Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 02

De Son beschrijven kan veel schoonder als hy schijnt[2].
Maer weer soo waegh ick 't niet. Hoe raeck ick dat te vort[3] is?
Hoe reyck ick aen een spits, daer mijnen arm te kort is?
Hoe werd een rappen haes gevangen van een Koe?
Hoe vlieght een lamme gans tot aen den Hemel toe?
Wat maeckt een blinderick[4] in winckelen en hoecken,
Daer 't voor een Arentsoogh is duyster om te soecken?
Wat vind Tiresias[5] daer Argus[6] is van noo?
Noch waeg' ick 't evenwel: een vryer al te bloo
Besliep noyt schoone vrouw; die 't gunstigh uyr liet deurgaen
Als sy wel willen souw, moet naemaels voor de deur staen:
"Mijn vrind! ick ken u niet, goen avond en goe nacht,
Ghy hebt het luck versuymt dat u heeft toegelacht".
Dien de Fortuyn verschijnt, die grijpse by de vlechten;
Voor isser vatten aen, 't is naemaels niet te rechten
Soo ghyse glippen laet; want achter isse kael,
Daer heeftse tuyt[7] noch haer; dies, vryers altemael!
Past op het vinck-slagh wel, en laet geen tijd verlooren.
So een geluckigh uyr u heden werd gebooren,
So wacht tot morgen niet; wanneer het visje bijt,
So slaet den[8] hengelaer, of anders is hy 't quijt.
Soo waegh ick dan uw naem, die soo langh sonder naem staet,
Men oordeel of men dus het nut en 't soet te saem raedt:
Een halve kap, een lap van pluys of van fluweel
Bedeckt voor locht en kouw het teere Vrouwen-scheel[9]
Van 't voorhooft tot de kruyn, en wie kan sich beroemen,
Dat hy die kap, die lap, met sijnen naem kan noemen?
Nochtans krijght hy een naem waer aen hem yeder kent,
En echter yeder seyt: "Ick weet niet wat je bent".
Dit is u bey gemeyn; dies segh ick sonder wachten
(Men magh het nemen aen of vryelick verachten):
Die op het uytterlick alleen sijn oogen wend,
Vind tusschen u meer scheels[10] als tusschen Koe en End;
Maer soo men meer op reen als nae 't fatsoen en stof kijck,
Sijt ghy JE-NE-SCAY-QUOY van het Kasteel van HOFWIJCK.

Noten:
[1] er [2] In zijn Voorhout,
[3] Voor verde, ver.
[4] blinde (verg. dommerik).
[5] De blinde waarzegger.
[6] De honderdoogige wachter.
[7] haarvlecht.
[8] de.
[9] hoofd, schedel.
[10] verschils.


II.

DE SCHOU-BURGH VAN HOFWIJCK.

Die u een SCHOU-BURGH sey, sou die sich al vertasten?
Of sou het dorre bosch der averechte[1] masten,
Het machtigh Amsterdam, de geldsack van Euroop,
Niet lijden, dat men u met sulcken naem hier doop?
Nochtans soo kunt ghy 't sijn met wel-gegronde reden,
Het spijte, soo het wil, die groote Stadt der steden;
Haer SCHOU-BURGH heb de naem of heel of hallif wel,
En dien' haer, om te sien een bly of treurigh Spel;
Maer die uw Burgh beklimt tot boven op den solder,
Schouwt steden daer van daen, en menign dorp en polder,
Jae, schouwt op zijn gemack den halven wereldkloot,
Daer yder speelt sijn Rol, hy sij of kleyn of groot.

Noot:
[1] Omgekeerde.


III.

DE KIIK-IN-DE-POT VAN VOORBURG.

So Voorburg, door de nood of door de gunst van Heeren,
Sich eens sagh in een Stadt met wall' en muyr verkeeren,
En bracht haer Vestingh uyt tot om dijns Heeren Slot,
Was HOFWIJCK het kasteel, en Ghy KIIK-IN-DE-POT.
J. WESTERBAEN.


OP 'T HOFWIJCK
VAN DEN EDELEN EN GEESTIGEN HEER VAN ZUYLICHEM, &c.

