Андроидлар электр сарыклар турында төшләр күрәләрме? - 02

Тынлык колакларына гына түгел, күзләренә дә һөҗүм итте. Джон, телсез телевизор белән янәшә басып торган килеш, аның тере җан иясе кебек, тынлыкны ишетеп кенә калмады. Моңарчы да ул хатынының кырыс якынаюын сизә иде - тынлык килгәч, ул көтмәгәндә, тәкәллефсез, ачыктан-ачык итеп алга ыргыла иде. Дөньяның сүзсез булуы үз комсызлыгы белән тәңгәл килә алмый иде, хәзер дә, ул җиңгәч тә, башка булдыра алмый иде. «Ә башкалар, - дип уйлады ул, - Җирдә калган кешеләр, алар барлыкка килгән бушлыкны ничек сизәләр? Әллә монда бөтен эш минем биологик структурам үзенчәлекләрендә, минем сенсор аппаратым кимчелекләрендә? Бу кызыклы сорау". Ләкин ул үзенең күзәтүләре белән кем белән алмаша алган?
Мең янмаган фатиры булган бу сукыр һәм аулак йортта ул ялгызы гына яши, өйләрнең көндез энтропиянең коточкыч һәм өметсез корбанына әверелүен хис итә. Ахыр чиктә, өйдәге барлык әйберләр дә бертөрле төссез массага, файдасыз чүп-чардан пудингка әйләнәчәк, ул идәннән түшәмгә кадәр бөтен бүлмәләрне тутырачак, ә аннары үзләре дә җиңелгән йортлар үзләре дә үтеп керә торган тузан астында күмелгән формасыз массага әйләнәчәк.
Ул вакытка ул үзе, әлбәттә, үләчәк. Бу да перспективада шактый кызыклы бер күренеш иде, кунак бүлмәсендә берүзе бөтен тирә-юньгә үтеп керә торган тынлык белән. Мөгаен, яңадан телевизорны кабызу яхшырак булыр иде, ләкин калган регулярларга юнәлтелгән бөтен реклама аңарда курку хисе уята иде. Ул четерекле юллар һәм аның өчен ябык мөмкинлекләрне, махсус иалны хәтерләтә иде.
Ул аларга кирәк түгел иде. Теләсә, ул хәтта эмиграция күчеп китә дә алмас иде.
Шулай булгач, нигә боларны тыңларга? Барысын да колонизация белән бергә шайтаныма олаксын! Ичмасам, колонияләрдә сугыш башлансын иде! Ул чагында анда да, Җирдәге кебек үк, барысы да бетәчәк. эмиграцияләнгәннәрнең барысы да махсус иаллар булып чыгачак.
«Ярар, - дип уйлады ул. - Мин эшкә барам».
Ул ишек тоткасын тартты - һәм аның каршысында караңгы холл ачылды.
Джон шундук кире чигенде, бөтен йортны төягән сүзсез вакуумга күз генә төшереп алды. Әйе, ул аны засадада көтте, Джон сизгән көч иде. Ул аның фатирына да үтеп кергән. «Ходаем!» - дип уйлады ул, ишекне ябып. Ул әле бик озын сәяхәткә әзер түгел, анда аны хайвани көтеп тормас. Үз адымнарың кайтавазы, бушлык кайтавазы. «Кул тоткасына тотынырга вакыт», - диде ул үз-үзенә һәм кунак бүлмәсенә кара эмпатик ящик янына үтте.
Аны кабызгач, ул туклану блогыннан таралган ионизация исен тойды һәм шатланып аны илһамландырды. Телеэкранның зәгыйфь имитациясе кебек катод көпшәсе ачылды. Төсле полосаларның, сызыкларның һәм фигураларның очраклы бизәкләре килеп чыкты. Култык тоткалар кысканчы, бу бизәк бернәрсә дә аңлатмый иде. Джон авыр сулап куйды һәм эмпатик генераторның тоткалары кысты. Аның күз алдына күз-карау образы килеп баса: ул үзенең алдында өскә таба менеп баручы карт тауның коңгырт-сары тау битен күрә. Кырлының кипкән, скелетсыман сабаклары караңгы, шыксыз күк йөзенә килеп төртелде. Тау битеннән югарыга таба күк йөзе кебек үк боек төстәге ябынча гәүдәле ялгыз кеше күтәрелде.
Бу кеше, Вилбур Мәрхәмәтче, әкрен генә алга китте. Кул тоткасына тотынгач, Джон Исидор кунак бүлмәсен кабул итүнең акрынлап юкка чыгуын хис итте. Иске җиһазлар һәм диварлар беркая да китмәде, ул аларны бүтән кабул итмәде. Моның урынына, һәрвакыттагыча, ул башка дөньяда, күңелсез соры күк белән пычрак-көрән туфрак белән булган. Ул картның күтәренке, гади тамашачы булудан туктады - хәзер аның үз аяклары чуерташ һәм ташлар буйлап атлый иде. Ул яңадан аяк астында очлы ташларны тойды, җирле күк йөзенең ачы төтенен, эмпатик генератор ярдәмендә чынбарлык буларак кабул ителгән шушы чит дөнья күген йотты.
