Полк ывăлĕ - 11

Биденко çыхнă аллине тытса çăмăлах утса пынă. Ачан çурăмĕ хыçĕнче япаласем чикнĕ симĕс хутаç пулнă.
Çав хутаçра Ваньăна разведчиксемпе орудиецсем парнелесе панă темĕн чухлĕ кирлĕ тата кирлĕ мар япаласем пулнă. Вĕсем хăйсен ывăлне вăрăм çула пуçтарса ăсатнă-çке.
Хутаçра хайхи чаплă кĕтӳç хутаççи, букварьпе компас пулнă. Унтах кĕрен тĕслĕ целлюлоидран тунă коробка ăшне хунă тутлă шăршăллă супăньпе симĕс целлюлоидран тунă шăтăк-шăтăклă футляр ăшне хунă шăл тасатмалли щетка пулнă. Шăл порошокĕ, йĕпсем, çипсем, атă тасатмалли щетка, вакса пулнă. Сысна какайĕнчен тунă консерва банки, пĕр пĕчĕк хутаç сахăр, тăвар тултарнă шăрпăк коробки тата чей тултарнă коробка пулнă. Кружка, тутапа каламалли купăс, трофейлă зажигалка, темиçе шăллă-шăллă осколок тата нимĕçсен шултăра калибрлă пулемечĕн икĕ патронĕ — пĕри сарă снарядлă, тепри хура. снарядлăскерсем пулнă. Пĕр çăкăр тата çĕр тенкĕ укçа пулнă.
Анчах пуринчен те хакли — унта Енакиев капитанăн погонĕсем пулнă, ăна «Суворовский натиск» хаçатпа тата çиелтен тутăрпа чĕркесе хунă. Вăл погонсене Ваньăна ăсатса сывпуллашнă чух полк командирĕ: капитан Енакиева асăн тесе панă та, вĕсене куç пекех упраса, Ваня хăй те çав погонсене хăйĕн хулпуççийĕсем çине тăхăнма тивĕçлĕ пулмалли кунчченех усрама хушнă.
Капитан Енакиевăн погонĕсене панă чух, полковник ачана çапла каланă:
— Эсĕ хăван тăван аçупа аннӳн лайăх ывăлĕ пулнă. Эсĕ разведчиксемпе орудиецсен лайăх ывăлĕ пултăн. Эсĕ капитан Енакиевăн тивĕçлĕ ывăлĕ — лайăх, паттăр, тума хушнине итлекен ывăлĕ пултан. Халĕ ĕнтĕ пирĕн пĕтĕм артиллери полкĕ сана хайĕн ывăлĕ тесе шутлать. Асту çавна. Халĕ эсĕ вĕренме каятăн. Эпĕ шансах тăратăп — эсĕ хăвăн тăван полкăн ятне ямăн. Эсĕ пит те лайăх воспитанник, унтан пит те лайăх офицер пулассине эпĕ шансах тăратăп. Анчах эсĕ çакна асту: яланах тата пур çĕрте те, чан малтан та, чăн кайран та, эсĕ хăвăн аннӳн — Тăван Çĕршывăн шанчăклă ывăлĕ тата çав Тăван Çĕршывăн чи лайăх ывĕлĕн, аслă çын Сталинăн шанчăклă ывăлĕ пулмалла. Сывă пул, Ваня Солнцев, — эсĕ офицер пулсассăн хăвăн полкна тавăрăн. Эпир сана кĕтĕпĕр, вара сана тăван ывăла йышăннă пекех йышăнса илĕпĕр. Халĕ ĕнтĕ çула кайма пуçтарăн.
Ваньăпа Биденко юр кĕрчĕсем хӳсе тултарнă хула витĕр тухрĕç те, Екатерина патша вăхăтĕнчех тунă, колоннăсемпе, аркăсемпе эрешленĕ пысăк çурт умĕнче чарăнчĕç.
Хĕрĕх иккĕмĕш çулта ку хула пĕр хушă нимĕçсен аллинче пулнă, çавăнпа та çуртăн хăшпĕр вырăнĕсенче пушар йĕрĕсем юлнă-ха.
