Полк ывăлĕ - 07

Çӳç айĕнчен тухнă шĕвĕр хăлхисем унан кăшт пысăкрах пек, мăйĕ кăшт çинçерех пек курăнчĕ, анчах та çамки уçă, çаврака, çирĕп кăмăллă çынăн çамки пекех. Çамки çине парикмахер пысăках мар, пит илемлĕ çӳç пайăрки хăварчĕ.
Çамки çине кăтралатма хăварнă çӳç пайăрки разведчиксене нимĕнрен те ытла кăмăла кайрĕ. Ку шăпах ĕнтĕ кирли пулнă. Кавалеристсен пек пысăк çӳç пайăрки мар, йĕркеллĕ, тирпейлĕ артиллерист çӳçĕ пайăрки пулнă вăл.
— Ну, тăванăм, ĕç пулса çитрĕ! — тесе кăшкăрса ячĕ Горбунов савăннипе. — Пирĕн пĕчĕк кĕтӳçĕ пуçĕ çинчи лупас тăрри сирпĕнчĕ.
Ваньăн хăй çине часрах тĕкĕр витĕр пăхасси килчĕ, анчах та парикмахер, чăн-чăн артист тата ĕçе тĕплĕ тăвакан художник пек пулса, хăйĕн произведенине кирлĕ пек туса çитерме тăрăшса тата нумайччен тăрмашрĕ.
Юлашкинчен вăл Ваньăн пуçне пĕчĕк шăпăр пек щеткăпа шăлса илчĕ те питне трубка витĕр одеколон сапрĕ. Ваня куçĕсене хупма ĕлкĕреймерĕ. Одеколон куçсене чĕпĕтсе илчĕ, унăн куççулĕсем шăпăртатса анчĕç.
— Пулчĕ, — терĕ парикмахер, Ваня çинчен алшаллине сĕвсе илсе, — пăхса савăн ĕнтĕ.
Ваня куçĕсене уçрĕ те хăй умĕнчех хыçалтан хитре хут çыпăçтарнă пĕчĕк тĕкĕр, тĕкĕр çинче темĕнле ют, анчах та çав тери палланă ача сăнне курчĕ. Ачи çара пуçлă, пысăк хăлхаллă, çамки çинче пĕчĕкçеç шурă çӳç пайăркиллĕ, савăнăçлăн пăхакан кăвак куçлă пулнă.
Ваня хăйĕн сивĕ ывçă тупанĕпе вĕри пуçне шăлкаласа илчĕ, чикекен çӳç унăн ывçă тупанне те, пуçне те кăтăклантарчĕ.
— Пайăрка, — терĕ те ача савăнăçлăн, пӳрнипе пурçăн пек çемçе çӳçне якатса пăхрĕ.
— Пайăрка мар, пайăрка пекки, — терĕ Биденко вĕрентӳллĕн.
— Ну, пайăрка пекки пултар эппин, — терĕ ачашшăн кулса Ваня.
— Халĕ ĕнтĕ, тăванăм, мунчана каятпăр!

18
Чаплă ăста хăйĕн ĕç хатĕрĕсене алшăллипе чĕркенĕ, унтан хăй ĕçлесе илнĕ çĕр грама ĕçсе çырткаласа ларнă вăхăтра Горбуновпа Биденко ачана мунчана илсе кайрĕç.
Мунчи нимĕçсен пĕчĕк блиндажĕнче çеç пулнă пулин те, унта тимĕр пичкерен тунă кăмака тата çавăн пекех тимер пичкерен тунă катка çеç пулнă пулин те (çавăн пирки вĕри шывран кăштах бензин шăрши кĕнĕ), виçĕ çул хушши çăвăнман Ваньăшăн çав мунча рай пекех туйăннă.
Туссем иккĕшĕ те — Горбунов та, Биденко та мунча тĕлĕшĕпе пысăк ăстасем пулнă. Вĕсем хăйсем те çăвăнма юратнă, ыттисене те çăвăнтарма юратнă.
Ачана вĕсем çав тери лайăх çурĕç.
Кун валли Горбунов хăйĕн япала миххи тĕпĕнче кирлĕ вăхăта кĕтсе икĕ çул хушши выртнă тутлă шăршăллă супăнь татăкне хĕрхенмерĕ. Биденко Ахунбаев капитанăн батальонĕнчи юлташĕсенчен чăпта тупса пырса, унтан çăвăнмалли пит те лайăх мунчала турĕ.
Тĕплĕ Горбуновăн хурăн милĕксем те тупăнчĕç, кунтан вара Ваня калама та çук тĕлĕнчĕ.
Мунчара «летучая мышь» текен хунар çуннă. Шӳсе кайнă хурăн çулçи шăршипе тулнă вĕри, пăслă сывлăшра разведчиксем ачана çав тери тăрăшса çурĕç. Вĕсем хăйсем иккĕшĕ те пĕшкĕнсе ларчĕç мĕншĕн тесен пуçпа мачча пĕренисене çапăнма пултарнă.
Вĕсен паттăр кĕлеткисем пăс витĕр юпасем пек курăнса тăчĕç.
Пĕр çур сехет хушшинчех вĕсем Ваньăна çав тери лайăх çуса тап-таса, хĕп-хĕрлĕ туса лартрĕç, вăл хĕрнĕ тимĕр кăмака пекех витĕр курăнакан пулчĕ.
Анчах та паллах ĕнтĕ, ăна кун пек тума çăмăл пулман. Ача çинчен виçĕ çул хушши пухăннă пылчăка çуса яма Биденкопа Горбунов хăйсен пĕтĕм паттăр вăйне хучĕç. Вĕсем черетлĕн унăн çурăмне мунчалапа сăтăрчĕç, унăн пĕтĕм ӳт-пӳне тутлă супăнь кăпăкĕпе кăпăкларĕç, вĕсем ун çине темĕн пысăкĕш консерва банкинчен вĕри шыв ячĕç, унтан яка тенкел çине выртарса икĕ милĕкпе пĕр харăс çапрĕç, — çакăн чухне вĕсем йывăçран тунă вылямалли «мужикпе упа» текен япала пек курăнчĕç, уйрăмах çарамас Горбунов çăкаран касса тунă упа евĕрле курăнчĕ.
