Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 05

En, voor het beste loon, maeckt van een Lijf een lijck.
Nu, Snoeyers, 't staet u vry; ghy mooght wel binnen komen;
Maer, weest' er op bedacht, de dood is in de Boomen;
Dan 't leven isser oock. Siet ghy die peersche Pruym,
Die ongefoolde[131] Maeghd van vinger en van duym,
Dien Appel, goud op groen, die wonderlicke Bessen,
Die Kerssen, uyterlick als roode wijn in flessen,
Noch beter in haer lijf; die Peer, met haer geslacht,
Door menigh overspel tot soo veel keurs gebracht?
Het lacht al, dat men 't siet (men schijnt het schier te hooren,
En soo waer 't Spreeck-woord valsch: de Buyck en heeft geen' ooren)
Maer 't lacht vol Aloes[132], voor die sich selfs verraedt,
En niet en onderscheidt versot zijn, van versaedt.
Ghy zijt versaedt, en meer, van dit langhwijligh preken;
Maer, hoort het tot de lijst van kribbige gebreken,
Uyt dingetjens van niet, uyt ongeachte stoff',
Te suygen 's schepsels nut, te tuygen 's Scheppers lof;
Ick ken[133] de volle schuld, en wilse niet verbloemen:
'k Maeck geeren yet van niet, en distelen tot Bloemen.
Al wien het lust met my, de Bloemen gae te slaen,
Begeve sich op zy, daer al des' Mannen staen
('k Segh niet meer Mannetjens; dat voeghd' haer' jonge jaren),
Mast-boomen, dick en steil, die met haer' bruyne paren
De cingels van mijn' Thuyn omcingelen met pracht,
En maeckender by naest van Middagh Midder-nacht;
D' Atheensche Galery, daer Roomen selfs gingh halen
De wandelende less' van wetenschap en talen,
Moet swichten voor dit pad, voor deser paden groen.
Komt, wijse Wandelaers, hier heb ick u van doen:
Laet Vrouw en Kinderen de voose vreughd der vruchten
Genieten voor haer deel, en naderhand besuchten;
Wy sullen Mond en Tongh besteden aen wat meer,
Aen vrucht, daer van den beet tot beter voedsel keer'.
Het gemelick[134] verhael van Staetsche vodderyen,
Van Werelds werringen en meen ick niet te lyen
(Die wetten schrijv' ick voor), ick bann den heelen Haegh,
Met al sijn achter-klapp, ick bann de vuyle plaegh
Van loose pleitery, ick bann d' onstuymigheden
Van overheerigh[135] volck in ongeruste Steden,
Den nieuwen overgangh. Ick bann het bits vermaen
Van Kercken-spertelingh: Staet uyt, Arminiaen,
Die op den Gomarist uw' tanden meent te slijpen;
En staet uyt, Gomarist, die desen meent te grijpen
En krabben d' oude roov' van 't seer van Achtien[136] op:
All' die u sulcken gal voelt steken in den krop,
Ick bid u, staet van verr, en laet de vuyle luchten
Van sulcke poelen hier d' onnoosele geruchten
Van beter onderhout niet smetten met verdriet:
Vergalt ons' eenigheit met sulcken Alssem niet.
In 't drucke van den Haegh verdragen wy 't by tijden,
En dragen met geduld al dat men daer moet lijden,
En staen ons' poos te roer, en vinden in 't krackeel,
Wel tegens heugh en meugh, ons ongesochte deel;
En sien ons niewen haet voor ouden dienst bestellen,
En met gerockten vloeck voor vrome meeningh quellen:
Hier zijn w' op Hofwijck, schouw[137] van al dat Hooft en Haeght,
En al dien onvre lust, en dien de vre mishaeght,
Mishaeght ons broederschap, die sonder Eeck en Alssem
Naer Waerheit en niet meer, der Zielen eigen Balsem,
Door soete wegen spoort, en houdt geen ondersoeck
Haer moeyte waerder dan Gods een en ander Boeck.
In 't een en 't ander Boeck zijn een' en ander' Bladen
Voor onser oogen mist met duysterheit geladen:
De Waerheit isser in, dat 's klaerheit sonder vleck;
D' onklaerheit is alleen der Leseren gebreck;
Die dat den Schrijver wijt, doet even als de blinden,
Die midden op den dagh den middagh niet en vinden,
En keuren hem voor nacht, omdat haer alles swert
In haer onkunde dunckt, en 't witt' onthouden werdt.