Ул анда гадәти һәм серле, шаккатыргыч юл белән күчерелде. Вилбур Мәрхәмәтче белән физик һәм менталь кушылыш булды. Бу хәл Җирдәге эмпатик генератор тоткалары яки колонияләштерелгән планеталарның берсендә кысрыклаган кешеләр белән булды. Ул бу кешеләрнең барысының да биредә булуын сизде һәм аның аңына аларның фикерләре агылды.
Ул үз башында күп индивидуальлек шау-шуын ишетте. Аларны - һәм аны - бердәнбер әйбер биләгән - аларның аңы кушылыш. Кушылыш калкулык битенә, күтәрелешкә һәм аның кирәклегенә йөз тоткан. Адымнан атлау сизелми диярлек, ләкин тау түбәсенә таба юл тәмамланырга барды. «Югарырак һәм югарырак, - дип уйлады Джон, ә аяк астында чуерташ кыштырдый. Бүген без кичәгедән югарырак күтәрелдек, ә иртәгә...» Ул, Вилбур Мәрхәмәтченең өлеше буларак, калган араны күз карашы белән үлчәп, башын күтәрде. Юк, ерак әле. Ләкин ахыры булыр!
Аңа ташланган таш кулына сукты, һәм ул авырту тойды. Ул борылды да, аңа эләкмичә, тагын бер таш үтеп китте. Таш җирдә икенче ташка бәрелде, һәм бу тавыш аны сискәндереп җибәрде. Кем бу? Ул, үзен рәнҗетүчене эзләп табарга тырышып, үткән юлына карап торды.
Иске дошман һәрвакыт күз күреме кырында торды. Ул яки көннәр аны эзәрлекләп барды, юлның ахырына кадәр тынычлыкта калмаячак.
Ул көтмәгәндә яссы грунтка әверелгән тау очын исенә төшерде. Шулай күтәрелеш белән тәмамлана һәм юлның икенче өлеше башлана. Ничә тапкыр булды инде бу аның белән? Үткәннәрне һәм киләчәкне искә төшердек. Хәзер инде ул сынарга өлгергәннәрнең барысы да, ахыр чиктә сынаячак нәрсәләрнең барысы да бергә кушыла, бары тик ул басып торган һәм кулдагы ссадинаны сүндергән мизгел генә кала иде. «Илаһым, - дип арып уйлады ул. Гаделме бу? Ни өчен мин монда, менә шулай, мине дә нәрсәдер газаплый, һәм мин моның кем икәнен аңлый алмыйм?"
Алдагы мизгелдә аның эчендә гомуми тавышлар хоры, аның белән кушылып, ялгызлык тойгысын таратты.
"Сез дә сиздегез".
— Әйе, - диделәр тавышлар. - Таш безне сул кулына сукты. Бик каты иде.
— Ярар, - диде ул. - Югарыга күтәрелергә кирәк.
Һәм тагын алга китте, һәм барысы да аңа кушылды. Ул кайчандыр, әле каргышка кадәр үк, беренче бәхетле тормышта һаман да алай булмаганын исенә төшерде. Аның тәрбиягә алган әти-әнисе, Фрэнк һәм Кора Мәрхәмәтлеләр, аны Яңа Англия ярлары янындагы резин коткару плотикында йөзүче итеп тапканнар. Әллә бу Тампико шәһәре янындагы Мексика яр буенда булдымы? Хәзер ул детальләрен хәтерләми.
Аның балачагы фетнәсез иде. Ул хайваннарны яраткан, һәм бер үк вакытта үлгән хайваннарны да җанландырып җибәрә алган. Ул коңгызлар һәм куяннар әйләнәсендә яшәгән. Җирдә булганмы, әллә колонияләрдә булганмы - ул хәтерләми. Ләкин ул үтерүчеләрне хәтерли, алар аны, гарип кеше кебек, кулга алалар.
Шуннан соң барысы да үзгәрде.
Җирле кануннар үлгән тормышны кайтару мөмкинлеген куллануны тыйды. Алар аңа уналты яшь тулгач, бу турыда әйттеләр. Ул, сакланып калган урманнарга киткәндә, тагы бер ел моның белән шөгыльләнүен дәвам итте, хәтта ниндидер карчык аны җиткергән.
Һәм алар - үтерүчеләр - аның әти-әнисе ризалыгыннан башка аның миенә уникаль белем бомбардировкалаганнар, аны радиоактив кобальт белән нурландырганнар, һәм ул бөтенләй башка дөньяга чумган, аның барлыгы турында әле һаман да шикләнмәгән. Бу мәетләр һәм сөякләр белән тулган тирән чокыр иде, һәм ул аннан чыгу өчен еллар сарыф итте. Ишәкләр, аннары бакалар юкка чыккан - аның өчен иң мөһим җан ияләре, бары тик бүлгәләнгән мәетләр генә калган: монда - күзсез баш, анда - бер кисәк аяк.
Ниһаять, шунда үлгән кош аңа үзенең кайда икәнлеген сөйләде. Ул кабер дөньясына чумды һәм әйләнә-тирәдәге бөтен калдыклар яңа тере хайваннар һәм кешеләр булып киткәнче аннан чыга алмаячак. Ул бу дөньяның матдәләр алмашының бер өлешенә әверелде һәм, алар баш күтәргәнче, аңа да моннан чыкмый.