Siet hier den rechten Hof, daer buyten 's Hofs geruchten
De Wijsheyt leest haer bladt, de Ruste pluckt haer vruchten:
Een schoon, een lustigh bladt, een welgesohildert bladt,
Als Huygens in het gras en onder d' eycken sadt.
Daer Huygens buyten 't Hof sijn Hof-tent heeft geslaegen,
En queecksel en geboomt stelt boven 's Graven-Haegen.
Maer een dinck vraeg' ick noch, en vraeg' het met verlof:
Hoe kan het Hofwijck sijn, is Hofwijck in den Hof?
BOXHORN.


AEN DEN HEER VAN ZUYLICHEM,
OP ZIJN HOFWIJCKSCH GEDICHT.

Door-wijse Hovelingh, van veel' door nijdt bestreden,
Van meer om strijdt geroemt! die midden in het slick
Houdt beyde voeten droogh, en uw' genegenheden
Noyt hinght aen ydelheit van 's werelts oogen-blick;
Die nu en dan van 't Hof u laet nae Voorburgh voeren,
En daer bekommeringh, beslommeringh ontwijckt,
En daer uws selven sijt, een Heerschap by de Boeren,
En daer u landt, u Hof, u rijck eens over-kijckt;--
U steene Hof-wijck wijckt voor sommige gebouwen,
In grootheyt, kostlickheyt, doch niet in cierlickheyt;
Maer nu gy door u pen door-kunstigh hebt ontvouwen,
Hoe all' de werelts doen daer voor uw ooghen leyt,
Mag 't steenen Hof-wijck wel voor and're 't vaentje strijcken,
Maer voor 't papiere, 't welck is onwaerderelijck,
Is 't reden dat het all' eerbiedighlijcken wijck'.
Noch 't steenen Hofwijck, noch het sterckste huys van allen,
't Welck oyt is opgebouwt door Menschelicke hand,
En sal altijdt bestaen; maer noyt en sal vervallen
Dit HOFWIJCK, opgebouwt, mijn Heer! door u verstandt[1].
HENRICUS BRUNO.
Noot:
[1] Vernuft.


HOFWIJCK.

