич буе йокларга ятканчы. Минем телевизор ватылганчы шулай булды.
— Кем... - дип сөйли кыз.
Ул, ачуланган кебек, иреннәрен тешләде.
— Бастер Джруби, - дип аңлатты ул. - Кызның Җирдәге иң бөек комикны беркайчан да ишетмәве аңа сәер тоелды. - Ә сез каян килдегез? - дип сорады ул кызыксынып.
— Нинди аерма? Ул тиз генә аңа карап алды һәм шунда ук аның куркуын киметкән бер нәрсә күрде. Ул сизелерлек кимеде. - Сезнең җәмгыятькә мин бик шат булырмын, ләкин соңрак. Мин бераз ияләшергә тиеш монда. Хәзер бу хакта сүз дә була алмый.
— Ни өчен?
Ул аптырады. Бу кыз аны аптырашта калдырды. «Бәлки, - дип уйлады ул, - мин бик озак ялгызлыкта яшим. Мин үзгәрдем һәм хәзер инде башкалар кебек түгел". Бу фикер аның төшенкелеген тагын да көчәйтә төште.
— Мин сезгә әйберләрне ачарга ярдәм итә алыр идем, - дип тәкъдим итте ул. Ишекне аның борыны алдында яптылар диярлек. - Җиһаз да.
— Минем җиһазларым юк. Болар барысы да... Ул бүлмәгә күрсәтте. Алар монда иде инде.
— Алар сезгә килмиләр,- диде Джон.
Ул шунда ук мебельнең бернәрсәгә дә яраклы булмавын билгеләде. Урындыклар, келәм, өстәлләр - барысы да череп бетте һәм деспотизм белән ташландык әйберләрне туганнар каберенә чумды. Бу фатирда беркем дә күп еллар яшәмәде, һәм ул хәрабәгә әйләнде. Ул кызның мондый шартларда ничек яшәргә җыенуын күз алдына да китерми иде.
— Тыңлагыз, - диде ул чын күңелдән, - әгәр без бөтен йортны тентесәк, бәлки, яхшырак берәр нәрсә табарбыз. Бер фатирда лампа, икенчесендә - өстәл, һәм башкалар.
— Мин шулай итәрмен, - диде кыз. - Үзем. Рәхмәт.
— Сез бу буш фатирлар буйлап үзегез генә барасызмы? Ул ышана алмады.
— Ә нигә алай булмасын?
Ул нәрсәдер әйтте.
— Мин бервакыт сынап карадым, ә хәзер шундук үз бүлмәмә кайтырга һәм бу йортны искә төшермәскә тырышам. Йөзләрчә буш фатир, һәм анда яшәүчеләрдән калган әйберләр күп әле. Үлүчеләр үзләре белән берни дә ала алмадылар, ә эмигриацияләнүчеләр берни дә алырга теләмәделәр. Бөтен бина, минем фатирдан башка, төшенкелеккә килде.
— Ничек? - аңламады ул.
— Ну, мин моны шулай атыйм. Чүп-чар, иске конвертлар яки шырпы тартмалары кебек файдасыз әйберләр, чәйнәү резинкасы, иске газеталар... Якын-тирәдә кешеләр булмаганда, чүп-чар үрчи, үз-үзен үрчетә башлый. Әгәр дә сез йокларга ятсагыз, бүлмәдә беркадәр микъдарда чүп-чар калдырсагыз, иртәгесен аның саны ике тапкырга арта. Ул артканнан-арта бара.
— Мин аңлыйм, - диде кыз.
Кыз, аның сүзләренә ышанасыңмы, юкмы икәнен белмичә, аңа кыюсыз гына карап торды. Ул аның чынлап әйтәме, шаяртамы икәнен белми иде.
— Чүп-чар алганның беренче законы бар, - диде Исидор. – Чүп чисталыкны этеп чыгара. Күптән беркем дә яшәмәгән фатирларда чүп-чар белән сугышырлык кеше юк.
— Һәм ул җиңде, - дип тәмамлады аның өчен кыз. Хәзер аңлыйм инде.
— Бу сезнең бүлмә, - диде ул, - сез сайлаган фатир артык чүп-чардан ясалган, анда яшәргә мөмкин булсын өчен. Ләкин без чүп-чар ташу факторын киметә алабыз, әгәр башка фатирларда әйберләр эзләсәк... Ләкин... Ул сөйләвеннән туктады.
— Ләкин?..
— Ләкин без беркайчан да җиңә алмаячакбыз, - диде Джон Исидор.
— Ни өчен?
