Аамҭа цәгьақәа раан. - 42

иржәшаз ҳәа рсумкақәа рҭәны.
– «Ҧшӡала шәааит», – лҳәан Света лыбжьы нархьылыгӡеит. Урҭ шиашаз ицеит Алхас иан дахьышьҭаз
ахәшәтәырҭахь. Аха иахьнеиз, лара дрықәымшәеит.
Лыхәшәтәра далгаанӡа мчыла дҭыҵны дцазаап. Машеи Марҭеи уаантәи арратә госпиталь ахь ицеит. Уа
анеира Марҭа лзы имариан, шамахамзар аӡәгьы дшынармышьҭуазгьы, аха Маша лзы иуадаҩын. Аӡәгьы
имазҵааӡакәа Марҭеи Машеи еицны, ишиашаз, Алхас
дахьышьҭаз, илыҩнашылеит. Алхас иан дидтәалан,
иара идтәалаз игәыла ҷкәына уажәы дыҟамызт,
иҽааиҭеикырц иҩныҟа длышьҭит Алхас иан данааи,
Марҭеи Машеи шылыҩнашылаз еиҧш Алхаси Марҭеи
рылаҧшқәа ааиқәшәеит. Марҭа дааччан, дниҿаҧшит,
иара дааҧхашьан ихы лаирҟәит. «Арҭ Алхас иҩызцәа
роуп, инеицәажәап», – аалгәахәын, Алхас иан адәахьы
дындәылҵит.
– Алхас, ухьаақәа хәыҷык иадымхаргьы имтәаӡаци? –
лҳәан дҵааит Марҭа.
– Агәырқәа сыларҵоит, урҭ схьаақәа дыртәозар акәхап, уажәтәила ус хьаа ҕәҕәа сымаӡам, – аҭак ҟаиҵеит
Алхас.
– Умшәан, Алхас. Уҧсы ахьынхаз, акыр иаҧсоуп.
Уангьы макьана дҿоуп. «Акыр злоу ҧҳәысуп» ҳәа уи
лыӡбахә ауаа ирҳәоит. Уара иугәаҧхар, уани сареи
уаабоит. Анцәа иҳәар, ухылҵгьы ҳаӡоит. Алхас, уара
афырхаҵара иҟоуҵаз, даара иҕәҕәоуп. Уара ҳаибашьцәа
рымҩа иаауртыз ала Аҟәа гоуп. Уара ухьӡ кашәара
ақәӡамкәа Аҧсны аҭоурых аҿы иаанхоит, абри удырроуп.
Абри аҟнытә аҧсҭазаараз уқәҧароуп. Уаҵәтәи Аҧсны
уеигәырҕьароуп, уалаҭхаџьроуп.
– Марҭа, сара сразҟыдахазар, бара ибымаски. Быҧсы
ахьынӡаҭоу, сара сырххо сбыманы. Абри ибҳәо азоуми
жәаха бгәы шынсырхаз, уажәгьы бгәы нсырхар бҭахума?
– Сара аразҟы ансауа, уара уааигәара саныҟоу ауп.
Уара уааигәара саныҟам, сара аразҟы сыманы сзыҟалом.
Уҭахызар аразҟы сыҭ, иуҭахымзар – исумҭан, уи уара
унапы иануп, даҽаӡәы инапы – акәым изну.
– Мамоу, Марҭа, бара бзымгода? Быҧшра, бсахьа.
Бхы башьҭал. Бара ибҳәо еиҧш, џьаргьы иҟамлацт, бара
излаҟабҵарызеи?
– Ус егьаџьара иҟалахьеит, аҭахызаргьы иҟамлацзааит.
Уи сара иҟасҵоит, амала, уара узин сымазааит. Уара
агоспиталь аҿы ушьҭеижьҭеи сара агәара сзымҭыҵит.
Уажәы уара хар умамшәа узбоит, аха уаҳа еибашьра
узцом, ушьа узуам. Убри аҟнытә сара ушьа уны саауеит,
ухәрақәа ҽеишәа иҕьаанӡа.
– Бца, Марҭа, бца…
Марҭагьы Машагьы Алхас инихыҵит:
– Абзиара узыҟалааит, – рҳәан апалата иныҩныҵит.
