Андроидлар электр сарыклар турында төшләр күрәләрме? - 01

Филип К. Дик
Андроидлар электр сарыклар турында төшләр күрәләрме? (1968)

Атом-төш сугышыннан соң Җир янган һәм үлә торган чүлгә әверелде. Якынча барлык хайваннар да үлчәнгән. Күпчелек кешеләр күптән инде Марска һәм Кояш системасының башка колонизацияләнгән планеталарына күченеп килгәннәр. Калырга мәҗбүр булганнары шулай ук җимерелергә килгән шәһәрләрдә кызганыч, күңелсез тормыш кичерә. Шундый кешеләрнең берсе - Рик Декард - андроидларга профессиональ аучы. Рик Җиргә законсыз килгән берничә качкын андроидны күзәтергә һәм юк итәргә йөкләмә ала. Ләкин аучылык барышында аның шикләре туа. Рик сорау белән биреләчәк - ә бу гуманлы микән, андроидларны юк итәргәме?
1982 елда бу Филип Киндред Дик романы мотивлары буенча режиссер Ридли Скотт Харрисон Форд белән төп рольдә "Кырыну пәке буенча йөгерүче" атаклы фантастик фильмы төшерелгән.
Тәрҗемә турында элемтә өчен: tatarcha_kitaplar@protonmail.com
© tatarcha_kitaplar@protonmail.com, тәрҗемә, 2020. Күрсәтелгән копирайт белән ирекле таралу.
Марен Августа Бергрудага (10.08.1923 - 14.06.1967) багышлана.
*********************
Төшемдә барын да күреп торам: ул болын буйлап атлый. Минем куанычлы җырым белән үтеп кергән ул чык эчендәге өрәк кебек атлый.
Уильям Батлер Йейтс. "Бәхетле көтүче җыры"
*********************
Окленд
Кичә 1777 елда сәяхәтче капитан Кук тарафыннан Тонга утравы аборигеннарының юлбашчысы бүләк ителгән ташбака үлде. Аңа ике йөз елга якын иде.
Тонга Нуку башкаласында, Король сарае бакчаларында Ту-ималья дип аталган хайван вафат булды.
Тонга халкы бу хайванны үзенең юлбашчыларының берсе дип саный, аны карау өчен махсус караучылар билгеләнгән. Берничә ел элек булган урман янгынында ул күзне чагылдырды.
Радио Тонга хәбәре нигезендә, Ту’имальеның ташбака панцире Окленд музеенда экспонирование өчен Яңа Зеландиягә тапшырылачак.
Рейтерc агентлыгы, 1966
*********************

Бер
Рик Декардны автоматлы будильник тарафыннан бирелгән күңелле җиңелчә электроимпульс уятты. Ул, берни әйтмичә, йокысыннан уянганлыгын күреп, гаҗәпләнеп, урыныннан торды да, күп төсле пижамасын төзәтмичә, урыныннан торды. Шул чакны икенче караватта йоклаган Ирэн җиңги күңелсезләнеп калган соры күзләрен ачты да, күзләрен йомып, яңадан йомды.
— Син үзеңнең "Пенфилд"ны бик начар көйләсәң, - диде ул аңа. - Әйдә, мин аны яңадан көйләп куйыйм, уянырсың да...
— Минем көйләүмә кагылма. Аның тавышында әче чәнечкеле тавыш яңгырады. Минем уянасым килми...
Караватының читенә утырды да, иелеп, сабыр гына:
— Әгәр дә син импульсны дөрес көйләсәң, шундук уянуыңа шатланачаксың. Бөтен эш шунда. "С" тамгасында ул, мәсәлән, минем кебек аң бусагасын уза.
Ул дустанә (аның регуляторы "Д" га куелган иде, һәм Рик бөтен әйләнә-тирә дөньяга карата мөнәсәбәтен сизә иде) аны ялангач ак җилкәсеннән каккалады.
— Үзеңнең кәкре кулларыңны ал, полицай, - диде Ирэн.
— Мин коп түгел.
Хәзер ул регуляторны тиешле рәвештә көйләмәсә дә, ачулану тойгысы кичерде.
— Син тагы да начаррак, - диде ул, һаман да күзен ачмыйча. - Син - полицейскийлар яллаган үтерүче.
— Мин бер генә кешене дә үтермәдем!
Ачу арта барды һәм ачыктан-ачык дошманлыкка күчте.
— Әйе, тик андилар мескеннәрне генә, - диде Ирэн.
— Әйткәнемчә, минем моның өчен алган премияләрне сарыф итеп, син беркайчан да вөҗдан газабы кичермисең. Синең игътибарың шунда ук җәлеп итә. Рик урыныннан торды да үзенең стимуляторы пульты янына килде.
— Акчаны кичектерәсе урында, - дип өстәде ул, - әлеге электр сарыгын сатып алу урынына чын сарыкны сатып алуга. Бездә бары тик электр сарыгы гына бар, һәм бу күп еллар эчендә ирешкән хезмәт хакына гына!
Пульт алдында басып торганда, ул, аны ничек төзергә белмичә, икеләнеп торды. Таламик клапан ачу хисен сүндерер иде, яки, бәлки, бәхәстә җиңү өчен аны стимуллаштырырга кирәктер?