Ваньăна пилĕк шывпа çумалла пулчĕ, кашни шывпа çумассеренех ăна çĕнĕрен кăпăкларĕç.
Пирвайхи шывĕ çав тери хура пулнă, вăл чернил пекех кăваккăн курăннă. Иккĕмĕш шывĕ ахаль хура пулнă. Виççĕмĕш шыв хăмăр пулнă. Тăваттăмĕш шывĕ — сенкертерех. Пиллĕкĕмĕш шыв кăна тап-таса ӳт тăрăх çап-çуттăн юхса аннă.
— Ну, тăванăм, асапланса пĕтрĕмĕр эпир санпа, пĕр вăй та юлмарĕ, — тере Горбунов, пичĕ çинчи тарне шăлса. — Пĕлетĕн-и, тăванăм, сана мунчалапа мар, наждак хучĕпе хырмаллаччĕ.
— Атту рашпильпе хырнă пулсан та юратчĕ, — хушса хучĕ Биденко, «пĕчĕк кĕтӳçĕн» начарккарах, анчах çапах та хитре те вăйлă ураллă çирĕп кĕлетки çине кăмăллăн пăхса.
Пуринчен ытла разведчиксене Ваньăн таса çурăмĕ çинче пĕчĕк пуртăсем пек палăрса тăракан хул лапаткисем кăмăла кайрĕç.
Ваня хăйĕн алшăллийĕпе шăлăнса, мунча умĕнче хăйĕн кĕпи-йĕмне, тăхлан тӳмелле кĕпипе аялти йĕмне тăхăнчĕ.
Халĕ вара паллă самант çитрĕ: Ваня тинех хăй çине обмундировани тăхăнчĕ. Вăл çухи айне шурă пир çĕлесе хунă пустав гимнастерка тăхăнчĕ те, хайĕн хулпуççийĕсем çинче погонсен хытă картонкисене тата çав погонсене гимнастерка çумне юри тунă шăтăксем витĕр çыхса лартнă кантăрасене туйрĕ.
Погонсем пуррине туйсан, вăл çавăнпа пĕрлех хăй çак самантран пуçласа ахаль ача мар, Хĕрле Çар салтакĕ пулнине мăнкăмăллăн туйса илчĕ.
Вăл, йĕпе çӳçлĕскер, мунча умĕнче, кĕтмĕл сарнă урайĕнче çара уран тăчĕ. Вăл хăйне вĕрентекенсем çине: «Ну, епле? Тĕрĕс тумланатăп-и эпĕ?» тесе ыйтнă пек пăхса тăчĕ.
Анчах та вĕсем, Ваня мĕнле тумланнине сăнаса, нимĕн те чĕнмерĕç. Паттăрсем çине чалăшшăн пăха-пăха, Ваня хăйĕн таса, шывпа пĕркеленнĕ шурă пӳрнисемпе хулăн çухине тата тăвăр çаннисене тӳмелеме тытăнчĕ.
Хăнăхмасăр ку ĕçе тума самаях йывăр пулнă. Çирĕп çĕлесе лартнă çăлтăрлă пăхăр тӳмесем тăвăр шăтăксенчен аран-аран кĕнĕ. Шăтăкĕсем алăран вĕçерĕнсе кайнă. Анчах та ача, тутисене çыртсах, юлашкинчен пурĕпĕр тӳмелесе çитерчĕ.
Халĕ ĕнтĕ унăн алтунисене çанăсем çирĕппĕн тытса лартрĕç. Тӳмеленĕ çухи мăя хĕсерех тăрса тӳрĕ туса хучĕ.
Пиçиххи çыхса урана атă тăхăнасси çеç юлчĕ.
Ача шухăша кайрĕ. Вăл пĕлмен: малтан пиçиххи çыхмалла-и, е атă тăхăнмалла? Вăл Биденкопа Горбунов çине ыйтас тенĕ пек пăхса илчĕ. Лешсем чĕнмереç. Кăштах шухăшласа тăрсан, Ваня аттине алла тытрĕ.
— Тĕрĕс, — терĕ Биденко.
Ваня çипрен çыхнă шурă чăлха тăхăнчĕ те иккĕленерех тăрса, аллине пуртенкке тытрĕ. Вăл ку таранччен нихçан та пуртенкке сырса курман, ăна епле чĕркемеллине те пĕлмен.
Горбунов хуллен кăна Биденкона чавсипе тĕртсе илчĕ. Ваня çиленнĕ пек пулса хĕрелсе кайрĕ. Вăл хăвăртрах ури çине пуртенкке чĕркерĕ. Горбуновпа Биденко чĕнмерĕç. Ваня аттине илчĕ те, пуртенкке чĕркенĕ урине атă ăшне чикрĕ, анчах та ури атă кунчинче хĕсĕнсе ларчĕ. Ваня урине каялла туртма тытăнчĕ, анчах аран-аран туртса кăларчĕ.
— Кĕмест, — терĕ вăл, хашкаса илсе.
Разведчиксем чĕнмерĕç. Ваня тата ытларах хĕрелсе кайрĕ.
— А, шуйттан! — терĕ те Ваня тарăхса, урине каллех атă ăшнелле чикме пуçларĕ.
— Кĕмест-и? — терĕ Биденко, шелленĕ пек пулса.
— Кĕмест, — терĕ Ваня.
— Ансăр эппин, — терĕ Горбунов.
— Çапла ĕнтĕ, — терĕ те Биденко, тарăнăн сывласа ячĕ. — Атă нимĕне те юрăхсăр. Пăсса панă шуйттан сапожникĕ. Кăларса пăрахмалла анчах. Çапла-и, Чалдон?
— Урăх мĕн тăвăн ĕнтĕ. Кӳр кунта аттусене, Ваня. Эпĕ вĕсене халех кăларса ывăтатăп.
Ваня Горбунов çине хăраса пăхрĕ.
— Кăларса ывăтас мар, пичче. Эпĕ пуртенккесĕр тăхăнса пăхăп. Тен, кĕрет пулĕ.
— Пуртенккесĕр юрамасть. Йĕрки çапла.
