Vitaulium: Hofwyck en Spaansche Wijsheit - 07

Die m' uyt de Veerschuyt siet staen flonkeren en bloosen,
Een lijdelicke Trapp', dien ick te leene houw
Van u, Venetien, de schoone; van 't gebouw,
Het wonderlick gebouw, dat ghy Rialto doopten,
Doe ghy d'er d'eene Stadt aen d'andere me knoopten,
En liet d'onkundige wantrouwen van den boogh,
Die sulcken wijdde sou beslaen met eenen toogh:
't En was my niet ontgaen in twaelf en achtien jaren[207],
Hoe hy my, overgaen, hoe hy my, ondervaren,
In d'onervarentheit van jongen voet en oogh,
Door 't steile vlack en door het vlacke steil bedroogh.
Hier hebb' ick 't na gebootst: twee flauwe steenen treden,
En twee, en noch eens twee, zijn ses gelijcke leden
Van 't Hofwijcksche Rialt'. Treedt op de leste twee:
Ghy zijt niet meer vermoeyt als op den eersten tree:
Ghy wandelt en ghy klimt; ghy laeft met lange poosen,
Als Gal met Honighraed, en Distelen met Roosen,
De dry mael korte moeyt, die ses mael achter een
De minst swaerlijvige souw voelen in sijn' leen:
Ghy vindt uw voet om hoogh, en weet niet of den sesten
Den eersten opgangh is, en staet al op den lesten:
Dat kan verdeelingh doen van besigh ongemack.
Die soo de kaerte van sijn' quellingen verstack,
En temde suer met soet, en menghde pijn met rusten:
Hy ploeghde sonder sweet en arbeide met lusten.
Ben uer gespannen Booghs, twee Peze-loos[208] of dry,
Ontwapent distelen, en suyckert slaverny:
Langh eener-hand verveelt, het zij soo soet als 't zijn kan,
Maer die met slockjens slorpt, vermant wel een azijnkan,
En, die by wijlen sit, en valt geen voet-pad langh;
Die van geen poosen weet, de weelde selver bangh:
Beurt en veranderingh verlichten doen en laeten.
Vier naeckte Kinderen[209], al konnen sy niet praeten;
Beduyden hier die leer: de Lente staet voor aen
Met vroege Blommekens van 't jonge jaer gelaen:
De Somer volght' er op, en pronckt met Koren-aeren;
En dan den rijpen Herfst met smakelicke waeren;
De Winter luy en leegh, met Schaetsen aen den voet,
Seght datter eens een tijd van leegh-gaen wesen moet.
Soo loopt de Tijd rondom, en deelt sich af in Maenden,
En leert ons, ongevraeght, al wat ick flus vermaenden:
Want wie en wierd niet sat van 't eenerhande jaer,
Soo 't altijd Winter, jae, soo 't altijd Somer waer?
Hier is Rialt op 't hooghst; hier zijn wy, sonder weten,
Tot aen de Val-brugh toe en op mijn' stoep geseten;
De Val-brugh, Vreemdelingh; wat seght ghy nu van 't Slot?
Gaet, noemt het nu Kasteel, of noemt het Duyven-kot,
't Sluyt met een' Val-brugh af. Ghy sult de ketingh[210] soecken:
Maer dat 's een oude kunst: wy hebben beter' boecken,
Van hooger onderwijs: wy roemen op een' vond,
Die weinigh is gepleeght, die niemand en verstond,
't En waer de Meester sprack: leert buyten huysen bouwen,
Daer 't veiligh slaepen is: de konst is waert t' onthouwen;
De Val-brugh gaet om hoogh, en maeckt een dobbel' Poort,
En buyten werdt[211] geen' klanck van ketenen gehoort,
En binnen buytelt sy met een verborgen slinger,
En sluyt, oock grendeloos, bewogen met een' vinger,
De Keuken-water-poort. Daer sit ick in mijn' Gracht
Van zestigh voet rondom, en spot met menschen-macht:
Musketten ben ick baes, en slaep op bey mijn' ooren;
Laet grove Stucken sien, die my bestaet te stooren;
Soo roep ick: _qui va la_? en luyster na gespreck,
En moet mijn' hoogen moet sien buygen voor een' geck.
Maer beter' grendelen en sterker slagh van sloten
Versekeren mijn bedd'; ick slaep' er ongesloten;
De Val-brugh is gevelt, de spil roest in de pan,
En 't is van dusend een ofs' op en neder kan.