– Абзиараз, – иҳәеит иаргьы, аҧыхьа еиҧш акәымкәа,
игәалаҟазаара акыр ишьҭыҵны. Марҭеи Машеи ашә
иахьынхыҵыз, Алхас иани дареи ааиқәшәеит.
– Иҭабуп, нан, шәцо, шәаауа шәишьҭоуп. Иара шьҭа
дзыҧсоузеи? Иашьа дыҟам, иаҳәшьа дыҟам, ижәуа,
ишәҳәо рзы «иҭабуп» ҳәа шәазҳәо уаҩ димам. Ма
ихылҵқәак ыҟаны, мышкы зны, рызҳар, «иҭабуп» ҳәа
шәарҳәап ҳәа шәасҳәап ҳәа шәыҟоу? Уи аҕа хәымга
дахьимгӡеит. Алхас имацара иакәзар, ус зыхьыз акы
иамусын, аха Алхас иҩызцәа рацәоуп. Иаанхаз анцәа
дшәыхәааит, нан…
– Ишыдыдуа еиҧш, ақәа ауам. Шәара ишышәҳәо
еиҧш, уи дразҟыданы дҟалом. Дыҟоуп Алхас бзиа дызбоз
аҧҳәызба, уи сара дыздыруеит. Ахаангьы дкалыжьуам
Алхас. Знык иааирала аибашьра ааилгааит, нас иҟалақәо
жәбап. Агәкаҳара аҭахӡам. Иҽеим шәазымхәыцлан,
еснагь абзиа шәазхәыцла.
–Ибҳәо саҳауеит, нан. Ус зыбҳәо сара сгәы ҟабҵарц
ауп, аха ани арыцҳа иццахода, шьҭа? Уи иашәа рҳәахьеит,
нан. Имыткәма аҳәароуп изынхаз, нан.
– Шәгәы кашәмыжьын, ҳара ҳцеит. Абзиара шәзыҟалааит, – лҳәеит Марҭа. Алхас иан дындәылҵит.
Машагьы лара лбызшәала «Абзиара шәзыҟалааит», –
лҳәан Марҭа дналышьҭалеит.
– Абзиаразы, нан, абзиара шәақәшәааит. Иаарласны
аиааира ганы, шәгәырҕьо, шәҭаацәа шәырзыхынҳәааит.
Аразҟы бзиақәа шәауааит, – лҳәан Алхас иан, дныҳәаныҧхьо дааҳәын, апалата дныҩналеит. Абас анааибырҳәақәа рышьҭахь, Марҭеи Машеи агоспиталь абарҵа
аҿынтә ишнеиуаз, амардуан ахьамаз ианнеи, иллыбаан,
агәашә шыҟаз рҿынархеит. Аибашьра ҟалаанӡа есс
сааҭбжа ара автобусқәа бжьан, аха уажәы шьапыла
ицар акәын, ибжьаз автобусқәа уажәы ибжьамызт. Урҭ
зегьы аибашьцәа го, иаагуа, Ешыраҟа амҩа иқәын. Алхас иан апалата дшыныҩналаз еиҧш, Алхас алагьан
изаалган, инимҵаргыланы инапқәа, илырӡәӡәеит. Нас
ихәы аацәырылган, иаҧхьа днықәтәаны акриҿалҵеит.
Алхас ҧыхьа аасҭа, уажәы, еиҳа игәалаҟазаара бзиан.
Иан ари ахьылбоз, лгәы шьҭнахуан. «Сыҷкәын деибганы
дсымазар, абас иҟоу ҭацак дысмауази? Исыбаргызеи,
сара усҟан», дхәыцуан Алхас иан.
Алхасгьы акы дышнацҳаз еиҧш, ихы нықәиҵан,
нас ахәыцра дынҭанагалеит. Уи дзызхәыцуаз Марҭа
лакәын. Марҭа раҧхьа Литвантәи данаа инаркны, иахьанӡа дшизыҟоу џьеишьоит. Уи гәык ала дшизыҟоу
агәра игоит. Иара дазыразхар, ҳәарада диццоит Марҭа.
Аха дызбода? Иҟасҵари? «Иахьа сгәы бзиам, аха уаҵәы
сеиҕьхап», – сызҳәом. Лара сара сҿы бзиарас илбози?Сара
исалҳәақәо закәи? Сылжьарц акәхап дызҿу, аха, мап. Ус
ҩба злоу лакәӡам лара. Уи илҳәаз ҳәоуп, ҧсахра ақәӡам.