— Әгәр дә син интенсивлыкны көчәйтсәң, мин дә шулай ук эшләячәкмен, - диде Ирэн. Ул күзләрен ачты һәм хәзер аны күзәтеп торды. Мин максимумны борырмын - һәм син шундый сугышу алырсың, аның белән чагыштырганда, безнең барлык ызгышулар - чепуха. Әйдә, җый, җый. Эшләп кара.
Ул урыныннан тиз генә сикереп торды да, стимуляторының пульты янына йөгереп килде һәм, ирен карашы белән куркытып, туктап калды.
Ул бу юк итүче удар астында авыр сулап куйды.
— Мин бүген җәдвәлдә торганны җыям.
2092 елның 3 гыйнварына җәдвәлгә таянып, ул бүген аңа эшлекле кәеф таләп ителүен күрде.
— Шуны бел, әгәр мин җәдвәл буенча тапсам, син дә шуны ук эшләрсең, - диде ул.
Рик, Ирэн белән сөйләшүләрдә шактый тәҗрибә туплап, бераз көтеп торды.
— Минем җәдвәләм бүген депрессиянең үз-үзен гаепли торган алты сәгатен үз эченә ала, - диде ул.
— Ничек? Нигә син шундый җәдвәл төзедең?
Бу стимуляторларны билгеләүне үзе юкка чыгарды.
— Мин аны болай көйләргә мөмкин икәнен дә белми идем, - диде ул.
— Бервакыт мин телевизор каршында утырдым, - дип аңлатты Ирэн, - һәм, үзеннән-үзе, Бастер Джрубины аның дустанә дуслары белән карады. Ул нәкъ менә хәзер зур яңалык хәбәр итәчәген белдерде, һәм кинәт тапшыру реклама белән бүленде, беләсеңме, мин аеруча нәфрәтләнгәннәрдән - "Кыялы яр" фирмасының кургаш гульфикалары турында. Мин бер генә минутка тавышны сүндердем, һәм ишеттем... бу бина. Мин ишеттем...
— Буш фатирлар, - диде Рик.
Кайвакыт төнлә ул да бу тынлыкны ишетте. Әмма халыкның тыгызлыгын исәпкә алып, күпфатирлы йорт яртылаш югары бәяләнгән. Сугыш алдыннан шәһәр яны булган районнарда бөтенләй буш биналар табарга мөмкин иде. Һәрхәлдә, аңа шундый имеш-мимешләр килеп җиткән.
Башка күпчелек кешеләр кебек үк, ул бу мәгълүматны үзе тикшерергә булды.
— Ул вакытта, - дип дәвам итте Ирэн, - мин телевизор тавышын сүндергәч, мин өч йөз сиксән ике кәефе белән идем. Мин тапшыру алдыннан гына шифрны җыйдым. Башлангыч реакция белән рәхмәт белдердем - без үзебезгә Пенфилд стимуляторын рөхсәт итә алуыбыз яхшы. Тик аннары мин моның ни дәрәҗәдә табигый түгеллеген һәм сәламәт реакциягә каршы килүен аңладым - әйләнә-тирәдәге тормыш булмауга берничек тә җавап бирмәскә. Мөгаен, син аңламыйсыңдыр... Кайчандыр тиешле тойгының булмавы авыру симптомы булып саналган. Шуңа күрә мин тавыш кушмадым, ә пультка утырдым һәм, поэксперимент ясап, өметсезлек өчен комбинация таптым.
Аның коңгырт-сары йөзендә канәгатьлек чагылды, әйтерсең лә ул ниндидер гадәти булмаган нәрсәгә иреште.
— Мин бу комбинацияне җәдвәлгә куйдым - аена ике тапкыр. Бу бик җиткән дип уйлыйм: акыл чикләрендә өметсезлек кичерү. Без бит Җирдә калдык, барлык нормаль кешеләр җилкәләрендә күптән эмигрировать иттеләр.
— Ләкин мондый кәефтә, - дип каршы төште Рик, - озакка калырга һәм хәтта башка комбинация алырга да тырышмаска мөмкин. Өметсезлек чикләнмәгән вакыт дәвам итә.
— Мин һәр өч сәгать саен автоматик күчерүне программалаштырам, - диде хатыны. - Дүрт йөз сиксән бер - киләчәктә минем өчен ачык булган күп кенә мөмкинлекләр тудыру, яңа өмет...
— Мин дүрт йөз сиксән бер кешенең нәрсә икәнен беләм, - дип бүлдерде ул.
Ул бу комбинацияне бер генә тапкыр җыймады һәм аңа бик нык ышанды.
— Карале, - диде ул. Ул караватка утырды. - Хәтта автомат рәвештә күчерү белән дә үзен теләсә нинди төрдәге депрессиягә дучар итү бик куркыныч. Үзеңнең кәефеңне оныт, ә мин үз теләгемне онытырмын. Без икебез дә йөз дә дүртне җыярбыз, аннары мин үземә гадәти эшлекле кәеф җыярмын, сарыгыбызны тикшерермен дә, телевизор каршында күңелсез генә утырмыйсың дип белеп, эшкә китәрмен.