Чугун решетке хыçĕнче пăспа витĕнсе, сахăртан тунă пекех йăлтăртатса тăнă çурт тавра темиçе çĕр çулхи хурăнсем ӳснĕ. Хура çĕлĕксем пек курăнакан курак йăвисем вырăнаçнă çӳлĕ туратсем те паспа витĕннĕ, вĕсем кĕрентерех çемçе сывлăшра татăлса анас пекех çакăнса тăнă.
Аялтах тăракан хĕвел, пĕр ăшă та парайманскер, тĕтреллĕ сивĕ сывлăшра çăмарта сарри пек курăннă. Çунса кайнă стеналлă кивĕ пушар каланчи çииĕнче чанасем вĕçсе çӳренĕ.
Биденкопа Ваня контрольнăй будка витĕр тухрĕç, унтан темĕн пысăкăш, авăнчăк маччаллă пӳлĕмре Биденко Ваньăна тата документсем чикнĕ пакета дежурнăй офицера пачĕ те, хăй авалхи йывăç арча çине ларса кĕтме тытăнчĕ.
Вăл нумайччен кĕтрĕ. Темиçе хут та пусма айĕнчен çамрăк трубач тухса сехет çине пăхрĕ, унтан трубипе кăшкăртрĕ. Трубан сывлăша çуракан сасси çак чултан тунă хулăн стеналлă тата чул плитасем сарнă урайлă сарлака пӳлĕмре хăлхана хуплас пекех янăрарĕ. Вăл пăхăр карлăклă темĕн пысăкăш чул пусма тăрăх çӳлелле хăпарса хуллен шăпланчĕ, вăйсăр сасă кăна çурт ăшĕнче коридорсем, классемпе залсем тăрăх нумайччен илтĕнсе тăчĕ.
Кунта пурте труба сасси тăрах пулса пынă. Труба çак çуртăн пĕтĕм куçа курăнми пурнăçне тытса тăнă. Труба кăшкăртнипе сасартăк çĕршер сасăсемпе çĕршер урасем кăштăртатни илтĕннĕ. Вăлах сасартăк пĕтĕм çуртра шăплăх туса хунă, — пит çумалли пӳлĕмри шыв тумласа тăнисĕр тата пусма айĕнче сехет шакканисĕр пуçне урăх нимĕн те илтĕнмен. Пĕринче труба куçа курăнман ротăна йĕркеленсе тăма хушрĕ, вара Биденко таçта шăплăхра çав рота пĕрремĕш, иккĕмĕш тесе шутласа йĕркеленсе тăнине, икĕ ĕрет пулнине, çавăрăннине, унтан çĕршер çирĕп пушмаксемпе пĕр харăс пусса хăвăрт утса кайнине илтрĕ: «Ать-два, ать-два, ать-два… левой, левой!»
Пĕринче тата пусман иккĕмĕш площадки çинче хура мундир, хĕрлĕ лампаслă вăрăм брюки тăхăннă, хĕрлĕ çӳçлĕ пĕчĕк арçын ача курăнчĕ. Вăл ача епле асăрханса, никам илтмелле мар утса пынине кура, ăна труба çак вăхăтра тухма хушманнине, кăна вăл хаех, никамран ыйтмасăр тунине тавçăрса илме пулнă.
Хăй пĕчченех пӳлĕ тесе шутласа, ача хырăмĕпе карлăк çине выртса аялалла шуса анса кайрĕ, — каçăр сăмсаллă тата шатраллă пичĕ çав вăхăтра питех те кăмăллă пулни палăрчĕ. Анчах Биденкона курсан вăл ытла та вăтанчĕ, мундирне хăвăрт турткаласа тӳрлетрĕ те, якалнă чул плитасем тăрăх строевой утăмпа кайса айăкри алăкран кĕрсе çухалчĕ.
Биденко салхулланса, хăйĕн суранланнă аллине хуллен шăлкаласа ларчĕ, — каçалапа унăн алли кăшт ыратма пуçларĕ. Ăна Ваньăпа уйăрăлма шел пулчĕ, мĕншĕн тесен вăл халĕ ĕнтĕ унран яланлăхах уйăрăлнине туйрĕ.
