Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 06

Total number of words is 4910
Total number of unique words is 1735
22.8 of words are in the 2000 most common words
33.3 of words are in the 5000 most common words
39.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Meer maenden te verdoen, meer jaeren uyt te preken,
Dan ueren allerweegh, om schielick door de pijn,
De pijn van overvloed, de stameringh, te zijn:
Let op den overvloed; verdraeght mijn' stameringen,
Al voegense noyt min als midden in het singen;
Mijn' onmacht sal 't gewicht der dingen doen verstaen,
Als, daer een Mensch de Son derft maelen, of de Maen.
Stae by, Castagnen-boom, staet by, bree Noten-bladen,
Staet by, bloedt-droppeltjens op Qualsteren geladen
Van d'een in d'ander' schaeuw verdwael ick in de keur;
Elck troetelt mijn vermaeck met schoon om schooner geur:
Maer ghy zijt Schaduwen, en meer niet, van de Planten
Mijn' echte kinderen, mijn' spruyten, mijn geslacht,
Mijn' afkomst, door mijn' sorgh ter aerden uytgebracht;
Mijn' eigen Mannetjens, mijn' Leen-luy, en mijn' erven,
Die al dat Boomen kont, kost ghy, als Boomen sterven,
Maer 't sterven niet en kent: u stell' ick voor, in spijt
Van 't eten van de Locht, van 't slicken van den tijd.
'k Heb trotsche Tempelen sien proncken in den duyster
Van helderlick geboomt, en 't streckte tot haer luyster,
Gesien en ongesien te duycken in dat koel,
En, soo veel 't buytenst kan op 't binnenste gevoel,
Die naere schaduwen zijn 't machtigh om te roeren,
En 't hert beweeght' er af: Spreeckt Stede-lien, spreeckt, Boeren,
Spreeckt, vriend en vreemdelingh, die langhs den Polder-dijck
Des Somers in het stoff, des Winters in het slijck,
Voor Hofwijck werdt gestut; wat seggen uw' gedachten,
Wanneer ghy Hofwijck siet twee donker-groene nachten,
Twee nachten van geboomt bevleugelen met pracht,
Als warens' uyt het wildst van Pruyssen her gebracht,
En door de locht gevoert, gelijck de lien te Roomen
Van 't ongeloofelick Loretto derven droomen
(Hoe wert de Menschlickheit van d' een' in d' ander' mist,
Alss' eens het heiligh spoor van 's Hemels waerheid mist!)
Daer 't kostelick gebouw geen' minder Metselaren
Dan Engelen vermeldt, die over berg en baren
In eenen nacht met Kerck en Autaer zijn gezeilt:
Hoe pijnt ghy neck en hals naer d'ongemeene steilt'
Van weerzijds Masten-bosch, hoe tergen sy uw' sinnen,
Om eens die wonderen van onderen, van binnen
Te mogen oversien! hoe quelt u 't Vlieder-diep!
Hoe wenscht ghy dat het droogh door Booner-sluysen liep,
En ebde tot den grond! roept schepen aen en schuyten;
Daer staen twee heckens voor; maer vromen uyt te sluyten,
Is niet van haer bevel: de sloten zijn van stroo
Voor d'openhertige; van yser, voer de snoo.
Treedt in de Wilderniss' ten Oosten of ten Westen;
Den ingangh is gegunt, de wandelingh ten besten,
En s' is uw' moeyte waerd: en, als ick 't seggen derf,
Ghy sult met naberouw vertrecken van de werf,
En seggen flus te Delft, of seggen flus te Leiden,
Ghy hebt schoor-voetende van Hofwijck moeten scheiden;
Daer, dat ghy noyt en saeght in 't lieffelickst gewest,
Mast-boomen van der jeughd met Roosen zijn gemest.
Met Roosen, let er op; sy staend' er noch en gloeyen,
En, als sy, moe gepronckt, op 't einde van haer bloeyen
Haer' hoofden droeffelick onthullen van 't gewaed,
Hoort, Haeghsche Joffertjens, dat boven 't uwe gaet,
Dan stroyen sy den vloer met haer' bevallickheden,
Als of' er Bruydegom en Bruyd most overtreden:
Dan komt het Hemelsch nat, dat door de Masten druypt,
En opent scheur by scheur, daer blad voor blad in kruypt;
En van dat soet bederf, en van dat schoon verrotten
Versaedt sich Mast by Mast, en voert het in sijn botten.
Gaet henen nu, en soeckt, of ergens wey of woud
Met edeler gewasch begraest werdt of bebouwt.
Wie derft van Ypen-hout naer sulcken puyck-goed spreken?
