Полк ывăлĕ - 09

— Сулахаярах ноль-ноль виççĕ! — кăшкăрса ячĕ сержант Матвеев.
— Осколкăллă гранатăпа. Прицел çĕр те вунçаккăр.
Тĕреклĕ алăсем Ваньăна çĕклесе тупă кустарми урлă каçарчĕç те аяккалла илсе тăратрĕç, Ваня вырăнне, панорама патне, халĕ ĕнте каллех Ковалев тăчĕ. Вăл куçне каллех хура трубка çумне хучĕ.
Халĕ ĕçсем малтанхинчен те хăвăртрах пулчĕç. Анчах çапах та çав тĕлĕнмелле хăвăртлăх çине пăхмасăрах, Ковалев ача еннелле çавăрăнса калама ĕлкĕрчĕ:
— Куратăн-и? Кăштах аяккалла пăрăннă эпир. Анчах халĕ пит те аван пулать.
— Огонь! — кăшкăрса ячĕ те Матвеев, аллипе паçăрхинчен те хытăрах сулчĕ.
Тупă ахлатрĕ. Анчах халь пени ачана паçăрхи пекех ăнран ямарĕ. Хăйĕн боевой задачине çирĕп пĕлсе тăрса, вăл оруди тавра хăвăрт чупса çавăрăнчĕ. Оруди кĕпçи персен каялла кайнă хыççăн халĕ çемçен, тикĕссĕн малалла, хăйĕн яланхи вырăнне шуса кайрĕ. Ваня персе янă пушă гильзăна шăпах тупă ăшĕнчен сиксе тухнă самантра тытма ĕлкерчĕ.
— Маттур, Солнцев, — терĕ Матвеев, куклетнĕ чĕркуççийĕ çине хунă пĕчĕк кĕнеки çине каллех темĕскер васкавлăн çырса. — Патронсем мĕн чухлĕ расходланă?
— Осколкăллă икĕ граната! — çивĕччĕн кăшкăрчĕ Ваня.
— Маттур! — терĕ Матвеев.
Ваня ăна хирĕç «Служу Советскому Союзу» тесе каласшăнччĕ, анчах çакăн пек пĕчĕк ĕçшĕнех ун пек сăмахсем калама аван мар пек туйăнчĕ.
— Ним те мар, — мăкăртатса илчĕ вăл вăтанарах.
— Тӳсĕмлĕ пул, пĕчĕк кĕтӳçĕ! — хавассăн кăшкăрчĕ Ковалев, куçлăхне тӳрлетсе. — Халĕ ĕнтĕ пуçтарма ĕлкĕрсе кăна пыр. Эпир вĕсене сана сăрт пекех купаласа парăпăр.
Чăнах иккен. Тепĕр самантрах пĕчĕк окопран телефонистăн симĕс шлемĕ курăнчĕ те, сержант Матвеев хулăн та хаваслă янăракан сассипе кăшкăрса ячĕ: — Умлă-хыçлă тăватă патрон! Нимĕçсен ирсĕр çĕрĕ çинелле. Огонь!
Тăватă хут пени умлăн-хыçлăнах кĕрслетрĕ, сиксе тухнă тăватă гильзăна Ваня аран тытма ĕлкĕрчĕ. Анчах çапах та вĕсене тытса йĕркеллĕн лартрĕ çеç мар, тикĕслесе те хучĕ.
Çак вăхăтран пуçласа тупа минутлăха та чарăнмасăр, юмахри пек хăвăртлăхпа печĕ.
Ывăнма пĕлмесĕр чупкаласа, гильзăсене пухса Ваня тинкеререх итлерĕ те, халĕ пĕрремĕш оруди çеç мар пенине анланчĕ. Пур енчен те командăсем парса хыттăн кăшкăрни илтĕнчĕ, затворсем чанклатрĕç, тупăсем кĕрслетрĕç. Халĕ ĕнтĕ Енакиев капитанăн пĕтĕм батарейи пенĕ.
Татти-сыпписĕр, пĕрин хыççăн тепри, е икшерĕн те виçшерĕн пĕр харăс снарядсем сăртăн леш еннелле, Германие, пĕлĕчĕ те вырăссенни пек мар, темĕнле йĕрĕнмелле, тĕксĕм тимĕр евĕрлĕ, уйрăмах нимĕçсен пĕлĕчĕ пек курăннă çĕрелле вĕçсе кайрĕç.
Оруди çумĕнчи номерсем черетлĕн Ковалев патне чупса пычĕç, вăл кашнинех пĕрер е икшер хут шнуртан туртса Германи çинелле пеме пачĕ. Пенĕ чух вĕсем кашниех кăшкăрчĕç:
— Ылханлă нимĕç çĕрĕ çине! Огонь!
— Тӳссе тăр, Германи! Огонь!
— Тăван çĕршывшăн, Сталиншăн! Огонь!
— Вилĕм Гитлера! Огонь!
— Епле, çĕнтертĕр-и пире, ирсĕрсем? Огонь!
Ковалев патне чупса пырса, Ваня ăна хыçалтан, ваткăллă фуфайкинчен тытса туртрĕ.
— Ковалев пичче, парăр-ха, эпĕ те пĕрре Германи çинелле кĕрĕслеттерем.
Ковалев пеме памасран вăл çав тери хăрарĕ. Çавна пула вăл кăвакарсах кайрĕ, çаврака сăмси шăтăкĕсемпе хăвăрт-хăвăрт сывларĕ. Анчах Ковалев ăна асăрхамарĕ. Вара ача сасартăк хăмач пек хĕрелчĕ те, унтан урипе хаяррăн тапса илсе, тупăсем кĕрленĕ пулсан та хăйне илттересшĕн пулса, чĕтрекен, анчах та хыттăн ыйтакан сасăпа кăшкăрчĕ:
— Сержант юлташ! Ыйтма ирĕк парăр. Германи çинелле пертерĕр мана. Эпĕ те пеме тивĕçлĕ. Куратăр-и, манăн персе пушатнă пĕр гильза та йăваланса выртмасть.
Ковалев ăна тин асăрхарĕ.