Циклның бу өлеше күпме вакыт дәвам иткәнен ул белми иде. Дөресен әйткәндә, берни дә булмады, чөнки вакытны үлчәргә вакыт юк иде. Ләкин, ахыр чиктә, сөякләр арасында тыгызлык барлыкка килде, күзләр бәллүр күз шарлары белән тулды.
Яңадан торгызылган ачкычлар шалтырады, яңа авызлар, бугазлар һәм пасталар суйдылар.
Бәлки, моның сәбәбе нәкъ менә ул булгандыр.
Бәлки, баш миенең экстрасенсор төене торгызылгандыр, бәлки, бу табигый процесс булгандыр. Хәзер инде ул һәммәсе белән бергә югарыга таба юл башлады, ләкин аларны күздән югалтып, хәзер берүзе бара.
Ләкин бер үк вакытта ул аларның монда булуын ничектер сәер итеп тойды. Исидор эмпатик генераторның тоткалары кыса, үзенең бөтен гәүдәсе белән бөтен тереклеклерне алган кебек иде. Аннары ул теләр-теләмәс кенә тоткалары чыгарып җибәрде. Бу һәрвакыттагыча бетәргә тиеш иде. Өстәвенә, кулы авырта һәм кан - ташны калдырган.
Джон, кулын күздән кичереп, кыюсыз гына атлап, юыну бүлмәсенә китте.
Вилбур Мәрхәмәтче белән кушылышта яра алуы беренче тапкыр гына түгел. Кайбер кешеләр, бигрәк тә өлкән яшьтәгеләр, хәтта үлеп тә киткәннәр, чын газаплар башланган калкулык түбәсенә менеп җиткәннәр. "Мин тагын бер кат тау очын уздыра алырмынмы? - дип сорады ул, ссадинаны юып. Бәлки, йөрәк өянәге килеп чыгар. Мин шәһәр үзәгендә яшәсәм яхшырак булыр иде, анда табиблар һәм бу электр машиналары бар, ә монда, буш урында, бу шактый куркыныч". Ләкин ул моңа барачагын белә иде.
Элек тә шулай булды. Бөтен кеше диярлек шулай эшләде, хәтта өлкәннәр дә, физик яктан зәгыйфьләр дә.
Ул ярасын кәгазь тастымал белән сөртте һәм әкрен генә эшләүче телевизорның тавышын ишетте.
«Бу йортта тагын кемдер бар», - дип уйлады Исидор. Бу коточкыч хәл иде, ул ышана алмады. "Ләкин бу башка телевизор, мин идән вибрациясен ачык тоям, ә минем аппарат сүндерелгән. Бу телевизор аскы катта тора. Мин башка үзем генә түгел".
Джон Исидор өйдән аста буш торган бер фатир килеп чыкканын аңлады, һәм ул аның фатирына шактый якын - икенче яки өченче кат, түбәнрәк түгел. Ул ашыга-ашыга уйлана башлады. Яңа торак кеше барлыкка килгәч, нишләргә кирәк? Очраклы гына килеп, нәрсә дә булса сорашыргамы? Ул бернәрсә дә исенә төшерә алмады, аның белән мондый хәлнең беркайчан да булганы юк иде. Кешеләр китәләр, эмиграция итәләр, әмма беркем дә беркайчан да килмәгән!
Ул аларга берәр су яки сөт яки он белән стакан, ә иң яхшысы йомырка, дөресрәге, аларның эрзац-алмашчыларын илтергә кирәк дигән карарга килде.
Суыткычка карагач, ул маргарин пачкасының шикле яраклылыгын эзләп тапты һәм, шатлыклы күтәрелеш тоеп, йөрәгенең тиз тибүен сизеп, аска таба китте. «Тынычлыкны сакларга кирәк, - дип уйлады ул, - минем акылсызлык икәнемне сизмәсен. Әгәр ул минем нормаль түгел икәнемне күрсә, минем белән сөйләшмәс. Һәрвакыт шулай килеп чыкты. Кызык, ни өчен? "
Ул тиз генә коридор буйлап китте.

Өч
Эшкә барганда Рик Декард, күпме кешене белгән кебек, Сан-Францискодагы иң эре зоокибетлернең берсе витринасына тукталды. Ул хайваннар сатыла торган стендны сайлады. Бөтен бер квартал озынлыгындагы пыяла витринаның үзәгендә, кыздырышлы үтә күренмәле күзәнәктә страус булган. Рик тәвә кошына караган, ә страус аңа караган. Кош, табличка хәбәр иткәнчә, әле яңа гына Кливлендта зоопарктан килгән.
Бу көнбатыш яр буенда бердәнбер страус иде. Рик страусны карап, тагын берничә минут караңгы чырай белән ценникны өйрәнде, ә аннары Ломбард-стриттагы гадел хөкем йорты бинасына юлны дәвам итте һәм эшкә чирек сәгатькә соңга калганлыгын белде. Үз кабинетының ишеген ачкан чакта, аның башлыгы, полиция инспекторы Гарри Брайант, җирән чәчле, начар утыручы киемле, җирән чәчле, ләкин һәрвакыт бөтен тирә-юньдә нинди дә булса кыйммәт яки әһәмияткә ия булган бөтен нәрсәне күзәтеп торган күзләре белән аңа эндәште.