Het moet' er uyt nochtans; daer magh' es geen gebreken:
En, is de Schildery voltrocken, laet de Lijst,
Daer menigh onverstand de Schildery om prijst,
Haer' beurte zijn vergunt: Tot u dan, Ypen-boomen!
Door lange droomen heen, tot u ben ick gekomen,
Scheid-palen van mijn' grond, belenders van mijn' Erf,
En, als ghy spreken kost, Lijf-wachten van mijn' werf:
Ghy staet niet daer ghy staet om 't eenige vermaken:
Om Eer, om Nut, om Lust, die dry beroemde saken
Daer al ons doen op loopt, staet ghy in 't voor-gelit,
Op 't uyterste gescheid van 't Hofwijcker besit.
Schoon voor-doen heeft sijn' kracht, als alle Koop-luy weten,
En dickmael is het Huys by 't Voor-huys af te meten:
De self-kant van 't Fluweel belooft wat van de Stoff'
En by de Heiningen voor-oordeelt men den Hof;
Soo kan uw' heerlijckheid, soo moet sy wat beloven;
En die daer Hofwijck prijst heeft u vooral te loven,
En die van Nootdorp af, en mogelick van Delf,
Hofwijcker Hof ontdeckt, moet seggen by sijn self:
Daer schuylt wat achter 't schoon van die verheven kruynen,
Dat prijsenswaerdigh is; soo seker als de Duynen
Betekenen de Zee ten einde van haer sand.
Daer med' is d'Eer voldaen: wat Nuttigheit mijn strand,
Mijn soeten oever treckt van uw' getrouwe wortel,
Dat weet de Schipper best, die 't stadige gebortel
Van d' omgeroerde Vliet, in 't zeilen door haer nat,
Afgrijselick verweckt en op mijn Kuste spat.
Wat soud' er tegen staen, stondt ghy d' er niet soo tegen,
Als of ghy nacht en dagh mijn' Vyand met den degen
Van mijn' Lands-paelen dreeft, als of ghy dagh en nacht
Mijn' Helbaerdieren waert, en pasten op de wacht,
Van Hofwijck en sijn' rust; en hielpt my niet verliesen,
Dat Plaetingen alleen, en Bitterlingh en Biesen
Vergeefs verdedighden, 't en waer uw' stevigheid
De golven overwon en all' haer' hevigheid?
Maer Lust, de derde dienst, die van u werdt genoten,
Gaet boven d' eerste twee: ick sie u soo geschoten,
Soo weelderigh gespreidt, soo deun en dicht gewert,
Dat ick veil[168] onder u den felsten Middagh tert.
Waer zijt ghy, werelds oogh, dat allom door wilt booren?
Blaeckt over wegh en wey; hier is uw' kracht verloren:
Hier laech ick met het sweet, dat van den Maeyer loopt,
Hier heb ick over my een Ypen-zeil geknoopt,
Een dack van bladeren, die voor de volle Manen,
En voor de volle Son, jae, voor des Hemels tranen
Mijn hoofd verdedigen: hier vlied ick louw en koel,
Hier lijd ick sonder leed haer grouwelickst gewoel:
Hier voel ick het vermaeck van naestgelegen lijden,
By naestgelegen vreughd: hier smack ick het verblijden,
Dat menschen wedervaert, die by de quellingh zijn,
En voelen geen verdriet, en weten van geen' pijn.
Hier deel ick in die vreughd met mijn' bemindste panden,
Mijn lieve Vyvelinghs[169] thien voeten en thien handen:
Hier is heel Scheveningh verschenen t' mijner baet,
En heeft mijn savel-kley met schelpen-gruys gestraet:
Hier gaet de Bol in swangh, hier moet de Kegel beven,
En sneven, en weer staen: hier keurt men 't soetste leven
Gespeckt met stracken ernst, en met onnoosel jock.
Verr' zy van ons het spel, daer gunst-verlies en wrock
By Geld-verlies op volght: verr' zij van mijn' gedachten,
Door vrienden onvermaeck naer mijn vermaeck te trachten,
'k Verdoem den Teerlingh[170] niet, 'k en hebb' niet op[168] de Caert,
Dan dat ick houw de tijd kan beter zijn gespaert,
Als soo te lore gaen: en middelmatigh nutten
Verschoont de leegheit self, en kan mijn' opspraeck schutten[171].
Maer daer verlies en winst van munte, geel of wit[172],
In schijn van vriendlickheit der spelers hert besit,
Daer 't ooghmerck, krijgen, is, werdt spel een slagh van krijgen.