Al 't noodige nochtans is klaer, voor alle Vromen,
Als middagh: uytgeseght[138], de moedwil onser droomen;
Den Leser, die sich minst in sulcke droomen voedt,
Gedijdt ontwijffelick het noodige tot goed.
Maer deser redens toom en zijn wy niet soo machtigh,
Of hy ontslipt ons wel: soo dat ons klaer, klaerachtigg,
En waer, waerachtigh werdt: en dan volght meer en min,
Naer meer en min verlaets op 't soet van eigen sin:
Soo komen wy somtijds van sinnen wat te schillen[139],
Soo dat' er twee Zuyd-west, twee and're West aen willen;
Maer 't scheel en maeckt geen' twist: ick haet mijn' broeder niet,
Om dat ick liever groen, hy liever purper siet:
't En is geen Menschen werck; 't zijn stege beest'lickheden.
Eens anders met geweld te binden aen mijn reden,
En maken plotselick een vyand van een' vrind,
Om dat hy sijn Geloof in 't mijne niet en vindt,
Om dat hy met en voelt dat ick meen wel te voelen.
Laegh dat vuyl over boord, wat waerder min te woelen,
Wat waerder min gespoocks, wat waerder min gedruys,
Wat waerd' er koele kalmt' in Kerck, in Huys en kluys!
Om alles in een woord van kort beslagh te knoopen:
Vind ick mijn' even-mensch het toe-pad mis te loopen,
Den Bywegh in te slaen; of sien ick hem verlockt
Van spijse, daer de dood een' tand heeft in gebrockt;
Wat maeck ick voor gebaer? ontstel ick my van buyten,
Ontsteeck ick mijn gemoed, werp ick dien Man met kluyten,
Schend ick hem met verwijt, wensch ick hem erger quaed
Dan 't geen hy eten wil, dan daer hy henen gaet;
Haet ick hem om sijn doen, vloeck ick hem om sijn dwaelen?
Dat lij den Hemel niet! Ick tracht hem af te haelen,
Ick toon hem sijn gevaer; ick wijs' hem 't beter pad
Met all' mijn' Redens macht: soo hy se niet en vat,
Ick sucht hem droevigh naer, ick wensch hem beter oogen,
Ick straff hem met niet meer als broederlick medoogen,
Ick doe hem wat ick wouw, dat my gebeuren kond',
Wanneer een Broeder my een stal-licht[140] volgen vond;
God roep ick tot sijn' hulp; God, die my heeft bevolen,
Mijn' vyand wel te doen: want selver soud' ick dolen
En in den doncker gaen, gund' ick mijn' naesten quaed,
En sultte zijn ellend met Christeloosen haet.
Wie deert Gods erfdeel niet, wie treurt niet om de Joden,
Het heilige geslacht, dat haeren Heiland doodden?
Wie deert de blindheit niet van 's werelds grootste deel,
Dat Hel en Duyvels macht noch hebben by de keel?
Wie kan de Christenen besien en niet beschreyen,
Die door Roomsch misverstand van Sion zijn gescheyen,
En willen scheppers zijn des Scheppers die haer schiep,
En willen noch voldoen 't geen hy van 't Kruys af riep,
By Hem te zijn voldaen, en doen Hem stadigh sterven,
Die ons door eene dood het leven heeft doen erven;
't Zijn blinde grouwelen, onnoosel mis-verstand:
God weer'se meer en meer van u, mijn Vaderland,
God kome noch eens af, en geessel' hier beneden
Noch eens die koopers uyt Sijn' huysen der gebeden:
Het schijnt geen Menschen werck, wy zijn der moeyte moe,
Der vruchteloose moeyt'; daer hoort mirakel toe.
Maer eer 't mirakel kom' (Hy weet sijn' goede tijden)
Wat zijn ons' plichten meer als treurigh medelijden?
Wat zijn ons' wapenen, als bidden om dien dagh,
Die eens de heele Kudd' in een koy brengen magh?
Dat bidden is mijn haet, mijn vloeck, beminde blinden,
Dat sult ghy in mijn' wraeck, in plaets van mutsaerd, vinden,
Dat Christelicke yver, in plaets van rad en galgh,
Daer van ick even soo als van uw' misdaed walgh.
Dit 's uyt het Boeck gepraet, dat God heeft willen spaeren
Tot onser zielen licht, van doe wy niet en waren.