Кыз, ишекне ябып, коридорга чыкты. Ул, кулларын кушырып, кечкенә күкрәкләрен каплады да, бөтен кыяфәте белән аңларга теләгәндәй, Исидор каршында басып тора бирде. Яки шулай тоелса да.
Һәрхәлдә, ул тыңлый белә иде.
— Чүпне берәү дә беркайчан да җиңмәячәк, - диде ул. - Уңыш вакытлы һәм локаль генә булырга мөмкин, ниндидер аерым урында, минем фатир кебек. Мин чүп басымы һәм чисталык арасында тотрыклы тигезлек барлыкка китерә алдым. Әмма ахыр чиктә мин я үләм, я китәм, һәм чүп үзенекен алачак. Бу канун универсаль һәм бөтен Галәмдә гамәлдә. Безнең бөтен Галәм тулы чүп-чар хәленә таба хәрәкәт итә - Вилбур Мәрхәмәтчене һәм аның югарыга юлын, әлбәттә, санамыйча.
Кыз аптырап аңа карады.
— Мин багланышлар күрмим.
— Ләкин кызгану мәгънәсе шунда да инде. Ул аптырап калды. Сез борчылуда катнашмыйсызмы һәм сездә эмпатия генераторы юкмы?
Ул, паузадан соң, сакланып кына:
— Мин аны үзем белән алмадым. Мин монда буш аппарат бар дип уйлаган идем.
— Ләкин бит генератор, - диде ул дулкынланып, - бу иң кирәкле әйбер, ул һәркемдә булырга тиеш! Бу сезнең тәнегезнең дәвамы, бу сез башка кешеләр хис-кичерешләре белән очраша торган ысул, - һәм ялгызлык туктатыла. Сез моны үзегез дә беләсез, моны бит барысына да билгеле. Мәрхәмәтчеләр хәтта минем кебек үк мөмкинлек бирә... - Ул сөйләвеннән туктады, ләкин соң иде инде, ул бер сүз дә әйтмәде, һәм кызның кызарынуыннан ул аның аңлаганын аңлады. Мин бу камырны уздым диярлек, - диде ул калтыранган тавыш белән. - Акыллы сәләтләргә тест. Мин - уртача специал, бүтәннәр кебек түгел, ләкин бу Мәрхәмәтче өчен мөһим түгел...
— Миңа килгәндә, - диде кыз, - мин моны мәрхәмәтчеләрнең төп кимчелеге дип саныйм.
Ул бары тик үзенең мөнәсәбәтләре фактын гына раслады. Үзенең юләрләргә мөнәсәбәте факты.
— Мин үз бүлмәмә керәм, - диде ул.
Ул, җылы белән йомшартылган маргарин пачкасын кысып, баскычтан китте.
Кыз аның артыннан карап калды, чырае үзгәреп китте. Ул чакырды:
— Туктагыз!
— Нигә? - дип сорады ул.
— Сез миңа кирәк. Башка фатирларда җиһазлар табарга кирәк. Сез үзегез әйттегез бит.
Ул горур гына аның янына килде. Тәннең ялангач өске өлеше хәтта артык май граммасы да булмау турында сөйли.
— Сез гадәттә эштән нинди вакытта кайтасыз? Сез миңа ярдәм итә алыр идегез.
— Әгәр дә мин кайбер азык-төлекне китерсәм, сез икегезгә кичке ашны әзерли алмас идегезме? - дип сорады ул.
— Юк. Минем эшем артык күп.
Кыз, аны аңларга тырышмыйча да, аның тәкъдименә кул селтәде. Хәзер, курку бетүгә, Исидор кызның үз-үзен тотышында ниндидер сәер, сәер бер нәрсә - тереклек итүче планеталар арасындагы бушлыкны тутырган вакуумның сулышы кебек салкын бер төс чыкканын күрде. Эш аның нәрсә эшләвендә һәм сөйләвендә генә түгел, ә аның эшләМӘвендә һәм әйтМӘвендә.
— Башка вакытта, - диде ул.
Ул үз фатирына китте.
— Минем исемемне онытмагансыз бит? - дип сорады Исидор. - Джон Исидор. Мин эшлим...
— Сез миңа кайда эшләвегезне әйткән идегез инде.
Ул бер генә минутка ишек төбендә туктап, аны ачты да өстәп куйды:
— Миңа калса, сезнең күз алдыгызда гына булган ниндидер акылга сыймаслык типта Ганнибал Слоут бар. Минем исемем... - Ул аңа салкын караш ташлады. - Рейчел Розен. Розен Ассоциациясеннән? - дип сорады ул. - Системада гуманоид роботларның иң зур җитештерүчесе?
Аның йөзенә кинәт кенә сәер төс чыкты.