En die den slagh verliest, voor 't uyterst magh hy swijgen;
Maer 't is een mensch die swijght, en, ken ick menschen-aerd,
Daer is geen hert soo koel, geen' galle soo bedaert,
Of af-breuck in de Bors maeckt spijtighe gedachten,
Die 't meesterlick geweld[173] van Reden moet verkrachten,
(En 't is der wijsen self haer uyterste gepoogh)
Of 't spijt wil uyt den mond, ten minsten uyt het oogh.
Wat light my aen dat leed, wat lust my, lieve vrienden,
Die flus mijn' tafel, flus mijn' wandelingh beminden,
Still'-swijgende te sien vervloecken mijn onthael?
Of, lacht de kans haer toe, wat lust my 't gasten-mael
Met niewe rekeningh van kosten te beswaren,
En werden tweemael Waerd, en moeten my bedaren
Als of ick geerne schonck het ghen' ick noode miss',
En maskeren mijn leed met vrolicke vernis?
Ick haet mijns Vyands geld, of 't kan my niet verblijden:
En, hael ick 't van mijn' Vriend, 't gevoelen van sijn lijden
Maeckt dat ick mede lij, en wenschten hem sijn' schae
Met mijn verlies geboet, eer dat hy van my gae.
Soo laet spel spelen zijn; en oeffeningh van reden
met vrolickheit beleidt, en sonder achter-smaeck[174]
Die vriendlickheit vergall' en spel tot spellen maeck'.
Dit ambacht gaet hier om, en 't gaet' er om met lusten:
En dien 't niet langer lust veraessemt sich met rusten,
En staet als kijcker by, of neemt de recht-banck waer,
En oordeelt sittende van 't naeste spelend paer:
En soo de Kegel valt, die Koningh is van achten,
Soo vlieght' er wel een droom door spelende gedachten,
Van Koningen ontdaen in 't midden van haer volck,
Dat over einde staet, terwijl de swartste wolck
Die oyt de Sonn' besloegh, wolck boven alle wonder,
Dry Kroonen zeffens velt met ongehoorden donder.
En soo wordt bollen ernst, en Kegels-Parlament;
En van dat onderhout en raeckt men niet ten end,
Voor dat de keers uyt gae, de groote keers der wereld,
En dat de Somer-dauw de Kruytjens over-peerelt,
En dat den Hagenaer naer Koets en Schuyten vraeght,
Om veiligh t'huys te zijn, eer dat de dagh ontdaeght.
Dan berst het oude lied van "Scheiden, bitter scheiden"
Uyt d'een of d'ander keel, en klinckt door wegh en weiden;
En 't andere: "Wat sal men op den avond doen?"
En 't slot is: "veel danckhebs", versegelt met een' soen.
Daer staen ick, Kluysenaer, ick Stelle-man[176], verlaten;
Maer Vry-heer van mijn' tijd en van mijn doen en laeten,
En smaeck den niewen lust van stilt' en eenigheit,
Gelijck die, uyt der Zee en haer verbolgentheit
Moe Zeemanschap gepleeght, moe wendens, en moe keerens,
Moe tobbens, moe gekaetst, moe loevens, moe laveerens,
Het oppertje bezeilt, en buyten weer en wind
Sijn schielicke vermaeck in 't slechte[177] water vindt.
Betreckt my d'avont-uer, en kan ick my niet pijnen,
Om onder dack te gaen voor dat de Sterren schijnen,
En all' de wonderen van 't heerlicke gesicht',
Als d'ander' Keers verschijnt op 't ondergaende Licht,
De tijd verveelt my min dan al de dagh der dagen,
En 't spijt my, dat de klock van Voorburgh heeft geslagen
Twee slagen meer als Acht, soo veel wercks valt my toe.
Wie oyt op Hofwijck was, en vraeg' niet wat ick doe:
Ick ben te landewaert, en 't kan my niet verdrieten,
Maer oock te waterwaert, en aen de Vliet der Vlieten,
De levendste Rivier, de doorgeploeghtste Vaert
Van all' die Holland kent en binnen 's Lands bevaert.