— Юрать, пĕчĕк кĕтӳçĕ, юрать. Кĕрĕслеттер. Анчах аллăна хăвăртрах каялла ил, затвор çитсе ан çаптăр.
— Эпĕ пĕлетĕп, — терĕ те Ваня, спусковой шнура Ковалев аллинчен хăвăрттăн туртса илчĕ.
Ăна вăл çав тери хытă чăмăртаса лартрĕ, — чышки çинчи шăммисем те шуралса кайрĕç. Халĕ, çак вĕçне ункă çакнă сăран япалана унăн аллинчен тĕнчери нимĕнле вăй та туртса илме пултарас çук пек туйăннă. Анчах чĕри сиксе тапнă. Унăн чĕрине халĕ пĕр туйăм çеç çавăрса илнĕ, — вăл осечка парасран хăранă.
— Огонь! — кăшкăрчĕ Матвеев.
— Турт, — терĕ шăппăн Ковалев.
Анчах вăл çакна тума каламасан та пултарнă.
— Ме ирсĕр! Туян! — тесе кăшкăрса ячĕ те ача, сăран япалана çав тери хаяррăн, мĕн пур вăйĕпе туртрĕ.
Вăл хăй çумĕнчи тупă пĕр самантрах чĕрчун пек картах сиксе илсе кĕрслетнине туйрĕ. Кĕпçинчен пайăрка çулăм тухса вăркăнчĕ. Ачан пуçĕ янăраса илчĕ.
Вара Ваньăн Германие вĕçсе каякан снарячĕн шавĕ инçетри вăрман тăрăх чашласа иртрĕ.

22
Капитан Енакиев сивĕ пулнипе хулпуççисене хускаткаларĕ те хуллен анасласа илчĕ.
— Çапах та паян час çутăлмасть-çке!
— Мĕн тăвас тетĕр эсир, — кĕркунне вĕт, — терĕ Ахунбаев.
— Хура кĕркунне, кураксем вĕçсе кайрĕç, вăрман çаралчĕ, хирсем пушанса юлчĕç, — терĕ Енакиев, тата тепĕр хут анасласа.
— Питĕ хитре çырнă ăна, — терĕ Ахунбаев. — Кĕркуннене çав тери илемлĕн кăтартса панă.
Капитан Ахунбаев ку сăмахсене чĕлĕм тĕтĕмне икĕ тапхăр çăтнă хушăра каларĕ. Вăл нимĕçсен лутăрканса пĕтнĕ сигаретине васкаса туртнă, тĕтĕмĕ окоп çинче ытлашши ан палăртăр тесе, ăна аллипе сулкаласа сирнĕ. Тĕрĕссипе каласан, кун пек асăрханни ытлашши пулнă. Тул халĕ кăна çутăлма пуçланă, йĕри-тавра тĕксĕм пулнă, тĕтре мăкăрланнă.
Капитан Ахунбаевăн команднăй пункчĕ нимĕçсен кивĕ окопĕнче, çĕрулми уйĕн хĕрринче вырăнаçнă. Хуралнă çĕрулми тунисем çинче питĕ вĕтĕ шыв тумламĕсем палăрнă. Сылтăмра икĕ енĕпе хурамасем — лартса тухнă куçа курăнман шоссе тăсăлнă. Хулăн йывăçсемпе çара туратсем ир умĕнхи шурă пĕлет çинче хăмăр кĕленче çинчи пек палăрса тăнă. Сулахай енче çĕмĕрĕлнĕ, шĕвĕр те çӳллĕ çурт тăрри çавăн пекех тĕтреллĕн курăнса ларнă.
Малта хура та йĕпе çĕрулми анисем пулнă, вĕсем кăвакрах тĕтрепе витĕннĕ лапамалла тăсăлса аннă. Унтан леререх, лапам хыçĕнче, каллех сăртлă вырăн пуçланнă, анчах та халĕ вăл курăнман. Ун çине нимĕçсен позицийĕсем вырăнаçнă. Тул çутăлсан капитан Енакиевăн батарейи пулăшса пынипе вĕсене капитан Ахунбаев батальонĕ атакăласа йышăнмалла.
Атака планĕ, Ахунбаев яланхи пекех хăвăрт та хĕрӳлленсе тунăскер, пĕтĕмĕшпе илсен, çакăн пек пулнă: икĕ ротăн тул çутăличчен нимĕçсене сылтăмран çавăрса илсе, вĕсен коммуникацийĕсене пемесĕр, епле пулсан та хăйсем мĕн чухлĕн пулнине палăртмасăр татмалла пулнă. Унтан пĕр ротăн, пĕтĕм артиллери пулăшса пынипе, нимĕçсен позицийĕсене тӳррĕмех уççăн атакăламалла пулнă. Пĕр ротăн резервра юлмалла пулнă. Капитан Ахунбаев çапла шутланă: тăшманăн позицийĕсене пĕр ротăпа атакăласа (разведка пĕлтернĕ тăрăх тăшман батальона яхăн пулнă), вăл нимĕçсене окопсенчен тухса контратака тума хистет. Шăп та çав контратака вăхăтĕнче хайхи тавраран янă икĕ рота флангсенчен, тен тылран та-и, пырса çапмалла пулать. Çапла майпа вара нимĕçсене икĕ енчен те хĕссе лартмалла. Кун пек пулсан, флангсенчен вăйлăн персе тăнă вăхăтрах нимĕçсен хăйсен боевой йĕркисене улăштармалла пулать. Анчах кун пек чухне яланах пысăк çухатусем пулаççĕ, юлашкинчен вара йышăнса тăракан позицисене хăварса чакмалла пулать, е, ун пек пулмасан, кайра тăракан резерв çине шанса, малтанхи еннеллех çапăçмалла пулать. Кун пек тусан капитан Ахунбаев хăйĕн резервра тăракан ротине тăшманăн тылĕнче çапăçакан икĕ ротăна вăйлатма ярать, кунта унăн салтакĕсен йышĕ тăшманĕнчен ытларах пулать, вара вăл нимĕçсене миххе кӳртсе лартса вĕсен позицийĕсене тылран йышăнать.