— Юк, - диде ул. - Мин бу компания турында бернәрсә дә белмим. Бу сезнең тагын бер акылга сыймаслык хыялыгыз, аңларга кирәк. Джон Исидор һәм аның шәхси эмпатия генераторы. Бичара мистер Исидор.
— Ләкин, сезнең исемегезгә караганда...
— Минем исемем, - диде кыз. - Прис Страттон. Минем бу исемем ирем, шул исемдән генә файдалануыгызны үтенәм. Мине Прис дип атый аласыз. - Ул бераз уйлап торды. - Юк, миңа миссис Страттон буларак мөрәҗәгать итсәгез яхшырак булыр, чөнки без бер-беребезне белмибез диярлек. Һәрхәлдә, мин сезне белмим.
Аның артыннан ишек ябылды, һәм Исидор ярым караңгылыкка чумган тузанлы коридорда берүзе калды.
Җиде
«Әйе, менә шундый хәлләр, - дип уйлады Джон Р. Исидор, кулындагы маргарин пачкасын учында кысып. - Ихтимал, ул аны Прис дип атарга да рөхсәт итәр, һәм, бәлки, мин кичке ашка алып килгән яшелчә консервлары банкасын таба алырмын. Хәер, ул әзерли белми булса кирәк. Ярар, мин аңа күрсәтермен. Мин икебезне дә кичке ашка әзерлим һәм ашарга пешерергә кирәк дип күрсәтермен. Әйе, әгәр мин аны өйрәтсәм, ул, мөгаен, теләр. Күпчелек хатын-кызлар, хәтта яшьләр дә, әзерләргә яраталар. Бу табигый инстинкт ".
Караңгы баскычтан менгәч, ул үз фатирына кайтты.
«Ул ниндидер контактлы түгел, - дип уйлады ул, ак эшче униформасына киенеп. - Миңа ашыгырга туры килсә дә, эшкә соңга калам, мистер Слоут ачуланыр. Шуннан нәрсә? Ул, мәсәлән, Бастер Джруби турында берни дә ишетмәгән, ә моның булуы мөмкин түгел. Бастер - иң мөһим шәхес, бәлки, Вилбур Мәрхәмәтчедан кала, әмма бит Мәрхәмәтче тере кеше түгел, ул йолдызлардан ачыктан-ачык супертипик шәхес, космик шаблон буенча безнең цивилизациягә салынган. һәрхәлдә шулай диләр. Мистер Слоут шулай дип саный, ә инде ул нәрсә әйткәнен белә. Ләкин шунысы гаҗәп, кыз үзенең исемен әйтмичә булдыра алмый. Бәлки, аңа ярдәм кирәк. Мин аңа ярдәм итә аламмы? Специал, юләр, мин монда нәрсә аңлыйм? Өйләнергә хакым юк, эмиграциягә хакым юк, радиоактив тузан ахыр чиктә мине бетерәчәк. Миңа аның тәкъдиме юк ". Юлга чыгып китәргә әзер булып киенгән кеше, фатирдан чыгып, аэрокар күренешен күреп торган түбәгә менде.
Бер сәгатьтән соң ул хезмәт аэрофургоны руле артында утыра, бу көнне беренче сынган хайванны кабул итә. Бу юлы ул электромәче иде. Хайван фургон койрыгындагы пластик кәрзиндә ята һәм авыр сулый иде.
«Әйе, - диде Исидор үз алдына, - аны чын дип кабул итәргә була». Ул "Ван-Нессның ветеринария шифаханәсенә" - кычкырып аталган, ә чынлыкта ялган хайваннарны ремонтлау өлкәсендә кырыс көндәшлек шартларында очларын чак кына очка ялгап барган карлик оешмасы шифаханәсенә таба юнәлгән.
Мәче авыр сулап куйды.
«Ай аллам, - дип уйлады Исидор,- чыннан да үлә дигән тәэсир калды. Мөгаен, ун еллык зарядлы батареяны күмеп куйгандыр, - һәм барлык контурларны, бер-бер артлы янып бетерәләр. Солидлы ремонт. Дәвалау остасына шактый тирләргә туры киләчәк. Мин хуҗага ремонт өчен бәяне атамадым, егет миңа мәчене төртте дә, җитешсезлекләр төнлә башланды, диде, ә аннары каядыр очты, ахрысы, эшкә ашыкты. Һәрхәлдә, сүз шактый көтелмәгәндә өзелде - хуҗасы кинәт, аэрокар заказына ясалган өр-яңа киемнән, гөрселдәп күккә таба чапты. Яңа клиент".
Исидор мәчеге әйтте:
— Мастерскойга барып җитә аласыңмы?