'k Geef 't voor de waerheit uyt, al heeft het schijn van liegen
(De tuygen zijn te veel, al socht ick te bedriegen):
Twee hondert kielen zijn voor Hofwijck heen getelt,
Die dagelicks door Zeil, of Mensch, of Peerds geweld
Voor Hofwijck henen gaen. Nu tert ick Rhijn en Maze,
En Dort en Loevestein; nu lijd ick, dat men blase
Van Sparen en van Y, jae, van de Noorder Zond,
Daer niemand meer gevaers en wedervarens[178] vond,
Als in mijn' volle Vliet; die niet en is te naken,
Men siet' er Schip of Schuyt d'een d'andere genaken,
Men siet' er Lijn door Lijn geweven, Peerd aen Peerd,
Zeil achter Zeil gereckt, Roer tegens Roer gekeert;
Men hoort' er van: "houw vol, houw binnen, en houw buyten",
Men hoort den Jager-boef[179] sijn ongemack verfluyten,
Of koelen met een lied de bleinen[180] die hy rijdt,
Niet nu eens, en eens flus, maer stadigh en altijd,
By donker en by daegh. Hier hoef ick niet te vraegen,
Wat ty is 't van den dagh? de Beurt-schuyt kan 't gewagen:
En die ten sevenen ten Haegh uyt werdt gebelt,
Die weet ick, dat met my de klock van achten telt;
Die vijf te Leyden hoort, telt recht voor Hofwijck seven;
Dat 's 't uerwerck van de Plaets, dat, sonder veer gedreven,
En sonder weer-wicht gaet, en daerom noyt en wraeckt,
En daerom vaster gaet dan all' die m'elders maeckt,
En windt sich selven op, en drijft sijn' eigen' raden.
Hier treed ick 't soetste pad van all' mijn'soetste paden:
Hier treed ick wederzijds op 't kantjen van een' plas,
Die d' een den anderen verpocchen[181] met haer glas.
Ten Noorden is 't mijn diep, ten Zuyden is mijn Schuyt-nat,
Daer ick dan d'eenen Boer, dan d'and'ren Schipper uyt vat,
En vrage: "waer wilt 't heen, Goe mannen, waer van daen?
Hoe gaet ghy soo ondiep, hoe zijt ghy soo gelaen?"--
"Maer, Heerschop!" seghter een, wy hebben 't ruym vol plancke!"
En geeft het goed wat winst? "Wy hebbe God te dancke,
We laden 't te Sardam en komme langhs de Meer[182],
Deur d' ouwe Weteringh, en soo den Rhijn om neer,
En soo deur Leidsendam, om tot Schiedam te lossen:
Daer krijge we licht vracht van Varckens of van Ossen,
Of wat de Koopman wil; want, kijck, 't is' en moy Schip,
En 't voert wel licht en swaer; en krijge we dan slip,
En moete leegh naer huys, dat moete we verdrege:
Scha-baet, daer valt te met een kangsjen onder wege,
Daer 't treck-gelt op magh staen; aers moetew' in de lijn,
En halen 't met den hals; maer dat 's en korte pijn:
Aen geun sy van den Dam en vinde we gien breggens[183]
Dan mach' er 't Zeiltje by". Hier op volght veel meer seggens,
Naer 't volckje sprakelick, en lichter aen de praet
Als af te helpen is. Maer 't Schip, dat niet en staet,
Ontvoert my 't letste woord, of, liever, letste woorden,
Daer ick den sin af giss' al stond ick s' aen en hoorden[184]:
"Klaes!" roept hy tot sijn knecht, die op 't voor-onder staet:
Hoe lust het Steedse volck een praetje by de straet,
Daer 't luys leeghs[185] staet en kijckt in 't midde van sijn' lussjes!
Hoe kooselde[186] die Vent, hoe stil en hoe gerusjes;
Hoe taeld' hy na bescheid van den bekenden wegh;
'k Nam't voor' en Hagenaer; en by men Ziel, ick segh,
Dat Haeghje weeter of[187]: men[188] speult' er vreemde streke
Se raken an groot goet te met in minder weke
Dan wy der jaren an verslooven, nat en kout:
Dan wetense gien raet met koffertjes vol gout,
Dan gaet' et goet soo 't quam, dan tijense na buyte;
En 't Roosenobeltje moet springe voor de kluyte,
Voor Weuningh en voor Wey, voor Kroft en Klaver-kley;
Gien goet en valt te dier, het macher of, wich hey!
En dan 't Treweel[189] in 't werck, en dan, beget, Casteele
As Toorens, elck om 't moyst. Y gut Klaes, hiet dat deele!