Ку план аван пулнă, тăшман çарĕн салтакĕсен шухăш-кăмăлĕ çирĕп мар пулнине шута илсен, тата Ахунбаевăн стрелокĕсем çав тери паттăр та хăюллă пулнине шута илсен, ăна пурнăçа кĕртме май килнĕ.
Анчах та кашни вак япаланах тĕплĕн шута илсе виçме вĕреннĕ капитан Енакиевшăн кунта пĕр питех паллă мар енĕ пулнă. Нимĕçсен резервисем мĕн чухлĕ пулнине тĕплĕн пĕлмен вăл. Разведка пĕлтернĕ тăрăх, вĕсен резервĕсем пысăк пулман. Анчах çĕр каçа вĕсем кунта пысăк пулăшу илсе килмен тесе кам шантарма пултарнă-ха? Тен халĕ, шăп çак минутра, Ахунбаев атакăлама хатĕрленекен сăрт хыçĕнче ăçта та пулин, нимĕçсен пехоти транспортерсем çинчен анать? Вара резервра хăварнă пĕр рота сахал пулать те пĕтем ĕç капитан Ахунбаевшăн пит те начар пулса тухма пултарать.
Анчах капитан Енакиев çапла иккĕленни тĕрес пĕлсе тăракан фактсенчен килмен, вĕсем çинчен вăл шухăшланă кăна, çавăнпа та вăл плана итленĕ тата боевой задани илнĕ хыççăн кĕскен кăна:
— Итлетĕп, — тесе хучĕ.
Тепĕр тесен, тинех ним тума та пулман. Ахунбаевăн ротисем çапăçу пуçламалли вырăнсене йышăнса тăнă ĕнтĕ, атака машинĕ — ытла палăрмаллах мар пулин те — хусканма тытăннă; тата пĕрре йышăннă решенирен нихăçан каялла чакма юраманнине капитан Енакиев çирĕппĕн пĕлсе тăнă. Анчах вăл çакна лайăх ăнланчĕ: ку çапăçу питĕ хĕрӳ пулать, нимĕçсен çĕнĕ резервисем палăрсан, пĕтĕм шанчăк унăн тупписем хăвăрт тата пит те тĕл персе тăнинче пулать.
Вăл хăйĕн пĕчĕк кĕнеки çине пăхса илчĕ, пĕтĕмпе миçе патрон пуррине шутларĕ те сасартăк темшĕн кăмăлсăрланнă пек пулчĕ. Çавăнтах вăл телефон тăрăх огневой позицине епле пулсан та хăвăртрах тепĕр боевой комплект илсе пыма приказ пачĕ.
Халĕ пĕтĕмпех пулса çитрĕ. Кĕтмелли кăна юлчĕ.
— Ну, капитан, — терĕ Енакиев, çӳхе сăран перчетке тăхăннă аллине Ахунбаева тăсса парса, — сывпуллашар ĕнтĕ.
— Эсир ăçта пулатăр?
— Хамăн наблюдательнăй пунктра. Эсир ăçта?
— Резерв ротипе пĕрле.
— Вĕсем пĕр-пĕрин аллине хытă чăмăртарĕç. Унтан, яланхи пекех, уйрăлас умĕн сехечĕсем çине пăхрĕç. Капитан Ахунбаевăн ултă сехет те вуникĕ минут, капитан Енакиевăн ултă сехет те тăхăр минут пулнă.
— Кая юлатăр, — терĕ капитан Ахунбаев.
— Васкатăр, — терĕ капитан Енакиев, сăмаха юриех палăртса.
Вĕсем хăшин сехечĕ тĕрĕсси çинчен кăшт кăна тавлашса илчĕç. Анчах ку ахальрен çеç, пуринчен ытла — авалхи йăлапа пулса иртрĕ. Енакиевăн сехечĕ тĕп-тĕрес çӳренине Ахунбаев пĕлнĕ.
— Ӳкĕтлесе хăвна майлă çавăртăн ĕнтĕ, — терĕ те Ахунбаев хăйĕн хуп-хура куçĕсемпе савăнăçлăн пăхса, сехетне виçĕ минут каялла куçарчĕ. — Эппин, сирĕн çине чул ту çине шаннă пекех шанса тăратăп.
— Шанăр.
— Вутне ан хĕрхенĕр вара.
— Парăпăр. Табакĕ сирĕн, вучĕ пирĕн, — терĕ Енакиев салхуллăн, салтаксен яланхи сăмахне кирлĕ мар çĕртенех аса илсе.
— Пуринчен ытла — кая ан юлăр.
— Юлмăп.
— Эппин, нимĕçсен оборона линийĕ çинче тĕл пуличчен сывă пулăр.
— Тен, унтан та маларах тĕл пулăпăр-ха.
— Ну, телей пултăр эппин, — татăклăн, командирла каларĕ Ахунбаев. — Каланă пек тăвăр.
— Итлетĕп.
Вĕсем пĕр-пĕрин аллине тата тепĕр хут чăмăртарĕç те — уйрăлчĕç. Окопран чи малтан капитан Енакиев тухрĕ; хăйĕн телефонистне провода командирăн наблюдательнай пунктне çити тăсма хушрĕ те, батарейăра мĕн тунине пăхма кайрĕ.
Вăл вăхăтра тул çутăлас умĕнхи сивĕрех çил вĕрнĕ, ура пуснипе унта та кунта çӳхе пăр шатăртаткаланă. Таврара шăпах пулнă, сайра хутран çеç хĕвеланăç енче — пĕрре лере, тепре кунта — нимĕç ракетисен çуттисем силленкелесе тăнă. Шуралма пуçланă пĕлĕт çинче вĕсем халĕ питех те шупкан курăннă.
Капитан Енакиевпа ун хыççăн мăйĕнчен автомат çакса пĕр утăм юлмасăр пыракан Соболев, батальона çитсен хĕвелтухăçĕ енче тĕтре кăштах кĕрен тĕсленнĕ, çилĕ тата ытларах хаярланнă.