— Сәгать тугызда Дейв Холден кабинетында очрашырбыз.
Бер үк вакытта ул кабызылган папирос кәгазенең бер пачкасын ачып җибәрде.
— Холден, - дип хәбәр итте ул, актарынуын дәвам итеп, - хастаханәдә ята "Маунт-Сион". Аңа умыртка сөяге лазер атып тиде. Ул анда кимендә бер ай ятачак, умырткалыкның органопластик секциясе урнашканчы.
— Аңа ни булды? - дип гаҗәпләнде яңалыгы белән Рик.
Әле кичә генә аларның департаментыннан андроидлар өчен баш аучы бөтенләй исән иде һәм эш көне ахырында, һәрвакыттагыча, аэромобиледа өенә, Ноб-Хилл районында шәһәрнең абруйлы халык яши торган өлешенә чапты. Брайант ярты унынчы елда җыю турында җилкәсе аша нәрсәдер мыгырдады да, Рикны ялгызы гына калдырып, чыгып китте.
Декард, кабинетына кереп, секретареның тавышын ишетте, Энн Марстен.
— Мистер Декард, Дейв Холден белән ни булганын беләсезме? Аңа аттылар!
Рик артыннан ул бөркү, кечкенә кабинетка керде һәм кондиционерны кабызды.
— Әйе, - диде ул таркау гына.
— Күрәсең, бу "Розен Ассосиэйшн" чыгара башлаган бик акыллы андиларның берсе булса кирәк, - диде мисс Марстен. - Сез брошюра укыдыгызмы? Бу модельләрдә урнаштырылган "Төен-6" тибындагы мие ике триллион өлеш арасында сайлауны тормышка ашырырга сәләтле, ә бу ун миллион бәйсез тракт. - Ул тавышын акрынайтты. - Бүген иртән видеофон буенча шалтырату уздыгыз. Миңа мисс Вилд сөйләде. Нәкъ тугызда аны гомуми коммутатор аша трансляциялиләр.
— Безгә шалтыраттыгызмы? - дип сорады Рик.
— Юк, бездән, - диде мисс Марстен. - Мистер Брайант Россиягә, аларның милиция идарәсенә шалтыратты, алар "Розен Ассосиэйшн" җитәкчелегенә уртак шикаять астында имза куярга риза булмаячаклармы. Без аның вәкилләренә безнең ярымшарга җибәрәбез, ә алар - үзебезнеке.
— Һарри һаман да "Төен-6" ны базардан алуны таләп итә? - Ул гаҗәпләнмәде. 2091 елның августында бу модельнең сынаулары һәм характеристикалары турында мәгълүмат таралган мизгелдән үк, качак-андроидлар белән эш иткән полиция бүлекләренең күп өлеше протест белдерүче шау-шу күтәрде. Руслар без эшли алмаган эшләрне эшли алмыйлар, - диде ул. - Юридик яктан караганда, "Төен-6" тибындагы баш мие белән андроидлар җитештерүчеләр колониаль кануннарга буйсыналар, чөнки аларның баш предприятиеләре Марста урнашкан. Безгә бу факт белән килешүең яхшырак. Базарга баш миенең яңа тибын чыгарып ташлаганда һәрвакыт шулай булды. Мин хәтерлим, Сандерман егетләре үзләренең иске Т-14 күрсәтмәсен чыгарганнар - бу әле сиксән тугызынчы елларда булган. Көнбатыш ярымшарда андроидның Җиргә законсыз үтеп керүе очрагында бу баш миенең табигатен бер генә тест та билгели алмаячагын расламаган шундый полиция идарәсе юк иде. Дөресен генә әйткәндә, ул вакытта алар хаклы иде. Аның искә төшерүенчә, Т-14 тибындагы илледән артык андроид теге яки бу юл белән Җиргә үтеп кергән һәм алар ел дәвамында яки шуның тирәсендә бозылмаган килеш кала алган.
Тик аннары СССРда Павлов институты эмпатиягә тест эшләде, һәм Т-14 нең берсенә дә аның аша уза алмадылар.
— Руслар нәрсә дип җавап биргәннәрен белергә телисезме? - дип сорады мисс Марстен. - Мин махсус белдем.
Аның сипкелле йөзе балкып китте.
— Миңа Һарри Брайант сөйләр, - дип җавап бирде Декард.
Департамент-эчке имеш-мимешләре аның ачуын чыгарган, чөнки дөреслек һәрвакытта да гадирәк булып чыга. Өстәл янына утыргач, ул тартмада казынырга кереште һәм мисс Марстенның кинаясен аңламыйча кабинеттан чыкканын демонстратив рәвештә көтеп торды.
Ул ящиктан калын көрән кәгазьдән искереп беткән борынгы конверт чыгарды. Аннары өр-яңа модель кәнәфие аркасына сөялеп, үзенә кирәкле мәгълүматны "Төен-6" тибындагы баш мие төзелеше буенча кирәкле мәгълүматларны тапканчы, конверт эчендәге әйберләрне актарырга кереште.