Heit ongse lieven Heer ongs allegaer 'emaeckt
Uyt iene slagh van Kley, en worde wy ewraeckt,
En erve wy in 't goet as Basterde? Wat Duyvel,
'k Wouw, dat men aessem me iens gaen mocht over 't suyvel,
'k Mien, dat icker men spul sou speulen as en helt:
Ick sie wel, dieder maer sen lijf wat naer en stelt,
Eer j' omsiet benje rijck; 'en kusse mit en wape
Maeckt alle kunsten goed; daer meugj' op sitte schrape,
Tot datje Troortje[190] barst en wordt en Ys're kist
Met seuve grendele, en wordje na gevist,
Die 't laecke, doen 't soo wel, as die je 't stick verwijte;
Soo wordt 'er niet eklapt. Klaes! moetet me niet spijte,
Dat ongse bestemoer, doe 'k Vaer en Moer verloor,
Soo lijdige[191] versuft' en dwaelde van het spoor,
En hielmen uyt' et School: Gut, had ick leere schrijve
En lesen, as dat volck, wat wouw ick niet bedrijve!
'k Had langh een mantel an, een Tabbert, of suck goet,
Voor een bepeeckte broeck, die 'ck nou verslijten moet;
Een handje vol Latijn, heb ick me late segge,
Daer komt het miest op an, en dat 's goet op te legge,
We hebbe me verstanght, we bennen al ien slagh,
En dat 's wel haest eklaert, die maer wat suffe[192] magh".--
Meer had hy op de tongh, meer meenden hy te spreken;
Maer 't Schip was voor den Dam, daer most hy 't laeten steken;
En 't zeil most over end. Wie wenschte niet, de vracht
Van sulcken Schip te zijn? nu heb ick 't maer gedacht.
En, als ick 't overslae, de Boeren weten wonder:
Maer weten min dan al: de waerheit loopt' er onder;
Maer meer waerschijnlickheits. O, Schippertje, goed knecht!
Waert ghy tot in den grond van alles onderrecht,
Saeght ghy tot in de Milt van die ghy wilt benijden;
Verstond ghy neffens my 't gepeperde verblijden,
Het gallige vermaeck van die daer staet en siet,
En hoort u sorgeloos staen fluyten langhs de Vliet,
En wist ghy hoe dat hert, in 't midden van sijn' Roosen,
Sijn' kommeren veeltijds niet weet waer langhs te loosen;
En wist ghy, hoe hem 't haer te berge komt te staen,
Die wel op Hofwijck is, en naer den Haegh moet gaen,
Den Haegh, die doornen Haegh, daer Eer en Deughd en Reden
Veel tijden wert betaelt met vuyl' ondanckbaerheden;
Daer weldoen werdt beloont met laster of geweld;
Daer 't uyterste gepoogh der Vromen werd gestelt
Den boosen tot een' schimp; daer 't niet en is te passen,
Men siet sich langhs of dwers door spijt of nijt bebassen[193]:
Daer selfs de Vrede-min misduydt werdt voor misdaed;
Ick meen, ghy sondt sijn lot verfoeyen voor uw' staet,
En kruypen in' uw luyck, en leeren beter wenschen,
En oordeelen 't geluck van uws gelijcke menschen
Benijdelicker veel dan dat te Stewaert blinckt,
En achter de gordijn van aensien hinckt of stinckt.
Is 't Schippertje voorby, de Visscher uyt de Veenen.
De Meisjens uyt de Wey, met koele bloote beenen,
Met Emmertjens vol Melck, en vol gerustigheit,
Versterken[194] wat ick peins, en wat ick heb geseit.
En, scheid ick uyt den praet, en, treed' ick uyt mijn' hecken,
En, lust my achter 't groen der hagen, die my decken,
De vrye vonnissen te hooren van mijn werck,
Als laegh ick verr' van daer begraven in een' Kerck;
Daer gaet het speeltjen aen, daer hoor ick soet en bitter,
En al wat yeder denckt van huys en van besitter;
Daer hoor ick vogelen van allerhanden beck,
My roemen voor een Man, en doemen voor een' geck.
De Veerschuyt voert van als[195]: daer sittend' er vol reden,
Daer sittend' er vol spijt, die mijne sinlickheden
Of prijsen uyt haer gunst of laken uyt haer' gall'.
Daer seggend' er: "'t is wel: Het Geld is niet-met-al,
't Gebruyck is 't altemael; de Man die Hofwijck stichten
Heeft wijsselick gedaen; hy most sijn hert verlichten
Van lange slaverny; hy heeft' er voor geploeght,
En, als hy ploegende sijn' Vorsten had vernoeght,
En 't Vaderland voldaen, en niemant uyt gesopen,
En niemands voordeelen met listen onderkropen;
Den vromen voorgestaen, beschoncken en gevoedt,
Den boosen 't hoofd geboon, een Christelick gemoed
In 't Christeloos gewoel van Haegh en Hof behouden;
Wat lighter yemant aen, of hy een Hofjen bouden,
En besighden een deel van onbesproken winst
Tot onverboden vreughd, om nu en dan voor 't minst
Een haventjen vertrecks uyt Hoofs gewoel en winden,
Voor heul en adem-tocht van ziel en lijf "te vinden,
En smaken 't onderscheit van ruymt' en van gedrangh?