Пусман пĕрремĕш плошадки çинче пĕтĕм стенана хуплакан пысăк картина çакăнса тăнă. Картина çине çак çурта пекех шурă пусмана ӳкерсе кăтартнă. Ӳкернĕ пусма чăн-чăн пусман пĕр пайĕ пекех туйăннă. Ӳкерчĕк çинчи пусман икĕ енĕпе те авалхи тупăсем, параппансем, ялавсемпе трубасем пулнă. Картлашкасем тăрăх хура мундир тăхăннă, хулпуççисем çине хĕрлĕ погонсем çакса пĕчĕк арçын ача хăпарнă, çӳлтен ун патнелле Суворов аллине тăсса тăнă, — вăл хулпуççийĕ урлă кăвак плащ уртса янă, урисене шпорлă, çӳллĕ кунçаллă атă тăхăннă, кăкăрĕ çинче ахах çăлтăр ялтăртатнă, çӳллĕ те типшĕм çамки çинче, кăвак çӳç пайăрки мăкăрăлса тăнă.
Биденкона çав ача Ваня, хăйĕн «пĕчĕк кĕтӳçи» пулнă пек, вăл трубасемпе ялавсем хушшинче пусма тăрăх çӳлелле утса хăпарнă пек, Суворов хăй аллине ăна тăсса панă пек туйăннă. Анчах çав вăхăтра айăккинчи алăк уçăлчĕ те пӳлĕме дежурнăй офицерпа Ваня кĕчĕç. Биденко арча çинчен сиксе анса тӳп-турĕ тăсăлса тăчĕ. Вăл Ваня Суворовски училище тумне тăхăнса тухассине курма ĕмĕтленнĕччĕ. Анчах ача хăйĕн çарти обмундированипех пулнă-ха, ун, çинче шинель çеç пулман тата унăн çӳçне касса якатнă.
— Воспитанник Солнцев, хăвăра ăсатаканпа сывпуллашма пултаратăр, — терĕ те дежурнăй офицер, аяккалла кайса тăчĕ.
Ваня Биденко патне пычĕ. Ним тума пĕлменнипе, вĕсем пĕр вăхăт хушши нимĕн те чĕнмесĕр тăчĕç.
Çак самантра ача хăйĕн пĕтĕм пурнăçне аса илчĕ. Вăл çав пурнăç яланлăхах пĕтнине, халĕ ĕнтĕ уншăн пачах урăхла, пĕртте ĕлĕкхи пек мар пурнăç пуçланнине ăнланчĕ.
— Сывпул, пĕчĕк кĕтӳçĕ, — терĕ юлашкинчен Биденко.
— Çулăр телейлĕ пултăр, — терĕ Ваня.
Унăн Биденкона пĕркун, саккăрмĕш номерле тĕл районĕнче, ванчăк оруди патĕнче ыталанă пек ыталаса, пичĕпе унăн ĕнсе пĕтнĕ шинелĕ çумне йăпшăнса йĕрсе ярас килчĕ. Анчах унăн пурнăçне тахçантанпах тытса пынă ăнланмалла мар хăватлă вăй ăна чарса тăчĕ.
Биденко ним чĕнмесĕрех ăна хăйĕн аллине тăсса пачĕ. Ача пĕрремĕш хут çак темĕн пысăкăш хытă алла чăмăртарĕ те унăн çирĕп вăйне тата унăн пĕтĕм ачашлăхне туйрĕ. Çак вăхăтра Биденко тӳссе тăраймарĕ, саккăрмĕш номерлĕ тĕл районĕнчи пек каллех Ваньăн яка пуçĕнчен хăйĕн тутăр çыхнă аллипе ачашласа çупăрларĕ.
— Биденко пичче, сывпулăр! — сасартăк мĕнпур вăйĕпе кăшкарчĕ Ваня, Биденко пăхăр пружинăллă йывăр алăка уçма пикенсен.
Анчах разведчик каялла çавăрăнса пăхмасăрах урама тухрĕ.

28
Темиçе сехетрен, каптенармусран формăллă тумтир илсе, ăна пĕр кунне ирхине тăхăнма виçсе пăхнă хыççăн, Ваня, труба хушине итлесе, ытти воспитанниксемпе пĕрле пысăк та ăшă пӳлĕмре, уйрăм кровать çинче, çĕнĕ байковăй одеяло айĕнче çывăрнă.
Унăн минтерĕ айĕнче Енакиев капитанăн погонĕсем выртнă.