«Юрамасть» тени ачана хăратсах пăрахрĕ. Вăл атта тытрĕ те, каллех туртса тăхăнма пуçларĕ. Ăна вăл çурри таран туртса кĕртрĕ. Анчах унтан шалалла ура нимĕн тусан та кĕмерĕ. Вара Ваня атине хывма пикенчĕ. Анчах капла та ĕç тухмарĕ. Ура атă ăшне çирĕп кĕрсе ларнă. Ни унталла, ни кунталла каймасть.
— Ĕç начар, — терĕ Биденко лăпкăн.
— Чим-ха, — терĕ Горбунов. — Тен атти ансăр кăна мар, пуртенкки те ытла хулăнни лекнĕ пулĕ?
— А-ха! Ытла хулăн çав, — терĕ Ваня иккĕленерех. Вăл ĕç кунта атăра та, пуртенккере те пулманнине, кунта салтаксен темĕнле вăрттăнлăхĕ пуррине, Горбуновпа Биденко ăна лайăх пĕлнине, анчах Ваньăна тĕрĕслес шутпа юри каламаннине туйрĕ.
Ача хăйĕн учителĕсем çине хурлăхлăн пăхса илчĕ те, лешсем вара ăна ытла нумай вăхăт асаплантармарĕç.
— Акă мĕн, пĕчĕк кĕтӳçĕ, — терĕ Биденко çирĕппĕн, ăс памалла сасăпа, — санран чăн-чăн салтак, пуринчен ытла артиллерист пулаймарĕ эппин. Пуртенккене те кирлĕ пек чĕркеме пултараймастăн пулсан, мĕнле батареец-ха эсĕ? Нимĕнле батареец та мар, савнă тусăм. Çавăнпа та, çапла çеç тумалла: сана каллех хăвăн тумтирне тăхăнтартмалла та, тыла ăсатмалла. Çапла-и?
Ваня нимĕн те чĕнмерĕ. Каллех обмундированисĕр тăрса юласси тата тыла каясси ăна путарсах лартрĕ.
— Ĕçсем çавăн пек, Ванюша, — терĕ Биденко малалла. — Анчах кăна ахаль çеç, тĕрĕслесшĕн каларăм. Паллах, эпир сана тыла ямастпăр, мĕншĕн тесен сан пирки приказ та панă, тата эпир сана питĕ хăнăхса çитрĕмĕр ĕнтĕ. Эппин çакăн пек. Санăн кашни культурăллă воин пек пуртенкке чĕркеме вĕренмелле пулать. Ку санăн пирвайхи салтак науки. Кур акă.
Çак сăмахсемпе Биденко хăй пуртенккине урайне сарса хучĕ те, ун çине çара урипе çирĕппĕн пусрĕ. Урине вăл кăшт чалăшрах, пуртенкке хĕрринерех лартрĕ, виçкĕтеслĕ вĕçне пӳрнесем айне чиксе хучĕ. Унтан вăл пуртенккен вăрăм енне хыттăн туртса, пĕр хутлам та юлми туса чĕркерĕ. Хытă туртса лартнă пуртенкке çине пĕр хушă кăмăллăн пăхса тăнă хыççăн вăл урине сасартăк питĕ хăвăрт çавăрса илчĕ, ура кĕлине чĕркерĕ, пушă аллипе кĕтес турĕ те, пуртенкке юлашкипе ури тунине икĕ хут яваласа илчĕ.
Халĕ унăн ури пĕр хутламсăр кипкепе чĕркенĕ ача пек пулса тăчĕ.
— Пукане! — терĕ те Биденко, аттине тăхăнчĕ.
Аттине тăхăнсан вăл кăшт мухтанарах атă кĕлипе шаклаттарса илчĕ.
— Пит аван, — терĕ Горбунов. — Çакăн пек тума пултаратăн-и?
Биденко мĕнле-мĕнле тунине Ваня тĕлĕнсе, куç илмесĕр пăхса тăчĕ, нимĕне те асăрхамасăр ирттерсе ямарĕ. Ăна халĕ çаксене хăй пĕтĕмпех тĕп-тĕрĕс тума пултарассăн туйăнчĕ. Анчах та, салтăксемпе пĕрле пурăнса, вăл салтакла асăрханма вĕреннĕ. Унăн намăс курас килмерĕ.
— Ну-ка, Биденко пичче, мана тата тепĕр хут кăтарт-ха.
— Юрĕ, тăванăм, — терĕ Биденко.
Вăл вара тепĕр урине пуртенкке чĕркесе аттине тăхăнчĕ, урипе тата хăвăртрах шаклаттарса пусса илчĕ.
— Асăрхаса юлтăн-и?
— Асăрхарăм, — терĕ Ваня, чăн-чăн çитĕнсе çитнĕ çын пек.
Вăл хăйĕн пуртенккине тенкел çине Биденко пекех сарса хучĕ. Урине пуртенкке çине хуриччен нумайччен куçĕпе виçсе тăчĕ. Вăл кăштах именнĕ, иккĕленнĕ пек пулчĕ. Анчах та кăна вăл юри турĕ. Унăн аялалла пăхакан куçĕсенче вăхăчĕ-вăхăчĕпе алхасакан хĕм ялкăшса илчĕ.
Хăй кулнине палăртас мар тесе, вăл мунча хыççăн кăвакарарах панă тутисене çыртса лартрĕ.
Унтан сасартăк, пĕр самант хушшинчех урине кирлĕ пек — пĕр хутламсăрах хыттăн чĕркесе лартрĕ.
— Пукане! — тесе кăшкăрса ячĕ те аттине тăхăнса кĕлипе шаклаттарса илчĕ.
— Вăйлă! — терĕ Горбунов. Вĕсем Биденкопа иккĕшĕ пĕр-пĕрин çине йăл кулса пăхса илчĕç.
Ача вĕсене куллен кунах ытларах та ытларах кăмăла кайрĕ. Ун пирки вĕсем йăнăшман. Вăл чăнах та ăслă, пултаруллă ача пулнă, хуть епле япалана та хăвăртах тавçăрса илнĕ. Халĕ ĕнтĕ унтан питĕ лайăх салтак пуласси пирки иккĕленмелле пулман.