Ул иркен йокы бүлмәсеннән кунак бүлмәсенә узды. Биредә һавада әле кичке сигарет исе аңкый иде. Ул телевизорга иелде, аны кабызу өчен.
Йокы бүлмәсеннән Ирэнның тавышы ишетелде:
— Мин телевизорны ач карынга күчермим.
— Сиксән сигез җый, - диде Рик, телевизор җылынганчы. - Бу тапшыруга бәйсез рәвештә телевизор карау теләге.
— Минем гомумән берәр нәрсә җыясым килми, - диде хатыны.
— Алайса, өчлекне җый.
— Мин баш мие кабыгы кузгатуга стимулятор төзи алмыйм. Бу яңа комбинацияләр җыю теләге тудырачак. Ә әгәр мин гомумән берни дә җыярга теләмим икән? Хәтта пультка кагылырга да теләмим! Хәзер комбинацияләрне җыю - мин уйлап чыгара алган иң начар нәрсә! Мин бары тик караватта утырырга һәм идәнгә карарга телим.
Аның тавышында сагыш һәм өметсезлек чагылды, әйтерсең лә аны ниндидер авырлык чолгап алды.
Ул телевизор тавышын кабызды, һәм бүлмәдә Бастер Джрубиның тавышы ишетелде, бүлмәне тутырып:
— Ха-ха, егетләр! Хәзер һава торышының сводкасын бүгенгә әйтергә вакыт! "Мангуст" юлдашы хәбәр иткәнчә, явым-төшем максимумга төш вакытына җитәчәк, ә аннары дәрәҗә төшә башлаячак, шулай булгач, әгәр сезнең берәрегез, егетләр, китәргә җыена икән...
Рик янәшәсендә идәндә җилән уйнатып чапкан Ирэн күренде. Ул телевизорны сүндерде һәм әйтте:
— Яхшы, биреләм. Ни теләсәң, шуны җыярмын. Экстатик сексуаль омтылыш... Миңа шундый начар, мин хәтта моны түзәргә дә әзер. Аерма нинди, ахыр чиктә?
— Мин сиң өчен да боргаларам, - диде Рик.
Ул аны яңадан йокы бүлмәсенә алып керде һәм аның стимуляторын консолига биш йөз туксан дүрт сум җыйды: теләсә кайсы төрдәге мәсьәләләрне хәл итүдә акыллы ирнең беренчелеген шатлыклы кабул итү. Үз пультында ул эшкә стандарт булмаган иҗади якын килүне арттырып җибәрде, гәрчә бу кирәк булмаса да. Ул һәрвакыт үз эшенә нәкъ менә шулай карый иде, хәтта стимулятор ярдәменнән дә файдаланмый иде.
Ашыгыч иртәнге аштан соң - ул бәхәсләргә артык күп вакытын югалтты - Рик өйдән чыгу өчен "Кыялы яр" фирмасының "Аякс" моделен үз эченә алган тулысынча кием-салымда, түбәгә менеп, анда чирәмне аның сарыгы үләнне чеметкәләп, рәхәтлек күрсәтеп, калган йортларда яшәүчеләргә колагына токмач эләрәп, булды.
Әлбәттә, кайбер хайваннарның да электрик хайваннары бар иде, ләкин ул беркайчан да борынын чит эшкә тыкмады, һәм башка күршеләр аның сарыгы табигате белән артык кызыксынмадылар.
«Чын сарыгыгыз бармы?» - дип сорарга такмаксыз иде. Бу хәтта күршенең эчке органнары, тешләре, чәчләре яки эчке органнарында шикләнүгә караганда да начаррак иде. Кояшның нурларын йоткан радиоактив тузанлы кисәкчәләре белән пычранган иртәнге һава Рикның ис килүен таң калдырды, һәм ул, шушы үлем исеннән котылып, каты итеп төчкерде.
"Ә, бу артык нык әйтелгән", - дип уйлады ул, артык зур фатир белән бергә хуҗа булган туфракның үз участогына үтеп. Соңгы бөтендөнья сугышы мирасы исән калган потенциаль мөмкинлекләр өлкәсен шактый тарайткан. Тузан һәм радиоактив явым-төшем чыдый алмаганнар үлгән һәм күп еллар элек онытылган.
Хәзер инде бу тузан бетеп калган кешеләр белән көрәште, ә димәк, бу кешеләр аңа каршы тора алырлык булырга кирәк. Хәзер тузан аңга һәм генетик кодка гына йогынты ясарга сәләтле иде. Кургаш гульфикка карамастан, бу тузан аның организмына, көн саен өстәп, мөгаен, үтеп кергәндер, чөнки ул әле һаман да эмигриацияләнмәгән, зарарлы явым-төшемнәрнең яңа порциясен, гәрчә әлегә кадәр барлык медицина тикшерүләре Рикның регуляр - түбәнчелекле законнар кысаларында үз нәселләрен торгызу хокукы булган кешеләр рәтенә кертсә дә. Әмма теләсә кайсы вакытта Сан-Франциско полициясе департаменты табиблары үткәргән тикшерү моны күрсәтмәскә мөмкин иде. Регулярлар бөтен тирә-юньгә үтеп керә торган радиоактив тузан аркасында специаллар кертүне дәвам итте. Телевизорлар экраннарыннан плакатлар белән кычкырган реклама аркасында, моментның агымдагы лозунгы: «Эмиграцияга кит яки дегенерация ит! Сайларга кирәк сиңа!»