Батарейăн огневой позицийĕ темĕн пысăкăш улмуççи садĕнче, кăвак чултан купаласа тунă питĕ вăрăм та тĕксĕм хӳме хыçĕнче пулнă. Стенана темиçе çĕрте снарядсем лексе ишĕлтернĕ. Çавăн пек шăтăксенчен пĕрин витĕр капитан Енакиев сада пырса кĕнĕ.
Йĕркен-йĕркен лартса тухнă ватă улмуççисем хушшине, çĕр ăшне тарăн алтса вырнаçтарнă тупăсем пĕр-пĕринчен инçетре тăнă, çиелтен вĕсене маскировка тумалли сеткăсемпе карнă. Вĕсене çывăхран та асăрхама хĕн пулнă. Анчах инçетре, улмуççисен çара тураттисем витĕр, сад хыçĕнче çĕмрĕк чӳречеллĕ кăвак тĕслĕ кичем çуртăн черепицăпа витнĕ тăрри курăннă, çав çурт тăрри айĕнче халĕ сӳнтермен фонарь кăшт çуталса тăнă, вăл — çĕрле наводка тумалли «точка отметки» пулнă. Вăл батарея кунта пулнине кăтартнă.
Автоматне çĕкленĕ каçхи тĕксĕм сăнлă часовой капитан Енакиевăн çулне пӳлчĕ, анчах хăйсен батарейин командирне палласан каялла чакса хытса тăчĕ.
Капитан пĕрремĕш оруди патне пычĕ.
Номерсем кунта пур те çапăçăва хатĕр пулнă. Пуçĕсене шлемсем тăхăнса, хĕçпăшала хăйсем çумĕнчех тытса, кашни хăй вырăнĕнчех пулса, çĕр çинчех çывăрнă. Хăшĕ пуç айне пушă гильза хунă, хăшĕ пушă снаряд ещĕкĕ, хашĕ котелок, хăшĕ тата аллине кăна хурса çывăрнă.
Çывăракансем хушшинче капитан Енакиев Ваньăн пĕчĕк кĕлеткине асăрхарĕ. Ача лафет çинче выртса, урисене куклетсе, шлем тăхăннă пуçĕ айне аллине хурса çывăрнă. Вăл дистанци лартмалли уçăна çирĕппĕн чăмăртаса тытнă. Ирхи сивĕпе унăн тутисем кăштах кăвакарнă, анчах темĕнле ырă этем ун çине çуланса пĕтнĕ ваткăллă фуфайка пăрахнă та, ача тĕлĕкре тĕлĕнмелле ырă кулкаласа выртнă.
Вăл кулнине курсан капитан Енакиев хăй те кулса илчĕ, анчах та рапорт пама пыракан сержант Матвеева асăрхасан самантрах кулма чарăнса юриех хаярланнă пек пулчĕ.
— Ну, ача епле? — тесе ыйтрĕ вăл рапорта итленĕ тата оруди командирне саламланă хыççăн. Оруди командирĕ вăл кун батарейăра дежурнăй пулнă.
— Ача аптрамасть, капитан юлташ, — тесе пĕлтерчĕ сержант, хăйĕн «севастополле» каснă хура мăйăхĕсемпе хура çӳç пайăркисене пӳрнисемпе кăшт мухтанарах якаткаласа.
— Ĕçлет-и?
— Тĕп-тĕрĕс.
— Оруди патĕнче мĕнле ĕçсем тăвать?
— Паянхи кунччен вăл манăн персе пушаннă гильзăсене пуçтарса вырнаçтарчĕ. Анчах паян — тĕрĕсрех каласан ĕнер каç — эпĕ ăна улттăмĕш номер помощникĕ туса хутăм.
— Ну, епле вара? Хăй ĕçне тума пултарчĕ-и?
— Аптăрамасть. Снаряд калпакĕсене аванах хывса илет. Тытăнса тăмасть. Оруди расчётне вăратма хушатăр-и?
— Кирлĕ мар. Канччĕрех. Паян ĕç нумай. Патронсем илсе килчĕç-и?
— Тĕп-тĕрĕс.
— Аван. Кунта хăшпĕр вырăнсенчен хӳмене ишĕлтернĕ. Тĕрĕслесе пăхмарăр-и эсир — çав ишĕлнĕ тĕлтен, кирлĕ пулсан, тупăсене кăларса кайма пулать-ши?
— Тĕп-тĕрĕс. Эп ăна тĕрĕслесе пăхрăм. Тупăсем шăтăксем витер тухаççĕ.
— Аван. Çавна шута илĕр эсир. Наблюдательнăй пунктсемпе çыхăну лайăх ĕçлет-и?
— Лайăх ĕçлет.
— Сылтăм айккинче кам дежурнăй?
— Пĕлме пултараймастăп.
— Кайса пĕлĕр те мана пĕлтерĕр. Тата мана кунта машина паччăр.
— Итлетĕп.
Сержант Матвеевпа телефонистсăр пуçне пĕрремĕш оруди расчётĕнче тата тепĕр çын — наводчик Ковалев çывăрман. Капитан Енакиев батарейăра пĕр унпа кăна хăйĕн шухăшĕсене уçса калаçнă, урăх никампа та ун пек çывăх пулман.
— Ну, ĕçсем мĕнле, Василий Иванович? — терĕ капитан Енакиев, Ковалевпа юнашар оруди площадкин хĕррине ларса.
— Ман шутпа — начар мар, Дмитрий Петрович. Акă, эпир ĕнтĕ Хĕвелтухăç Пруссире.
— Çапла çав, Германире, — терĕ капитан Енакиев салхуллăрах сасăпа, çав темĕн пысăкăш кичем сада куçĕпе пăхса çавăрăнса. Кунта пур йывăçсене те шуратса лартнă иккен. Пур çĕрте те йывăçсене хĕлле валли чĕркеме хатĕрленĕ улăм куписем выртаççĕ.
Тĕрĕссипе каласан, капитан Енакиевăн батарейăра нимĕнле ĕç те пулман. Анчах çапăçу умĕн яланах хăйĕн хуçалăхĕнче темиçе минут та пулин пулса, çынсемпе тупăсем çапăçăва пĕтĕмпех хатĕрленсе çитнине хăйĕн пĕлсе тĕрĕслесси килнĕ. Унсăрăн вăл ниепле те лăпланма пултарайман.