Мисс Марстен хәбәре раслану өчен берничә минут кына кирәк булды. Бу модель чыннан да ике триллион тәшкил итүче плюс баш мие эшчәнлегенең ун миллион мөмкин булган вариантларын сайлау мөмкинлеге булган. Шундый ми белән җиһазландырылган кырык биш йөзенче секунд эчендә андроид ундүрт база реакциясенең берсен сайлап ала һәм кабул итә алыр иде.
Әйе, мондый андинең акыл сәләтләренә тест таркалмас. Дөрес, инде күп еллар андроидлар акыл сәләтләренә тестларны уңышлы җиңделәр, җитмешенче еллардан башлап, беренче буын примитив модельләрен кулланмый башлагач. Рик "Төен-6" кебек типтагы андроид кешенең акыл сәләтеннән өстенрәк дип саный. Башка сүзләр белән әйткәндә, мондый ми белән андроид инде үз мөмкинлекләре белән бер өлешне узып киткән, иң күренекле булмаса да, кешелек дөньясын. Хезмәтче кайбер мөнәсәбәтләрдә хуҗа әфәндедән дә камилрәк булып киткән. Әмма хәзер баш миен бәяләүнең яңа критерийлары булган, мәсәлән, Войт-Кампфның эмпатик шкаласы. Теләсә кайсы, хәтта иң сәләтле андроид да, Мәрхәмәтченең барлык тарафдарларында эмпатик сеанслар вакытында урыны булган кушылуда берни дә аңламады, бу хәтта нормаль булмаган юләр кешегә дә җиңел генә ирешә алды.
Рик, күпчелек кешеләр кебек үк, сорауны биләгән - ни өчен андроид эмпатияне үзгәртүгә теләсә нинди тестны булдыра уңышсыз дучар итә. Эмпатия, уртаклашу, теләктәшлек - болар барысы да кеше затына гына хас булса кирәк, шул ук вакытта интеллект бөкеләрен теләсә кайсы төр хайваннарда - хәтта үрмәкүчләрдә дә дә табарга мөмкин булган. Күрәсең, бер яктан, эмпатик сыйфат төркем инстинкты кебек нәрсәдер таләп иткән булса кирәк, ә үрмәкүч кебек ялгыз зат аңа мохтаҗ булмаган, һәм алай гына да түгел, мондый инстинкт аның исән калу өметен генә киметер иде - чөнки ул аны корбан хисабына исән калуын аңларга мәҗбүр итәр иде. Димәк, барлык ерткычлар, шул исәптән, югары үсешлеләрен дә кертеп, ачлыктан үлгән булыр иде.
Рик кайчандыр эмпатия бары тик үлән ашаучы яки, һәрхәлдә, ит азыгыннан башка да яшәргә сәләтле булган барлык җан ияләре белән генә чикләнергә тиеш дигән карарга килгән, югыйсә аучылык белән корбан арасында, җиңүче белән җиңелгән арасында кыр юылган. Мәрхәмәтче белән кушылып алар барысы да тау очыга күтәрелгән кебек, ә аннары, чираттагы циклны тәмамлап, кабер дөньясына чумганнар. Ничек кенә сәер булмасын, бу бүләк ике яклы булса да, үзенә күрә биологик саклагыч булган. Әгәр дә бер җан иясе шатлык хисе кичерсә, калганнары да үз өлешләрен алалар. Ләкин әгәр бер җан иясе газап чиксә, башкалар да шундый ук газаплардан кача алмаганнар. Кеше кебек тотрыклы хайван шул рәвешле исән калу өчен өстәмә шанс ала. Ябалак яки кобра һәлак булыр иде, шундый инстинкт булсын.
Гуманоид робот нәкъ менә шундый ялгыз ерткыч булган.
Рикка андроидлар турында уйларга бу юнәлештә нигездә ошый иде. Бу аның эшен түземлерәк итә иде. Андроины ял итәргә җибереп, ягъни үтереп, ул Вилбур Мәрхәмәтче тарафыннан игълан ителгән Тормыш законын бозмады. "Син үтерүчеләрне генә үтерергә тиеш", - диде аларга, эмпатия генераторлары Җирдә барлыкка килгән беренче елда.
Мәрхәмәт теоретик тәгълиматка арткан саен, үтерүчеләрне үтерү концепциясе дә катлауланды. Мәрхәмәт теориясендә абсолют явызлык тау битеннән йөгереп чыккан карт кешенең мескен плащына ябышты, ләкин моның нәрсә икәнен яки аның кем икәнен аңлау мөмкинлеге юк иде. Мәрхәмәтче явызлык барлыгын гына сизгән, ләкин аның табигатен аңламаган.
Икенче төрле итеп әйтсәк, Мәрхәмәтче үтерүчеләрнең кайда гына мөмкин булса, шунда томанлы булуын күрде. Рик Декард өчен ясалма интеллект белән тәэмин ителгән гуманоид робот, күп кенә кешеләрнең акылларын узып баручы, хайваннарга битараф, үзе белән шатлык кичерә яки үз хуҗасын үтергән кебек кайгыны уртаклаша алмый торган - бу робот явызлыкны символлаштырган.