Ваня аттине тăхăнсан, вĕр-çĕнĕ, нăтăртатакан пиçиххи çыхсан, разведчиксем иккĕшĕ те кăмăлĕсем тулнипе ахăлтатса кулса ячĕç — вĕсен умĕнче çав тери тирпейлĕ, илемлĕ ача тӳп-тӳрĕ тăсăлса, куçĕсене ялкăштарса тăнă. Çуса тасатнă сăмси çинче палăракан пулнă шатрасем те ялтăртатрĕç унăн.
— Аван, — терĕ Биденко. — Маттур, пĕчĕк кĕтӳçĕ. Акă халĕ ĕнтĕ эсĕ чăн-чăн салтак пултăн.
Анчах Горбунов, ачана пур енчен те пăхса çаврăнсан, кăмăллă пулмарĕ.
— Ну, кил-ха, кунта. Икĕ утăм малалла! — команда пачĕ вăл.
Ваня Горбунов патне пырсан, вăл унăн пиçиххийĕ хушшине аллине чиксе ячĕ.
— Нимĕне те юрăхсăр ку, тăванăм. Санăн пиçиххи ĕне çинчи йĕнер пек сулланкалать. Пĕтĕм алă кĕрсе кайрĕ, анчах йĕрке тăрăх икĕ пӳрне çеç кĕмелле. Çĕнĕрен çых, — терĕ вăл.
Ваня пиçиххие пĕрре туртсах хытарса лартрĕ, анчах та çаклатаймарĕ, мĕншĕн тесен унта урăх шăтăк, пулман. Вара Биденко хăйĕн шалаварĕн тĕпсĕр кĕсьинчен çĕçĕ туртса кăларчĕ те, Ваньăн пиçиххине çинче тата тепĕр шăтăк турĕ. Вара пиçиххи Ваньăна кирлĕ пекех туртса çыхмалла пулчĕ.
Хăй çине тата пăхасса кĕтмесĕрех, ача гимнастеркине аялалла çирĕппĕн туртса, пур хутламĕсене те каялла туса ячĕ.
— Тĕрĕс, — терĕ Горбунов. — Халĕ маттур.
Обмундировани тăхăннă Ваня разведчиксен блиндажне пырса кĕрсен, пурте хавасланса, уншăн хĕпĕртесе кайрĕç. Анчах разведчиксем хăйсен ывăлĕ çине пăхса киленсе те çитеймерĕç — землянкăна сержант Егоров пырса кĕчĕ.
Вăл ача çине хăвăрттăн, тинкерсе пăхса илчĕ. Унăн сăн-пуçĕ,тумĕ ăна та кăмăла кайрĕ пулмалла, мĕншĕн тесен вăл нимĕн те шарламарĕ.
— Пĕчĕк кĕтӳçĕ, — терĕ вăл, — халех пуçтарăн. Батарея командирĕ патне каймалла.
Вăрçăра пурте хăвăрт пулса иртет. Салтаксен пурнăçĕ кĕтмен çĕртен улшăнать. Куçа хупса илме те ĕлкерейместĕн.
Икĕ минутран Ваня çĕнĕ шинель, яка пуçĕ çине тиртен çĕленĕ çĕнĕ çĕлĕк тăхăнса батарея еннелле, командир блиндажне шыраса утрĕ.

19
Капитан Енакиев каннă. Унăн час-час канмалла пулман. Анчах çав каннă телейлĕ кунсене е сехетсенче те капитан Енакиев службашăн епле пулсан та ытларах усă кӳрес тесе тăрăшнă.
Нумай ĕçсене çапăçу кунĕсенче тума вăхăт пулман. Пуринчен ытларах вăл ĕçсем, çав тери васкавлă пулман пулин те, питĕ кирлĕ ĕçсем пулнă. Капитан Енакиев вĕсем çинчен манман. Вĕсене вăл пушăрах вăхăтра тума хăварнă çеç.
Хăйне çеç тивекен ĕçсене илсен, ун пек ĕçсем унăн пулманпа пĕрех. Çемьи пĕтнĕ хыççăн унăн никамран та çыру илмелли, урăх никам патне çыру çырмалли те пулман. Унăн тăванĕсем-хурăнташĕсем пулман. Вăл тăр пĕччен юлнă. Анчах та вăл хăйĕн шухăшĕ-кăмăлĕсене палăртмасăр пурăнакан çын пулнă: унăн хуйхи çинчен, вăл пĕр пĕччен пулни çинчен полкра никам та пĕлмен, темелле, — хăш-пĕрисем ăна сиснĕ çеç.
Батарея капитан Енакиевăн çемьи пулса тăнă. Анчах та кашни çемьен хăйĕн шалти, çемье ĕçĕсем пур. Батарейăн çав çемье ĕçĕсене вара капитан Енакиев хăй каннă кунсенче туса пынă.
Çав ĕçсем шутĕнче — Ваня Солнцева малашне епле пăхса ӳстерес ыйту та пулнă.
Капитан Енакиев ачана пĕрре кăна курса калаçнă. Анчах Ваньăн çынсен куçĕ умне пĕрре курăнсанах кăмăла каймалла телей пулнă. Çав çĕтĕк-çатăк тумланнă, пир хутаç çакнă ялти «кĕтӳçĕре», унăн улăм витнĕ пӳрт тăрри евĕрлĕ çӳçлĕ пуçĕнче, унăн кăвак та çутă куçĕсенче темĕнле хăй патнелле туртакан вăй, кăмăла каймалли пахалăх пулнă.
Капитан Енакиев, хăйĕн сăлтакĕсем пекех, çав ача çине пĕрре пăхсанах, ăна юратнă.
Анчах разведчиксем Ваньăна темĕнле савăнăçлăн, тен кăштах çăмăлтараххăн юратнă. Вĕсем шӳт туса ăна хăйсен ывăлĕ тесе чĕннĕ. Анчах, тĕрессипе каласан, вĕсемшĕн вăл ывăл пулман, кĕçĕн шăлне, ашкăнма юратман, кулăшла, хăйсен кичемрех боевой пурнăçне нумай интерессем илсе кĕртнĕ ача пулнă.
Капитан Енакиева илсен, ача унăн чунĕнче нумай пысăкрах туйăмсем çуратнă. Ваня унăн чунĕнчи тӳрленсе çитмен сурана çĕнĕрен ыраттарнă.