Mijn trouwste Nacht-slot is: voor geen' ontrouw te vreesen,
Geen' moord, geen' over-val, mijns wetens, waerd te wesen,
Der vromen vriend te zijn, den boosen noyt geterght,
Noyt ongelijck gedaen te hebben, noch geverght.
God hoore, wat ick segg': ick kan geen' vyand noemen,
Die sich in mijn verderf, met reden, sou verdoemen:
Mijn bloed was noyt verbeurt, 'k en hebb'es geen gespilt,
Daerom my yemant wensch' gerabraeckt of gevilt:
Men heeft my met de tongh besprongen en bestreden,
En tot de wraeck geterght; Maer Gods bevel en Reden
Zijn stadigh meesteren van mijn beleid geweest,
En die mijn' hand ontsagh, heeft averechts gevreest.
Mijn onschuld is bepleit; dat 's 't hoogste van mijn wreken;
Soo houd ick hem voldaen, en sat van qualick spreken,
En quaed doens ongesint, die sijn' verbolgentheit
Ten arghsten heeft gevoelt bejegent met bescheid.
God heb ick veel vertoornt, geen redelicke Menschen
Gerechtelick geperst, mijn' ondergangh te wenschen;
Soo schrijv' ick op de deur van mijn ontsloten Slot,
Siet Hofwijck daer voor aen: Men vreest' er niet, als God.
Het minder ongeval, van plunderen en rooven,
En gaet my niet meer aen als Orgelen den dooven;
En, of de boose lust uw' handen vergen moght
De kunst, die niemand noch op Hofwijck heeft besocht[212],
Huys-breker, spaert uw' moeyt; ick kan se niet betaelen;
't Is sottelick gewaeght, daer niet en is te haelen:
En 't waer hier over kunst[213] te vinden by der nacht
Den buyt, dien ick 'er noyt by daegh en hebb' gebraght.
De reiser[214] sonder buyl[215] singht midden in de bossen,
En weet, de roover heeft geen roer op hem te lossen;
De rijcke wandelaer magh schricken voor geweld,
De veilste paspoort is een' borse sonder geld.
Mijn bedd' waer stelens waerd: maer daer voor soud ick vechten
En, die my niet en steelt met twee vertrouwde knechten,
Kan qualick Meester zijn van deken of matras,
Daer op ick by der nacht meer als by dage pass':
De rest en is geen waer, om by den wegh te voeren;
Wie sou een' Schildery verduyst'ren voor de Boeren?
Daer is geen heelen aen[216], 't zijn vodden van beslagh,
By doncker ongesien, en lastigh by den dagh.
Peurt aen mijn' keucken niet: ick weet 'er niets van waerde:
Mijn Bleck[217] en Silverwerck, mijn' schotelen van aerde,
Mijn' linnen-kassen kael, verwachten sonder schrick,
Wie tegens sulcken winst wil tuyschen[218] om een' strick:
Heel Hofwijck is geen proy om lijf en lid te wagen;
En died'er sich vergrijpt, sal 't op de leer beklagen,
Om yser, overtent[219], om lood, om niet met al,
Gelijck de Muys om 't speck, te treuren in de val.
Soo valsch is 't uyterlick, en soo bedrieght schoon schijnen:
Mijn vollen inboel is niet waerdigh om te mijnen,
Als 't voor de Lapp'-boer[220] quam: en die van buyten staet,
Meent dat een' leyen-dack beduydt een huys van Staet.
Och armen! niet van straet, 't zijn schraele leege wanden,
Daer Kluyver[221] en Ste-boo niet wisten wat te panden,
Hol als des Meesters hoofd: ten naesten by een' Ton,
Als daer de Keiser voor most wijeken uyt de Son[222].
Goe rust dan, grijpend volck! ick wacht te nacht geen' gasten,
Daer zijnd'er, die ick wensch my mergen noen[223] verrasten,
Min haelens ongesint dan brengens, dat 's gewis,
Maer halers metter minn', daer geen' wet tegen is;
Huys-dieven van mijn Kass' en mijn' genegentheden,
Vijf Zielen wel gehuyst in onverlemde leden,
Vijf haelders op een' kerf, die noyt van yser wordt,
Soo langh ick niet en vast, en kom geen hemd te kort;
Vijf erven van mijn Erf, vijf leken, vijf Copyen
Van 't slechte Principael, dat sy, God lof! verby, en
Onendelick verby in waerde zijn geraeckt;
Vier knechtjens, die mijn' sorgh tot Mannen heeft gemaeckt,
Een Meisjen, tusschen moy en lijdelick van aensien,
Daer in sich Moeders deughd ontwijffelick laet aensien;
Vijf gasten ongenoyt en altijd wellekom,
Die my doen wenschen dat den dagh van mergen komm'.