Андиның хайваннарга битарафлыгы шунда ук Рикны бүген страус кибете витринасында күргәннәре турындагы фикергә китерде. Ул документларын "Төен-6" га таба этәрде, бераз гына мисс Марстенныкы булган "Сидонс" иснәтү тозын алды, аның борынын тартып алды, сәгатьләр буе боргаланды һәм тагын бераз вакыты барлыгын исәпләде. Ул өстәл видеофоны трубкасын күтәрде һәм секретарьга әйтте:
— Саттер-стриттагы "Бәхетле эт" зоокибетне чакырыгыз.
— Бер генә минут, сэр, - диде мисс Марстен һәм телефон белешмәсен ачты. "Юк, - диде Рик Декард үз-үзенә, - алар бит тәвә кошы өчен мондый сумманы сорый алмыйлар. Мөгаен, алар алдарга тиеш. Һәрвакыт шулай булды, бигрәк тә иске заманда, машиналар сатканда.
— Зоокибет "Бәхетле эт", - дип белдерде шат күңелле ир-ат тавышы.
Видеокэкранда күңелле йөз сурәте барлыкка килде. Хайваннарның үкерүе һәм өрүе ишетелә иде.
— Сез куйган страус бу, - диде Рик, алдында торган керамик көл савытын уйнап. Мин аңа шунда ук күпме акча кертергә тиеш?
— Бер минут, - диде зоокибет сатучысы. Ул карандаш һәм кәгазь белән коралланган. - Шундук өчтән бере түләнә. - Ул саный башлады. - Сорарга рөхсәт итегез, сэр, сез сатып алырга җыенасызмы?
Рик тыйнак кына җавап бирде:
— Мин әле хәл итмәгән идем.
— Әйтик, без утыз айлык контракт төзибез, - диде сатучы, - бик түбән комиссион процент белән - аена нибары алты процент. Ул чагында сезнең башлангыч взносыгыз, баштагы керемегездән соң...
— Сез бәяне төшерергә тиеш,- диде Рик. - Ике мең сум ташламаны бирегез, мин барысын да берьюлы кулдан тотам.
"Дейв Холден сәхнәдән төште, - дип уйлады Рик. - Бу бик күп нәрсәне аңлата ала, минем бу айда күпме бирем булачагын исәпкә алып».
— Сэр, - диде сатучы, - безнең бәя болай да Сидни каталогында күрсәтелгәнгә караганда мең долларга түбәнрәк. Сезнең нөсхәгезне тикшерегез, мин көтәрмен. Мин сезнең гадел бәя сорашуыбызга инануыгызны телим.
"Илаһым, - дип уйлады Рик, - алар бирешергә уйламыйлар да". Кызыксыну өчен ул кесәсеннән каталогны чыгарды һәм "страуслар" бүлеген эзләп тапты. Страус, өтер, ана - иркәк, яшь - карт, авыру - сәламәт, куллануда булган - яңа. Рик бәяләрне чагыштырды.
— Куллануда тормаган, иркәк, яшь, сәламәт, - диде сатучы. - Утыз мең доллар. Ул да шулай ук Сидни каталогын үз алдына алган. Безнең бәя мең сумга кимрәк. Димәк, сезнең беренче взносыгыз...
— Уйлап карармын да сезгә шалтыратырмын, - диде Рик. Ул инде трубканы элеп куярга теләгән иде, ләкин сатучы, әзер булып:
— Исемегез, сэр?
— Фрэнк Мерривел, - диде Рик.
— Сезнең адресыгыз, мистер Мерривел, шалтыратсагыз, мин монда булмасам.
Рик уйлап чыгарылган адресны атады һәм трубканы элеп куйды. «Шундый акча! - Ләкин кешеләр сатып ала бит. Кайберләренең, күрәсең, шундый суммалары бар ". Ул яңадан трубканы алды да:
— Шәһәр бирегез миңа, мисс Марстен. Тыңламагыз! Бу яшерен сөйләшү.
Ул ачу белән анына карады.
— Әйе, сэр, - диде ул. - Зинһар, җыегыз.
Ул Рикны дөнья чынбарлыгы белән йөзгә-йөз калдырып, сүнде.
Ул үзенең электросарыгын сатып алган эрзац-зоокибетнең номерын хәтереннән җыйды. Кечкенә экранда ветеринар кебек киенгән кеше пәйда булды.
— Доктор Мак-Ре, - дип таныштырды ул.
— Бу Декард. Әйтегез әле, электр страусы күпме тора?
— һм, мин әйтер идем, яхшы страус өчен сигез йөз доллар сайларга мөмкин. Аны сезгә кайчан илтергә? Безгә аны махсус эшләргә туры килер иде - заказлар күп түгел...
— Мин сезгә соңрак шалтыратырмын, - диде Рик, аның сүзен бүлеп.
Сәгатенә күз төшереп алгач, ул инде тугыз утыз икәнен күрде.
— Хушыгыз.