Het ander light' er by: het Boeck van alle dingh,
Van alles dat hy eens in 't groote Rond bevingh,
Het wonderlicke Boeck van sijn' ses wercke-dagen.
Wat seght ghy, Wandelaer? indien 't u kan behagen,
Wy gaen van blad tot blad, van daer de Son begint,
Tot daer sy slaepen gaet, en laet de wereld blind:
Wy weten wonderen uyt dit Boeck te vertellen:
Al zijn de Sterren veel', wy wetense te tellen,
Te passen op een' mijl: al loopt de losse Maen
Dan blootshoofds, dan gehult, dan met een masker aen,
Al duyckt sy voor ons oogh, sy kan ons niet ontslippen;
Wy weten wat sy meent met plecken en met tippen,
Met ringen, en met geen'; wy weten wat haer schort,
Wanneerse somtijds Goud en somtijds Silver wordt:
Al krimpt de dageraed van 't Ooster-punt naer 't Zuyen,
Wy weten waer 't hem lieght: al pruylt de Locht met buyen,
Al huylt sy gins en weer, al stelts' haer self in vlam,
Al rommelts', of 't blauw dack van boven neder quam,
Al schreitse weer daer op, en lescht haer' eigen' vieren,
Al lachtse datelick met Kruyden en met Dieren,
Dien haer' gestaltenis tot lust en onlust wendt;
Van al dat Uerwerck zijn de veeren ons bekend
En rad en ronsselen, en ketingen en snecken:
De Mist en mist ons niet, noch wat hem kan verwecken;
De Dauw is niet soo fijn, wy 'n sien hem drop voor drop,
De Zee is niet soo diep, wy 'n keuren op end' op[141]
Wat van haer maecksel is, en waerse 't Sout van daen heeft,
Wat datse van de Son, wat datse van de Maen heeft,
Hoe datse groent en grauwt, hoe dat haer volle plas
Gedurigh voller loopt en houdt sijn Water-pas,
Wat Ebb' en Vloed beduydt, wat wetten haer bepaelen,
Hoe verr' men Westwaert uyt haer voor-stroom moet gaen halen;
Om Oostwaert aen te gaen, hoe verr de Naelde wraeckt,
Wat datse somtijds staend' en somtijds gaende maeckt:
Wat dat den Aerd-kloot steunt in 't middelpunt van allen,
Waerom hy vlot en vast kan drijven, en niet vallen;
Wat in sijn ingewand het mindere metael
En 't meerdere verweckt; hoe dat doorschijnigh stael,
Die steege[142] Diamant, die bloedige Robijnen,
Als sterren onder aerd, in 't Oosten veel verschijnen,
In 't Westen nemmermeer: hoe d'Oester is van aerd,
Die puyck van Peerelen, maer noyt gesond en baert:
Waer van 't geboomte groent, waer langs en door wat monden
Sijn blaneke voedsel komt uyt sware swarte gronden:
Hoe 't in de tacken rijst, hoe 't in de bladen stuyt,
Hoe 't in den Somer werckt, en scheidt' er 's Winters uyt:
Wat Gouwe stincken doet, wat Roosen wel doet riecken
Wat Kraeyen swarte geeft, wat Swaenen witte wiecken;
Wat eyeren bevrucht, wat Wasch en Honigh scheelt,
Hoe 't by de slechte[143] Bye verstandigh werdt verdeelt;
Hoe beesten beesten zijn, en besigen haer' leden,
En stieren haer beleid bynaest met onse seden:
Hoe 't allerwonderlickst der wonderen, de Mensch,
Van Menschen werdt geteelt met min schier als een' wensch;
Wat Ziel, wat Lichaem is, en hoe sy konnen paeren;
Hoe 't Vier in 't herte komt, hoe 't Silver in de haeren,
Hoe 't Bloed de schaemte meldt, hoe 't Oogh van verre voelt,
Hoe al het sichtbaere, dat door den and'ren woelt,
Geschift werdt sonder moeyt, en sonder konst gescheiden:
Hoe Neus en Mond alleen, en Ooren met haer beiden,
Gelijcke plichten doen; wat Lippen tot de Spraeck,
Wat Tongh en Tanden doen tot beide, Spraeck en Smaeck,
En in wat bochten die de dese moet ontmoeten:
Hoe 't Hoofd gehoorsaemt werdt van Handen en van Voeten,
Niet met de moeyte die een Heer neemt als hy wenckt,
En doet sijn' Dienaer gaen, maer even als 't maer denckt:
Hoe 't Bloed schift van sijn' Wey, hoe 't Melck wordt in de Borsten
Hoe 't elders Vel en Vleesch, en elders harde korsten
Van Knor[144] en Beenen werdt: hoe 't in de Keucken gaet,
Ontfangster in 't gemeen van alle goed en quaed,
De Maegh, verkrachte Maeghd van onse gulsigheden:
Wie Koek is, wie Kocks maet, wie Onder-koek met reden
Genoemt werdt, geele Gal, of roode Levers warmt;
Waer toe den ommeloop van kronckeligh Gedarmt,
Waer toe de viese Milt, waer toe de luchte Longen
Haer op en neder dient; waerom de Meid geen Jongen,
De beste slagh, en viel; waerom--Dit langh waerom
Verveelt u overlangh: 't is reden dat ick kom
Daer ick 't Boeck opende; dit Boeck; dit Boeck der Boecken,
Is soo vol ondersoecks, soo vol van soete hoecken,
Als Hofwijck bladeren aen Boom en kruyden telt:
Ick heb wat veel geseght, maer niet-met-al vertelt,
By al dat seghbaer is: Dit zijn de besigheden,
Daer in wy Ziel en Lijf vermaken en vertreden:
Dit 's 't veld van onsen strijd, maer strijd van vreedsaemheit,
Daer yeder op sijn' beurt sijn' stille meeningh seit,
En luystert naer sijn' vriend, en laet sich onderrechten,
En heet verliesen winst, wanneer hy valt in 't vechten,
En wijs in 't vallen werdt. Ver is het strack gemoed,
Dat steegh en ketterlick de waerheit tegen wroet,
En liever dolen wil, en dollen wil, dan wijcken,
En liever Schip en goed verhoetelen, dan strijcken;
Het Hofwijcks Spreeckwoord seght, en alom is het waer,
Dat seven oogen veel, maer min sien als vier paar.
Dit 's woord en weder-woord van Waerd en waerde gasten,
Die hier mijn eenigheit op 't onvoorsiens verrasten,
Of veel en veel genoyt verschijnen in mijn' Hof,
En vallender op 't fruyt, het fruyt der buycken, of
Het fruyt der Boecken: fruyt, dat niet en kan verrotten,
Fruyt dat den Maeyeman[145], schuld-eischer van de Sotten,
Sijn maenen niet en vreest. Besit ick my alleen,
Geheel en onverdeelt, en word ick moe getreen
En molewijs[146] gestapt in 't rond, in 't langh, in 't kruys-pad;
Of seght my nat of kouw, 't waer oorbaer dat ick t' huys trad;
Ick tree wel in vier treen en in vier huysen thuys:
Vier huyskens over hoecks, en elck een' groene kluys,
Daerin sich kluysenaers gekluystert konden wenschen,
Belocken my om 't seerst, en spreken schier als Menschen:
"Komt", roept' er een, "tot my", en 't andere: "tot my",
't Zij dat het deses tael, of ghenes Echo zij:
En ick hangh tusschen vier, als Mahomet sijn' beenen
In 't even staegh geweld van vier versierde steenen!
In 't einde deel ick 't scheel, en vraege Sonn en Wind,
Waer ick best sitten sal gedoken en geblindt,
Geblindt en ongesien: meest winnen 't twee van vieren,
Die neffens 't groote spoor mijn Hofwijckjen vercieren,
En doen den vreemdelingh in 't rijden en in 't gaen
Uytroepen: "'t Is daer moy, en 't staet' er my wel aen".
Daer schuyl ick in de Klimm' en in de Memme-bloemen[147];
Daer hoor ick my met lust dan prijsen, dan verdoemen;
Daer duyck ick achter my, gelijck de Schilder sat,
Die achter 't Tafereel der Kijckers dit en dat
Beluysterd' en beloegh[148]; daer ligh ick, als gestorven,
En hoor, als naer mijn dood: "Wat is daer gronds bedorven,
En klaere kley gespilt, om overdaed van lust!"
Daer hoor ick tegen aen: "Wel zij hem waer hy rust,
Den Planter, die den poel van eertijds wilde weyen
Vercierde met de pluym van altijds groene meyen,
En dorst een hoeckjen erfs besteden aen sijn' vreughd,
En keurde matelick verquisten voor een' deughd,
En docht, het Goud en was in 't water niet geworpen,
Dat streckte voor vermaeck van hem, en Stadt, en Dorpen".