Мәче тынып тормады.
— Ярар, мин сине яңадан корып карармын,- диде Исидор. Ул фургонны якындагы ирекле түбәгә утыртты һәм, моторын да сүндермичә, кабинаның койрык өлешенә үтеп керде, анда ак комбинезон һәм фургонда исеме белән бергә чын ветеринарның чын ветеринар пикапта бөтен тәэсирен тудырган хайваннарны йөртү өчен пластик саклагыч кәрзин ачты.
Бөтенләй табигый кыяфәттә төзелгән электр механизмы соры тире, бульал һәм гырылдап тора. Аның видеолинзалары пыялаланды, металл теш казналары нык кысылды. Исидорны һәрвакыт хәйран калдырганы шул: ялган хайваннарга салынган авыру контурлары. Исидора тезләрендә яткан механизм төп компонентларның берсе сафтан чыккан чакта бөтен корылма ватылып кына калмый, бәлки табигый авырып киткән хайванның кыяфәтен ала иде. «Хәтта мин дә ялгыша алган булыр идем», - дип уйлады Исидор, шул арада корсагының мех япмасыннан шаркылдап, контроль панеленең капкачын эзләп - электр хайваннарында бик кечкенә булган - батареяларны ашыгыч рәвештә яңадан зарядка ясау өчен разъем булган. Ул аны берничек тә эзләп таба алмый, һәм аның вакыты булмый - механизм гамәлдә булмый диярлек. "Әгәр эш чыннан да кыска ялганышта булса, - дип карар итте ул, - туклануны бөтенләй сүндерергә тырышырга кирәк. Ул вакытта механизмга зур зыян китермәячәк, ә аннары Милт остаханәсендә яңадан батарея тоташтырачак ".
Ул бармагы белән умыртка баганасына йөгерде. Үткәргечләр кайдадыр монда булырга тиеш иде. Чертовски нәзек эш - имитация башкарылган иде. Иң якын һәм җентекләп тикшергәндә дә, озату сизелмәде. Күрәсең, Вилбрайт һәм Карпентер җитештерү - алар кыйбатрак һәм камилрәк модельләр чыгара.
Ул биреште. Мәче бөтенләй эшләми башлады. Күрәсең, сәбәп чыннан да йомылуда булса кирәк - энергия запасы тулысынча кимеде. «Чигенү арзанга төшмәс, - дип уйлады Исидор. Хуҗаның өч еллык профилактик тикшерү ясамавы күренеп тора. Нишлисең, бу аңа сабак булып хезмәт итәчәк, кайгылы булса да, кирәкле булыр".
Ул яңадан машина йөртү кәнәфисына утырды, рычагларны «өскә» күчерде һәм, мастерскойга таба юлны яңартып, һавага күтәрде.
Һәрхәлдә, хәзер аңа ватылган механизмның ыңгырашуын ишетергә туры килмәде.
Ул тынычлана ала иде. «Кызык, - дип уйлады ул, - гәрчә мин моның ялган зат кына икәнен акылым белән белсәм дә, эчемдә барыбер нәрсәдер кысыла. Әгәр дә мин башка эш таба алсам, акыл сәләтенә тест бирмәгән булсам, аның барлык мораль чыгымнары белән мондый шөгыльгә төшмәс идем. Икенче яктан, ялган хайваннарның синтетик газаплары Милта Вороговны яки безнең шеф Ганнибал Слоутны һич тә дулкынландырмый. Шуңа күрә эш миндә түгел, күрәсең. Шәхес минем белән ничек килеп чыкканын, ул кабер дөньясына чумганда, специаллар дөньясы, боларның барысы да психикада чагыла булса кирәк. Бу очракта гомумән, бу фикерне калдырырга һәм аны артык тирәнгә үстермәскә кирәк.
Исидорның акыл сәләте кайчандыр булган хәл белән контрастта аның алдына килеп баскан мондый чакларда бигрәк тә җәберләүчән булалар.
Көннән-көн ул тагын бераз тормыш энергиясен югалта - ул һәм Җирдәге меңләгән башка специаллар әкренләп тере чүп-чарга әверелә баралар. Ялгызлыкны ничектер бөлдерү өчен, ул радио клавишын шартлатты һәм Бастер Джруби радиотамашасына әзерләнде, бу, телевизион версия кебек, тәүлегенә егерме өч өзлексез җылы сәгать дәвам итте. Өстәмә сәгать көндезге программаны дини тәмамлауга бирелде. Аннары ун минутлык тәнәфес барды - һәм барысы да башта.