Тул çутăлнă чух, подьёмччен кăшт маларах, ватă генерал, училище начальникĕ, яланах ыттисенчен малтан вăранаканскер, хайĕн кулленхи йăлипе, хăйĕн ачисем мĕнле çывăрнине пăхма спальнăсем тăрăх çӳренĕ.
Вăл Ваньăн койки умĕнче чарăнса ача çине нумайччен пăхса тăчĕ. Ваня питĕ тутлă, анчах ытла лăпках мар ыйхăпа çывăрнă, вăл хăйĕн çинчен одеялне сирсе пăрахса, алли-уррисене саркаласа çывăрнă. Унăн пичĕ çинче тĕлĕк курнисем палăрнă. Вăл кашни минутрах улшăннă.
Тĕлĕксен тĕнчинче ярăнса çӳрекен ача чӳнĕ халĕ унăн ӳт-пĕвĕнчен çав тери инçетре пулнă, çавăнпа та ача ăна генерал одеялпа витнине те, минтерне тӳрлетнине те сисмерĕ.
Генерал ачан пĕрмай хускалакан пичĕ-куçĕ çине пахса тăчĕ те унăн çак пĕчĕк салтак чунĕн тĕпнех кĕрес, унăн чĕри патĕнчи шухăшĕсене пĕлес килчĕ.
Генерал Ваньăн историне пĕтĕмпех, пур енчен те пĕлнĕ. Паллах, вăл çак ачана батарейăра «пĕчĕк кĕтӳçĕ» текен ят панине те пĕлнĕ. Ку вара генерала пуринчен те ытларах килĕшнĕ. Вăл хăй те ахаль хресчен çемьинче çуралса ӳснĕ çын пулнă. Вăл хăшпĕр вăхăтра хăйĕн ача чухнехи пурнăçне аса илме юратнă.
Халĕ те, çывăракан «пĕчĕк кĕтӳçĕ» çине пăхса, генерал пĕрре — ефрейтор Биденко пекех — хăйĕн ача чухнехи пурнăçне аса илчĕ: ялти çуллахи ире, ĕнесене, ешĕл симĕс улăх тăрăх сарăлнă сĕт пек шурă тĕтрене, тĕрлĕ тĕслĕ çутăлакан сывлăм тумламĕсене — çутăрах кăваккисене, ахаль кăваккисене, хĕрлисене, саррисене. Çăвантах тата хăй аллине тытнă йывăç шăхличе те аса илчĕ, — ăна вĕрсе вăл çав тери çинçе, çав тери ачаш, çепĕç те савăнăçлă сасăсем кăларнă.
Вăл ирĕксĕрех ачан одеялĕ айĕнчен курăнакан алли çине пăхрĕ. Унăн пĕчĕк пӳрнисем тĕлĕкре шăхлич шăтăкĕсем тăрах чупкаланă пекех выляса тăнă.
Вара ватă боевой генерал, граждан вăрçи геройĕ, аслă Сталин ялавĕсем айĕнче тăрса Царицын патĕнче, Кронштадт патĕнче, Орел пăтĕнче çапăçнăскер, Отечественнăй аслă вăрçă вăхăтĕнче çав ялавсем айĕнчех тăрса çав Орел патĕнчех, халĕ Сталинград пулса тăнă çав Царицын патĕнчех çапăçнăскер, — çак паттăр, хăюллă, шуралнă пуçлă, пĕркеленнĕ сăн-питлĕ, нимĕнрен те хăраман çын — сасартăк пуçне усса хайĕн кăвак мăйăхĕсене шăлкаларĕ те, ачашшăн кулса илчĕ.
Çав вăхăтра пусма çинчен коридорсемпе залсем тăрах подъём вылякан труба сасси янăраса кайрĕ.
Ваня трубан çирĕп те хытă, хушса калакан сассине илтрĕ, анчах тăруках вăранмарĕ-ха. Вăл, тĕлĕк тыткăнĕнчен вĕçерĕнеймесĕр, пĕр хушă куçĕсене хупса выртрĕ.
Вара генерал пĕшкенчĕ те ачана аллинчен майĕпен кăна туртрĕ.
Шăп çав вăхăтра Ваня ир умĕнхи юлашки тĕлĕкне курнă. Ăна хăйĕнпе нумаях пулмасть пурнăçра пулса иртни курăннă.