De groote webb' is af, en 't Hof genoegh beschreven:
Eens moet het Hofwijck zijn. Wie kent den draed van 't leven,
Hoe kort hy is, hoe taey? de snaer die heldste[1] luidt,
Scheidt d' eerste menighmael van leven en van Luyt,
Verkracht en over-reckt of met der tijd versleten.
'k Heb over-reckt geweest, maer bender[2] deur gebeten:
Op 't slijten komt het aen: Twee dingen maecken 't waer,
Of ick 't ontveinsen wouw, mijn jaeren en mijn haer.
En als de snaer begint te vees'len en te pluysen,
Soo staet sy meestendeel op 't schielicke verhuysen.
Wie weet of 't schielicke verhuysen deser Ziel
Niet voor mijn deur en staet? En of 't God soo beviel,
Sou Hofwijck onberijmt sijn Stichter overleven,
En wijcken voor 't Voorhout? en soud' ick my begeven,
Die anderen mijn pen baldadigh heb geleent?
Met reden eischte men de schuld van mijn gebeent.
Met reden schreefm'r op: "Hier light een Man begraven,
Die meende te volstaen met planten en met graven,
De slechte boeren-konst, en moght de moeyte niet
Sijn eigen maeckseltjen te cieren met een lied".
Mijn sterven weet ick met langh leven niet te weeren;
Maer, leef ick weinigh meer, het Grafschrift wil ick keeren,
En singen wat ick poot, en rijmen wat ick bouw,
Eer dese keel verschorr', en dese penn verouw'.
'k Wil Hofwijck, als het is, 'k wil Hofwijck, als't sal wesen,
Den Vreemdelingh doen sien, den Hollander doen lesen.
Soo swack is menschen-werck, het duurt min als papier
De tijd slijt struyck en steen! eens sal men seggen: hier,
Hier was 't dat Hofwijck stond, nu Puyn en Queeck en Aerde:
En dan sal Hofwijck noch staen bloeyen in sijn waerde:
Ja, waerde, sooder oyt yet waerdighs van mijn hand
De jaeren heeft verduert en ouderdom vermant.
In Holland, wat een land! Noord-Holland, wat een Landje!
In Rhijnland[3], wat een kley! in Voorburgh, wat een sandje!
Aen 't Koets-pad, wat een wegh! aen 't water, wat een Vliet!
Aen al dat lieffelick of vrolick rieckt of siet,
Daer lagh een brockje vets, daer lagh een blockje magers,
Een beetje voor het vee, een treetje voor de Jagers;
Daer lagh, dat schickelick gevoeght had heel aen een,
Maer van het groote spoor verscheiden lagh in tween;
Het spoor en Vrouw Natuer verstonden hier den and'ren,
Ten Zuyden lagh de wey; op 't Noorderlick verand'ren
Van Wey in drooge kroft[4] daer deelde 't spoor het scheel[5],
Gelijck een Riem een Man in op- en onder-deel,
In Broeck en Wambas scheidt. Daer hoefde geen bedencken
Op yeder deels gebruyck: de kley scheen my te wencken,
En raedde stommelingh[6], sy was ten Boomgaerd nut,
Mits met een wilde muer gemantelt en geschut;
De kroft en eischte niet als vruchteloose[7] boomen,
Die sy wel machtigh waer in wel-ge-Elste[8] zoomen.
Elck heeft sijn Keur voldaen: hier 't Wilde, daer het Tam,
Een yeder heeft volbrocht het geen hy ondernam.
Let, Ouders, en let scherp op 't keuren van uw gronden:
Veel hebben sich vergeefs 't verkrachten onderwonden
Van kinderen verstand, met onverstand getucht;
Veel hebben wreedelick in eewigh' ongenucht
Gekluystert en geboeyt wel draghbaere[9] vernuften,
Maer die ondraghbaerlick haer 's levens tijd versuften
In onwerck; dat is werck haer driften onbevoeght,
Haer krachten ongelijck; veel' hebben sich verploeght,
Verweven, of verschaeft, en geen bedijdt van allen;
Die Staet of Lettervolck, of Krijgsluy konden vallen,
En zijn 't geluckelick, en zijn ter eer en baet
Van eigen en gemeen, van Huysgesin en Staet.
Het scheel alsoo gedeelt door my en door sich selven,
Quam 't op de spaden aen; mijn eerste sorgh was: delven.
Noch was 't de tweede maer: d'eerst had wat meerders in:
Tot werck hoort overslagh, tot weldoen goed versin,
My docht, papieren blad was licht genoegh te krijghen,
En daer bleef 's[10] ruym genoegh voor peper en voor vijghen,
Of ick 's[10] een riem verkladd' en aen mijn droomen hingh.