Пĕр оруди çине кăна çиелтен пăхса илсенех вăл пĕтĕм батарея мĕнле пулнине пĕлме пултарнă. Халĕ те вăл батарея мĕнле пулнине тӳрех пĕлчĕ. Батарейăра ĕçсем пите лайăх пулнă. Ăна капитан пур енчен те курнă: унăн тумланнă тата хĕçпăшаланнă çыннисем кашни хăй вырăнĕнче епле лăпкăн çывăрнинчен те, кирлĕ пулсан пытанмалли шăтăксене епле алтнинчен те, пеме патронсем хатĕрленинчен те, оруди çине маскировка тумалли сетка епле тирпейлĕн карса хунинчен те, юлашкинчен — инçетри çуртăн маччинче каçхи наводка валли çакнă фонарь епле лайăх çуннинчен те курнă. Сăмах майĕн каласан, фонаре вăл халех сӳнтерме хушрĕ, мĕншĕн тесен халĕ тул çутăлнă ĕнтĕ, ирхи çутă витĕрех курăнакан çара сад çине ӳксе, шăннă çулçăсемпе витĕннĕ çĕре шĕвекрех ылттăн тĕслĕ туса хунă.
Халĕ кăна шуса тухнă хĕвел тĕтре витĕр пĕр минутлăха кана курăнчĕ, унтан вăл кун каçмалăхах пĕлĕтсем ăшне кĕрсе кайрĕ.
Капитан Енакиев сехет çине пăхса илчĕ. Наблюдательнай пункта кайма та вăхăт çитме ĕнтĕ. Анчах паян ăна темĕншĕн хăйĕн хуçалăхĕпе уйрăлма шел пек туйăнчĕ. Унăн тепĕр пилĕк минут та пулин тупă умĕнче Ковалевпа пĕрле ларасси килчĕ, Ковалева вăл юратнă та, хисепленĕ те. Вăл паян ăна хăйĕн пĕтĕм ӳчĕпе, чун-чĕрин пур вăйĕсемпе те кирлĕ пулассине туйнă пек пулчĕ, çавăнпа та вăл, юлашки минутсемпе усă курса, çав вăйсене пухрĕ.
— Капитан юлташ, пĕлтерме ирĕк парăр. Сылтăмри наблюдательнăй пунктра дежурнăй аслă сержант Алейников, — терĕ хăвăрт Матвеев. — Машина килсе çитрĕ.
— Аван. Кĕтсе тăтăр. Кайăр.

23
Капитан Енакиев сăран портсигарĕнчен икĕ пирус кăларчĕ те, пĕрне Ковалева пачĕ. Вĕсем туртма пуçларĕç.
— Епле-ха ĕнтĕ? Ача аптăрасах каймасть-ха эппин? — терĕ капитан Енакиев.
— Лайăх ача, ăслă, — терĕ Ковалев çирĕппĕн, хăй сăмахне ĕненсе.
— Эсир ана чăнах ăслă тесе шутлатăр-и? — терĕ те Енакиев хăй вăрттăн, куçĕсене хĕссе Ковалев çине пăхрĕ.
— Ман шутпа ăслă.

— Усси пулать-и унтан?
— Тем тесен те пулать.
— Мана хама та çавăн пек туйăнчĕ çав.
— Эпĕ паçăр ăна панорама патĕнче вĕренткелерĕм. Шухăшлăр-ха эсир, — пĕтĕмпех ăнланать. Тĕлĕнсех каймалла. Наводчик пулмах çуралнă вăл.
Капитан Енакиев кулса ячĕ.
— Разведчиксем ăна — разведчик пулмах çуралнă, — теççĕ. Анланса çит ĕнтĕ сире. Пĕр сăмахпа, вăл сирĕн çуралассах çавăн пек çуралнă. Çапла-и?
— Артиллерист пулма çуралнă.
— Çапăçу çынни пулма çуралнă, тейĕпĕр.
— Апла та начар мар.
— Анчах эсир пĕлетĕр-и, Василий Иванович, — терĕ сасартăк капитан Енакиев, Ковалев çине ачалла ĕненекен куçĕсемпе тинкерсе пăхса, — эпĕ ăна хамăн ывăл тума шутлатăп. Сире мĕнле пек туйăнать çакă?
— Лайăх ĕç вăл, Дмитрий Петрович, — ку ыйтăва кĕтсе тăнă пекех, тӳрех ответ пачĕ наводчик.
— Шухăшласа пăхсассăн, эпĕ пур енчен те пĕччен çын. Çемье çук манăн, ывăл пурччĕ ĕнтĕ, тăватă çула кайнăскер... Эсир пĕлетĕр вĕт?
Ковалев тăруках пуçне усрĕ. Вăл пĕлнĕ. Ăна пĕлекенни батареăра вăл пĕртен пĕр çын пулнă. Капитан Енакиев пĕр хушă чĕнмесĕр ларчĕ. Вăл таçта инçетре матроссен кăвак картусне тăхăннă, пĕчĕк ачана, халĕ çичĕ çул тултармаллискере, курнă пек кăшт хĕсĕкрех куçĕсемпе аяккалла пăхса ларчĕ.
— Вăл маншăн хамăн ывăлăм вырăнне пулаймасть ĕнтĕ, ун çинчен калаçмалли те çук, — терĕ вăл, тарăнăн сывласа ярса, тата хăй тарăнăн сывласа янине Ковалевран пытарма та тăрăшмасăр, — анчах... анчах... çыннăн икĕ ывăл та пулать вĕт-ха, Василий Иванович? Çапла-и?
— Виçĕ ывăл та пулать, — терĕ те ăна хирĕç Ковалев, хăй те тарăнăн сывласа илчĕ. Вăл та хăй тарăнăн сывланине пытармарĕ.
— Ну, эсир мана кун пек канаш панăшăн эпĕ питĕ савăнатăп. Тĕрĕссипе каласан, ачана хам çине çыртарасси çинчен эпĕ дивизири командирне рапорт та патăм ĕнтĕ. Ан тив, манăн лайăх, ăслă ывăл пултăр. Çапла-и?