Ваньăна тĕлĕкре капитан Енакиевăн ӳтне илсе каякан шурă грузовик вăрăм шурă çулпа пыни курăннă. Таврара вырăссен çав тери пысăк сĕм вăрманĕ пулнă. Хăйĕн хĕллехи тумĕпе юмахри пекех илемлĕ курăнса тăнă. Полк ялавĕпе витнĕ тупăкăн кĕтессисенче хулпуççисем çине автоматсем çакнă тăватă боец тăрса пынă, Ваня пиллĕкмĕш пулнă, вăл пуç вĕçĕнче тăнă.
Çĕрле пулнă. Вăрманта сивĕпе йывăçсем шартлатса çурăлнă. Çăлтăрсен çуттипе çуталнă чăрăш тăррисем фосфорпа сĕрнĕ пекех ялтăртатса йăсăрланнă пекех курăннă.
Тарăн юр ăшĕнче тăракан чăрăшсем калама та çук çӳллĕ пулнă. Вĕсемпе танлаштарсан, телеграф юписем шăрпăксем пекех пĕчĕк туйăннă. Анчах хĕллехи çăлтăрсемпе йăлтăртатакан пĕлĕт чăрăшсенчен те çӳллерех пулнă. Пуринчен ытла малалла чупакан çулпа пĕрлешсе тăракан пĕлĕтĕн хура бархат пек курăнакан татăкĕ çинчи çăлтăрсем илемлен çуталса тăнă. Унта çăлтăрсен çав тери шултăра та çав тери çутă ярăмĕсем чĕтренсе тăнă, вĕсене тĕнчери чи лайăх та чи шултăра ахахсенчен якатса тунă пекех туйăннă.
Хăш чух çăлтăрсем çийĕпе прожектор çутти пир тăрăхĕ пек шуса иртнĕ. Анчах вăл çăлтăрсен çуттине сӳнтерме те, вĕсем ялкăшнине тĕксĕмлетме те пултарайман. Вĕсем тата хытăрах, тата илемлĕрех çуталнă.
Таврара пит шăп пулнă, вăл шăплăх чăрăшсенчен те, çăлтăрсенчен те çӳллĕрех, тĕпсĕр хура пĕлĕтрен хăйĕнчен те çӳллерех пулнă пек туйăннă.
Теттĕм вăрман ăшĕнчен сасартăк темĕнле инçетри сасă илтĕннĕ. Ваня ăна тӳрех палласа илнĕ. Ку вăл трубан хытă хушса калакан сасси пулнă. Труба ăна чĕннĕ. Вара çав самантра пĕтĕмпех юмахри пек улшăннă. Çулăн икĕ енчи чăрăшсем генералсем тăхăнакан кăвак плащсем тата çăмлă буркăсем пулса тăнă. Вăрман — ялтăртатса çутăлса таракан зал пулнă. Çул — пур енчен те тупăсемпе, параппансемпе тата трубасемпе илемлетнĕ мрамортан туна темĕн пысăкăш пусма пулса тăнă.
Вара Ваня çав пусма тăрăх чупса кайнă.
Чупма ăна йывăр пулнă. Анчах çӳлтен ăна хулпуççи урлă кăвак плащ уртса янă, урисене шпорлă, çӳллĕ кунчаллă атă тăхăннă, кăкăрĕ çинче ахахран тунă çăлтăр ялкăшса тăракан, çав тери паха, типшĕм, çамки çинче кăвак çӳç пайăркиллĕ старик аллине тăсса тăнă.
Вăл Ваньăна аллинчен тытса ăна пусма картлашкисем тăрăх тата çӳлĕрех, лере, чăн çӳлте, çĕнтерӳллĕ тăватă вăрçăн боевой ялавĕсем айĕнче Сталин тăнă çĕре илсе кайнă. Сталин шинелĕн çухи çинче бриллиантран тунă маршал çăлтăрĕ тĕрлĕ тĕслĕн ялкăшса çуталнă.-
Картусăн тӳрĕ сăмси айĕнчен Ваня çине кăштах хĕснĕ вичкĕн куçсем пăхнă. Анчах Ваня хурарах мăйăхсем витĕр Сталин хăйĕн тăван ашшĕ пек кăмăллăн йăл кулнине курнă та, ăна вăл:
— Утах, пĕчĕк кĕтӳçĕ... Ут хăюллăрах! — тенĕ пек туйăннă.