Verquisten is geen' eer; maer altoos deun en bangh
Sijn self te pijnigen, om kinderen en erven
Te laeten, wat sy wel en weeld'righ konnen derven,
En prees noyt wijse man: Wel hem, die wel vergaert
En maetelick verspilt 't gen' hy wel heeft gespaert.
De Man op Hofwijck heeft, in 't sorgen voor sijn selven,
Sijn' kinderen bevrijdt van spitten en van delven,
En van wat overschots sijn keurlickheid geboet[196],
De rest is voor de rest, die 't hebben sal en moet.
Maer beter' Tonnen schats heeft hy se leeren vullen
Dan die haer mogelick ten deele vallen sullen,
Vol smeltelick Metael, vol schijven, die het Vier,
Het Water, en de Tijd kan brengen tot papier,
Tot slenteren, tot niet. Hy laetse selfs vol schatten,
Daer Water, Vyer, of Tijd niet aen en heeft te vatten,
Van Deughd en Wetenschap, en al dat Mannen maeckt,
En al dat, eens vergaert, sijn' Meester noyt versaeckt.
God, die hem segende met kinderen die weten,
En weten, mogelick, waer mede dack en eten,
Het Vaderland ten dienst, te mogen waerdigh zijn,
Beveelt hy haer beleid, naer dat hy door de pijn,
Die 't lichaem draegen moet om van de Ziel te scheiden,
Ter eewigheit sal gaen!"--Die man gingh breeder weiden,
Maer 't Schuytje was verby, de Schipper riep: "stap wegh",
En 't peerd ontvoerde my 't besluyt van sijn gesegh,
De Delfsche Veerman volght (dat gaet voor Hofwijck seker)
Stracks op den Hagenaer; en weer een nieuwe spreker,
Een niewe kakelaer, gelijck het wesen wil,
Dat een de vracht verbeent[197], daer vijftigh and're stil
Den mondighsten ontsien, en 't hooge woort vergunnen.
Die klapper tast my aen. (Van dusend een zijn't funnen[198],
Van schaemte noyt geroert, van reden onversien,
Van Eer en Liefde meer) Ten eersten is 't: "Laet sien!
Wel hey, wat 's hier weer niews? sal 't noyt geen einde wesen,
Al weer een niew Kasteel in eenen nacht geresen!
'k Schick[199] endelick de vliet sal worden tot een' straet;
Den Haegh sal metter tijd niet weten waer hy staet,
Te Voorburgh of aen Duyn! siet die verweende gecken,
Sy walgen van de Stadt; den Haegh en kan niet strecken[200],
De straeten zijn te nauw, de wandelingh te kort;
De Koets moet ruymer gaen: Wat Duyvel of haer schort?
Is 't niet genoegh, Voorhout en Vyverbergh te schenden?
Is 't niet genoegh, den Haegh t' ontstraten aller enden?
Moet Voorburgh me in 't spel? 'k magh heugen, dat die Wey
Vol klare Klaver stond, vol vette beesten ley;
Nu is 't een Hof, quansuys, een Hofwijck: wel, waerachtigh,
Wy moeten in den grond, het volckje wordt te prachtigh!
Sy schraepen 't goed by een, slincks of rechts, 't scheelt haer niet,
En vallen dan aen 't werck van pijpjens in het riet.
Bedenckt eens wat' er gelds aen sulcke raserny gaet,
En of men op het end met eens betaelen vry gaet:
Die Kloot en light niet stil: die dusenden verbout,
En magh geen' honderden ontsien voor 't onderhout;
Die hooge thuynen derft uyt leege[201] gronden haelen,
Moet alle jaer sijn werck weer en weerom betaelen;
Die Vent en houd ick met geen hondert Kroonen vry:
Soo moet daer alles staen in 't lood en op de ry,
Soo puntigh is m', als kacks[202]: men waer schier ongeboren
Veel liever, dan een haegh te lijden ongeschoren;
Of 't God belieft of niet, de paden moeten bruyn
En kaeler zijn van gras als 't hooghste van een' duyn;
De Schoffel heeft geen' rust, daer is een eewigh leven
Van wiejen, dat men berst; de Thuynman magh wel beven,
Soo 't onkruyd meester werdt door weelde van nat weer,
Door overval van werck, en door versuym noch meer.