Капитан Енакиев пирус тĕтĕмне шалалла туртса илчĕ те, тĕтĕме çăварĕнчен ерипен кăларма пуçларĕ, хăй тарăн шухăша кайса çав тĕтĕм витĕр пăхса ларчĕ. Сасартăк унăн сăнĕ улшăнчĕ. Вăл хăлхине кăштах малти лини еннелле çавăрчĕ те — салхуланнă пек пулчĕ. Ăна сылтăм флангра, инçетре, нимĕçсен оборони ăшĕнче, пăшалсемпе пулемётсенчен вăйлăн пеме тытăннă пек туйăнчĕ. Капитан Енакиев Ковалев çине темĕн çинчен ыйтнă пек пăхрĕ.
— Тĕрĕс. Переççĕ. Хытах переççĕ тата, — терĕ Ковалев кĕсьинчен ватка кăларса.
Капитан Енакиев каллех тинкерсе итлерĕ. Анчах халĕ тинкерсе итлемесен те юранă. Пăшалсемпе миномётсен сасси çумне артиллери кĕрлевĕ хутшăнчĕ. Вăл кĕрлев çав тери вăйлă пулнипе хăшпĕр салтаксене те вăратрĕ. Вĕсем хăвăрт тăрса ларса шлемĕсене тӳрлетме тытăнчĕç.
Капитан Енакиев сылтăм флангра сасартăк çав тери вăйлăн пеме пуçлани мĕне пĕлтернине тӳрех ăнланса илчĕ. Унта вăл малтанах шухăшлăнă пек начар япала пулнă. Нимĕçсем унта вăйлă резервсем илсе пыма ĕлкĕрнĕ те, халĕ çав резервсем Ахунбаевăн тавраран янă икĕ ротине аркатма тытăннă.
Капитан Енакиев часрах капитан Ахунбаевпа çыхăнма телефон тăракан пĕчĕк окоп патнелле ыткăнчĕ. Анчах çав вăхăтра окопран сержант Матвеев кăшкăрса сиксе тухрĕ:
— Батарея, çапăçăва!
Капитан ăна çавăнтах аллипе аяккалла сирсе окопа сиксе анчĕ.
— Командирăн наблюдательнăй пунктне парăр, — терĕ вăл хăвăрт.
— Провод çинче, — терĕ те телефонист, трубкăна малтан çаннипе шăлса илсе ăна тыттарчĕ.
— Телефон патĕнче улттăмĕш, — терĕ капитан Енакиев, лăпкăрах калаçма тăрăшса, — мĕскер пулса иртет унта сирĕн?
— Саккăрмĕш номерлă тĕлĕн районĕнче тăшман вăйлăн хусканни курăнать. Атака тума хатĕрленет пулмалла. Пухăнать.
— Мĕнле вăйпа?
— Пĕр батальона яхăн.
— Аван. Халех пыратăп, — терĕ те капитан Енакиев, трубкине ывăтса яма тăчĕ, анчах хăйне вăхăтра алла илсе, трубкăна васкамасăр телефониста тыттарчĕ.
Саккăрмĕш номерлă тĕл шăпах капитан Ахунбаев тӳррĕн пырса атакăлама хатĕрленнĕ сăрт çинче пулнă. Халĕ ĕнтĕ пĕтĕм картина уççăн паллă пулса тăнă. Пулма пултарнă ĕçсенчен чи йывăрри пулса тухнă. Нимĕçсем Ахунбаевăн планне шутласа пĕлнĕ те, унтан малтан ĕçе тытăннă.
Капитан Енакиев «виллис» çине ларса — малти линире вăл лашăпа сайра усă курнă — канавсемпе пахчасем урлă наблюдательнăй пункт патнелле тӳрех ыткăнса пынă чух хыçалтан хайĕн батареи умлă-хыçлă пенине, пуç çийĕпе унăн снарячĕсем аялтанах шăхăрса иртнине, малта пехота çапăçăвĕ пуçланнине илтрĕ.

24
Командирăн наблюдательнăй пунктне çав тери мала кайса тунă пирки çапăçу хирĕ унтан ахаль куçпах лайăх курăнса тăнă.
Капитан Енакиев амбразура витĕр пăхса илсенех лару-тăру мĕнлине ăнланса илчĕ. Нимĕçсен пехота батальонĕ çӳллĕ вырăнтан шăпах Ахунбаевăн тӳррĕмех атакăламалли роти çинелле аннă. Ку рота çапăçу валли йĕркеленсе те тăман пулнă-ха.
Халĕ капитан Ахунбаев лару-тăрăва шута илсе, икĕ япала çеç тума пултарнă. Е унăн кăштах каялла чакса нимĕçсен кивĕ окопĕсенче, айлăмăн ку енче, лайăхрах оборона йышăнмалла, — пек кун туни ăслăрах пулнă пулĕччĕ, — е хăйĕнчен вăйлăрах тăшманпа хирĕçле çапăçăва кĕрсе хăйĕн резервра тăракан пĕртен-пĕр ротине те çапăçăва кĕртмелле. Ку ĕнтĕ çав тери хăюллă утăм тунă пулнă пулĕччĕ.
Капитан Енакиев хăйĕн тусне, Ахунбаева лайăх пĕлнĕ. Ахунбаев хирĕçле çапăçу пуçласси пирки иккĕленмелли пулман. Чăн та, капитан Енакиев çакăн çинчен шухăшласа илме те ĕлкĕреймерĕ, телефонист аялтан, хайĕн шăтăкĕнчен, ăна телефон трубкине тăсса пачĕ. Тупăсем тăтăшах персе тăни калама ан кансĕрлетĕр тесе Енакиев окоп тĕпне кукленсе ларчĕ те, Ахунбаевăн хумханакан хаваслă сассине илтрĕ.
— Кампа калаçатăп? Улттăмĕшĕ — эсир-и ку?
— Улттăмĕшĕ итлет.
— Мана сасăран паллатăр-и?
— Паллатăп.
— Питĕ аван. Сирĕншĕн лару-тăру паллă-и?
— Пĕтĕмпех паллă.