Dit vriendelick gesin onthael ick, sonder pruylen,
Van dat sy d'eenigheit, daer in ick soeck te schuylen,
Verstoren met haer' jeughd, en roeren Hofwijck om,
En maken 't nauwer dan de straet van 't Achterom.
Daer zijn de gasten! flucks den Room-pot uyt den Polder[224],
De Boonen van den staeck, de Netten van den solder,
De Vyver in 't gewoel, de Snoecken in de Ly,
Jan Maertsen in de praem, en elck al even bly
(Bly met de volle vanghst, die selden komt te missen
Van ongeroofde winst van ongekochte visschen),
De Peeren van den Boom, de Lijster uyt de strick,
Elck vrolicker als thuys, elck besiger als ick:
Ick besiger als elck, op 't lichten van de Seghen[225];
Wel segen in der daet, die segen brenght op segen,
Die stadigh en op niews een' volle Visch-merckt geeft,
En tusschen slibb' en kroost van Water-schatten leeft.
Daer vley ick mijn gepeins, en danck Geluck en Reden,
Die my een' vette Wey tot water scheuren deden:
Tot water, om mijn' erf te rijsen met die stoff,
En houden 't winter-peil beneden Huys en Hof.
Wel was 't een soete dwangh en een gesegent moeten,
Daer door ick Hof en Huys ontsloegh van natte voeten,
En gaf mijn' Boomen vry te weiden in het hoogh,
Des Winters niet te nat, des Somers niet te droogh:
Soo diep en soo ondiep pas als sy moghten sincken,
En vinden spijs genoegh, en niet te veel te drincken;
En die dien overslagh verdoemden metter haest,
Staen d' uytkomst aen en sien, verwondert en verbaest,
En d'opkomst staet haer aen, en doet haer met my seggen:
Sulck water voor sulck' land, was geld op woecker leggen.
Danck hebb' de volle Vliet haer stadige gevaer[226],
Die 't onder-water-volck doet vlieden voor 't gevaer,
En in de ruyme stilt van Hofwijcks klaere broecken
De stille ruymte met sijns levenstochten soecken;
Van binnen veile vre, voor buytens wilde vreughd
Met ongerustigheit, die daerom niet en deught.
Onnoosel stom geslacht, ghy komt u hier vermeiden
Gelijck de Land-heer doet: 't is Hofwijck voor ons beiden,
Ick schuyl' er voor 't geraes, ghy duyckt'er voor 't getier:
Een insicht, een bescheid, een einde brenght ons hier;
Maer, soo ghy spreken kost, hoe soudt ghy my beliegen,
Hoe soudt ghy, in de Vliet, 't Hofwycker-hoofsch bedriegen
Ontdecken voor den mond van d' een en d' ander' sloot,
En roepen: "Siet u voor, daer binnen woont de dood!
Het water isser koel in Vijver en in Grachten,
Maer heete Ketelen en Roosters staen en wachten
Dry voeten van de vreughd: men speelt' er met het net,
En die daer slaepen wil, smoort in 't gevierde[227] bedd':
Men noodt' er ons te gast, maer om den Waerd te spijsen;
Dat 's Hofwijcks en dat 's Haeghs: let op den Raed der Wijsen,
En steeckt u in geen gat daer geen gat door en is!"--
Die dat bevroeden kan is kloecker als een Vis.
Is 't niet vermaecks genoegh, de Vissen te verrassen,
Hoort, Vreemdelingh, en spreeckt genadigh van mijn' plassen:
Een Vijver is vol vreughds, al waer hy Visseloos:
Let op die Boomkens hier, let ginder op die Roos,
En al wat, om den boord van mijn' gecierde grachten,
Hofwijcker Hof verrijckt met ongemeene prachten:
Een' Roose maeckter twee, vijf Boomkens zijnder tien,
Vijf, op het water-vlack, vijf op het land gesien.