'k Sagh menigh misverstand en redenloosigh[11] dingh
Des werelds aengesicht mismaken en onteeren,
Gelijck een schoone Vrouw lijdt van verbrodde kleeren;
'k Sagh 't schoonste geld in 't slijck geworpen by geval,
'k Vond allom nieuwen druck van Kostelicker Mal
Dan ick heb doodt gerijmt of, mogelick, doen leven[12]:
En al dit ongeval wist ick sijn naem te geven:
't Hiet Na-docht, soo my docht, en 't was gespaert papier:
't Was noch yet oolickers[13], 't was een onkundigh fier,
Een stout' onwetenheit, die niet en kost als waghen,
Om dat sy liever wouw niet twijfelen, dan vraghen.
Ick twijfelden en vraeghde, en ley mijn rouwe stof
Voor oogen, die ick wist, met vollen danck en lof,
Stof, als de mijne was, te hebben helpen keuren,
En oorbaerlick versnyen, niet snipperen, noch scheuren.
Maer al mijn recht was mijn, ick hiel een woord in 't vat[14];
De Landheer had wat wils en d' onderwijser wat.
De konst leed geen geweld, maer liet sich wel wat recken.
Ter liefde van mijn lust. En soo van dusend trecken
Bleef d'een en d'ander vast; en van dat af en aen
Bleef yet lichamelicks in 't swart en 't witte staen;
Een dingh, dat Armen had en Schouderen en Beenen,
Een redelick gestel van 't hoofd af tot de teenen,
Soo veel my duncken moght. En nu stond Boom aen Boom,
Daer Boom aen Boom sou staen; nu gingh ick in den toom
Van voorraed[15] en bescheid, en, hoe 't sich nae moght schicken,
Ick hiel mijn plicht voldaen met gissen en met micken.
Soo ver gaet menschen macht in allerley belangh;
Beraden, overslaen sijn volle stade langh,
Meer eischt men hem vergeefs; maer 't langh heeft oock sijn maeten:
Die lang doen kan en magh, moet oock eens konnen laeten:
Is 't overdencken goed, het over-dencken niet:
Hy siet sijn selven uyt, die al te lang doorsiet:
Ons oogh verdrinckt in 't werck, daer 't moed' in is geswommen,
En ons vernuft beswijmt, gelijck die, hoogh geklommen,
Met schrick te rugge sien, en weten niet waer heen,
Om hals en been geheel[16] te brengen naer beneen.
Soo raeckt men bijster 's weeghs[17] in 't soecken van veel wegen,
En daer en komt geen end van stadigh overwegen:
Die altijd willen doen, en hebben noyt gedaen;
't Schael-tongesken moet eens in 't huysken blijven staen.
Doe 't kind geboren was, hoe 't afliep met sijn lueren,
Sijn swachtels, en sijn wiegh, soud' hier wat langer dueren
Dan 't yemand lusten moght; en van die eerste jeughd
En smaken meestendeel maer ouderen de vreughd:
Vreughd, die de Nieuwigheit en Hoop alleen doen leven,
Die self den ouderen ten einde werck begeven;
Waer op volght ongevoel van wellust, doove plaegh,
Daer van ick (ick beken 't) mijn kindsch[18] gedeelte draegh.
Nu, 't kind is jongh geweest, en't is gebracht aen't groeien,
Aen't bloeyen metter tijd; 'k heb niemand te bemoeyen
Met wat het tien jaer langh te queecken heef gekost;
De Wijsen eten met, de gecken doen den kost.
Komt, wijsen! eet met my, ick sal u niet beswaren
Als met welgaere spijs en wel betaelde waren:
Ick wil u Hofwijck doen aenschouwen, of 't te nacht,
Gelijck als Duivels-brood[19], te voorschijn waer gebracht:
Jae meer, ick wil het u en my oock doen betreden,
Als waer ons gisteren een gansche eew geleden:
'k Wil met kindskinderen goed deelen voor mijn dood,
Als waer ick Grootevaer en twee-dry-mael soo groot[20].
Het wereldsche besit en is toch niet als droomen,
En of 't gekomen is, of mogelick te komen,
't En is maer binnen ons het gen' het schijnt of is,
't Zij by voor-sieningen[21] of by geheugenis.
Dus sal dan Hofwijck zijn, neen (wy zijn hondert jaren
Geboren naer[22] den dagh, dat wy geboren waren)
Dus sien wy Hofwijck staen: Ten Noorden van 't groot spoor
Nae Voorburgh, 't schoone Dorp (of seght'er Steedje[22] voor),
Light een aensienlick Bosch in mindere gesneden[23];
Vraeght naer de lenghde niet by Roeden of by Treden;