Уи лара лхаҿы хадоуп. Ех, Марҭа, Марҭа, сгәы бзиа,
сымаха-сышьаха еибга, баргьы саргьы ҳаиқәшәазҭгьы,
бышҧаныҟәызгарыз? Ахаангьы бгәы нзырхоз ажәак
сҳәарызма, мамзаргьы? Сшыбзыҟаз бара ибдыруан. Сара
ибзианы сеилыбкаауан,уи азоуп,уажәы,абас бызсышьҭоу.
Сара иахьа саҧсоума, бара быбзиабара. Ҳәарада, мап.
Ус акәымзар, бара жәаха бгәы нсырхозма? Марҭа, бара
сеилкаа, бгәы зынсырхаз, бзиа бахьызбо азоуп. Сара
бызгар, бзиа сызбызуам азоуп. Еснагь аџьабаа ббалоит
азоуп. Сара сыбҟәаҵыргьы, еиҳагьы бразҟыдастәыр
алшоит. Сара бзиа бызбон, бзиа бызбоит, наҟ-наҟгьы бзиа
бызбалоит. Марҭа, саҭабымҵан жәаха бгәы ахьынсырхаз.
Бара бызҩызоу Баалоу-ҧҳа Мадина лоуп. Мадина лхаҵа
даныршь, хаҵа маҭәала лҽеилаҳәаны, аҕацәа ҟәаҟәасаны
иқәылҵеит. Бара сара бсывагыланы, беибашьуан. Аҕа
иамбразура данҭасҟәаҟәоз, анцәа иныс, бара исыбҭаз
амчи, бахьсыдгылази роуп исзырҟаҵа. Анцәа суҳәоит
ақырҭуа дыцҟьаны, бара беибганы, бааишьҭырц. Марҭа
сара бара бгәы нсырхарц сҭахӡам, аха бгәы нсмырхар
адагьы ҧсыхәа сымаӡам. Ибдырааит, бара бгәы
зынсырхо, бахьсыцрымҵуа азоуп. Бсыцрымҵыр – бара
бразҟыдахоит”. Абас дхәыцуан Алхас дахьиаз.

Леуа Леиба
Ҩажәеифбатәи ахы

Захар иҩызцәеи иареи Гаграҟа еибашьра ҳәа ианцоз,
Џьыргьы дцар иҭаххан, аха аиҳабыра ирымуит. «Зегьы
уахь шәцар, ара изыхьчода? Ара аҟара иабашәарҭоу?
Амшын иаахыҵны адесант ҳқыҭа иҩарылалар, амца
ахыжьны иҩахысуеит. Ма Ӡымыццак нырцә иҟоу
ҳаӷацәа ахьынхо, ақыҭа инхақәо ажәлар, амшын ихыҵо
адесант раҵкьыс иеицәамкәа ҳаҵҟьаны иҩахҳысуеит.
Араҟагьы шәаҭахуп. Уара Захар иҭыԥ аанукылароуп,
уахь уаҳзышьҭуам, макьана. Ҳгәыӷуеит иаарласны
Гагра аагоит ҳәа. Аха иҟалаҵәҟьо макьана иҳаздыруам.
Уи аамҭа иаҳнарбозар акәхап. Издыруада иҵегь ауаа
аҭаххозар, усҟан, уахь уцара-умцара ҳахәаԥшып», – рҳәан
Џыр Гаграҟа еибашьра дымшьҭыкәа дааныркылеит.
Ҷкәынцәақәак ҩызцәас инаирҭан, уаанӡа дахьыҟаз
аҟнытә, Захар дахьыҟаз ахь днаргеит. Аԥсуа ар реиҳабыра
ргәы ишаанагоз ала аплан еиқәыршәаны ишрымаз еиԥш,
иманшәаланы аӷацәа алырцеит. Ишиашаз рхқәа Аҟәаҟа
идырхеит. Ушьҭа аԥыхьа еиԥш, араҟа ишәарҭамызт.
Иахьшәарҭаз Гәымысҭа акәын. Гәымысҭа ирны арахь
рҿаархар, рынкылара еиҳа ицәгьахон. Убри аҟнытә,
амчқәа зегьы уахь ирханы, Гәымысҭа ахықә имҭа-ишьҭа
ыҟамкәа дыԥхаҵаны, ишьҭалар акәын. Ус ҟарҵеит ҳар.