— Сине яңадан монда күрүемә шатмын, - диде Бастер Джруби. Шулай итеп, Аманда, соңгы тапкыр кунакта булып кайтканнан бирле ике көн үтте инде. Яңа лента өстендә эшлисеңме, кадерлем?
— Әйе, мин тасманы әле кичә үк башларга җыенган идем, тик алар гына без җидедә башлыйбыз дип әйттеләр...
— Иртәнге җидедә? - диде Джруби.
— Әйе, нәкъ иртәнге җидедә!
Аманда Вернер, Бастерның көлүе шикелле үк, үзенең атаклы ясалма көлүе белән көлеп җибәрде. Аманда Вернер һәм ниндидер чит илләрдән, билгесез дәрәҗәдә идентификацияләнгән илләрдән зур ат төякләре булган берничә гүзәл леди плюс берничә буколик юморист Бастер Джруби күзаллауларында кунакларның стандарт җыелмасын тәшкил итте. Аманд кебек хатын-кызлар беркайчан да фильмнарда төшмәде, хәтта театр тамашаларында да күренмәде. Алар бары тик Бастер катнашында, аның өзлексез шоуында гына яшәгән, телеэкраннарда пәйда булган, Исидор үзе турында билгеләп үткәнчә, атнага җитмеш сәгать.
Бастер ничек итеп үзенең барлык теле- һәм радиошоуларын язарга вакыт тапты? Бу уй Исидорны аптырашта калдырды. Ничек итеп Аманд аның кунакларында ай саен, ел саен, ел саен диярлек була ала? Алар сәгатьләр буе тәнәфессез ничек сөйләшә алалар? Алар беркайчан да кабатланмадылар, һәрхәлдә, Исидорның ни дәрәҗәдә тәгаен әйтә алуын. Аларның репликалары һәрвакыт үткен, яңа иде һәм алдан ятланган булып күренмиләр иде. Аманданың чәчләре ялтырый, күзләре ялтырый, тешләре ялтырый. Ул беркайчан да җавап биреп озак тормады, беркайчан да арыган булып күренмәде, очсыз-кырыйсыз шаяртулар чылбырына җиңел генә җавап бирде, Бастер Джрубиның шаяртулары һәм искәрмәләре бар иде. Бастер Джруби шоуы иярчен челтәре буйлап Җирнең бөтен территориясенә тапшырыла торган теле- һәм радиодулкыннарда барлык планеталарда колонияләрдә эмигрантларга да чагыла.
Проксима Центавр юнәлешендә эксперименталь тапшыру омтылышы ясалды, әгәр колонизация мондый ерак төбәккә уңышлы таралса. Әгәр дә "Саландер-3" үз максатына ирешсә, сәяхәтчеләр анда аларны инде Бастер Джруби көтүен табарлар иде.
Ләкин Бастерда кайбер нәрсәләр Исидорның ачуын китергән - бер генә нәрсә. Бик нечкә, бөтенләй диярлек сиздермичә генә, Бастер эмпатия генераторларыннан файдаланучылардан көлә иде. Ул моны очраклы гына түгел, даими эшләде. Дөресен әйткәндә, ул хәзер дә моның белән мәшгуль иде.
— Камешкаларны миңа ыргытмыйлар, - диде ул Аманда Вернер. Әгәр дә мин тау итәге буйлап өскә менсәм, һичшиксез, үзем белән бер-ике шешә сыра алачакмын - "Будвайзер" барыннан да яхшырак.
Тамашачылар көлеп җибәрделәр, Исидор алкышлар тавышын ишетте.
— Шуннан соң мин сезгә, ниһаять, зур хәбәремне әйтермен. Бу хәзерге моменттан нәкъ ун сәгатьтән соң булачак!
— Мин дә, кадерлем, - диде Аманда, сулу алып. - Алар сиңа ташлар ыргыта башлагач, мин сине каплармын!
Аудитория тагын сокланып ырылдады, һәм Джон Исидор аның җилкәсе һәм муены хәлсез ачудан яшьләнгәнен тойды.
Ни өчен Бастер даими рәвештә Мәрхәмәтчене чәнчи? Башка берәү дә моны эшләми кебек. Хәтта БМО да аңа уңай карый. Америкада һәм көнчыгыш ярымшарларында гадел хөкем органнары ачыктан-ачык кызгану стрессларны киметүгә ярдәм итә, кешене яхшырак хис итә, дип белдерделәр. Моны БМО Генераль секретаре Титус Корнинг әйтте һәм моны берничә тапкыр кабатлады. Исидор, мөгаен, Бастер Вилбур-Мәрхәмәтчеге көнләшәдер, дип фаразлады, чөнки алар берникадәр мәгънәдә көндәшләр булып торалар. Ләкин нигә аларга көндәшлек итәргә?