Разведчиксене Ваньăна хăйсем патĕнче хăварма ирĕк парсан, капитан Енакиев ун çинчен манса кайман. Лейтенант Седых управлени взвочĕн ĕçĕсем çинчен пĕлтернĕ чух, капитан Енакиев кашнинчех çав ача çинчен ыйтмасăр ирттерсе яман.
Вăл ун çинчен час-часах шухăшланă. Ун çинчен шухăшланă чух вара ăна халĕ çичĕ çул тултармалли, анчах вилнĕ, çут тĕнчере нихçан та урăх пулас çук пĕчĕк арçын ача — матрос картусĕ тăхăннă ача асне килнĕ.
Ваня унăн вилнĕ ывăлĕ евĕрлĕ пулнă-и-ха? Çук. Вăл пĕртте ун евĕрлĕ пулман — сăн-пит енчен те, çулсем тĕлĕшĕнчен те, пуринчен ытла — характер енĕпе. Ун ачин çирĕпленнĕ характер пулма вăл ытла та пĕчĕккĕ пулнă-ха, анчах Ваня ӳссе çитĕннĕ çын евĕрлех пулнă ĕнтĕ. Çук, ĕçĕ, паллах, урăххинче пулнă. Ĕçĕ — капитан Енакиев хăйĕн вилнĕ ывăл ачине çав тери хĕрӳллĕн, чĕререн, чунтан юратнинче пулнă.
Ачи çĕр çинче тахçанах пулман ĕнтĕ, анчах та юрату çаплах вилмен.
Капитан Енакиева Ваня разведкăна кайни çинчен пĕлтерсен, «штаб вăрманĕнче» мĕн-мĕн пулса иртни çинчен пĕлсен, вăл пит те çиленнĕ. Çавăн чух кăна вăл çав хăйĕншĕн ют ача, уншăн мĕн тери хаклине ăнланса илнĕ. Вăл Ваньăна разведчиксем патĕнче хăварма ирĕк панă, анчах ачана разведкăна ярасси çинчен нимĕн те каламан. Ĕç лайăх мар пĕтнĕ пулсан — лейтенант Седыха аванах пулмастчĕ.
Капитан Енакиев май килсенех Ваня Солнцев пирки ĕçе татасси çинчен ун чухнех шут туса хунă.
Командир хваттерĕ вырăнаçнă тĕле пĕлме пулакан нумай паллăсем тăрăх, разведчиксен йăлипе никамран ыйтмасăрах Ваня Солнцев капитан Енакиевăн блиндажне хăех хăвăрт шыраса тупрĕ.
Яка, кăштах мăкăрлса тăракан атă тĕпĕсемпе пусма картлашкисем тăрăх шаклаттарса, Ваня командир блиндажнĕ анчĕ.
Вăл хăй тирпейлине, çивĕччине, кунпа пĕрлех кăшт хăранине туйса пычĕ. Командир чĕннипе ун патне каякан салтак яланах кăшт çӳçенет ĕнтĕ.
Капитан Енакиев килти пек ларнă. Аттине хывнă, кительне вĕçертсе янă, ун айĕнчен сенкер байковай фуфайка курăнса тăнă. Вăл лаша çине витмелли попона сарнă койка çинче ларнă.
Унăн койки ытти хуть те хăш разведчикăн койкинчен çакăнпа çеç уйăрăлса тăнă: ун çинче халĕ çеç якатнă таса пит тăхăнтартнă минтер выртнă.
Шинельсĕр, картуссăр, кителĕ çине тĕсĕ кайма пуçланă темиçе орден ленти çакнă, тĕксем тăнлавĕсем патĕнче кăвакарма пуçланă çӳçлĕ батарея командирĕ Ваньăна пирвайхи хут курнинчен ватăрах пек туйăнчĕ.
Ваня пуçĕ çинчи çĕлĕкне икĕ аллипе тытса хыврĕ те: — Аван-и, пичче! — терĕ.
Капитан Енакиев ун çине сиввĕнрех, йĕри-тавра пĕркеленчĕксем палăракан хура куçĕсемпе хуллен кăна хĕссе пăхрĕ. Малтанхи минутрах вăл çак хитре, тăп-тăп кĕлеткеллĕ, артиллери погонĕсемпе петлицăсем çакнă çĕнĕ шинелĕн сарлака çухинчен тухса тăракан çаврака çирĕп пуçлă, чылаях çӳлĕ салтак «пĕчек кĕтӳçĕ» Ваня пулнине палласа та илеймерĕ. Атă тăхăннипе унăн пĕвĕ çӳллерех пулнă.

— Аван-и пичче, — терĕ Ваня тепĕр хут, телейлĕ куçĕсене ялкăштарса тата çав вăхăтрах батарея командирне хăйĕн тумтирĕ çине пăхма сĕннĕ пек пулса.
Анчах та капитан Енакиев çаплах нимĕн те чĕнмен пирки Ваня алăк патĕнчи ещĕк çине ларчĕ, атти кунçисене çӳлелле туртрĕ те — çĕлĕк тытнă аллисене чĕркуççийĕ çине хучĕ.
— Кам вара эсĕ? — терĕ юлашкинчен капитан сиввĕн пăхса.
Урăхла ниепле ыйту та Ваньăн кăмăлне çак ыйту пек кайман пулĕччĕ.
— Ара ку эпĕ вĕт, Ваня, пĕчĕк кĕтӳçĕ, — терĕ ача йăл кулса. — Палламарăр-и вара мана?
Анчах та капитан Ваня кĕтнĕ пек кулса ямарĕ. Кулма мар — унăн сăнĕ тата ытларах тĕксĕмленчĕ.
— Ваня? — терĕ вăл куçĕсене хĕссе. — Пĕчĕк кĕтӳçĕ?
— А-ха.
— Мĕн тăхăнса лартнă вара эсĕ? Хулпуççисем çинче мĕнле япаласем вĕсем санăн?
Ваня кăштах аптăрарĕ.
— Вĕсем — погонсем, — терĕ вăл иккĕленерех.
— Мĕн тума?
— Йĕрки çапла.
— Ах, йĕрки çапла-и! Мĕне пĕлтерет-ха вăл йĕрке?
— Пур салтаксен те погонсем пулмалла вĕт, — терĕ Ваня капитан çавна та пĕлменнинчен тĕлĕнсе.