«Бик дөрес әйтелгән,- дип уйлады Рик, кечкенә генә болынына керә торган кечкенә капканы ачып. Ул үзенең сарыгы янына килде. - Ләкин минем эшем аркасында мин эмиграцияга күчеп китә алмыйм". Аны өй буенча күршесе һәм якындагы көтүлек хуҗасы Билл Барбур сәламләде. Ул да, Рик кебек үк, эшлекле костюм кигән, ләкин эшкә барганда хайванының ничек яшәгәнен карарга туктаган.
— Атым, - диде ул, балкып, - балага узды!
Ул уйчан гына карап торган эре першеронга күрсәтте.
— Ни диярсез моңа?
— Озакламый сездә ике ат булыр, диярмен,- диде Рик.
Ул сарык янына килде. Тегесе, солы кабартмасы алып килгән тәкъдиргә Риктан игътибарлы күзләрен алмыйча, сагыз чәйни-чәйни яткан иде. Сарыкның бу моделе овсотроп контурлары бар иде, шуңа күрә, телгә алынган усаллыкны күргәч, ул бик табигый рәвештә сикереп торыр да тизрәк хуҗасына юнәлер иде.
— Ә нәрсәдән ул балага узды? – Рик дип сорады Барбурны. — Җил өрдеме?
— Мин Калифорниядә җитештерә торган плазманың порциясен махсус сатып алдым, - дип хәбәр итте Барбур, - минем дусларым аша Хайваннар хуҗалыгы Департаментында. Узган атнада инспекторларның Джудины ничек карарга килгәнен хәтерләмисезмени? Алар тай алырга бик телиләр. Джуди - югары класс!
Барбур атның муеныннан сөеп какты да башын иеп куйды.
— Сез аны сатарга теләмисезме? - дип сорады Рик.
Йа Хода, аның нинди ат яисә, гомумән, нинди дә булса чын хайван булуын ничек тели иде! Ялган әйбер артыннан йөрү - бу акрынлап кешене деморализацияли. Ләкин, социаль хәленнән килгәнгә күрә, ул шундый хайванны таба алмаячагын аңлап, электр тогы белән канәгатьләнергә туры килә. Ләкин, аңа барыбер булса да, Ирэн калган иде әле. Аның бит нинди хайваннары булса да барыбер түгел иде.
— Сатарга, ат, - диде Барбур, - әхлак түгел булыр иде.
— Алайса, айгырны сатыгыз. Ике хайван булу, берсен сатуга караганда, тагын да амораль.
Барбур әйткән:
— Ни өчен? Бик күпләрнең ике, өч һәм хәтта дүрт хайваны бар, ә менә Фред Уошборнда, хлорелла заводы хуҗасы - гомумән, бишәү. Сез "Хроник"та аның үрдәге турында мәкалә укымадыгызмыни? Бу бөтен көнбатыш яр буйларында иң зур һәм нык үрдәк дип санала!
Барбурның күзләре, шундый байлыкны хыялланыргач, ялтырап китте. Ул әкренләп транска чумды. Плащ кесәсендә актарынганнан соң, Рик үзенең үлгән һәм "Хайваннар каталогы Сидни һәм Фаул" дип укылган нөсхәсен, гыйнвар кушымтасын чыгарды. Атлар - колыннар - нәселләр турында язылган битне эзләп, ул бөтен илгә бәяне билгеләде.
— Сиднида першерон тайын биш мең долларга сатып алырга мөмкин, - дип белдерде ул.
— Юк, алмассыз, - диде Барбур. - Күрәсезме, исеме курсив тарафыннан бастырылган, димәк, аларның хәзер бер генә буш экземпляры да юк. Ә бәясе - алар барлыкка килгән очракта.
— Әйтик, - диде Рик, - мин сезгә ай саен биш йөз доллар түләр идем. Бу каталог буенча тулы бәя. Ун ай - һәм тулы бәя.
Барбур кызганыч тавыш белән әйтте:
— Декард, сез атларда берни дә аңламыйсыз. Ни өчен Сидниның першероннарны сатуга юк? Сәбәбе бар. Першерон тайлары хуҗаларны алыштырмый, хәтта каталогта күрсәтелгән бәядән дә. Алар бик сирәк очрый, хәтта чагыштырмача начар кан да. Ул аларның участокларын аера торган киртәгә таянды. Джуди инде өч ел, шул вакыт эчендә мин аның белән тиң першеронны очратмадым. Аны сатып алыр өчен, мин үзем Канадага очам һәм аны урламасыннар өчен шәхсән өйгә алып кайтам. Мондый хайванны Колорадода яки Вайомингка алып килегез - һәм сезне баштан ук кыздыралар, ә хайванны алып китәрләр. Беләсезме ни өчен? ПМВ каршында йөзләрчә иде...