Indien ick niet en dool, dit Peerdje treckt noch stijver,
En 't is de tweede reis gewoeckert met mijn' vijver:
Twee Huysen voor een Huys, twee Eilanden voor een,
Is weeldrigh' Alchimy, of ick en kender geen'.
Goud-jagers, hol en dol, en spot niet met mijn' winsten;
Sy gaen voor d' uwe verr' of wegens' op, ten minsten;
Ghy meent een' dobb'le kans te nutten, en ick oock;
Ick teer op schaduwen, en ghy verteert in roock:
Mijn' schaduwen staen vast, uw roock en kan maer vluchten,
Uw' zijn verdwijnende, mijn' stadige genuchten;
Uw' droomen kosten geld, de mijne niet een' duyt,
En dueren, dat ghy 't weet, al gaet de Dagh-keers uyt;
De Nacht-keers volght'er op, en thoont my weer mijn' schatten,
Soo, dat er een Narciss' sou poogen naer te vatten;
En 't waer den Jongelingh vergeven, als hy sagh
Al wat ick sie by nacht, en by den vollen dagh:
'k Sie boomen voet aen voet, 'k sie menschen met de voeten,
En sonder struyckelen, malkanderen ontmoeten,
'k Sie, of ick meen te sien, de weder-zij van 't Rond,
Als of ick in Japan, aen geen' zij Banda, stond:
'k Sie schuyten, kiel aen kiel, met averechtsche vrachten,
'k Sie hoeck en hengelroe versien van dobb'le schachten,
'k Sie Swanen dompelen, en boven 't water uyt,
'k Sie alle dingh noch eens; en, even als 't geluyd,
Dat van de bergen stuyt en van de woeste wouden,
En van een' hollen Muer, voor soeter werd gehouden
Dan Trommel of Trompet, die 't doen doen wat het doet;
Soo zijn mijn' schaduwen, of schijnen noch soo soet,
Als 't schepsel dat haer baert, en schepselen doet schijnen,
't Is waer, sy gaen te niet; maer sien wy niet verdwijnen
Al wat de wereld draeght? en Kroonen en Gebied,
En sulcke schaduwen, vergaens' in 't ende niet?--
Zijn alle dingen doot, is 't Vijvertje bevrosen,
Ick vraegh mijn' rappe jeughd, of 't qualick was gekosen,
Wat waters voor wat gras, een' ry-baen voor een' wey?
De Schaetsen swegen 't niet, als 't anders niemand sey:
Die schetteren 't my toe, terwijl sy dusend quicken[228]
In heen en weder-baen om Hofwijck henen stricken,
En doen my door 't gewoel van soo veel beenen sien,
Hoe wonderlick verscheelt het poogen van de lien:
Hoe vele naer een wit door vele wegen trachten,
En elck door andere; hoe 't werren der gedachten
De wereld overkruyst: Kort om, waer uyt ontstaet
't Oneindigh vuyl Papier, dat Kassen overlaedt,
Dat boecken swellen doet, daer solderen af stenen,
Die d' oude walgen doen, die kinderen beweenen,
Van kinds been af verbeent[229] met schrick van wetenschap;
Dat schrijven, segh ick, en dit kruysselingh geschrap
Van Schaetsen slaen op een: De waerheit is te vinden
Door wegen recht en kort: wy soeckens' als de blinden;
En swieren gins en weer, en maken langh van kort;
Soo dat een rijs tot Boom, een blad tot Bladen wordt,
En bladen tot een Boeck, en Boecken, wilde wouden,
Daer wy den overlast soo wel af missen souden,
Als 't konstigh opgesont van spijs en overvloed,
Die ons doet quynen en den Apotheker voedt.
Hoe rijp is dese text, om bladen vol te preken!
Maer 't waer een sot bestaen, het quaed met quaed te wreken,
Veel schrijven met veel klaps: mijn' Rijdertjens zijn moe;
Sy doen de Schaetsen af, en ick de[230] Venster toe.
Verheught u, Leser-lief, 't is met my omgekomen;
Mijn' penn' is afgedicht; vreest voor geen' langer droomen;
't Kan soo voor eens bestaen, en nu ick, uyt gemaelt,
Naer schijn en schaduwen tot Schaets-spel ben gedaelt,
Soo wist ick lichtelick niet[231] lyvighs meer te vinden,
Daerom ick uw geduld aen 't mijne sou verbinden.