— Резервсене ĕçе кĕртетĕп. Атакăлатăп. Пулăшăр.
— Итлетĕп.
— Тата мĕн вăхăт кĕтес?
— Вунпилĕк минутран.
— Вăрах.
— Унтан хăвăртрах пултараймастăп.
— Кая юлатăр, ачам, — шӳт туса илчĕ Ахунбаев.
Лару-тăру питех те йывăр пулнă пулсан та, Енакиев вăл шӳт тунине йышăнчĕ.
— Эпир кая юлмастпăр, эсир вăл, яланхи пекех, васкатăр, — тесе шӳт туса илчĕ Енакиев хăй савăнăçлă мар пулнă пулин те. — Эсир халĕ хăш тĕлте?
— Сирĕн картă çинче кăвак ункăпа тата стрелкăпа паллă тунă тĕлте.
— Ăнланатăп. Апла пулсан, эсир — кӳршĕсем.
— Чунтанах кĕтетпĕр.
— Халех пĕрле пулатпăр.
— Яланах хавас.
— Тепре куриччен.
— Сире тата сирĕн пĕтĕм хуçалăха чуптăватăп, ыталатăп.
Телефонпа çакăн пек çăмăллăн савăнăçлăн та калаçни, аякран итлесе тăрсан, нимĕне те кирлĕ мар пушă калаçу пек туйăнма пултарнă, анчах тĕрĕссипе каласан вăл пит те кирлĕ, тарăн шухăшлă калаçу пулнă. Вăл Ахунбаев хăйĕн пехотине тупăсемпе пулăшса пыма ыйтнине, Енакиев çав ыйтупа килĕшнине пĕлтернĕ. Вăл Ахунбаев: «Анчах эсĕ, савнă тусăм, татăклă самантра мана кирлĕ пек пулăшма пăрахмăн-и?» — тесе ыйтнине тата Енакиев ăна хирĕç: «Ан пăшăрхан. Ман çине шан. Çапăçура эпир ялăнах пĕрле пулăпăр. Эпир пĕрле çĕнтерĕпĕр, вилмелле пулсан та пĕрле вилĕпĕр», — тесе ответ панине пĕлтернĕ.
Çакăн хыççăн капитан Енакиев телефонпа хăйĕн батарейин пĕрремĕш взводне позицирен халех тапранса, пĕр секунда кĕтсе тăмасăрах малалла кайма, тупăсене май килнĕ таран грузовиксемпе туртарса, унтан алăсемпе туртса, ротăсем тăракан çĕрех пыма хушрĕ. Иккĕмĕш ротăна вăл пĕрмаях персе тăма, капитан Ахунбаевăн ударнăй ротин уçа флангĕсене хӳтĕлеме хушрĕ.
Анчах çав вăхăтрах вăл Ваня пĕрремĕш взводра пулнине аса илчĕ. Малтанхи самантра вăл хăйĕн приказне пăрахăçа кăларса иккĕмĕш взвода мала кăларма, пĕрремĕшне вырăнтах, флангсене хӳтĕлеме хăварма шутларĕ. Вăл ĕнтĕ аллине телефон трубки патнелле тăсрĕ, анчах сасартăк каялла çаврăнчĕ те, тупăсемпе пеме аслă офицера хушса, икĕ телефонистпа тата икĕ разведчикпа пĕрле Ахунбаевăн команднăй пунктне кайма тухрĕ.
Çулăн пĕр пайне вĕсем пĕшкĕнсе утса иртрĕç, анчах тепĕр пайне хырăмпа шуса каймалла пулчĕ, мĕншĕн тесен вырăнĕ тикĕс пулнă пирки вĕсене темиçе хутчен те пулеметран пеме тытăнчĕç.
Ахунбаевăн команднăй пункчĕ çĕрулми анисен пушă уйĕнче, çумăрсене пула хуралса кайнă çĕрулми тунисен икĕ купи хыçĕнче вырнаçнă. Кунта пур çĕрте те çĕрулми уйĕсем пулнă.
Анчах капитан Ахунбаев кунта пулман ĕнтĕ. Вăл çак вырăнта связнойпа телефониста хăварнă та, хăй резерври ротăпа мала кайнă.
Ахунбаев ĕçсене епле хăвăрт туса пынинчен Енакиев питех те тĕлĕннĕ. Халĕ ăна лару-тăру ытлашши йывăрах та мар пек туйăннă. Паллах, икĕ ротăпа кăна тăшманăн батальонне хирĕç тӳрех çапăçма çăмăл пулман. Анчах Ахунбаев пек хĕрӳллĕ, хастарлă, паттăр офицер пурĕпĕр çĕнтерме пултарнă. Кунсăр пуçне, флангран кайнă икĕ рота çинчен нимĕн те паллă пулман. Чи юлашкинчен вĕсене тăшман çавăрса илнĕ, текен хыпар çитнĕ. Унтан çыхăну татăлнă. Анчах вĕсем унка татса тухса нимĕçсене хыçалтан, тылран çапма пултараççĕ. Çакă вара çапăçу ĕçне татса пама пултарать.
Взвода кĕтсе илме тата тупăсене чи кĕске, чи вăрттăн çулсемпе пехота патне илсе çитерме разведчиксене ярса, капитан Енакиев çĕрулми купи хыçне выртрĕ те, хăй умне картта сарса хурса, капитан Ахунбаева кĕтме тытăнчĕ. Ахунбаевпа пĕрле вĕсен ĕçсене малалла мĕнле туса пырасси çинчен калаçса татăлмалла пулнă.
Çав вăхăтра Ваня хăйĕн расчёчĕпе пĕрле грузовик çине ларса капитан Енакиев кăтартса панă вырăн патнелле ыткăннă. Ун хыççăн иккĕмĕш оруди грузовикĕ аран-аран ĕлкĕрсе пынă. Икĕ грузовикĕ те калама çук хăвăрт ыткăннă. Анчах çапах та сержант Матвеев, яланхи пекех ура çине тăрса, автомат приклачĕпе шофер кабининчен пĕрмаях шаккаса кăшкăрнă:
— Ну, мĕн тата эсĕ, Костя! Хытăрах хăвала! Хытăрах, хытăрах, хытăрах!