— Ара, вăл салтаксен-çке-ха. Эс салтак-и мĕн?
— Тата епле пултăр-ха! — терĕ Ваня мăнкăмăллăн. — Приказ та панă ман пирки. Паян япала довольствийĕ илтĕм. Вĕр-çĕнĕ. Пăхма та илемлĕ.
— Курмастăп.
— Мĕн курмастăр эсир, пичче? Ара, акă вĕт обмундировани. Атă, шинель, погонсем. Пăхăр-ха, погонсем çинче епле тупăсем. Куратăр-и?
— Погонсем çинчи тупăсене куратăп, анчах салтака курмастăп.
— Ара салтакĕ эпĕ вĕт, — тесе пăшăлтатса илчĕ капитан сиввĕн калаçнипе ăнран тухса кайнă Ваня.
— Çук, тусăм, эсĕ салтак мар.
Капитан Енакиев тарăнăн сывласа ячĕ те, сасартăк унăн сăнĕ хаярланса кайрĕ. Вăл истори журналĕ хушшине карандаш хурса ăна сĕтел çине ывăтрĕ те, хыттăн кăшкăрнă пекех каларĕ:
— Салтак хăйĕн батарея командирĕ патне апла килмест. Тăр!
Ваня сиксе тăчĕ, пĕтĕм кĕлеткипе тăсăлчĕ те хытнă пек пулчĕ.
— Отставить. Тепĕр хут килсе кĕр.
Халĕ тин ăнланса илчĕ Ваня: хăйĕн обмундированийĕ çинчен çеç шухăшласа, пĕр ун пирки çеç тăрăшса, вăл тĕнчере пурне те манса кайнă иккен — хăй камне те, хăй ăçтине те, чĕннипе кам патне килнине те.
Вăл çĕлĕкне васкаса тăхăнчĕ те алăкран сиксе тухрĕ, хлястик хыçĕнчи пиçиххине тӳрлетрĕ те — каллех блиндажа кĕчĕ, анчах вăл халĕ хăйне-хăй пачах урăхла тыткаларĕ.
Вăл строевой утăмпа утса кĕчĕ, атă кĕлисене шаклаттарса илчĕ, аллине çĕлĕк патне тытрĕ те хăвăрттăн аялалла антарчĕ.
— Кĕме ирĕк парар? — тесе кăшкăрчĕ вăл ачалла çинçе сасăпа, анчах та ăна хăйне паттăр та çивĕч сасă пек туйăнчĕ.
— Кĕрĕр.
— Капитан юлташ, эсир хушнă тăрăх красноармеец Солнцев килчĕ.
— Ку вара урăхла ĕç, — куçĕсемпе кăна кулса каларĕ капитан Енакиев. — Сывлăх сунатăп, красноармеец Солнцев!
— Сывлăх сунатăп, капитан юлташ! — çивĕччĕн ответ пачĕ Ваня.
Халĕ ĕнтĕ капитан Енакиев хăй хавассăн, кăмăллăн кулнине пытараймарĕ.
— Вăйлă! — терĕ вăл фронтра пит те сарăлнă сăмаха. Ку сăмаха Ваня хăйĕн пирки Горбуновран та, Биденкоран та, ытти разведчиксенчен те нумай хут илтнĕ. — Халĕ эпĕ, Ванюша, эсĕ чăнах та салтак пулнине куратăп. Тавай, лар. Калаçăпăр. Соболев, чей вĕрерĕ-и? — тесе кăшкăрчĕ капитан Енакиев.
— Çапла, вĕрерĕ, — терĕ Соболев, пăсланакан пысăк чейник çĕклесе тухса.
— Ярса пар. Икĕ стакан. Мана валли тата красноармеец Солнцев валли. Атту вăл эпир санпа унăн разведчикĕсенчен начартарах пурăнатпăр тесе шутлама пултарать. Çапла-и, Соболев?
— Вăл çаплах ĕнтĕ, — терĕ Соболев. Ку сăмахсене вăл юри чееленерех, капитанăн шухăшĕсене çирĕплетмелле каларĕ: разведчиксем лайăх та йĕркеллĕ пурăнакан çынсем, анчах вĕсем çынсене хăналанипе ытлашши тĕлĕнтерме юратаççĕ.
Соболев сĕтел çине стакан лартмалли кĕмĕл айсемпе икĕ стакан пырса лартрĕ те — çăра чей ячĕ, чейрен тĕлĕнмелле лайăх шăршă сарăлчĕ.
Çакăнта тин вара Ваня чăн-чăн пуянлăх мĕн иккенне ăнланса илчĕ.
Чăн та, сахăрĕ катăклă сахăр мар, песок пулнă, анчах ун вырăнне Соболев ăна кĕленче ваза ăшне хурса пачĕ. Сысна какайĕнчен тунă консервăпа çĕрулми те пулман кунта. Анчах ун вырăнне капитан Енакиев сĕтел çине «Красный Октябрь» текен печени коробкине тата «Спорт» текен шоколад плиткине кăларса хучĕ. Çаксене курсан «пĕчĕк кĕтӳçĕ» тĕлĕнсе чĕлхесĕр пекех пулчĕ.
Капитан Енакиев Ваня çине савăнăçлă пăхрĕ.
— Ну, пĕчĕк кĕтӳçĕ, кала ĕнтĕ: ăçта лайăхрах — пирĕн патăрта-и, е разведчиксем патĕнче-и?
Ваня кунта лайăхраххине туйрĕ. Анчах унăн разведчиксене кӳрентерес, вĕсем çинчен — пуринчен ытла куç хыçĕнче — аван мар калас килмерĕ.
Вăл кăшт шухăшларĕ те сăмаха пăрарах ответ пачĕ:
— Сирĕн патăрта пуянтарах, капитан юлташ, — терĕ.
— Эс чее иккен, Ванюша. Хăвăрăннисене кӳрентерместĕн. Çапла-и Соболев? Хăйсенне кӳрентерме памасть вĕт?
— Тĕрĕс. Салтак хăйсенне кӳрентерме парать-и вара?