Gevalt u, voor de moeyt, van 't kinder-mael te zijn,
Wy sullen uw verdriet verdrincken in mijn' wijn;
Komt peist'ren in mijn' Hutt' ('k sal 't geen Kasteel meer noemen,
Ick ben soo sat als ghy van rijmen en van roemen)
Als 't mael te maeghwaert is en 't laken van den dis,
Dan sal ick u in 't kort doen sien, wat Hofwijck is,
En voeden noch uw oogh met lieffelicker dingen,
Dan die ick my vermeet te seggen oft te singen:
Ten Oosten met een Dorp, dat geen gelijck en kent,
Ten Zuyden met een' Wey, die tegen 't Veen belendt,
En duysent Wandelaers met vier gekloofde voeten,
Die Hofwijck met den dagh beleefdelick begroeten,
En loeyen my 't bedd' uyt, en roepen, in haer' spraeck:
Op, luyaert! uyt de Pluym, en schaemt u van den vaeck!
Past op de Peerelen, die in ons' eetsael flonck'ren,
Eers' ons 't steil Sonnen-vier komt rooven en verdonck'ren;
Daer komt de roover; in de vodden[232]; 't is hoogh tijd!
Of denckt: ghy zijt uw deel in ons ontbijten quijt!"--
Zuydwestwaert Hoef aen Hoef, en Voorburghs Ambachtsheeren,
En Delft, haer' vaste vest, daer hondert Molens keeren,
En tuygen, wat' er meels tot soo veel monden hoort,
Daer van men 't Straet-gerucht schier binnen Hofwijck hoort:
Dan Rijswijck, 't schoone Vleck, dat Princen kon bekoren[233]:
Ter Westelicker Son den lieven Haeghschen Toren,
En, over 't Broeckerhoy, der Graven hooge Woud,
En voorts de witte wal van 't Scheveninger Sout.
Kiest venster en gesicht; en weet' er af te seggen:
"Dit keur ick voor het schoonst, dit soud ick liefst verleggen",
Soo weet ghy meer als ick, die noch een weerhaen ben,
En twijfel, waer ick best mijn' oogen henen wenn'.
Verveelt u 't uytsien, keert; met insien sal ick 't soeten,
En doen u in een Kas van Boeren-boeckjens wroeten,
Van Boecken uyt de Stadt, van wijsheit in 't Latijn,
Of in sijn Moeder, Griecksch, of dat nu Talen zijn:
Parijs-werck, en niew Roomsch, of in de ronde lett'ren
Van 't prachtige Madridsch, of in het Engelsch quett'ren[234],
De Tael van alle Tael, die nergens thuys en hoort,
En allom boortigh is; of die m'in Holland hoort;
Of in besaeit papier met letteren en noten
Van over Zee gebracht, of in mijn' vorm gegoten;
In Veelen, soo ghy 't soeckt, in Luyten, soo 't u lust:
Tot dat ghy bidden sult: "ey, gunt mijn' sinnen rust;
'k Ben Hofwijck sat gesien, gelesen, en gegeten;
En wend het naer den Haegh: al wilt ghy hem vergeten,
't Is oock een soet verblijf, spijt Hofwijck en sijn' Heer!"
Ja (segh ick suchtende), maer was 't voor desen meer.
Soo scheid ick van mijn' vriend, soo breeckt hy uyt mijn' banden,
Soo treed ick uyt mijn Touw, soo raeckt ghy uyt mijn handen,
Moe Leser, dien ick flus voor d' eerste groete gaf,
Nu voor de leste geef: "De groote Webb' is af!"--


Noten:
[1] Hel-ste, helderste, scherpst.
[2] Ben er.
[3] Eerst "Delfland".
[4] ondergrond.
[5] De scheiding.
[6] zwijgend.
[7] Geen vrucht dragende.
[8] Met eist beplante.
[9] Vatbaar, vruchtdragend.
[10] Des, daarvan.
[11] onredelijk.
[12] verg. boven in III en IV.
[13] In zijn oorspronkelijke beteekenis van slecht.
[14] Achter, o, voorraad.
[15] Overleg.
[16] Heel, gaaf.
[17] Den weg bijster, mis.
[18] kinder-
[19] Anders paddestoelen.
[20] Versta: in den tweeden en derden graad.
[21] vooruitzicht.
[22] Stadje.
[23] verdeeld.