Рик тиз генә трубканы куйды да урыныннан торды һәм тиздән инспектор Брайант кабинеты ишеге төбендә басып тора иде. Ул беренче сәркатип яныннан узды, яшь һәм сөйкемле, көмеш чәчле, биленә кадәр җиткән иде, аннары монстрын хәтерләткән икенче бер сәркатипны узып китте. Хатыннарның берсе дә аның белән сөйләшмәде, һәм ул сүзсез генә үтеп китте. Ишекне ачып, ул видеофон буенча сөйләшү белән мәшгуль начальникка баш какты. Брайант сөйләшкән арада ул документларын "Төен-6" баш мие буенча тартып чыгарды һәм тагын бер тапкыр аларны карады.
Ул үзен төшенкелеккә бирелеп хис итте.
Ләкин, мантыйки яктан караганда, Дейв сәхнәсеннән көтелмәгән югалу аны бер үк вакытта шатлыклы һәм сагаеп халәткә китерергә тиеш иде.
Дүрт
"Бәлки, - дип уйлады Рик Декард, - мине Холден белән булган кебек үк хәл булуы борчый. Дейвны атып үтергән зирәк анди да шул ук уңыш белән минем белән дә бүлешә ала. Ләкин эш анда түгел бугай.
— Күрәм, син документацияне бу яңа ми җайланмасына илттең, - диде инспектор Брайант, трубканы куеп.
— Әйе, миңа имеш-мимешләр килеп җитте инде, - диде Рик. - Монда күпме анди катнашкан һәм Дейв никадәр ерак алга киткән?
— Сигез генә, - дип җавап бирде Брайант. Ул бит очындагы кәгазь кисәге белән бөгәрләнде. Холден ике кешене яткырып өлгерде.
— Калган алтысы монда, Төньяк Калифорниядә урнашамы?
— Билгеле булганча, әйе. Дейв нәкъ шулай дип саный. Менә аның язмалары бүген өстәл тартмасыннан алынган. Укып кара, биредә ул үзенә билгеле булган бөтен нәрсәне әйтә. Брайант, ни өчендер Рикны тапшырмыйча, бармак белән кәгазь кисәкләрен шакылдатты. Ул, кашларын җыерып һәм иреннәрен кыймылдатып, аларны актара бирде.
— Минем бернинди эшләр дә күренми, - дип тәкъдим итте Рик, - мин Холденны алыштырырга әзер.
— Шикләнелүчеләрне сынап караганда Дейв Войт-Кампф тестын файдаланган. Син аңлыйсың, бу тест баш миенең яңа моделенә исәпләнмәгән. Мондый тест гомумән әлегә юк. Бездә бары тик Войтның шкаласы гына бар, моннан өч ел элек ул Кампф тарафыннан камилләштерелгән.
Ул, уйланып, бераз дәшми торды.
— Дейв тест үзен аклый дип саный. Бәлки, ул хаклыдыр да, ләкин мин, син калган алтылыкны алыр алдыннан, менә нәрсә тәкъдим иттем.
һәм ул бер төргәк кәгазьне шакыды.
— Сиэтлга очып бар һәм Розен Ассоциациясе кешеләре белән сөйләш. Алар сиңа тикшерүгә "Төен-6" тибындагы яңа андроидның бер нөсхәсен бирсеннәр.
— Һәм мин Войт-Кампф буенча сынау үткәрәчәкмен, - диде Рик.
— Бу сүзләрдә генә җиңел, - диде Брайант, - ләкин...
— Гафу итегез?
— Син юлда булганда, мин Розен Ассоциациясе вәкилләре белән сөйләшермен. Ул бераз вакыт Рикка карап торды. Ниһаять, Брайант көрсенеп куйды һәм: - Мин алар белән берничә кешене андроидлар белән бергә тестка кертү мөмкинлеге турында сөйләшергә телим. Ләкин сез аны белмәссез. Килгән вакытка барысы да әзер булачак. Бу тулысынча минем карарым булачак.
Брайант бармагы белән Рикка төртте.
— Беренче тапкыр син өлкән аучы кебек эш итәрсең. Холденның тәҗрибә еллары һәм еллары булган.
— Минем дә, - диде Рик, тавышын киеренкеләндереп.
— Син Дейв графигын тутырганнан соң калган биремнәрне генә алдың. Ул сиңа нинди заданиеләр тапшырырга, ә кайсыларын үзеңә башкарырга икәнен үзе хәл итә иде. Ләкин хәзер синең алты анди бар, аларны ул үзе тынычлыкка җибәрергә җыенган иде. Берсе аның үзен алып ташларга өлгерде. - Менә монысы. - Брайант, Рик яхшырак фотоны күрер өчен, Рикны бер төргәк яфракларын җәеп, Рикка сузды. - Макс Полоков. һәрхәлдә, ул үзен шулай атый. Әлбәттә, Холден хаклы дип уйласак. Безнең барлык фаразлар тестның дөрес булуына нигезләнгән. Моннан тыш, камыр аларның өчесенә генә кулланылган. Ике Дейв тынычлыкка җибәрде, ә аннары бу Полоков аны бетерде. Барысы да тест вакытында булды - Полоков көтмәгәндә Дейвка лазердан атты.
— Дейвның хаклыгын нәрсә исбатлый, - дип дәвам итте Рик. - Югыйсә, бу Полоковга полиция кешесен үтерергә ни кирәк иде?