— Ну, юрĕ, Соболев. Халлĕхе эсĕ ирĕкре пулма пултаратăн. Эпир кунта красноармеец Солнцевпа иксĕмĕр чĕререн калаçар-ха. Çавăн пек ĕнтĕ ĕçсем, Ванюша, — тесе пуçларĕ капитан Енакиев, Соболев хăйĕн пӳлĕмнелле кĕрсе кайсан. — Мĕн тăвас-ха манăн санпа малашне? Çакăн пек ыйту тăрать.
Ванюша хăйне каллех тыла ăсатасшăн пулĕ, тесе хăраса кайрĕ. Вăл ещĕк çинчен сиксе тăчĕ те, хăйĕн командирĕ умне тӳп-тӳрĕ тăсăлса тăчĕ.
— Айăплă, капитан юлташ. Батареецăн чăн-чăн сăмахне паратăп — урăх нихçан та кун пек пулмасть.
— Мĕн кун пек пулмасть?
— Йĕркене пăсса килсе кĕресси.
— Тĕрĕс, тăванăм. Тӳрех калас пулать — эсĕ мухтамалла мар килсе кĕтĕн. Пит начар килсе кĕтен. Анчах ку ĕçе тӳрлетме пулать-ха. Вĕренетĕн. Эсĕ ăслă ача. Мĕн ура çинче тăратăн-ха? Лар. Эпĕ санпа халĕ служба йĕркипе калаçмастăп, килти пек калаçатăп.
Ваня ларчĕ.
— Çапла ĕнте манăн сăмах: мĕн тăвас санпа? Эсĕ çынни пысăках мар пулсан та, çапах та çын. Чĕрĕ чун. Саншăн пурнăç халĕ çеç пуçланать. Кунта йăнăшма юрамасть. Çапла-и?
Капитан Енакиев ача çине хыттăн, çав вăхăтрах ачашшăн, пĕрре пăхнипех унăн пĕтĕм чунне кĕрсе кайма тăрăшнă пек пăхрĕ.
Çак пĕчĕкçеç, шинелĕн хытă çухи тăп тытса тăракан, хĕрача мăйĕ пек хитре мăйлă, тӳп-тӳрĕ кĕлеткеллĕ салтак пĕртте пĕркун унпа полк штабĕ патĕнче калаçнă вăрăм çӳçлĕ, çара ураллă «пĕчĕк кĕтӳçĕ» тĕслĕ пулман. Епле палламалла мар улшăннă вăл çак кĕске вăхăтрах! Унăн чунĕ те çавнашкалах улшăннă-ши? Çавăнтанпа унăн чунĕ ӳснĕ-ши, çирĕпленнĕ-ши, тĕрекленнĕ-ши?
Ваня лайăхах туйрĕ: шăп та ĕнтĕ халĕ, çак самантра унăн малашнехи пурнăçĕ мĕнле пулас ыйту татăлать. Вăл çав тери шухăша кайрĕ. Шухăша кайнипе унăн ачалла çаврака çамки çитĕннĕ салтак çамки пек пĕркеленчĕ.
Ăна çак самантра разведчиксем курнă пулсан, ку ача вĕсен ашкăнма юратакан, хаваслă «пĕчĕк кĕтӳçи» пулнине ĕненмен те пулĕччĕç. Вăл кун пек пулнине вĕсем нихçан та курман. Пурнăçра, тен, пĕрремĕш хут çакăн пек пулнă-и вăл.
Ку — капитан Енакиев пурнăç çинчен ăнланмалла, ăслă сăмахсем каланă пирки те мар, вăл хăйĕн каштах ывăннă куçĕсемпе хыттăн та мар, ачашшăн пăхнă пирки те мар. Ку вăл — Ваня хăйĕн пĕччен, тĕрессипе каласан — пушанса юлнă чунĕпе капитан Енакиев хăйне епле чĕререн, чунтан, ашшĕ пек юратнине туйнă пирки пулнă. Анчах та Ваньăн чунне ун пек юрату çав тери кирлĕ пулнă, унăн чунĕ хăй сисмесĕрех, çавăн пек юратăва çав тери ыйтнă!
Вĕсем иккĕшĕ те — батарея командирĕ те, Ваня та — пĕр вăйлă туйăмпа пĕрлешсе, нумайччен шарламасăр ларчĕç.
— Ну, епле-хе ĕнтĕ, Ваня, э? — терĕ юлашкинчен капитан.
— Хăвăр мĕнле хушатăр, — терĕ те Ваня хуллен, çĕрелле пăхрĕ.
— Мана хушма нумай вăхăт кирлĕ мар. Анчах та манăн эсĕ ху мĕнле шухăшланине пĕлес килет.
— Мĕн шут тумалли пултăр? Эпĕ шут тунă ĕнтĕ.
— Мĕн шут турăн вара эсĕ?
— Сирĕн патăрта артиллерист пулатăп.
— Ку пысăк ыйту. Санăн аçу-аннӳрен ыйтсан аван пулĕччĕ. Анчах та санăн никам та юлман пулас вĕт?
— Çапла çав. Тăлăх эпĕ. Тăвансене пурне те нимĕçсем вĕлерсе пĕтерчĕç. Урăх никам та çук.
— Эппин, хăвăншăн ху пуçлăх?
— Хамшăн хам пуçлăх, капитан юлташ.
— Акă, эпĕ те хамшăн хам пуçлăх, — хăй кĕтмен çĕртенех хурланарах каласа хучĕ капитан Енакиев, анчах çав самантрах хăйне алла илчĕ те, куларах хушса хучĕ: — Пĕр пуç лайăх, анчах икĕ пуç тата лайăхрах. Çапла-и, пĕчĕк кĕтӳçĕ?
Капитан Енакиев кăштах салхуланнă пек пулчĕ, пĕр хушă шĕвĕр пӳрнипе щетка пек кĕске мăйăхĕсене шăлкаласа ларчĕ. Пĕр-пĕр ĕç пирки татăклă шут тытнă чух вăл яланах çавăн пек тунă.
— Юрĕ, — терĕ те вăл çирĕппĕн, ывçă тупанĕпе сĕтел çине хуллентерех çапса илчĕ. — Сана разведкăна çӳреме ир-ха. Эсĕ манăн связной пулатăн. Соболев! — кăшкăрса ячĕ вăл савăнăçлăн та татăклăн. — Разведчиксем патне кай та, красноармеец Солнцевăн койкипе япалисене ман блиндажа илсе кил.