[24] Versta: fidei commis, gelijk H. zelf aangeeft.
[25] Voor wassen, groeyen.
[26] beveelt.
[27] zonder.
[28] Van schuld kwijten.
[29] David.
[30] De bekende Toonbrooden.
[31] geholpen.
[32] dulden, toegeven.
[33] lijden.
[34] Ophoudt met staan.
[35] asch.
[36] brandstapel.
[37] Verg. nog 't Liesbosch bij Breda.
[38] Prins Frederik Hendrik, als Baron van Breda.
[39] Voor woud.
[40] toelonken.
[41] Anders troepen.
[42] Hofmeester.
[43] Middaguur.
[44] Van de zee omgeven
[45] Thans wordt.
[46] Tot hei wordt, verdort.
[47] Ontnomen.
[48] Versta: zijn geweven tapijtbehangsel.
[49] Eerst: schilferen en vellen.
[50] niet vangen.
[51] wil er.
[52] De bekende Utricia Ogel, aan welke hij meer dan een dichtjen wijdde.
[53] Onverzoenlijk is.
[54] bij.
[55] Een scheeven mond trekken.
[56] bekennen.
[57] Zie zijn Bijbelstof, enz.
[58] De, naar de kerkelijke overlevering, met pijlen doorschoten
Sint Sebastiaan.
[59] weigerde, begaf.
[60] Anders trilt.
[61] De van den Bosch, wel te weten.
[62] jacht.
[63] Versta: halsbrekend werk.
[64] Thans in springen er ontaard; verg. boven dient er, enz.
[65] blaar.
[66] By, voor.
[67] De haagsche bouwmeester.
[68] Jacob van Campen.
[69] Huygens--als men ziet--deelde in 't Renaissance-vooroordeel zijner
dagen tegen de zoogenoemde Gothiek.
[70] Eerst: voor mijn lusten.
[71] Uit-rooide, uitgroef.
[72] Ge-, ontmoeten.
[73] Thans niets.
[74] Dwaallichtjens.
[75] toenaam.
[76] iemand's.
[77] Versta: de Natuur.
[78] Plank.
[79] Anders: verg. 't Hoogd. sonst.
[80] worden.
[81] eerst: sy viel.
[82] De scheepspomp.
[83] planken.
[84] Voor sie om de volgende stomme h.
[85] Thans voor 't verlengde reiziger in ongebruik geraakt; men mocht er
echter 't vrouwelijk reizeres voor 't wanhebbelijk reizigster wel
van gaan bezigen.
[86] Thans morgen, gelijk worden voor werden.
[87] Omdat G. s d.
[88] Opgelegde taak.
[89] Voor dacht, gelijk broght voor braght, enz.
[90] Gebeurt, gelukt.
[91] kracht.
[92] Voor veilig.
[93] Als steeds voor na.
[94] afgetobt.
[95] Denkt, dat ik mij honderd jaar ouder heb gesteld.
[96] Beschutters.
[97] sa Prinsen heerlijkheid en slot.
[98] Perziken.
[99] Eerst confituren.
[100] Voor veiliger
[101] Eva, in 't Paradijs.
[102] monden.
[103] niets.
[104] wordt.
[105] mist.
[106] Bonte, veelkleurige.
[107] Onschuldige.
[108] spijst.
[109] Tering naar nering.
[110] geprezen.
[111] Ongerepte groen.
[112] Versta: de zingende vogeltjens.
[113] Verstellen.
[114] Beuk.
[115] Toespeling op zijn bekende Hekeldicht.
[116] De bekende haagsche straten.
[117] Versta: in den pas geeindigden 80 jarigen vrijheidsoorlog.
[118] Versta: het Engelsche, na de onthoofding van Karel I.
[119] Die van Engeland, Schotland, en Ierland.
[120] De bekende zaal op 't Binnenhof.
[121] Eerst: mijn.
[122] Thans toen.
[123] De Apostel Paulus.
[124] Zacheus, de tollenaar uit het Evangelie.
[125] Eerst:
En 't moeyelick geweld van schrale winterwinden
Te weeren van myn Plein. Daer heb ick my verpraet:
Sy syn nu hondert jaer, en overlangh in staet.
[126] nabij.
[127] Scheuren.
[128] kleinigheid.
[129] Paddestoel (Duivelsbrood).
[130] Zoo, indien.
[131] Onbetaste.