De Joffers in den Haegh, met all' haer' malle krullen,
En hebben niet meer spels; men soud' er dry vier hullen,
Al noemden ick' er meer, 'k wouw, dat ick 't had gewedt,
Eer hier een Boogaerd-pad geklouwt is en geredt:
En, om Gods lijdsaemheit met alle kracht te tergen,
Als of' er werck gebrack, van vlackte maeckt men bergen,
't Land word tot Vyvertjens versnippert en gekerft,
En 't is de braefste man, die 't konstelickst bederft:
't Huys moet in 't water staen, en Slots-gewijs staen proncken,
Gelijck een' steenen flesch in 't koel-vat werdt gesoncken:
Het riet-dack was wel eer de Weuninghs besten hoet;
Doe mosten 't pannen zijn: dat 's nu de kleine voet;
Het Leitje moet' er op, dat staet beknopt en abel,
Waerom? de Land-heer deckt sijn luysen met een' Sabel[203],
't Huys komt niet minder toe; 't magh kosten wat het kan,
Het decksel naer den pot, de kleeren naer den man.
En, als ghy binnen gaet, wat meent ghy daer te vinden?
Een opper-Kamertjen tot onderhout van vrinden,
Als in den gulden tijd van 't Hollands slecht en recht?
Neen seker, Kameren, op 't cierlickst afgerecht,
Als stondt ghy binnen Delft: gemarmerde Saletten,
En van dien niewen snoff; hoe noemt men 't? Camenetten[204],
Pronck-cellen voor een' Prins, met borden en met leer
Op 't Haegelickst versien; (ja wel toch, lieven Heer!
Waer wil dit heen in 't end!) en seght mend' er wat tegen,
't Heet maer een Weuninckje, een huysjen uyt den regen:
'k Wouw, dat hy met sijn' poort[205] in sneew en hagel sat,
Die Land-heer heeten wil, en woonen als in Stadt!
'k Wouw dat hy"--"Weer-aen", riep de Schipper, is dat rijen?
Stap wegh, jou lompen uyl!' Soo raeckt' ick uyt het lijen;
Ja, lijen ick bekent 't; want waerheit, al te fel
Gepepert en gesult, gaet door en door het vel.
Onkennis niettemin maeckt onmin by de menschen,
En, menig' droeve reis, heb ick my voelen wenschen,
Mijn achterklapper waer mijn ronde Kamer-vriend,
En met mijn onderhout, als ick met sijn, gedient:
Daer soude men sijn waer noch sijn' waerachtigheden
Niet overweldigen[206]: maer onderlinge reden
Doen gelden wat sy kost, en vriendelick bericht
Doorpluysen op een aes van 't fijnste goudgewicht;
En d'een den anderen soo veel bescheits bewijsen,
Dat laken lichtelick verkeeren sou in prijsen;
Of, kond't geen prijsen zijn, ten minsten tot gedoogh
Van hier een balck en daer een' splinter in ons oogh,
En soo begrepen wy, of trachtten te begrijpen,
Hoe traegh voorsichtigheit moet vallen aen het slijpen
Van nagel of van tand, om in 't gesicht te slaen
Van die met ons voor God ten oordeel sullen gaen;
God, die sich 't oordeel heeft en 't wraeckrecht voorbehouden,
Als messen, die Hy ons, Sijn' kind'ren, niet vertrouwden,
Sijn' blinde kinderen, dien geen geweer en past,
Soo langt wy menschen zijn en dolen by den tast.
Dit heb ick half geleert, en tracht het heel te leeren,
En, was ick buyten 't spoor, ten halven om te keeren:
Herstelt my op de baen van Dijn' gerechtigheit,
Die my het oordeel van mijn' Broeder hebt ontseit!
Met sulcke leeringen bevracht ick mijn gedachten,
En keur niet, of' er my quaedwillige toe brachten,
Of redelicke lien; ick let niet op den man,
Mits dat ick uyt sijn roet wat honighs trecken kan.
Nu is de dagh ten eind', nu seggen Maen en Sterren,
't Is tijd, u herssenen in 't bedd te gaen ontwerren.
Ick weet het, en ick voel 't: noch gaet het langzaam toe;
Want wy zijn kinderen, en hoeven schier een' roe,
Die ons te bedde jaegh': ick wil 't van my bekennen,
Het zij een' goede drift, het zij een quaed gewennen,
Het slaepen houd ick voor geen menschelick vermaeck:
En, als ick kiesen moght, ick wenschte my noch vaeck,
Noch slaepen opgeleght. Foey, dagelicksche sterven!
Foey, platte peluw-dood! foey, quistigh tijd-verderven!
Die u ontbeeren moght, wat waer sijn leven langh!