— Ләкин, - диде Рик, - әгәр сезнең ике атыгыз булса, ә минем бер атым да булмаса, бу кызгануның бөтен теологик һәм әхлакый структурасына каршы килмәсме?
— Сезнең сарыгыгыз бар бит. Шайтан алгыры, үз шәхси тормышыгызда сез теләсә нинди хис-кичерешләргә иярә аласыз. Әгәр сезнең сарыкларыгыз булмаса, мин сезнең позициядә кайбер логиканы күрер идем. Үземнән-үзем, әгәр минем ике хайваным булса, ә сезнең бер генә хайваныгыз да булмаса, мин сезне Мәрхәмәтле кеше белән чын кушылудан мәхрүм итәр идем. Ләкин бу йортта һәр гаиләнең - алар якынча илле, һәр өч фатирга береккән, - ниндидер хайваннар бар. Грейсонның чебеше бар. Әнә ул. Ул аңа төртеп күрсәтте. Сукага да, аның хатынына да зур җирән эт хуҗа. Ул төннәрен өрә. Барбур уйга калды. - Эд Смитның мәчесе бар бугай, ул аны фатирда тота һәм берәүгә дә күрсәтми. Хәер, бәлки, ул ялганлыйдыр.
Рик сарык янына килде дә, иелеп, аның куе йонында казына башлады, эзләгәнне тапканчы - механизмның яшерелгән контроль панелен тапты. Барбурның күз алдында ул, механизмны ачып, аны кинәт ачты.
— Күрәсезме? - дип сорады ул. - Ә хәзер сез аңлыйсызмы, ни өчен миңа сезнең колыгыз бик кирәк?
Бераз дәшми торганнан соң, Барбур болай диде:
— Эх, мескен... Сез шулай һәрвакыт килдегезме?
— Юк,- диде Рик. Ул, яңадан электрсарыгын панелен ябып, күршесенә таба борылды. - Башта минем чын сарыгым бар иде. Безгә аны хатыны эмигриацияләгәндә биргән. Аннары, якынча бер ел элек - исегездә тотыгыз, мин аны ветеринарга йөрткәндә, сез нәкъ менә югарыда тордыгыз, - мин түбәгә чыктым һәм сарыкның яткан булуын күрдем, күтәрелергә көчем җитми.
— Әйе, хәтерлим, сез аны күтәрдегез, - диде Барбур, - ләкин бер-ике минуттан ул тагын егылды.
— Сарыкларның авырулары бик сәер, - диде Рик. - Икенче төрле әйткәндә, сарыкларның авырулары күп, әмма симптомнары бертөрле. Сарык күтәрелә алмый, һәм аның аягында бәйләвечләр сузылганмы, әллә ул баганадан үлеп барамы икәнен белеп булмый. Минем белән соңгысы булды.
— Монда? - дип гаҗәпләнде Барбур. - Түбәдәме?
— Печән, - дип аңлатты Рик. - Мин бер кочак тимер чыбыгымны салдырып бетермәдем, һәм Груччо - мин аны шулай дип йөртә идем - тырналып тырналды һәм столбняк белән йоктырды. Мин аны ветеринарга илттем, һәм шунда ул үлде. Мин бу турыда барысын да уйладым, ә аннары бер остаханәгә барып кайттым, аларга Груччо фотосурәтен күрсәттем, һәм алар менә шуны әзерләделәр. Ул эрзац-сарыкка күрсәтте. - Бу бик яхшы эш. Мин аңа, Груччога караганда, якынча шулкадәр вакыт сарыф итәм, ләкин... - Рик иңбашларын җыерып куйды.
— Бу бөтенләй ук түгел, - дип тәмамлады аның өчен Барбур.
— Якынча. Хисләр шундый ук диярлек. Аның артыннан, хәзергесе кебек үк, игътибар белән күзәтергә кирәк, чөнки алар сына һәм күршеләре белә ала. Мин моны алты тапкыр төзәтүгә йөрттем - нигездә вак-төяк кимчелекләр иде. Әгәр берәрсе күрсә... Мәсәлән, бер тапкыр магнит тасмасы белән нәрсәдер булды, һәм ул туктаусыз ялтырап тора башлады, шуңа күрә шунда ук ватылуның механик икәнен билгеләргә мөмкин иде. Сез, әлбәттә, аңлыйсыз, остаханәнең тиешле вывескасы бар - ниндидер анда ветеринария табибы. - Рик сәгатькә күз төшерде, вакыт турында исенә төшерде. - Миңа эшкә китәргә вакыт. Бүген кич белән күрешербез.
Ул үз янына китте, ә Барбур ашыгып аның артыннан кычкырды:
— Мин берәүгә дә бернәрсә дә әйтмәм!
Рик, тукталып, аңа рәхмәт әйтергә теләгән иде дә, аннары Ирэн әйткән өметсезлекнең бер өлеше аңа кагылды һәм ул болай диде:
— Белмим. Бәлки, моның бернинди дә әһәмияте юктыр.
— Ләкин алар барысы да сезгә өстән аска караячак. Барысы да түгел, әмма кайберләре. Сез бит кешеләрнең хайваннар турында кайгыртуга ничек карауларын беләсез. Хайван булмагач, амораль һәм антиэмпатик санала. Ягъни бу җинаять түгел, ПМРдан соң ук, әмма хис һаман да сакланды.