[132] Versta: bitter.
[133] erken.
[134] onverkwikkelijk.
[135] Versta: tegen zijn heeren in verzet.
[136] 1618.
[137] schuw.
[138] behalve.
[139] verschillen, schelen.
[140] dwaallicht.
[141] door en door.
[142] harde
[143] Eenvoudige.
[144] knarbeentjens.
[145] Versta: den dood met zijn seis.
[146] Als een rosmolen.
[147] camperfoelie.
[148] Thans veelal tot belachte verzwakt.
[149] bloem (eig. madelief).
[150] Anders tier.
[151] Voor landwaart.
[152] git.
[153] Borstlap.
[154] Het later zoo beruchte Groenezootjen.
[155] verwenscht.
[156] tusschenbeiden.
[157] Voor als er.
[158] Voor een mensch.
[159] zoo.
[160] Versta: 't zilvergeld.
[161] Eerst: al dat hy derft.
[162] palei, pijn paal; versta: met dwang.
[163] geweten.
[164] stugge.
[165] Versta: de schuinsche richting, waarin zich de zoogenoemde
Raadsheeren in 't schaakspel bewegen.
[166] wederga (verg. 't fransche en engelsche Pair).
[167] Voor veilig.
[168] Het vijftal zijner spruiten.
[169] dobbelsteen.
[170] Niets tegen.
[171] Keeren.
[172] Goud-of zilver-geld.
[173] macht.
[174] vrolyk moe-gemaakt.
[175] nasmaak.
[176] Vereenzaamde.
[177] effen.
[178] Heen-en-weer varen.
[179] Het schuit-jagertjen.
[180] Anders bladen;
[181] overroemen.
[182] Die in Haarlem en Leiden.
[183] Schippers-plattelandsch voor bruggen.
[184] Als of ik die stond aan.
[185] Lui en ledig.
[186] Koutte, keuvelde; verg. 't fr. causer.
[187] Af, van.
[188] Voor men.
[189] Truweel, truffel.
[190] Trezoortjes, geldkistjen.
[191] leelijk.
[192] Denken, peinzen.
[193] Daar 't niet zoo te ramen is, of men vindt zich van de eene of
andere zij belaagd.
[194] Bekrachtigen.
[195] alles.
[196] Zijn keur voldaen.
[197] Verklapt, versnapt.
[198] zotten.
[199] Meen, stel.
[200] toereiken.
[201] lage.
[202] Bij manier van doen.
[203] Versta: muts van sabelbont.
[204] Kabinetjens met goudleeren behangsel.
[205] Versta: zijn achterpoort, achterste.
[206] Met geweld onderdrukken.
[207] Toen hij er in 't gevolg van Aersen van Sommelsdijck, geweest was.
[208] Zonder gespannen pees.
[209] Versta: vier beeldjens.
[210] Anders ketting, keten.
[211] Thans wordt.
[212] Beproefd.
[213] Meer dan kunst.
[214] Thans steeds in den verlengden vorm reiziger gebezigd, doch waarvan
men 't vrouwelijke reizeres wel voor 't wanhebbelijk reizigster
mocht aannemen. Zie boven.
[215] geldbuidel.
[216] 't Is de moeite van 't helen niet waard.
[217] blik.
[218] Ruilen (verg. 't Hoogd. tauschen).
[219] overtind.
[220] Uitdraagster, opkoopster.
[221] gerechtsdiender.
[222] Versta: die Van "Diogenes, den wijze, Die woonde in een Vat",
als 't bekende liedjen luidt.
[223] Morgen middag.
[224] Versta: de polderwei.
[225] Vischnet.
[226] In den zin van varen.
[227] Versta: met vuur geheet, in zinspeling op dat, met de
beddepan verwarmd.
[228] Fraaye krullen.
[229] Verstijfd.
[230] Naar 't oorspronkelijke geslacht van 't Lat. fenestra; later,
door verschepping der d verkeerdelijk onzijdig geworden, gelijk
feest, beest, enz.
[231] Thans niets.
[232] Plunje, kleeren.
[233] Blijkens het thans gesloopte huis te Nieuwburg, waar in 1697 de
vrede van Rijswijk gesloten werd.
[234] Niet, met Bilderdijk, met quoth in verband te brengen, maar als
geluidnabootsend woord te verstaan.


SPAENSCHE WIJSHEIT.