Daer hoor ick, wat noch meer? of wat en hoor ick niet?
Den Kermis-boer sijn geld, den Vryer sijn verdriet
Beweenen aen de Meid, die niet en schijnt te hooren.
Moy Meisjen, siet rondom, de Boomen hebben ooren:
Ick hebb' het Voorburghs-bier sien sieden in uw' borst,
En over 't Minne-vier een' and'ren niewen dorst
Ontsteken in uw hert; ick hebb' u Kees sien douwen,
Sien foolen mond aen mond, ick hebb' den besten Bouwen,
Den niewen Schorteldoeck sien wringen tot een slet,
En hebje 't Klaes verboon, Kees hebje 't niet belet:
"Trijn", seid' hy, "trouwe Trijn, wat heit het te beduyen?
De kolen aen den haerd, de Middagh-Son in 't Zuyen
Zijn koeler dan de Sneew by 't vier daer ick in brand!
Komt, soetert, eens voor al, waer is je rechter hand?
Kom, nobele kersow[149], 't is by men ziel ter eeren,
En om de werld in echt met suck slagh te vermeeren
As jouw moy bakkes is: Wat Duyvel schort'er an?
Men Vaertje sagh'et gaern, je Mortje weeter van;
Jen oom, Klaes Gerritse, seit meenighmael: wel, Keesje,
Hoe maeckj'et mit men Nicht? gaet an; het wildste beesje
Wordt metter tijd 'etemt; de Knijne worde mack,
Het Nachtegaeltje neemt sen koytje voor een tack:
Houdt jy maer voet by steck; de Meisjes moete suer sien;
Dat sel wel overgaen: je selt noch sulcken tuer[150] sien;
Trijn sel iens mit en wip ontdoyen, dat gaet vast;
Soo voer ick mit men Pleun: wat had ick s' op epast,
Eer 't ja-woord schuyven wouw! dan wouwse, maer se'n sou niet;
Die molen liep rondom: dan souse, maer se 'n wou niet:
In 't ende quam't er toe, als ick' er 't minst om docht:
Soo benne w' entelick as lijm an ien erocht:
Maer, as je weet, het lock en heit niet wille diene,
Dat vleis van ongse vleis en bien van ongse biene
Liep speulen by de weght; en 't is met Pleun edaen,
Wangt die niet meer en magh, die moet wel stille staen;
Dan, dat waeyt jou in 't zeil; nouw heb ick woll' noch webbe
Noch langd, noch weuninge, Trijn moet al 't hoopjen hebbe,
En 't wordt je saem egunt: gaet an slechts, wat je meught,
Je vrijt niet min als 't puyck van Delfland en sen jeughd.
Nouw mochje miene, kint, nou mochje grouwen, hartje,
Dat ick je goetje vry, wangt dat is 't ouwe partje
Van 't volck te langdwort[151], jae, wel degelick in ste:
Maer by kris en by kras (en daer 's gien jocke me),
Je deed me gien spuls recht, wouw jy me dat op tijge:
By gurcke, 't moet' er uyt, al mocht ick 't beter swijge,
'k Heb me kley an me gat; dat weet me 't Hongslaerdijk,
Te 's Gravensae in 't sangt, te Wateringh in 't slijck:
En offer wat an schortt, ongs' Anne Jans, me Meutje,
En doeter me niet toe; en Gerrit Oom, 't out reutje,
Heit maer ien speul-kint t'huys, soo komt het al op mijn:
't Is soet te deelen, daer twie hangden miester zijn:
Neen, liefste, 't aerdsche goet en hoef ick niet te soken:
You Hemelse Parsoon, jouw monekje soet besproken,
You kaeckjes as een roos, jouw ooghjes as en get[152],
You borsjes, met verlof, daer ick men pinck op set
(Stil, seyse, schaemje niet, Kees? houdtje hangde voorje,
Nouw, Kees, hoe staeje soo?) wel nou dan, Troosje, hoorje,
Die hebbe mijn jongh hart ontsteken en beklemt:
Jae, 't sou niet overgaen, al stondje naeckt in 't hemt!