«Безнең аңыбызга йогынты ясар өчен,- дип уйлады Исидор. - Алар күңелләребезгә тәэсир итү һәм контрольлек итү өлкәләре өчен көрәшәләр. Бер яктан - эмпатия генераторлары, икенче яктан - Бастер Джруби үзенең кешнәве һәм импровизацияләнгән кискенлеге белән. Бу хакта Ганнибал Слоутка әйтергә һәм аның бу хакта ни уйлавын сорарга кирәк булачак. Ул инде тәгаен белергә тиеш".
Ул фургонны Ван-Несс шифаханәсе түбәсендә туктатты да, хәрәкәтсез калган электр мәче белән пластик кәрзин алып, тиз генә Ганнибал Слоут кабинетына төште. Мистер Слоут укыган битеннән күзен алды, һәм аның җыерчыклы соры йөзе бозылды. Ганнибал Слоут эмиграция өчен артык карт булган, һәм махсус иал булмаса да, Җирдә калган көннәрне үткәрергә дучар ителгән. Шушы еллар эчендә радиоактив тузан, ачы күгәрек кебек, бик нык тәэсир итте. Хәер, аның йөз чалымнары да, фикер дә ничектер соры төс алды. Аның аяклары спицаларга әверелде, йөреше ышанычсыз булды, һәм ул дөньяга чын мәгънәсендә тузан белән капланган пыяла аша карады. Ниндидер сәбәп аркасында Ганнибал Слоут беркайчан да үз очколарының пыяласын сөртмәгән, әйтерсең, бирелеп һәм тузанны котылгысыз явызлык итеп кабул иткән.
Ул инде күп еллар буе аны әкренләп күмеп китте, һәм аның күз карашы гүя томанланды. Берникадәр вакыттан соң тузан аны аны да, башка багланышларны да, кош тавышын гына калдырып, дөньядан мәхрүм итәр, аннары ул да тынып калыр кебек иде.
— Нәрсә бар анда? - дип сорады мистер Слоут.
— Мәче. Аның туклану системасында ялганышы бар. Исидор коталы кәрзинне кәгазьләр, бланклар, документлар һәм брошюралар белән тулган шеф өстәленә куйды.
— Нигә алып кайттың аны? - дип канәгатьсез төстә сорады мистер Слоут. Аны түбәнгә, мастерскойга, Милт янына алып бар.
Шуңа да карамастан, ул, уйга калып, капкачын ачты һәм бозылган хайванны тартып чыгарды. Ул үзе кайчандыр хайваннарны ремонтлау буенча яхшы мастер булган.
— Минемчә, - диде Исидор, - Бастер белән Мәрхәмәтче безнең баш миебезне власть өчен көрәшәләр.
— Әгәр шулай булса, - дип дәвам итте аның фикерен Слоут, - Бастер җиңә.
— Ул хәзерге вакытта җиңә, - дип бирешмәде Исидор, - ләкин ахыр чиктә барыбер оттырачак.
Башын күтәреп карады.
— Ни өчен?
— Чөнки Вилбур Мәрхәмәтче акрынлап яңара. Ул мәңгелекле. Аны калкулык түбәсеннән төшерәләр, ләкин барыбер ул кабер дөньясыннан калкып чыга һәм өскә күтәрелә. Ул мәңгелекле, ә аның белән бергә безе мәңгелекле.
Исидорның әнә шулай сөйләнүе бик күңелле булды. Гадәттә, мистер Слоут барында ул бик уңайсызлана иде.
— Бастер да, Мәрхәмәтче кебек үк, үлемсез. Алар арасында бернинди аерма юк.
— Ничек инде ул? Ул гади кеше бит?
— Белмим, ләкин бу нәкъ шулай. Әлбәттә, бу хакта кагылмыйлар.
— Димәк, шуңа күрә Бастерга көн саен кырык алты сәгать тапшыру яздыра ала?
— Дөрес, - диде Слоут.
— Ә Аманда Вернер һәм башкалар?
— Алар да үлемсез.
— Кем соң алар - башка системадан тормышның иң югары формасы?
— Мин әлегә моны ачыклый алмадым, - дип җавап бирде мистер Слоут. Ул күзлеген тузанлы линзалар белән төшерде дә, коралланмаган күзләре белән, ярым ачылган мәче авызына карый башлады.
— Вилбур турындагы кебек үк, - диде ул.
Ул, бер минутлык озынлык белән сквернословие ташкынын борып, сүгенеп куйды. Ихтимал, Исидорга нәкъ шулай тоелды.