Hoe leefden hy in 't ruym, in stede van 't gedrangh
Der ueren, die den dagh versnipperen tot leuren,
En, als den avont valt, de Menschen van haer scheuren,
En werpen se voor dood, als krengen, op het stroo.
Maer emmers die het kost niet schicken, schickten 't soo.
Te bedd'! 't is Gods bevel; men magh niet stadigh leven;
Daer hoort wat stervens toe: de bladeren die beven,
En houden aen den draed van een' verdorden steel,
Gaen met den voet in 't graf; het groene gras wordt geel;
Dat 's even of ick sey: "de dood is op de lippen:
De Wereld sterft eens 's jaers; staet s'in den Herfst op 't glippen,
Des Winters is sy dood, te weten, diep in slaep,
Tot dat se 't Voorjaer weck', soo dat se geew' en gaep',
En in den Somer kom' volkomentlick aen 't waecken.
De kleine Wereld, Mensch, dien God eens wilde maecken,
Hermaeckt Hy dagelicks, en, sonder dat respijt,
Wy waeren 's levens kracht in weinigh' dagen quijt.
Die kracht hanght aen die dood: wel hem, die 't kan bezeffen,
En stelt sijn' rekeningh soo met den Hemel effen
In 't dagelicks versterf, als waer 't sijn leste kouw,
Daer uyt hem de basuyn des Richters wecken souw.
In spijt dan van mijn self en van de spijtigheden,
Die 'ck van den snapper in de Veer-schuyt heb geleden,
'k Gae sterven voor een' reis, en scheide van mijn' kust,
En gae my op mijn Slot begraven in mijn' rust:
Of, is 't een toon te hoogh, mijn Slotjen magh ick 't heeten;
En, vrienden van verstand, u derv' ick 't laeten weten:
't Is Hofwijcker Kasteel daer ick te roest in gae.
Een' Kluys is oock een huys, en houdt voor wedergae
Der Princen hooge Burght, der Steden stercke mueren:
't Kasteel en 't Verkens-kot zijn evenwel gebueren;
De Hut staet by de Tent, en elck en streckt niet meer
Als voor een veiligh dack van klein of grooter Heer.
Noch keer ick tot den roem, en poche met de beste;
Houdt my des' ydelheit ten goede; 't is de leste:
En, die ghy uw geduld den om-loop hebt vergunt,
Verdraeght noch voor besluyt een woord van 't middel-punt.
Ten hoofde van 't groot Plein, het Bosch van Sycomoren,
Daer Masten overhands door en door henen booren,
Rijst een gemuerde Dijck (een' Brugg' en segg ick niet,
Dat 's de gemeene slagh, die m'allom elders siet),
Een' ondermuerde wal, een' wal beset met Roosen,
You have read 1 text from Dutch literature.
Next - Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 07
  • Parts
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 01
    Total number of words is 4559
    Total number of unique words is 1778
    27.4 of words are in the 2000 most common words
    37.9 of words are in the 5000 most common words
    43.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 02
    Total number of words is 4782
    Total number of unique words is 1688
    25.2 of words are in the 2000 most common words
    34.3 of words are in the 5000 most common words
    40.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 03
    Total number of words is 5046
    Total number of unique words is 1590
    25.6 of words are in the 2000 most common words
    37.4 of words are in the 5000 most common words
    42.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 04
    Total number of words is 4942
    Total number of unique words is 1670
    25.9 of words are in the 2000 most common words
    37.3 of words are in the 5000 most common words
    44.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 05
    Total number of words is 4977
    Total number of unique words is 1804
    23.5 of words are in the 2000 most common words
    34.3 of words are in the 5000 most common words
    40.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 06
    Total number of words is 4910
    Total number of unique words is 1735
    22.8 of words are in the 2000 most common words
    33.3 of words are in the 5000 most common words
    39.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 07
    Total number of words is 4310
    Total number of unique words is 1758
    27.1 of words are in the 2000 most common words
    38.1 of words are in the 5000 most common words
    45.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 08
    Total number of words is 3937
    Total number of unique words is 1287
    29.8 of words are in the 2000 most common words
    41.0 of words are in the 5000 most common words
    48.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 09
    Total number of words is 4094
    Total number of unique words is 1295
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    46.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 10
    Total number of words is 4109
    Total number of unique words is 1290
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    47.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 11
    Total number of words is 4063
    Total number of unique words is 1243
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    41.0 of words are in the 5000 most common words
    48.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 12
    Total number of words is 1694
    Total number of unique words is 767
    38.6 of words are in the 2000 most common words
    49.8 of words are in the 5000 most common words
    56.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.