Абас, Гагра ганы Гәымысҭаҟа ҳар анеихоз, Џыр ара
даанымгылакәа, Гәымысҭаҟа ицоз ҳар иҽрымаданы
иаргьы Гәымысҭаҟа дцеит. Аҟәа агаразы аибашьра анеилашуаз аамҭазы, раԥхьа Гәымысҭа ирны, Аҟәа иажәлаз
ҳар дрылан Џыр.
Амцабз далагыланы, дшеибашьуаз, ашьа дшалагылаз,
Аҟәатәи аихамҩатә вокзал аҿынӡа днеит. Аха авокзал
иахысны ацара даара иуадаҩхеит ҳар рзы.
Избанзар, Аҟәатәи аихамҩатә вокзал аӷацәа рнапаҿы
иҟан.
Авокзал ахыб иқәтәаны, апулимиот мцабыз ҳар
ирыжәырҵон.
Ҳар ҟәаҟәаса авокзал аԥхьа икажьыз рхыԥхьаӡара
рацәаҩын.
Убасҟан, Џыр ара иҟаз аниба: «Абрыстәыла цашьа
амам, ар рымҩа аартымкәа. Уи азы, ԥсыхәак рзутәуп,
авокзал ақәцәантә ихьысуа. Авокзал ашьҭахь ала анеира
аҭахуп. Аԥхьала анеира ԥсыхәа змам усуп», ааигәахәын,
уахь ддәықәлеит. Авокзал ашьҭахь ала даавагьежьын,
ииулак, џьабаала, ахыб дҩықәнаны, ҳар ықәызхуаз
риеихсра далагеит. Урҭ хәҩы-фҩы рҿынӡа иҟан. Ара
иқәтәаны ихысуаз зегьы сшьит ҳәа акәын Џыр дшыҟаз.
Иишьқәаз рабџьарқәа шырхихуаз, аӡәы дыԥсызшәа
иҽыҟаҵаны икажьыз Џыр данынихагыла, аӷа итапанча
ахь ашьшьыҳәа инапы аҿынаирхуаны еиԥш, Џыр
даагәеиҭан, шьапыла атапанча зкыз инапы дласын,
иҽыниқәыжьны дикит. Атапанча ԥҟьеит, аха иблаҟьеит.
Џьыри аӷеи акыр аибарххара иаҿын, аҵыхәтәан диааит
Џыр. Џыр дахькажьыз, дааҳәны, аӷа данынаиқәтәа, ихы
кыдҟьо, ҭаҷкәымла дисуа мацара, аӷа ихы дамыхәо
дҟаиҵеит. Џыр иааигәа-сигәа днаԥшы-ааԥшит. Аӷа иган
иаваршәын ҷапырхәак. «Аԥсыуак дсызкыр, далаҿасҳәап
ҳәа акәхарын ари аҷапырхәа данаауаз изааигаз. Уажәы,
иара иҷапырхәа ала иара инапқәаҿаҳәаныднышьҭеиҵеит.
Џыр иишьқәаз рабџьарқәа арахь данықәноз, дызлақәназ
ақәнарҭа аԥхьа инаганы инышьҭеиҵеит.
Дааҳәын, иҿаҳәаны ишьҭаз дырҳәазаны, абџьарқәа
ахьышьҭаз, акыр днырцәыхараны днышьҭеиҵеит.
Усҟан ахысра еиқәтәан. Ҳар иеивасны авокзал иахысны
инеиуан. Џыр авокзал даныхәноз збаз ҩыџьа ҳар уаа
ҵаҟа иҵагылан.
Ԥыҭҩык сшьит, аӡәы дысҭҟәеит, дыбџьардоуп, аха
шәгәышәҽаныз: дԥыртны длыбаасыжьуеит.
Арахь длыбааит, дабаҳацәцо… Џыр днеин, иарӷьа
напы ала итапанча ихы инадикылеит. Иарма напы ала
дахьҿаҳәаз иааԥиртын, итапанча шиқәкыз, днаськаны
даангылеит:
– Ашьшьыҳәа, уҽкамыжькәа улыбаа, сыҩуеит ҳәа
уалагар ҵаҟа игылақәоу уршьуеит.