Die aen den ingangh staet, en siet den uytgangh niet,
En 't eind is verr'genoegh daer 't oogh geen eind en siet.
Een tamme wildernis van woeste schicklickheden;
Soo noemt sich dit vertreck, ter liefde van de Reden
En gulde middelmaet, die ick soo waerdigh houw.
Te tam waer al te stijf, te wild waer al te rouw;
Daer is wat tusschen tween, dat tweederhands begeeren
Voldoen kan, tam en wild, en dit door dat vermeeren:
Gelijck wat etens dorst, wat drinckens honger maeckt,
Gelijck langh slaepen weckt en langh gewaeck vervaeckt.
Den tammen lust voldoen vier wonderlicke dreven
Van Eicken saeghbaer hout, van Boomen die daer streven
Om dickte by der aerd, om hooghten in de lucht,
Om breedten onder weegh en groen en koel gerucht.
'k Heb saeghbaer hout genoemt: maer laet het niemant wagen,
Mijn Trouw-verlaet[24] t' ontdoen, mijn Dreven om te sagen:
Daer 's Potgeld, soo men 't heet, siet dit voort Poot-geld aen.
Ick segg' het eew voor eew: Kinds kinderen! laet staen,
En brandt of warmt u niet aen hout dat ick hiet waschen[25]
Ondanckbaer' erffenis en is niet af te waschen:
Ten minsten moet hy doen hetgeen de Sterver hiet[26],
Die 't leven door hem kreeg en van sijn sweet geniet.
Twee dingen scheid'[27] ick uyt, het derde moet ick dulden:
Onschuldigh Brood-gebreck sal u voor eerst ontschulden[28],
En d'allerleste nood is buyten alle wet;
Gods Koningh[29] heeft sijn maegh met Autaer-brood[30] ontset[31];
Maer welvaert dol gespilt is verr' van mijn meedoogen[32]:
Hy is noyt bystand waerd, die noyt heeft willen doogen[33].
Daeraen volght ouderdom van Eicken die vergaen:
Men spaertse te vergeefs, die niet en konnen staen.
Maer daer den ouden stam ontstaet[34], staet haest een jonge:
Soo sal mijn na-kinds kind, schoon ick het niet bedonge,
Gedencken, daer een man in 't vechten werd gevelt,
Dat daet'lick in de ry een versch man werdt herstelt.
Oock staet de wereld soo: die schael moet even drijven;
Pas soo veel schepsels niew verschijnen als ontlijven,
Of 't waer een leege wer'ld, daer in wy Borgers zijn,
Of langh waers' overkropt, geborsten van de pijn.
't Lest (dat ick lijden moet) is 't algemeene lijden
Van 's Vaderlands verderf. Staen die bebloedde tijden
In 't eewighe beschick van Gods Voorsienigheit:
Moet Holland eens niet zijn, of Niet zijn; is 't geseit
By diens sien seggen is, en seggen doen, en heden
En morgen 't selfde punt, dat Holland weer bestreden,
Weer overstreden zij, weer werde soo het was,
Doe 't in sijn kolen smoockt' en smoorden in sijn as[35]
Moet dat rad noch eens om, broeit Spagnen noch een toelegh
Van Thiende-penningh-dwangh, en leght het maer de roe wegh
Tot dat het onvoorsiens sijn geeselingh hervatt',
En drijv' ons tot den keur van mutsaerd[36] en van rad,
Of van versworen trouw en van versaeckt gevoelen;
Sal sich dat heete bloed noch eens op 't onse koelen
(God zij genadigher, en weer' den droeven dagh!),
Dan is mijn wil geen wil; en als heel Holland lagh,
En waer 't niet redelick dat Hofwijck over end stond;
Van nu af schrab ick uyt wat in mijn Testament stond:
Als 't Vaderland vergaet zijn mijn voor-sorgen uyt;
't Is reden dat de vracht versincke met de schuyt.
Soo zijn 't vier dreven dan, en altoos weer vier dreven,
Die 't Bosch verr en naerby sijn prachtighst aensien geven,
Als ick soo spreken magh, van bijds viermael 't Voorhout,
Van verre 't hooge groen van 't Mast- en Liesen-hout[37].
Breda vergeve my, en oock den Haegh, dit roemen,
Hier derv ick 't Eicken loof by 't Linden blad wel noemen:
Daer sien ick niet als Mast, en Eick, en Elst en Berck:
Tot mijnent 't selve groen, en even 't selve werck.
Hier buygh ick voor Breda; mijn' Masten zijn haer kinderen:
't Heeft Frederick[38] belieft sijn hout-gewasch te mind'ren,
Om 't mijne te versien: 't zijn Jofferen van 't Land,