— Бу мәче - ялган мәче түгел, - диде ниһаять, мистер Слоут. Кайчан да булса булыр дип беләм. Ул бары тик үлгән.
Ул мәченең мәетенә карады да яңадан сүгенеп куйды.
Ишектә, аксыл чәчле, ләкин соры тәнле, гади алъяпкычлы зәңгәр җилкәнле Милт Ворогов пәйда булды.
— Нәрсә бар? - дип сорады ул.
Ул якынрак килде.
— Бу акылсызлык, - диде Слоут, - мәчене алып кайттым.
Ул беренче тапкыр Исидора адресына шулай дип әйтте.
— Әгәр ул исән булса, - диде Милт, - без аны чын ветеринарга җибәрә алыр идек. Кызык, күпмегә төште икән ул? Кемнең дә булса үзе белән Сидни каталогы бармы?
— Ләкин безнең иминиятләштерүебез мондый очракның ихтималын исәпкә ала бит? - дип сорады Исидор.
Аның аяклары хәлсезләнде, ул бүлмәдәге барлык предметларның да кап-кара-чия төсенә керә башлавын сизде.
— Әйе, әлбәттә, - диде мистер Слоут. - Бу мәчене кызганам мин. Тагын бер җан иясе. Әллә син аны ялганнан аера алмадыңмы, ә, Исидор? Син нәрсә, аерманы сизмисеңме?
— Мин аны бик яхшы модель дип уйлаган идем, - диде Исидор, - ул... ничек... тере. Мин уйладым...
— Минемчә, Исидор аерманы сизә алмас иде,- диде Милт йомшак кына. Аның өчен алар барысы да тере, хәтта электрик та. Ул аны коткарырга тырышкандыр, мөгаен. Милт Исидорга таба борылды. Син батареяны яңадан корырга яки ялганны табарга теләдеңме?
— Әйе, - диде Исидор.
— Мәчене барыбер коткарып булмас иде, - диде Милт. Бер дә гаепсез түгел, Ган. Киресенчә, ул хаклы. Бу яңа электр хайваннары алар булган барлык авырулар имитаторларына охшаган. Ә чын хайваннар чыннан да үлә. Бу аларның хуҗалары барган куркыныч. Без моңа күнекмәгән, чөнки модельләр белән генә эш итәбез.
— Тагын бер чын хайван, - дип кабатлады Слоут.
— Мәрхәмәтче әйтмешли, бөтен җан иясе кире кайта,- диде Исидор. Бу йомык цикл, һәм хайваннар өчен дә. Ягъни без алар белән бергә менәбез, аннары үләбез, һәм...
— Мәче хуҗасына бу әйтә, - диде мистер Слоут.
Исидор аңлап җиткермәде:
— Мин аңа шалтыратырга тиешме? Ләкин сез моны һәрвакыт үзегез эшләдегез...
Видеофон буенча шалтырату аның фобиясе иде, һәм Исидор өчен таныш булмаган кешене чакыру мөмкин түгел диярлек иде.
Мистер Слоут моны белә иде.
— Көчләмә аны, - диде Милт. Үзем шалтыратырмын. Ул трубкага кулын сузды. Нинди номер?
— Хәзер ул кайдадыр монда,- диде Исидор, кесәләрен актарып.
— Мин бу недоумокны шалтыратуымны телим, - диде Ганнибал Слоут.
— Мин видеофон буенча шалтырата алмыйм, - диде Исидор. Ул йөрәгенең ничек тибүен тойды. - Мин шундый пычрак, бөкре, тешләрем тишекле, радиациядән үлеп бетәчәкмен. Мин үземне һаман да начаррак һәм начаррак хис итәм.
Милт елмаеп куйды.
— Әгәр мин шулай уйласам, шулай ук видеофон белән файдаланмас идем. Я, Исидор, ашык. Әгәр син миңа хуҗаның телефонын бирмәсәң, мин аңа шалтырата һәм аның белән үзеңә сөйләшергә туры киләчәк. Ул, рухланып китеп, Исидорга учы белән кулын сузды.
— Шалтырату акылсызлык булыр, - дип кырт кисте Слоут, яки мин аны бәреп чыгарырмын.
Ул Исидорга да, Милтка да карамады. Аның карашы алга төбәлгән иде.
— Ярар, ташла, - диде Милт.
— Мине акылсызлык дип атаганны яратмыйм мин,- диде Исидор. Тузан сезгә дә тәэсир итә, тик минеке шикелле баш миенә түгел, бәлки тагын нәрсәгәдер.
«Ышанам, номер җыя алмам», - дип уйлады ул.
Кинәт ул мәченең хуҗасы эшкә киткәнен исенә төшерде.