En benje 't boeren moe, en staetje 't melcke tegen,
Ick weet raet tot 'en pluym, 'en mantel, en 'en degen;
En voor jouw weet ick raet tot en geporste huyck,
Of tot, hoe hiet ick 't oock? laet sien: 'en Haeghse pruyck,
En swarte lap voor 't hooft, voor 't steke van de vliege,
En bouwe met en hoep, om vroemoers te bedriegen,
En schoentjes as men duym, soo kort niet, maer soo smal,
En al 't goed dat de Vent van 't Kostelicke Mal
J'ens heit eretorijckt (ick gis je kent wel lese,
Of spelle O. N. on) en datter by moet wese;
Ick weet raet tot en Krots[153], met spickers deur 'et leer,
Als Gerr't van Velsens Ton, gehackelt, min noch meet:
Stae by, de bruyne Meer met ronde witte kolle;
Twie meugew'er wel voen. Gut, Trijn, hoe souw'we rolle,
't Schavot[154] om, langhs de Plaets, de Vyver, en 't Voorhout,
Deur al dat luye volck beslagen in fijn gout!
'k Heb menigh Maenendagh men selver dood ekeke
An dat besuckt[155] gesleep: wel, seid ick, selleweke,
Is dat het ploegen hier? geeft dat den Haegh de kost?
Dan, docht ick, meugelick daer hebbent' er begost,
Die 't niet te mackelick en wete te volende;
Nou benne s'er an vast, nou meugense niet wende;
Al gaet het by de wint. 'k Sagh 't sommigh' an der neus;
En docht ick, Joffer, of men Vrouw, of enter-deus[156],
Rijdt daerje rijdt, men gelt rijdt metje langhs de straete:
Men haver was te goed om onbetaelt te laete:
Voldoet men ceeltjes eerst, en rijdt dan je naers moe.
Gut, trock ick na de Hal, en na den Backer toe,
En na den Brouwer me, en veul meer fijne Borgers,
(Ja borgers neffens mijn) jouw' schamele versorgers,
En sonder die je sturft van honger en van kouw,
'k Mien da'kker op mijn voys en klaechliet hoore souw.
Wat duycker, dat 's gien kunst, sen hartje te verblyen,
En, aster[157] niet en is, en Boer sen beurs te snye!--
't Woort wasser qualick uyt, ick tasten in men sack,
Ick vond men Beurs elight: dan 't was klein ongemack,
En Ducketon dry vier: al ken 't emens[158] niet deere,
De Duyvel hael den Haeg, men wilt niet gaern ontbeere;--
Neen, sei'ck soo by men selfs, in[159] 't lock wil, dat men Trijn
Men echte wijfje word, en ick 'er man magh zijn,
We hanghe me wel wat an sulvergoed en kraelen:
Maer, lust ongs pracht of prael, we willen 't braef betaelen;
En gingen w' iens te Bier, te kermis, of te mart,
De witte[160] mosten uyt, of 't gingh noyt van men hart".
"Dat heb je wel", sey Trijn, "aers moste we niet leve,
Dat ben ick niet ewent; wangt die wat heit te geve,
Die macher wat op doen: Maer liever niet 'ehult,
Dan dat ick op men kop sou dragen kap en schult".
Kees voelde, dat de Boom te met begon te kraecken;
Met noch een houw twee dry kond hy ter aerde raecken.
Daer hakten hy op aen, of 't in den snoeytijd waer;
En, naer ick merken kon, daer wierd van twee een paer:
D'een rechter hand quam voor, en d'ander liet haer vangen,
En, als een' Lijster-bey, soo sagh Trijn om haer wangen:
Al gaende, sagh ick wel, soo vielder veel te doen,
En, naer 't van verre klonck, soo was 't een vrouwen-Soen.
Nu, Huyskens, soet vertreck, ghy zijt niet komen drijven
Daer ghy soo vierkant staet; 't heeft al van swaere schijven
Mijn' lichte Bors ontlast, te werden soo ghy zijt:
Maer voor een' sulcken deun schel ick u alles quijt.
My docht Kees Adam was, en Trijn mocht Eva wesen,
En 't Paradijs hier naest; soo vrijdense voor desen
De goe'luy van dien tijd, doe Waerheit onbevleckt
Met rock, noch onderkeurs, noch hemd en was gedeckt,
Maer gingh in Stadt gekleedt gelijck nu by de Boeren.