Mijns Vaders vaderland, die ick heb voortgeplant:
'k Segg Jofferen, noch eens: 'k mochts' ed'le wijfjes noemen;
Bredaesche wijfjes, jae; maer die ick derve roemen
Op Hofwijck Haeghs gemaeckt te hebben en Hof wijs:
Daer warren s' onder een als overgroeyend rijs:
Hier staen sy zedighlick en proncken daer sy stonden,
Does' eerst verhylickten aen 't Sand-schap mijner gronden:
Daer staens' in 't wild gerucht van kinders kind'ren; hier
Als maeghden, sonder meid of kinderen getier.
'k Laet yeder overslaen welck zijn de liefste gasten,
Gevolghde of ongevolghd': ick derf 't niet ondertasten;
Men krijght' er sulck' en sulck', en houdt sich wel te vreen,
Maer, heeft uw gast geen sleep van aenhangh, soeckt' er geen.
Dit volckjen heb ick thuis gehaelt als kale wichten,
En van der jeught gefockt, en voor my leeren swichten.
Neemt dat ick Rhee of Hind gerooft hebb' uyt het wald[39],
En in mijn wildbaen ruym en lieffelick gestalt;
Soo ben ick altoos thuis, en altoos by de dieren,
Die t' harent Mensch noch Beest, maer my tot mijnent vieren.
Neemt dat ick uyt Brasil Tapoeyers hebb' ontleent,
En blinde Heidenen met Christen melck gespeent:
't Is swart volck, maer dat swart is vel-diep, en van binnen
Maeck ickse mijns gelijck, dienstbaer, in blancke sinnen:
Soo passen s' op 't gemack van diese voedt en houdt,
Soo doen mijn' Bruyntjens oock, mijn' Wijfjens uyt het woud:
Besiet, hoe vriendelick sy my staen en beluymen[40].
Als seiden sy: "Lands-heer, geniet ons groene pluymen:
Is 't heet, wy keeren u 't beswaeren van den dagh;
Is 't koud, wy decken u voor al dat nijpen magh;
En onse dienstbaerheit hanght aen geen' Jaer-getijden;
Daer dient' er by de Maend; wy konnen doen en lijden
Het rond jaer uyt en in, met eenerley gelaet,
Wat Eicken, 't stercke blad, nauw 's Somers uyt en staet;
Ja, dese trouw munt uyt, en spant haer' fierste krachten
In 't felste van de locht, in 't langhste van de nachten:
Maeckt staet op vrienden, die op voorspoed niet en gaen,
Maer in den tegenspoed als kop're mueren staen".
Twee troppen[41] tel ick hier die sulcken tale spreken,
En kruysweeghs over een mijn Bosch in vieren breken.
Soo most de deelingh zijn; dat weet de minste Cock,
En al dat oyt ontzagh eens Hovemeesters[42] stock.
Twee schot'len eener sopp' op eene zy te schicken!
Daer soud' een swanger Vrouw, jae bergen, van verschricken:
Ten minsten slaet het een den hongers lust ter neer:
Soo fier is 't keel-gat self: soo speelt het oock den Heer:
Ick swijgh van andere, die oock haer weetjen weten,
En houden haer gebruyck soo kostelick als eten.
'k Heb dan op 't Cruys gepast, gelijck 't de diskonst noemt:
En vraeght ghy, of ick 's my met reden heb beroemt?
Let op den overhoeck; ghy vindt hem naer den regel
In evenredigheid soo vierkant als een tegel;
Dat doet een Eicken block, verstaet een perck van groen,
Daer Eickjens Nut, Vermaeck, en Heerlickheid voldoen;
Hegh-houtje recht en kromm, dat om de seven jaren
Sijn' Meester leert hoe soet genieten is, en sparen
(Elck in de middelmaet en ten besetten tijd),
Hoe goed een kleedsel is, dat dient en niet en slijt,
Dat, zijnde, warm en koel, niet zijnde, warm kan maken.
Soo doen mijn Eickentjens: Ick laet den Honds-dagh blaken
Op 't steilste van den Noen[43]; ick laet het Noorder guer
Sijn scherpste buyen toe, mijn groene dack en muer
Belet my wederzijds het sweeten en het beven:
En in de leckerny van dit staegh-stervend leven
Heb ick altoos getelt het dobbele geniet
Van yet verheugelicks op 't kantjen van 't verdriet;
Op 't kantjen, sonder schroom; soo dat vast and're smaken
Het gene my genaeckt, en niet en kan geraken.
't Zy goed of quaede sin, ick voel mijn voorspoed bet,
Als yemands tegenspoed daer nevens werdt geset.
Ick scheppe geen vermaeck in mijnes naesten lijden:
Maer, als hy 't lijden moet, soo kan ick my verblijden