– Сара сыҩӡуам, сшәыҳәоит сшәымшьын, сахьшәыхәарҭахо ҟалоит. «Генацвале, – иҳәан аӷа ашьшьыҳәа
алыбаара дналагеит.
«Шәысҭ дызлаҿашәҳәаша», – иҳәан Џыр, ҵаҟа
игылақәаз рахь ибжьы ааирган, аҷапырхәа ыршәны
аҿылаирхеит. Ҵаҟа игылақәаз рахьтә аӡәы иаашьҭихит
ари аҷапырхәа. Зеиԥш ҟамло ҳәа иҟоузеи? Авокзал
ахыб аҿынтә илбааишьҭыз, дыҩны дрыцәцар ҳәа дшәаны, итапанча аӷа иқәкны ахыб днықәиеит Џыр. Аӷа
уаанӡа Џыр ишиеиҳәаз еиԥш, зынӡак иҽимырҵысӡеит.
Иҽирҵысыргьы
илшарызеи?
Инапқәа
шьҭыхны
даангылеит. Аӡәы иавтомат иқәкын, егьи аҷапырхәа
аашьҭихын: «Уашьҭахь унапқәа ҟаҵа», – иҳәан днаиқәҟааит аӷа. Аӷа инапқәа иашьҭахь иныҟаиҵеит. Аӷа
инапқәа ааҿеиҳәеит. Џыр аӷацәа ирхихыз абџьарқәа
иеицхырааны иллыбааргеит, иаргьы атрышә ҳәа
дылкаԥеит. Џыр дахьылкаԥаз ишьапы хыҟәцызаап,
«арҵәаа» ааҭиргеит. Иҩызцәа ааины иааиха-гылеит, аха
иҟарҵози?
– Аҭҟәеи абџьарқәеи шәыманы шәара шәца. Сара џьара
сҽынаԥхьаскп, аамҭа хәыҷык цар сшьапы еиӷьхошәа
збар сшәышьҭалоит.
– Ус иҟалома? Ашьшьыҳәа
ужәҩа ҳаҵагыланы
уаагоит.
– Мап ҳәа шәасҳәеит, «аӡәы иеиха ахьҭаҳаз,
иеигәышәгьы ҭаижьуан» ҳәа. Сара сшьапы хыҟәцызар,
сыԥсы ааиҭаскыр еиӷьхауазар збап. Шәара шәца. Амала,
шәысцәымшәан, аӡәы сиҭҟәар ҳәа. Симшьозар, аӡәгьы
сыҽисҭом.
Аԥсуа иеибашьцәа аҭҟәеи абџьари рыманы рҿынархеит.
Арҭ дрыцны ацара илымшеит Џыр. Шьҭахьҟа дзыгьежьуам, ԥхьаҟа дызцом, ишԥеиуеи ушьҭа? Џьара
хеиқәырхагашьак ҟаиҵар акәын. Знык, ақырҭуа
мпыҵахалаҩцәа Аҟәа иналцаны, иара дахьыҟоу аҿынӡа,
ма ҳар ирызгар, усҟан Џыр ацхыраара изҭо ҟалон, аха
уажәтәи ала ицхраауа ҳәа имада?
Иашоуп, ҳар жәыланы иаауеит ампыҵахалаҩцәа
ыҩны ртәылахь ацара иаҿуп, аха ҳар ахьахьысхьоугьы,
ҳаӷацәа ыҟам злоуҳәари.
Абас, даара дшәарҭахеит Џыр. Ииулак авокзал ауадақәа
руакы аҿы днеин, иавтомат инацәа наҵакны, акҿаҩра
дынкҿатәеит. Уи араҟа акраамҭа дтәан. Ус илацәақәа
неиқәиԥсеит.
Ԥхыӡрыла аӡәы дааихагылан: «Џыр, ара узтәоузеи?