En, als ick 't overweegh, sy wetens' uyt te voeren,
De soete vryery, met aerdiger bestier,
Dan wy met al ons Hoofsch ge_larm_ en ge_soupir_;
Wy schaemen ons Moers tael, als 't gelden sal met minnen;
Verlieft werdt _amoureux_, en van gevallen sinnen
Niet min als _sens ravis_, bekoorlickheen, _attraits_,
Gewonnen gunst, _faveur_, en nemmermeer, _jamais_,
Bruyn' oogen, _beaux esclairs, beaux soleils_, en _beaux astres_,
Misnoegen, _desespoir_, blauw scheenen-zeer, _desastres_;
Als of het vryspel self niet kaps genoegh en waer,
Wy doender bellen toe, en haelen, 'k weet niet waer,
Waer me de sottigheid ter degen uyt magh klinken;
Als ick een' Vrijster waer, de Vryer sou my stincken,
Die uyt den Lande liep om tolcken van sijn hert!
Vergeeft my, jonge luy, ick keur 't een' malle pert,
Al 't sinne-loos gelaet daer me ghy meent te proncken:
'k Hebb' oock eens jong geweest, 'k hebb' oock eens voelen voncken
Dat Minn' heet in goed Duytsch: maer tot de raserny
Die in de sinnen slaet en viel ick noyt van my.
En Meisjens, met verlof, 'k moet eens mijn hert uyt spreken,
't En sal geen laster zijn, of 't staet u vry te wreken:
Jae, wreeckt de waerheit self; dat valt veel tijds haer lot;
Het smaeck' u heel of half, onthoudt het van een' Sot:
De weecker Menschlickheit, het volck met lange rocken,
En hebb' ick noyt gehaet: eer heeft het my betrocken,
Eer heb ick 't nae gegaen, of vriendelick ontmoet:
Want, seid' ick, keurde God al dat hy maeckte, goed,
Dit 's van den besten slagh het tweede: soud ick laecken
Dat God gepresen heeft? daer neffens quam 't vermaecken,
Dat alle Menschlickheit in 't onderscheid bevindt,
En daer door yeder, wat hy niet en heeft[161], bemint:
Daer neffens quam het schoon met sijn' bevallickheden,
En daer ick Vrouwenschoon met minnelicke reden
Geluckigh sagh verselt, en daer ick styve deughd
In morwe leden vond, en maeghdelicke jeughd
Met wetenschap, of lust tot wetenschap, besteken,
En daer ick wijsheit hoord' uyt rooselippen breken,
Daer, docht my, was ick by des wijsen mans gerecht:
In sil'vre Schotelen goud' Appelen geleght;
Maer, daer ick 't niet en vond, en was ick van schoon' oogen,
Van blanck vel, en blond haer noch meer noch min bewogen,
Dan van het houten hoofd, dat op de Cyters hals
De soete Joffer maeckt, tewijl de Cyter vals
En doof en ongestelt niet waerd en is te hooren:
Kort om ick socht mijn Oogh te paeyen en mijn' Ooren;
Dat hiet ick volle vreughd. Gevoelens geile sin
En keurden ick noyt grond van wel-gestelde Min;
Daer Trouwen 't voorland was, en teelens lust met reden,
Daer viel ick vies en kies, en socht gesonde leden,
Daer in een' held're Ziel, gelijck een blinkend swaerd
In een' fluweelen schee, gehuyst waer en gepaert
God liet my sulcken Ziel en sulcken Lijf gebeuren:
En doe was Keesjes hert van Trijntjes niet te scheuren;
Maer jocken stond van kant: daer wierd in ernst gevleidt,
En oorbaer wederzijds gewogen met bescheid:
De Zielen wierden eens; de Cassen van die Zielen,
Die d'eene d'andere geluckelick bevielen,
Bevestigden den koop, en 't stond den Hemel aen,
Dat die vier, paer en paer, te bedde souden gaen.
Hoe 't schickte, tuyght de tijd van thien vergulde jaeren,
Die wy eenlijvelick en evenzieligh waren:
Maer tuygen zijnder noch te soecken, dien het heught,
Dat my de domste tocht van d'allergroenste jeughd
Ter aerden hebb' gevelt, doen kruypen hebb', doen beven,
Doen schreyen om gena, doen bidden om het leven,
Doen knielen, aeps-gewijs, voor een fier Vrouwen-beeld.