Грузовикрен кăкарнă оруди вылямалли япала пекех сулкаланса, сиккелесе пынă. Çул пăрăннă вырăнсенче салтаксем ӳкес пекех тайăннă. Вĕсем пĕр-пĕринпе шлемĕсемпе çапăннă, пĕр-пĕринчен аллисемпе тытнă. Анчах кун пек чухне никам та кулман. Яланхи пек шӳт тунисем те илтĕнмен.
Сăнĕсем пурин те хытса ларнă пек, йывăçран касса тунă пек курăннă, пĕртте хускалман. Куç çинех антарса лартнă симĕс шлемĕсем ирхи тĕксĕмре хура пекех курăннă.
Ваня хăйсене ăçта илсе кайнине пĕлмен. Вĕсем вырăнтан çав тери хăвăрт хускалса тухнă та, ача ун çинчен никамран та ыйтса пĕлме ĕлкереймен. Вăл хăйсене тӳрех халь пуçланнă çапăçăва илсе кĕртессине, çав çапăçура вĕсен ытти чухнехинчен пачах урăхла çапăçмаллине çеç ăнланнă.
Малашне мĕн пулассине ыттисем пекех çилленсе тӳсĕмсĕр кĕтсе, Ваня пĕр аллипе сакран çирĕппĕн тытса, теприпе пĕрмаях кĕсьинчи дистанци уççине хыпашласа пынă.
Çăварне вăл çыртсах хупнă, унăн куçĕсем пур еннелле те пăхкаланă, пысăк шлем айĕнче тата пĕчĕкрех те çинçерех курăнакан пит-куçĕ ытти салтаксенни пекех йывăçран касса тунă евĕрлĕ пулнă.
Çулсăр-йĕрсĕрех, сухаланă уйсемпе пахчасем урлă пĕр-икĕ километр кайсан, машина айлăмалла анчĕ; кунта вĕсене хирĕç çӳллĕ салтак чупса тухрĕ те аллисемпе инçетренех темĕнле паллăсем туса кăтартрĕ.
Малти грузовик хăйĕн хăвăртлăхне кăшт чакарсан, салтак машинăн çунатти çине сиксе хăпарчĕ.
— Хытăрах, хытăрах, — терĕ вăл шофера темĕн пысăкăш хура аллипе ăçталла каймаллине хăвăрт кăтартса. — Пĕтĕм вăйпа, ан чарăн. Ав çав сăрт урлă хăвăртрах каçса каяс пулать. Куратăн-и? Унта вăл миномётран персе çитерет.
Шофер рычагсене тăрук туртса куçарчĕ, радиатор пăспа хупланчĕ те — машина йынăшнă пек ӳлесе сăрталла хăпарма тытăнчĕ.
— Ну, ĕçсем мĕнле унта? — тесе ыйтрĕ сержант Матвеев халĕ те машина çунатти çинчех тăрса çул кăтартса пыракан салтакран.
— Унăн унта пирĕн икĕ ротăна хирĕç пĕр батальон. Питĕ хĕрӳ. Пехота вут ыйтать.
— Пехоти камăн?
— Ахунбаевăн.
Сержант Матвеев, кăмăлĕ тулнипе, пуçне çулса илчĕ.
— Халех паратпăр.
Ваня салтак çине пăхрĕ те, Биденкона палларĕ.
— Биденко пичче! — савăнăçлăн кăшкăрса ячĕ вăл. — Пăхăр-ха, эпĕ те кунта. Улттăмĕш номер пулса тăратăп. Манăн трубкăсене лартмалли уйрăм уçă та пур. Акă вăл, уçă!
Ача кĕсьинчен дистанци уççине туртса кăларчĕ. Анчах Биденко Вяньăна асăрхамарĕ. Шăпах çав вăхăтра грузовик хăрушă сăрт çине хăпарчĕ. Халĕ вăл чи пысăк хăвăртлăхпа ыткăнса пычĕ. Шоферĕ машинăна хытă хăваларĕ, шăл витĕр ятлаçса, рычагсенчен хаяррăн турткаласа пычĕ.
Грузовик тавра пĕр вăхăтрах тăватă мина ӳксе çурăлчĕç. Патрон ещĕкĕсем хăнтăртатнипе, мотор ĕçленипе, хыçалта оруди шăтăк-путăксем çийĕпе сиккелесе кĕмсĕртетнипе, Ваня çав минăсем епле вĕçсе килнине те, вĕсем епле çурăлнине те илтмерĕ. Вăл сасартăк çĕрулми йăранĕ çинчен çӳлелле кĕлте пек хура тăпра çĕкленнине çеç курчĕ. Тата хăйне сывлăш чĕтретсе илнине туйрĕ.
Тăватă мина çывăхрах çурăлчĕç, çапах та нимĕнле сиен те кӳмерĕç. Тепĕр минутран грузовик хăрушă вырăнтан иртсе кайрĕ. Халĕ вăл сăртран хăвăрт анса пычĕ, çав вăхăтрах сăрт çинче вĕçĕмсĕр взрывсем курăнса тăчĕç.
— Ну, халĕ ĕнтĕ вăл çав пушă вырăна каçченех ывăтать, — терĕ те Матвеев йĕрĕнсе, хăйĕн капăр мăйăхĕсене якаткаласа пăхрĕ. Кăна вăл мăйăхĕ вырăнтах-ши, тăшман пенĕ вăхăтра ăна нимĕн те пулман-ши, тесе тĕрĕслене пекех турĕ.
— Чарăн, — терĕ Биденко.
Машина хăвăрт çавăрăнчĕ те, оруди кĕпçи тăшман еннелле пулсан — чарăнса тăчĕ. Номерсем сиксе анса туппа передок çинчен антарма пикенчĕç. Вара çакăнта Биденко Ваньăна асăрхарĕ.
— Э, пĕчĕк кĕтӳçĕ! Савнă тусăм! Эсĕ те кунта-и?
Вăл ачана хăйĕн тĕреклĕ аллисемпе тытрĕ те, çӳллĕ грузовик çинчен çĕре антарса тăратрĕ.