— Илаһым! - диде Рик, нишләргә белмичә кулларын җәеп. Ләкин мин бит хайванга ия булырга телим. Мин үземә яраклы берәр нәрсә сатып алырга тырышам, тик минем хезмәт хакына гади бер хезмәткәр генә...
«Әгәр дә, - дип уйлады ул, - әгәр дә мин бу ай эчендә дүрт анди җибәрә алсам, яңадан миңа бәхет елмайачак, әгәр мин ул чагында Груччоның үләчәген белгән булсам... Ике ел элек бит мин дүрт кешене ала алдым..."
Ләкин бу әле тимер чыбык кисәге барлыкка килгәнче үк, медицина энәсе ватыгына охшаган ике дюймлы тимер чыбык кисәге барлыкка килгәнче үк, столбнячный вируска кадәр иде.
— Сез мәче сатып ала алыр идегез, - дип тәкъдим итте Барбур, - алар кыйммәт түгел, каталог буенча тикшерегез.
— Миңа бүлмә хайваны кирәкми,- диде Рик акрын гына. - Мин башта ук булган нәрсәне телим, - чын зур сарыкны яисә шундыйрак берәр нәрсәне. Акча җыя алсам, сыер савам, я атым, сезнеке шикелле.
Ул кинәт биш андиның "тынычлыкка җибәрү" өчен премиянең аңа моны эшләргә мөмкинлек бирәчәген аңлады. "Минем хезмәт хакыдан тыш анди өчен мең доллар. Аннары кайдадыр кемдәдер мин үземә кирәк әйберне табар идем, Сидни каталогында да алар курсив булып торалар. Биш мең доллар. Ләкин, - дип уйлады ул,- башта колонизацияләнгән планеталарның берсе белән Җиргә барып җитәргә кирәк. Бу миңа бәйле түгел. Мин биш андроидны монда качарга мәҗбүр итә алмыйм, һәм хәтта булдыра алсам да, ягъни дөньядагы башка полиция агентлыкларыннан башка аучылар да. Андига резиденцияне нәкъ менә Төньяк Калифорниядә урнаштырырга кирәк булыр иде, һәм бу төбәктә андроидлар өчен өлкән аучы Дейву Холденга үләргә яки пенсиягә китәргә кирәк булыр иде ".
— Чикерткә сатып алыгыз, - дип киңәш итте Барбур, - яки тычкан. Карагыз әле, чыннан да, егерме биш яшелдә сез зур тычкан сатып ала аласыз.
— Сезнең атыгыз да Груччо кебек үләргә мөмкин, - диде Рик, - кисәтмичә генә. Сез эштән өегезгә кайтып җитәрсез, ә ул аркада, коңгыз кебек, чикерткә ята. Ул кара ачкычны кулында тотып, бер читкә китте.
— Зинһар, рәнҗеткән булсам, гафу итегез,- диде Барбур, нервланып.
Рик Декард, бер сүз дә дәшмичә, аэрокар ишеген ачты, ул аның күршесенә әйтер сүзе юк иде. Аның уйлары эш белән, алда торган эш белән мәшгуль иде инде.

Ике
Моңарчы меңләгән кеше сыйдырышлы чүл гигант йортның буш бүлмәсендә ялгыз телевизор бөтен көченә бушлыкны ачу динамикасы белән дәвам итте.
Соңгы бөтендөнья сугышына кадәр бу хәрабә чәчәк атучы, саклаучы һәм күпләрнең яраткан йорты булган.
Монда Сан-Франциско шәһәре урнашкан, шәһәргә кадәр тиз монорельс экспресс белән кул биреп торган.
Бөтен ярымутрау, тулы кош агачыдай, тормыш белән шаулый, ә хәзер аның хуҗалары яки үлгән яки берсе планета-колониягә күчеп киткән. Беренчедән, чөнки сугыш, Пентагонның һәм аның үзканәгатьле фәнни вассалы - "Корпорация Рэнд" ның батырларча алдан әйтүенә карамастан, кыйммәт бәягә төште, өстәвенә, ул бу урыннардан ерак түгел иде. Фатир хуҗалары кебек үк, корпорация дә яхшы булган башка урынга күченде. Аны берәү дә кызганмады.
Хәзер инде берәү дә сугышның ни өчен башлануын һәм, гомумән, кемдер җиңгән булуын хәтерләми. Җирнең бөтен атмосферасын йоктырган тузан каяндыр гына килеп чыккан кебек булды, ә хәрби дошманнарның берсе дә аның килеп чыгуы мөмкин дип уйламады.
Башта, ничек кенә сәер булмасын, ябалаклар үлеп бетте.
Ул чагында бу кызык кебек иде - ак мамык кигән юан кошлар монда да, ишек алларында да, урамнарда да аунап ята иде. Гадәттә, алар үз ояларыннан караңгы төшкәч кенә чыгып китәләр һәм кешеләрнең күзләренә сирәк эләгәләр. Урта гасырларда чума эпидемияләре үзләрен шулай итеп күрсәткәннәр - күселәр үлеп беткән. Ләкин бу чума югарыдан төште.