— Мин карап карый алам бугай, - диде ул һәм кесәсеннән мәче хуҗасының видеофон номеры булган бирканы чыгарды.
— Күрәсеңме? - диде Слоут, Милтка мөрәҗәгать итеп. - Әгәр кыссаң, ул мөмкин икән.
Исидор, видеофон янына утырып, номерын алды.
— Әһә,- диде Милт. Ләкин аны көчләп торуның кирәге юк иде. Һәм ул хаклы - тузан сиңа да бик нык тәэсир итте. Син инде бернәрсәне дә күрмисең диярлек, ә тиздән ишетмәссең дә.
— Сиңа да килеп җитте ул, Ворогов. Тирең эт сихерчесе төсендә, - диде Слоут.
Экранда сагаеп калган чырайлы хатын-кызларның гади, Европа йөзе барлыкка килде. Аның чәчләре тыгыз төенгә төренгән иде.
— Шулаймы? - диде ул.
— Миссис Пильзен? - дип сорады Исидор.
Ул коты очып китте. Әлбәттә, ул хуҗасының, әлбәттә, өйдә булган хатыны булырга мөмкин, дип уйламады.
— Минем сезнең белән сезнең турыда сөйләшәсем килә... Ул, сүзеннән туктап, ияген ышкып алды. Сезнең мәчегез турында.
— Әйе, сез Горацияне алдыгыз. Бу чыннан да үпкә ялкынсынуы идеме? Мистер Пильзен моны шулай диде.
— Сезнең мәчегез үлде.
— Ай аллам, юк!
— Без аны алмаштырабыз,- диде Исидор. - Бездә бу очракка иминиятләштерү бар. Ул мистер Слоутага күз төшереп алды. Тегесе каршы килмәде бугай. Безнең фирманың хуҗасы, мистер Ганнибал Слоут... Ул тотлыгып калды.
— Юк, - дип Слоут аның сүзен бүлдерде, - без чек язарбыз. Сидни каталогы буенча бәя.
— ...Үлгән кешегә алмашка ул шәхсән үзе сайлап алыр, - дигән тавыш ишетте Исидор. Үзе өчен түзеп булмаслык әңгәмә башлап, хәзер инде ул туктый алмады. Ворогов белән Слоут аптырап аңа карадылар. Без сезнең аерым теләкләрегезне белергә теләр идек: төс, идән, төрле-төрле күренешләр - фарсы, абиссинский, сиам...
— Гораций үлде, - дип кабатлады миссис Пильзен.
— Аны үпкә ялкынсынуы харап итте. Ул госпитальгә барганда үлгән. Безнең өлкән терапевт-ветеринар мистер Ганнибал Слоут бу очракта аны коткарып кала алмаган булыр иде, дигән билгеле бер фикер белдерде. Ләкин без аны алыштыра алуыбыз яхшы түгелмени? Мин хаклы түгелме?
Миссис Пильзен күзләрендә яшь бөртекләре күренде, әйтте:
— Гораций кебек башка мәче юк инде. Ул песи баласы булганда ук, безгә нәрсәдер сорагандай карарга ярата иде. Без аның безгә нәрсә әйтергә теләгәнен беркайчан да аңлый алмадык. Хәзер ул җавапны беләдер инде. Ул елап җибәрде. Без дә, мөгаен, кайчан да булса җавап алырбыз...
Исидорга илһам иңде.
— Ә мәчегезнең төгәл электрокопиясе турында сез нәрсә әйтер идегез? Без сезне Уилрайт һәм Карпентер фирмасының искитмәле моделе белән тәэмин итә алыр идек, ул хәтта вак детальләрдә дә оригиналга туры килер идеме?
— О, бу коточкыч! - дип каршы төште миссис Пильзен. Сез нәрсә турында сөйлисез? Ходаем, тик минем иремә тәкъдим итмәгез, ул акылдан язар! Ул Горацияне башка берәүне дә яраткан, һәм аның балачактан ук мәчеләр булган.
Милт, Исидора трубкасын алып:
— Без Сидни каталогы буенча чек яза алабыз яки, мистер Исидор тәкъдим иткәнчә, сезнең өчен яңа мәчене мөстәкыйль сайлый алабыз. Сезнең мәчегезнең үлүе бик кызганыч, әмма, мистер Исидор билгеләп үткәнчә, аның үпкәсе шешкән, ә мәчеләр өчен бу һәрвакыт диярлек үлем белән тәмамлана.
Аның тавышы һөнәри җиңеллек һәм ышаныч белән яңгырады. Аларның өчесе дә Милт клиентлар белән яхшырак сөйләшә белә иде.