In dat ick 't niet en lij. Geeft my een blockje land,
Een Eiland als een vuyst, bezeet[44] van alle kant,
Bezeet op sulcken diep, dat op het minste blasen,
Sijn holle baren stouwt gelijck de groote dwasen,
Die met bergh over bergh ten Hemel wilden gaen,
En grijpen naer de Sonn en treden op de Maen;
Geeft my dat Eyland, rijck van Beemden en van Koren.
Geeft my een huys daer in om weelde te bekoren,
Geeft my Bosch om dat Huys, en langhs mijn steile strand
Of opgeworpen Hout, of uyt de konst geplant;
Siet my daer wandelen vry van den brand van 't Zuyen,
Van Oost en Wester vlaegh en van de Noorder buyen;
Siet my daer sorgeloos van d'een in d'ander hoeck
Vertreden mijn gepeins, of oock een beter Boeck,
Een wijsen mans gepeins, terwijl een' vloot van Zeilen,
Die storm en holle Zee den anderen toe keilen,
Gedreight werdt[45] gangh voor gangh met 's levens lesten krack
Op mijner Stranden klip; denckt, of ick mijn gemack
Afsteken sie als wit by 't swart van die elende;
Denckt, of ick my rondom, als in mijn roosen, wende,
Terwijl dat arme volck de handen, van 't geschrob
Van touw en takel zeer, ten duyst'ren hemel op
Met kromme knyen streckt: denckt, of 't mijn lust verdobbelt
Dat ick soo veiligh sit, en mijns gelijck soo tobbelt,
Soo dobbelt om sijn lijf. Soo gaet het allerweeghs:
Hoe dichter onlust is by wellust, hoe meer deeghs.
En soo doet Vrouw Natuer, in vele van haer wercken,
Het wederstrijdighe door 't strijdighe verstercken:
Soo werdt de kelder warm als 't ijs in 't water leit,
Soo werdt de kelder kout als 't Somer-veld verheidt[46]:
Soo sit ick in mijn kluys van Eicken, in mijn kluysje,
In mijn gevonden hoeck, mijn ongevonden huysje;
Hoe 't buyten banger brandt, hoe koeler en min bangh,
Hoe 't buyten wilder waeyt, hoe louwer, in den drangh
Van blaertjes, die ick hoor rondom my henen ruyschen,
Maer als de baren doen die op mijn klippen bruyschen,
En doen my minder leed dan of sy 't niet en deen,
Om dat ick ongemack verneem, en lijde's geen.
Wat scheelt het of my dit een Bosjen of een Boss doet?
Wie leeft van overschot? de weide die den Oss voedt
Is voor hem all' de wer'ld, en hondert merghen gras
En doet hem niet meer nuts dan of 't 'er niet en was;
En duysend roeden houts en sou my niet meer strecken
Dan minder, die my hier verlustigen en decken.
Kost yeder dat verstaen, wat waer de gierigheit
In haer holl kaeckgebeent een schoon gebit geleit!
Noch werdt mijn kleinigheit geboet met ander voordeel:
De mensch is altoos mensch; neemt rijp en onrijp oordeel,
Neemt sinnen oud of jongh;--soo menigh als wy zijn,
Veranderen geeft vreughd, en niet verand'ren pijn.
Die vreughd is in mijn macht, die pijne kan ick schouwen,
Soo haest mijn keure my wil schijnen te berouwen;
Gelijck de siecke man het eene Bedd' verveelt,
Tot dat hy 't ander proeft, en dat het niet en scheelt
Van 't eerste sijn gemack; soo ruyl ick Berck voor Eicken,
En Elst voor Bercken-bosch. Bey kan ick soo bereicken,
Dat dit voor onder, dat voor opper-kleed verstreckt,
Dat gen' als mantel, dit als Broeck en Wambas deckt.
De Bercken staen om my als Toortsen, die in Kercken
Niet half soo dienstigh staen en druypen op de Sercken;
Blanck-stammigh is de Boom, gelijck 't was van de Bye
Sijn maker werdt onthaelt[47]; noch is 't veel dat ick 't sie,
Soo duyster is 't in 't groen, soo groen is 't in den duyster;
Den duyster, daer ontrent de flickerighste luyster
Van Wolle-wevery, die t' huys mijn' mueren deckt[48],
Nau voor een schaduwe van somer-groente streckt.
Wat magh de sotte konst haer selven onderwinden?
Haer uytterste geweld is qualick werck van blinden,
By 't minste Bercken-blad, den minsten Elsen-tack,
Mijn' muer-tapijten hier, mijn' sold'ring en mijn dack.
In dese wonderen bergh ick de soeticheden
Van mijn gesnoepten tijd: hier spreeck ick met de Reden,