Вăрçăра çынăн пурнăçĕ яланах епле хăвăрт улшăнать, Ваньăн пурнăçĕ те каллех çавăн пек хăвăрт улшăнчĕ.

20
Çак кунтан пуçласа Ваня пуринчен ытларах капитан Енакиев патĕнче пурăнма тытăнчĕ.
Анчах капитан Енакиев ăна хăй патне ачаран чăнах та связной тăвас тесе илмен. Унăн шухăшĕсемпе ĕмĕчĕсем пысăкрах пулнă. Вăл Ваньăна хăй пăхса вĕрентсе ӳстерме шутланă.
Яланах, пур ĕçре те тĕплĕ çын пулнăскер капитан Енакиев ачана вĕрентсе ӳстермелли план тунă. Хăйĕн батарейине панă боевой задачăна пурнăçа мĕнле кӳртессине пур енчен те шутласа хунă пекех, вăл ачана вĕрентсе ӳстермелли плана та пур енчен те тĕплĕн шухăшласа тунă. Анчах плана васкамасăр, пур енчен те шухăшласа хунă хыççăн, ăна вăл хăвăрт та татăклăн пурнăçа кӳртме тытăннă.
Пуринчен малтан, çав план тăрăх, Ваньăн оруди расчетĕнчи пур номерсен ĕçне те тума вĕренмелле пулнă.
Çак шутпа, хăйсен старшинипе канашланă хыççăн, капитан Енакиев Ваньăна пĕрремĕш взводри пĕрремĕш оруди çумне, запаслă номер туса çирĕплетнĕ.
Пирвайхи кунсенче ача хăйĕн тусĕсемшĕн-разведчиксемшĕн питĕ тунсăхланă. Малтанах ăна вăл хăйĕн тăван çемьине çухатнă пекех туйăннă. Анчах часах вăл унăн çĕнĕ çемьи кивĕ çемьинчен нихăш енчен те кая маррине курнă. Ку çемье ăна тӳрех тăвана йышăннă пек йышăннă.
Салтаксем пек пурне те пĕлсе таракан çынсем урăх çуккине Ваня пĕлмен пулнă-ха. Салтаксем яланах пурне те пĕлсе тăнă. Пур çĕнĕ хыпарсене те вĕсем çав самантрах, фронтра каланă пек «салтак телеграфĕ тăрăх» пĕлнĕ.
Ваня пĕрремĕш оруди патне пынă çĕре, ун çинчен унта пĕтĕмпех пĕлсе тăнă. Ваньăна ку пит те тĕлĕнтернĕ. Оруди расчечĕ ачан историне питĕ лайăх пĕлнĕ. Ăна разведчиксем вăрманта мĕнле тупнине те, вăл Биденкоран епле тарнине те, суккăр лашана çавăтса разведкăна епле кайнине те, нимĕçсем патне епле лекнине те, унтан епле хăтăлнине те, пурне те, пĕтĕмпех, компас тата «Чурасем эпир мар, эпир чурасем мар» тесе çырнă букварь çинчен те пĕлнĕ.
Пуринчен ытла оруди расчетне Биденкопа пулса иртнĕ ĕç пит те кăмăла кайнă.
Вĕсем Ваньăна ку историе пĕрмаях чи пуçламĕшĕнченех калаттарнă. Ваня кантăрапа пулнă ĕç тĕлне каласа çитсен, вĕсем ачасем пекех кулнă. Вĕсем пуçĕсемпе пĕр-пĕрин хулпуççисем çине йăваннă, пĕр-пĕрне çурăмĕсенчен чышкисемпе çапнă, çаннисемпе куççулĕсене шăлнă. Антăхса кайиччен кулнипе, вĕсем аран-аран калаçма пултарнă.
— Итле-ха, Никита, вăл ăна кантăраран туртать, ку çывăрнă пек пулса выртать. Сисетĕн-и?
— Ах, çĕр çăттăр сана!
— Хай каларĕш, шуйттан пĕчĕк ачапа çыхăннă пек.
— Тĕрĕс. Чăн та çыхăннă çав. Леш ăна туртать, а ку харлаттарса çывăрать. Унтан лешĕ каллех туртать, анчах кунăн ури йĕрĕ те çук. Шыра вара хирте çиле.
— Ай, пĕчĕк кĕтӳçĕ! Ай, савнă тусăм! Мĕнешкел чаплă разведчика ухмаха тăратса хăварнă. Пĕлес пулать вĕт ун пек тума.
— Чăн та çав. Ним каламалли те çук. Вăйлă!
Разведчиксем батарейăри аристократи шутĕнче пулнă. Сăмах та çук ĕнтĕ ун пирки — вĕсем пуян, хуçалăх тĕлĕшĕнчен тĕплĕ пурăннă. Вĕсен пĕр чаплă чейникех мĕне тăнă! Анчах оруди расчечĕ те начар пурăнман. Чăн та, вĕсен çавăн пек чаплă чейник пулман, трофейăсем тĕлĕшĕпе те ĕçсем разведчиксеннинчен нумай начартарах пулнă, мĕншĕн тесен разведчиксем яланах малта пынă.
Анчах ун вырăнне вĕсен темĕн пысăкăш эмалированнăй кастрюль пулнă, унпа вĕсем тĕлĕнмелле тутлă каçхи апат пĕçернĕ. Вĕсем кăнтăрлахи апатран какай татăкĕсем хăварнă та, ăна хуратул пăттипе, ĕне çăвĕпе ăшаланă.
Орудиецсем питĕ туслă çемьепе, килĕштерсе пурăннă. Вĕсем, тен, разведчиксенчен те туслăрах пурнăçпа пурăннă пулĕ. Ку мĕнрен килнине ăнланса илме йывăр мар. Разведчиксем пурте пĕрле сайра пуçтарăннă, орудиецсем яланах пурте пĕрле, хăйсен туппи патĕнче пулнă. Вĕсем унтах çапăçнă, унтах каннă, унтах апат çинĕ, сăмах майĕн каласан — унтах юрăсем юрланă.
Юрласса вĕсем чăнах та çав тери лайăх юрланă вара, мĕншĕн тесен пурте лайăх сасăллăскерсем пухăннă, — ун пекки сайра пулать.