Fier, seid ick, Vrouw tot Man, fier Vrouw uyt Man geteelt,
En die weer sonder Man noch Man noch Vrouw kan teelen,
De minst' in Hoofd en Hert, de minst' in alle deelen?
Daer most'er meer als een me spelen; en dat schoon,
Dat Vel-diep aengenaem, in 't hooghste van sijn' throon,
En kon mijn' vryheit noyt in slaverny verkleden:
En als ick wanckelde, stracks stelde sich de Reden
Ter weere voor mijn' eer; stracx sey sy, 'k was een Man,
En sy mijn onder-mensch, die ick Meestersche van
Mijn voordeel maken wouw, en, was 't soo verr' gekomen,
Dat Vrouwen eerbaerheit most wachten op Mans droomen,
Dat Spil-zij swijgen most tot dat de Swaerd-zij sprack
(Dat schadelick begin van menigh ongemack),
Als 't Mans hert open gingh en veilde sijn' gedachten,
Sijn minst was, weder-gunst van 't Vrouwen-hert te wachten;
Of 't was een mancke min, en 't kon, in allen schijn,
Noch in den Hemel Trouw, noch voor de menschen zijn.
Want wien waer 't mogelick een' spijtig' gast t' onthaelen,
En wat schoon en wat rijck kon d'ongenucht betaelen,
Van een gedwongen hert, van een verkracht gemoed?
En wie de geerne dat sijn weergae noode doet?
Wegh, Ouders wreet geweld, wegh, Hel van felle vrinden:
Is 't Jae-woord aen de Pley[162], en anders niet, te vinden,
Soo segh ick: heyligh Neen; de Schael moet even staen
Door eigen weder-wight, of 't Hylick is verraen.
Mijn hert is uyt geseght: ick pass' op geen verwijten:
De steen is uyt de hand; sy mogender in bijten,
Dien 't lust te spertelen; als 't bijten over is,
Soo sal de waerheit noch een redelick gewiss'[163]
Doen stemmen met mijn stemm', en seggen: "Dat 's gesproken,
En dat 's een Batavier, die, door waerschijn gebroken,
Te voorschijn heeft gebracht het moeyelick blancket,
Dat nemmer goed en doet, en veeltijds 't goed belet".
Wat heb ick tijds gespilt, wat had ghy tijds te spillen,
Die dit gewichtigh stuck ten uytersten moght willen
Voltoyen naer de Kunst! maer 't is soo verr' voltoyt,
Dat die 't begrijpen wil, begrijpt het nu of noyt;
Die 't niet en wil, verdient geen meerder onderrechten:
My lust den stegen[164] niet onendigh te berechten;
Elck sijn gevoelen vry, het mijn is uyt gepleit:
Wel hem die beter weet, ick gun hem sijn bescheid.
Men moght my 't langh geteem met billickheid verwijten,
Als wild' ick vrienden hier haer' schoenen doen verslijten,
Haer' Ooren en haer' Tongh: terwijl my 't spreeckwoord raeckt,
Dat nemmer eigen grond den meester moede maeckt.
Maer, Vrienden, lacht van hoop; 't moemaken gaet ten ende;
En schrickt niet, of ick 't weer Zuyd en Zuyd-Oost aen wende,
En weer naer 't lange Plein, daer ick u staende hiel,
En met meer woorden als goe reden overviel:
'k Neemp 't voor een Schaeckberd nu; daer't ons niet lang geleden
Der Koninginnen gangh gelust heeft te betreden,
In voor en achterwaerts, in zydelingh verstel;
Daer volght' er noch een op: den toenaem weet ick wel,
Maer noem hem binnens monts: het is de gangh der Gecken[165].
Staet in de Boomgaert-poort: ten Oosten staet een hecken,
Ten Zuyden staet' er een: twee tweelingen in 't kort,
Daer door den Geckengangh, naer toe getreden wordt.
Kiest recht' of slincker hand, ghy raeckt het Plein te boven;
En daer me voer ick u in Hofwijcks schoonste hoven.
't Oost-Eiland is' er een, 't West-Eiland is sijn paer[166].
Die nu De Groot, of Cats, Heins, of Barlaeus waer,
Die nu een' oude Pen, by een' van al versleten,
In dit groen machtigh waer, en louw en koel geseten,
Moght seggen wat hy docht, en singen wat hy siet!
Al wat ick heb geseght, waer weinigh meer als niet.
'k Heb menigh uer verpraet: hier hoefden ick meer weken,