Met my, met d' eewigheid, met vrienden verr' van my,
Met eewen, goed of quaed, te komen of verby.
Maer 't is altoos geen ernst: ick hoord' er oock wel spreken,
Soo sich een vriend met my in 't groene komt versteken,
En op de prate-banck, van zoden daer geplant,
Sijn uertjens wagen wil en helpense van kant.
Neemt een gelijckenis tot keers-licht van mijn' reden:
De Peerel-visscher duyckt tot dat hy gansch beneden
Den bodem van de Cuyp, die 't zilte Zee-nat houdt,
Geluckelick betreedt en als sijn acker bouwt:
Daer tast en grabbelt hy naer Oesters, die haer' schalen
En daer sy groot af gaen, sijns lijfs gevaer betalen;
Maer 't is met altoos prijs in sulcken Lotery:
De Nieten zijn te veel: noch is de Visscher bly,
Als baet by lasten komt, en d' een den ander' dragen.
Die in mijn groene Meer met my den brand der dagen
Of booser weer ontsit, is hier als op den grond
Van een ontstelde Zee; de baren, boven rond,
Gaen als 't den wind behaeght; beneden is 't stil water;
Daer soeck ick peerelen, ick en mijn mede-prater;
Maer beter peerelen dan daer den Indiaen
Sijn adem om verkracht, en hanght' ons Vrouw-volck aen;
Die kralen zijn maer kalck: by d'onze niet te tellen,
By d'onze maer Ayuyn van schilferende schellen[49],
By d' onse maer Schotsch goed. Ons' peerelen zijn puyck
Van Deughd of Wetenschap, bey dingen van gebruyck:
Die soecken wy in 't stil, in 't groen diep mijner baeren,
Mijn' zee van bladeren, die wy wel hooren baren
En ruyschen over ons, maer die ons niet en deert.
Daer visschen wy somtijds yet dat ons sticht of leert:
Daer mischen[50] wy somtijds dat stichten kan of leeren;
Gedachten gaen als wind, en buytelen en keeren,
En springen Oost uyt West, eer dat hy 't weet die denkt,
Eer dat hy met een oogh of met een oogh-scheel wenckt:
Soo slipt men lichtelick van goed' in slechter sinnen,
Die dan uyt d'eene Webb' een andere verspinnen,
En warren in een' knoop van soete voddery,
Dat 's dan een misslagh van verloren Visschery,
Een Schotsche peerel, of een' Oester-schelp die hol is:
Soo komt het dat de mensch stracks zedigh en stracks dol is:
Jae, neemt van 't stadighste, 't schijnt levend Vleesch en Bloed,
En all' de menschlickheit beweeght by Ebb' en Vloed:
Ernst wil getempert zijn, Jock wilder[51] onder wesen:
Ick heb het soo gesien, ick heb het soo gelesen;
Wy zijn geen' Engelen: De Reden doet haer best,
Maer 't wispeltureloos en komt niet als op 't lest.
'k Wil uyt mijn' Bosjens niet; daer is noch wat te hooren:
Is 't mogelick voorby, het tuyt noch in mijn Ooren.
'k Spreeck van geen Nachtegael; die heeft er oock sijn nest,
En maeckt' er meer geschals dan all' de vlugge rest:
'k Spreeck van gevogelte met kostelicker veeren,
Veel aerdiger gebeckt, en in veel langer kleeren.
Voor allen noem ick een UTRICIA[52] voor all,
Ons' Swaen, of ons' Swaenin, of hoemens' heeten sal.
Die heb ick hier gehoort, die dunckt my noch te hooren,
Die heb ick hier gesien de Nachtegalen stooren,
Gelijck de morgenstond de fierste Sterren stoort,
En houdt alleen het Veld, en vleit sich met die moord,
En pronckt met dat gesagh. Aensienlickste der Vrouwen,
Aenhoorlickste daer toe! ick hebb' 't soo wel onthouwen,
Wat dat ghy schoon geschals gemaeckt hebt in dit groen,
In dit stil-wilde louw, dat ick 't u noch hoor doen,
Noch voor de waerheit houw, dat van mijn' beste boomen
De beste naer uw' keel mijn Bosch in zijn gekomen,
Noch voor mirakel houw, hoe 't mog'lick is geweest,
Dat daer gelegert hebb' soo veelerhande Beest
Als ghy der hebt gelockt; waer d' Olyfanten stonden,
Waer Dromedarisen en Kemels ruymte vonden,
Waer d'Esel en de Bock, het Vercken en den Uyl;
Want, liegh ick van haer' komst soo valt d'history vuyl,
Die haer' komst van eertijds op 't spel der Griecksche veelen
De wereld heeft verthoont met min gewelds van keelen.