Ябалаклар артыннан башка кошлар да иярде, әмма бу вакытка табышмак хәл ителгән иде инде. Колонизация программасы әкренләп сугышка кадәр үк үсә барды, ләкин хәзер, Кояш инде Җирдән бүтән балкып тормагач, колонизация бөтенләй яңа фазага керде. Шуңа бәйле рәвештә сугыш коралы - Ирек Өчен Синтетик көрәшче - модификацияләнгән иде.
Башка планета шартларында гуманоид робот - кырыс итеп әйткәндә, органик андроид - бөтен колонизация программасының мобиль ярдәмче хәрәкәтенә әверелде. БМО тарафыннан кертелгән закон буенча, һәр эмигрант автомат рәвештә нинди дә булса андроидның хуҗасы булган - аның үз теләге буенча - подтипа. 2090 елга подтипларның төрлелеге егерменче гасырның алтмышынчы елларының Америкада автомобильләр модельләренең төрлелеге кебек төрле фаразлардан артып китте.
Бу эмиграциянең финал стимулы иде - хезмәтче-андроид прәннек сыйфатында һәм радиоактив явым-төшемнәр чыбыркы сыйфатында. БМО эмиграция итү җиңел булды, ә калырга - гомумән мөмкин булса, авыр.
Күченү белән сузу үзен биологик чиста булмаган сыйныфлар арасында табуны, расаның тел тидермәслек нәселдәнлеге өчен куркыныч булуны аңлата. Әгәр гражданинда "специал" дигән ярлык беркетелгән икән, ул хәтта ихтыяри стерилизацияне кабул итеп, тарихтан төшеп калган. Асылда ул инде кешелекнең бер өлеше түгел иде. Шулай да монда, әле анда кайбер кешеләр эмиграциядән баш тартты. Бу хәтта бу проблема белән шөгыльләнүчеләр өчен дә иррациональлек, алогиклык аптырашта калдырды.
Логик яктан фикер алышканда, барлык регуляр да эмиграциягә күчәргә тиеш булыр иде. Күрәсең, хәтта имгәнгән хәлдә дә, Җирдән җиңел генә баш тарту мөмкин булсын өчен, артык гадәтләнгән булып калган. Яки, бәлки, бу кешеләр тузанлы чехол акрынлап югалыр дип уйлаганнардыр.
Һәрхәлдә, Җирдә меңләгән кеше яшәвен дәвам итте. Аларның күпчелек өлеше шәһәр районнарында тупланган, анда алар бер-берсенең булуын физик яктан тоя һәм моңарда ярдәм таба алган. Бу, гомумән алганда, нормаль индивидлар иде.
Алар белән бергә ташлап киткән шәһәр тирәләрендә төрле сәер типлар яши башлады. Аларның берсе Джон Исидор иде, ул нәкъ кырынган иде, ә телевизор күрше бүлмәдә сасып, бушлыкка сыкравын дәвам итте.
Джон бу урыннарга әле сугыштан соңгы беренче көннәрдә үк кереп китте. Ул заманнарда барысы да хәрәкәткә килде: сыегайтылган урыннан, ялгызы һәм төркемнәргә аерылган кешеләр бер урыннан икенче урынга күчеп йөриләр. Ул чорда радиоактив тузан тигез яумады. Бер штатлар аңардан азат диярлек иде, икенчеләре сулышы кысылды. Һәм халык тузан күчү нигезендә хәрәкәт иткән. Сан-Францискодан көньякка ярымутрау башта тузаннан азат иде диярлек, һәм бик күпләр монда яшәргә ашыкты. Тузан барлыкка килгәч, кайберләре үлде, калганнары китте. Джон Р. Исидор калды.
Телевизор тынып тормады.
— ...Алдагы көннәр штатларының фетнәсез атмосферасын яңадан төзеп! Илнең көньягында Штатлар! Шәхси хезмәтче сыйфатында яки шәхси заказ буенча эшләнгән эштә армый-талмый торган ярдәмче буларак, сезнең шәхси уникаль ихтыяҗларыгыз өчен махсус җайлаштырылган гуманоид робот сезнең өчен һәм бары сезнең өчен генә бирелгән, сезгә килеп төшүгә үк, Җирдән очар алдыннан бирелгән күрсәтмәләрегез нигезендә тулысынча бушлай тапшырыла. Ул сезнең тугры юлдашыгыз булачак, кешелек дөньясының бөтен тарихында батырлык иткән бөек һәм кыю маҗараның кыенлыкларын уртаклашачак...
Телевизор һаман да шул ук рухта дәвам итте.
Исидор ияген тырнап: «Эшкә соңга калдым микән мин?» - дип уйлады. Аның төзәтү сәгате юк иде. Гадәттә ул телевизордан сигналлар белән көрәшкән, тик бүген, күрәсең, халыкара күзәтү көне булган. Һәрхәлдә, расланганча, бишенче - яки алтынчы - Яңа Американың Марстагы төп Америка җирлегенә нигез салынуга бер ел тулдымы, ә Джон Исидорның телевизоры, бик үк төзек булмаса да, бер генә канал - хөкүмәт каналын, сугыш көннәрендә милләтләштерелгән һәм бүгенге көнгә кадәр калган каналны кабул итте.