Vertaelde Spreeckwoorden.


VOORBERICHT.

Een' goede handvol Spaensche Spreeckwoorden hebb' ick uyt een grooter
hoop gelesen, naerse my in haer' Tael bevielen, ende in de mijne
bevallick schenen uytgesproken te konnen werden. Daer een van beiden
gebrack, sagh ick geen voordeel te doen; want wie soude my danck weten,
dat ick slechte wijsheit van over Zee haelde, of treffelicke sinnen soo
pijnelick uytstamerde, dat mijne Landslieden van d' eene walghden, van
d' andere verschrickten, ende van geene sulcke woorden hare
Spreeckwoorden wilden maecken? Om voorts de uytgesifte soo veel
gangbarer te maken, ende aen den man te helpen, hebb' ickse in Rijm
gekleedt; gelijck men Pillen verguldt, en bittere Schellen in Suycker
Backt. In Spaensch hebb' ick 'er weinige soo gevonden: 't en zij men
voor Rijm neme sekeren wilden byklanck[1], die meest onder alle Volcken
in hare Seghswoorden daer voor uyt gaet, neffens een' Voet-maet emmers
soo los en ongeregelt.
Ben ick niet bedrogen, Rijm en Vaste Voet-maet salse niet bedorven
hebben. Emmers slot van geluyd is het Oor aengenaem en, de Maet daer by,
de Memorie niet ondienstigh. Staende dan soo nauw op de Waerheit, als my
doenlick is geweest, hebb'ick er nochtans wat aen moeten klampen, daer
ick al te korte woorden gevonden hebbe, ende die ongepaert ende
ongerijmt. Dat, hope ick, sullen sy my ten besten houden, die het
Ambacht verstaen, ende mijne moeyte niet laecken, als met aenwijsinge
van beter, daer ick geerne voor buygen sal.
Wat de saecke belangt, wijse Lieden sullen 't niet voor onnut
tijdverdrijf aen sien, dat ick my hier stucksgewijse aen te kost hebbe
geleght. Andere moeten weten, dat Oude Spreeckwoorden de Algemeene Wijse
Waerheden der Volckeren zijn. Sommige ontwijffelick ter Wereld gebracht
door uytstekende Lieden, sommige door 't gemeen; beide met een' aeloude
toestemminge bevestight, ende sulcks noch heden ende naer desen met
eerbiedinge aen te sien. Hoort hoe de Wijsheit van eertijds[2] daer af
heeft gesproken: "De Spreucken ende Keuren van ervarene, oude, ende
voorsichtige Lieden, schoon sy niet bewesen zijn, moeten wy niet min
gade slaen als Bewijsen; want dewijle sy ervaren van gesicht zijn, sien
sy de grond der dingen in."
Soudemen den anderen slagh verachten, daer tegen seyde deselve wijse
Man: "Soo daer onder vele Mannen alle niet even kloeck en zijn, nochtans
kan 't gebeuren, dat sy t' samen komende[3] beter zijn als die, niet als
eenige in 't bysonder, maer alle in 't gemeen; gelijck het in de
Maeltijden gaet, daer yeder wat toebrenght, tegens de gene die door
eenen bekostight werden. Want, alsoo sy vele zijn, heeft yeder een
gedeelte van Deughd ende Voorsichtigheit; ende de menigte te samen
komende werdt als een Mensch met vele Voeten, vele Handen, ende vele
Sinnen. Even eens gaet het in saecken van zeden ende verstand; waerom
dan oock vele beter oordeelen". Wat van den oorsprongh zij of niet (want
de Ouden hebben sommige Spreeckwoorden ge-eert als uyt den Hemel
gedaelt), de lange onverbrokene toestemminge, daer ick af gesproken
hebbe, als op onendelicke proeven gevest, staet voor alle bewijs van
hare waerde. Laet my daer by voegen, daer mede sy my verlieven, dat
yeder Spreeckwoord een Sneldicht is, en heel veel stofs in heel weinigh
omslaghs begrijpt. Soo meene ick, is het al geseght, daerom[4]
Spreeckwoorden allen lief ende welkom behooren te zijn; want wie en
gevalt het niet liever met een' once Gouds, als met een lomp stuck Loods
te betalen, of betaelt te werden? Ofte, als Erasmus[5] de gelijckenis
maeckt: Wie isser sijn Verstand machtigh, die niet meer wercks maeckt