— Сиэтлга бар, - диде Брайант, - ләкин аларга бернәрсә дә әйтмә. Мин барысын да үзем рәтләрмен. Тыңла әле... - Ул өстәл яныннан торды да, Рик янына килеп, җитди чырай белән аның каршына килеп басты. - Әгәр тест үткәрү вакытында аның бер кешесе үтмәсә...
— Моның булуы мөмкин түгел, - диде Рик.
— Моннан берничә атна элек мин Холден белән нәкъ шушы темага сөйләшкән кебек сөйләштем. Ул да нәкъ мин уйлаганча уйлый иде. Мин руслардан меморандум алдым. Ул дөньяның барлык полицияләренә һәм планета-колонияләргә төшерелгән иде. Ленинградтан психиатрлар төркеме түбәндәге фаразны ясады. Алар шәхес психопрофиле төзүнең яңа ысулларын кулланырга тәкъдим иттеләр - ягъни, башка сүзләр белән әйткәндә, Войт-Кампф тесты - шизоид һәм шизофреник типтагы затлар төркеменә, аларның пациентларын, ә нәкъ менә "аффектны киметү" симптомнарына ия булганнарны. Син моны ишеттең.
— Бу безнең тестны үлчәү, - диде Рик. - Бу проблема яңа түгел. Ул без беренче тапкыр үзләрен кешеләр дип таныткан андроидлар барлыкка килү белән очрашкан мизгелдән барлыкка килде. Полиция сезгә билгеле Лури Кампфның "соңгы стадиядәге шизофреникларда Ролевое блокирование" дигән мәкаләсенә таяна. Кампф рухи авыруларның тышкы яктан охшаш, ләкин үзеңнекенең нигезендә кичерү сәләтенең кимүен чагыштырган...
— Ленинград психиатрлары, - диде Рика Брайант кискен итеп, - кайбер авырулар Войт-Кампфның тестын җимерә алыр иде, дип санаганнар. Әгәр дә сез аларны биремне үтәү вакытында сынап караган булсагыз, андроидлар дип кабул иткән булыр идегез. Хата бик соң булган булыр иде, аларның барысы да үлгән булыр иде.
Ул, Рикның җавабын көтеп, сүзсез калды.
— Ләкин бу кешеләр барысы да,- дип башлады Рик,- шунда булыр иде...
— Әйе, махсус учреждениеләрдә, - дип килеште Брайант. - Алар нормаль кешеләр җәмгыятендә эшли алмас иде, аларның психик яктан җитди авыруын яшерә алмас иде. Авыру кинәт кискенләшә алса да, беркем дә игътибар итмәс иде. Менә нәрсә булыр иде...
— Миллионнан бер шанс, - диде Рик.
Ләкин ул Брайантның кая куганын аңлый иде.
— Дейва аеруча "Төен-6" андроидларының бу төре борчыды, - дип дәвам итте Брайант. - Розен безне "Төен-6" яңа камилләштерелгән андроидларның тибы психопрофильләүнең стандарт процедурасы ярдәмендә бүленергә мөмкин, дип ышандырды. Хәзер без мәҗбүр - һәм без моның шулай булачагын белдек, - моны мөстәкыйль тикшерергә. Сез моның белән Сиэтлда шөгыльләнергә тиешсез. Сез аңлыйсызмы, уңышсызлык ике авыр нәтиҗәләргә китерергә мөмкин. Әгәр сез сынауга тәкъдим ителгән барлык гуманоид роботларны ачыклый алмасагыз, димәк, безнең анализ өчен ышанычлы корал юк һәм без инде кача алган кешеләрне беркайчан да таба алмаячакбыз. Әгәр дә тест сыналучы кешене андроид буларак идентификацияли икән...
Брайант авызын бозлы елмаюдан ачты.
— Вәзгыять четерекле була, гәрчә Розен кешеләре дә бу яңалыкны ачыктан-ачык фаш итмәсә дә. Безгә кул кушырып утырырга туры киләчәк, һәм озак - билгесез. Без, әлбәттә, русларны хәбәр итәрчәкбез, тегеләре Ленинградка хәбәр итә. Ахыр чиктә бу матбугатка чыгачак. Әмма ул вакытка без, бәлки, тестлауның яңа шкаласын эшләрбез.
Ул видеофон трубкасын салды.
— Шулай итеп, эш өчен! Үзегезгә хезмәт карын алыгыз да безнең станциягә сыеныгыз.
Рик урыныннан торды да:
— Мин үзем белән Дейв Холден язмаларын ала аламмы? Мин аларны юлда күрәсем килә.
— Әйдәгез сынаулар көтик, - диде Брайант.
Аның тавышы сәер рәвештә кызганудан мәхрүм иде, һәм Рик Декард моны билгеләде.
Ул Сиэтлда Розен ассоциациясе бинасы түбәсенә полиция Департаменты аэрокарын утырткач, аны яшь бер хатын каршы ала: кара чәчле, зифа, күзләре модалы тузанлы күзлек белән капланган. Ул аэрокар янына килде, аның куллары буй-буй ачык пальто кесәләренә тирән итеп тыккан иде. Чырае кискен булган кечкенә генә йөзендә ачулы җирәнү билгесе чагылып китте.
— Нәрсә булды? - дип сорады Рик, карадан чыгып.