Исидор хәзер хөкүмәтнең Вашингтондагы рәсми программасын тыңларга мәҗбүр булган, ул Җир шарына якын булган Кояш системасын колонияләштерү уңышлары турында сөйләгән.
— Миссис Мегги Клегмен, - дип тәкъдим итте Джонга экранда диктор.
Ләкин Джон сәгатьнең кайсы икәнен генә белергә теләде.
— Нью-Йоркта пленкага язылган интервьюда әле күптән түгел генә Марска эмиграцияләнгән Миссис Клегмен болай диде: Миссис Клегмен, сез ничек уйлыйсыз, радиацияле Җирдә яшәү биредә, бөтен мөмкин перспективлары булган яңа планетада тормышынан нык аерыламы?
Соңыннан пауза булды, аннары урта яшьләрдәге хатынның карлыккан тавышы ишетелде:
— Минем уйлавымча, мине һәм өч кешелек гаиләбезне барыннан да бигрәк... дәрәҗә гаҗәпләндерде.
Диктор сорады:
— Дәрәҗәме, миссис Клегмен?
— Әйе, - дип җавап бирде ул, - хәзерге вакытта Нью-Йоркта яшәүче хатын, - моны аңлатуы кыен. Бу тынгысыз заманнарда ышанырга мөмкин булган хезмәтче бар - мин моны бик тә рухландыра дип уйлыйм.
— Ә Җирдә, миссис Клегмен, үткәндә, сез классификацияләнгәннәр исәбендә булудан курыкмадыгыз... "специал"?
— О, без ирем белән бик нык борчыла идек, коточкыч. Әлбәттә, хәзер, без эмиграцияләгәндә, бу дулкынланулар артта калды, һәм, бәхеткә каршы, мәңгегә.
«Минем өчен дә алар мәңгегә юкка чыктылар, - дип уйлады Джон Исидор, ачынып. Миңа хәтта күчеп китәргә дә кирәк булмады ". Ул инде бер елдан артык специаллар рәтендә саналган, һәм ул киеп йөргән бозылган геннар күзлегеннән генә түгел.
Ул гына да түгел, ул тестны ким дигәндә акыл сәләтләренә оттырды, бу аны, гади сүзләр белән әйткәндә, акыл җитмәве белән эшләде.
Җирдә яшәүче өч планетаның җирәнүсе Джон Исидорда түбәнәйде, ләкин шуңа да карамастан, ул исән калды.
Аның эше бар иде - ул охшатып ясалма ялган хайваннарны ремонтлау буенча фирма каршында хайваннарны илтеп җиткерү фургонын йөрткән "Ван-Нессның ветеринария шифаханәсе". Аның караңгы чырайлы боссы Ганнибал Слоут аңа нормаль кешегә караган кебек караган, шуның өчен Джон аңа бик рәхмәтле булган. «Тормыш билгесез, үлем генә шик тудырмый», - дип әйтергә ярата кайчакта мистер Слоут. Исидор, гәрчә моны бер тапкыр гына ишетмәсә дә, бу сүзләрнең мәгънәсен томанлы рәвештә генә аңлый иде. Ахыр чиктә, әгәр юләр латинны төшенергә сәләтле икән, ул акылсызлы булудан туктый.
Мистер Слоут үзе бу хәлгә күрсәтелгән хакыйкатьне таныды.
Моннан тыш, Джон Р. Исидорга караганда күп кенә ахмак аңлашылмаучылыклар да бар, алар, гомумән, эшли алмыйлар һәм «Махсус хезмәт күнекмәләре институты» дип аталган махсус биналарда даими яши тордылар. «Үзенчәлекле» сүзе, һәрвакыттагыча, әлеге бинада яшәүчеләрнең табигатен хәтерләтте.
— ...ләкин сезнең ирегез сизмәде, - диде телеэкрандагы диктор, - кыйммәтле һәм уңайсыз кургаш гульфигын киендереп, ул үзен ышанычлы саклый, шулаймы, миссис Клегмен?
— Минем ирем...- дип башлады миссис Клегмен.
Шул вакыт Исидор, кырынып, икенче бүлмәгә керде дә телевизорны сүндерде.
Тынлык дивардан, ватык мебельдән аңа ташланды. Тынлык, гигант электростанция белән тукланучы тынлык кебек, үзенең коточкыч көче белән аны юып төшерде. Тынлык идәннән, бөтен бүлмәне - дивардан алып диварга кадәр каплаган, сөртелгән соры келәмнән күтәрелә иде. Аны ватык кухня кирәк-яраклары, хуҗалыкта үле җайланмалар иреккә чыгардылар, алар инде фатирда Джон Исидор пәйда булгач та эшләмәделәр. Кунак бүлмәсендә янып бетмәгән торшер лампасы, түшәмнән төшкән тынлык белән бергә, тынлык урнашты. Ул теләсә нинди әйбердән чыга алган, әйтерсең, тынлык материаль әйберләрне алыштырырга җыенган.