Ҳар еибашьуа Аҟәа иалоуп, уара аиааира дуқәа узыԥшуп,
угыл уажәыҵәҟьа», иҳәан дыниҵаҟьеит Џыр дааҿыхеит,
ихьаагьы маҷк аҟара иеиӷьхашәа ибеит. Дҩагылеит
Џыр. Дахьыҩназ ауада дааҩныҵын, аихамҩа ааҩҵәаны,
аганқәа дрываланы, аандақәа рганқәа куа, дышнеиуаз
ҩнык днадгылеит. Уаанӡа аандақәа иҽрыдкыланы,
дшааиуаз, ушьҭа аҩны аганқәа иҽрыдкыланы иҿынеихеит. Ус аԥсышәала цәажәабжьқәак илымҳа иааҭасит. Аха ҽеишәа даныӡырҩ, зыбжьы иаҳаз ирҳәоз
аԥсышәамызт, иаурысшәан. «Арҭ қырҭцәазар, ҳәарада,
қырҭшәала ицәажәон. Иаԥсыуаауп, ма ҳара иҳадгыланы
иеибашьқәо џьоукы ракәхоит» ааигәахәын, дышнеиц
днеиуан Џыр.
Дызваланы днеиуаз аҩны днавсын, амҩа ааихҵәаны,
егьи аквартал ахь днеирц, иҿанынеихоз аамҭазы, аӡәы
иашьҭахь ала дааин, ихәцә инапқәа аакәыршаны,
ихәцә ԥиҵәартә еиԥш, ирӷәӷәаны иааникылеит. Даҽа
ҩыџьа ааин, наҟ-ааҟ иааивагылан, инапқәа аанкыланы,
иаадырҵәин, иашьҭахьҟа инаганы иааидҿарҳәалеит.
Иҿы леихагәаны аӡәы иааникылеит. Чаброуп уҳәаратәа
акы иҿы иагәыҵасны инҭарҵеит. Ихәцә зкыз иаауижьын,
Џыр иабџьар ааимхны, раԥхьа дыргыланы рҿынархеит.
Џыр идыруеит дызкыз шаԥсуааз, аха ирызиаҳәом. Иҿы
иҭагәоу дахәаҽуеит. Џыр дахьнаргоз, имырхыз иабџьар
иара иқәкын.
Арҭ шнеиуаз, аҩнқәа акыр инарылганы игылаз, ҩны
лаҟәык инадгылеит, нас ашә аартны илыҩналеит. Ара
аӡәгьы дыҟамызт дара рыда.
– Илаҳхуазеи, дырххо, ҳилгап.
– Даҳшьуазар, аранӡа дзаагеи, уа даҳшьыр еиҳа
еиӷьӡамзи.
– Аранӡа данаага, ушьҭа даҳшьыр иашам. Ҳара
ҳтәқәа Аҟәа иалалеит ирымҽхакны ԥхьаҟа ацара иаҿуп.
Аибашьра ду цоит Аҟәа. Аҟәатәи аихамҩатә вокзал
ахысра цәгьан, аха егьырахьгьы иӷәӷәоуп. Аха усгьы
аиааира ҳара ишааго дыруп. Аиҳараҩык ақырҭуа еибашьцәа ықәҵны ацара иаҿуп.
Абас иеицәажәон арҭ аԥсуа хацәа рыхҩыкгьы
аԥсышәала.
Џыр иԥсы илаалеит. Уаанӡагьы иеиликаахьан, арҭ
дзыҭ ҟәаз шаԥсуааз, аха ушьҭа иҿы иҭагәоу ҭырхуазар
ҳәа дыԥшуан. Ус Џыр иҿы иҭагәаз ачабра ааҭыргеит.
Убри аамҭазы, Џыр иԥсы ааивиган: «Ух гәышьа», – иҳәан
днарҿаԥшит дзыҭҟәаз ахҩы хацәа. «Ух гәышьа» аниҳәа
дшаԥсыуаз еилыркаан, инеиҿаԥшит ишанханы. Урҭ
рахьтә аӡәы даарылҵын:
– Уаԥсуоума? – иҳәеит.
– Ааи, саԥсоуоп. Сшьапы хҟәыцны сыҟамызҭгьы
сшышәкуаз жәбарын.
– Уаԥсуоума?
– Уаԥсуоума?
– Уаԥсуоума?
Абас еиқәырццакны акырынтә иазҵаара иаҿын,
иазымҵаац џьшьаны.
– Ааи, саԥсуоуп, авокзал иқәтәаны ихысуаз нзырҵәаз соуп. Урҭ рахьтә аӡәы дысҭҟәан, иҩызцәа исшьқәаз ирхысхыз рабџьарқәеи иареи неидкыланы
сҩызцәа ирыҭаны иаусыжьит. Сшьапы ахьхҟәыцыз, сахьзымныҟәоз аҟнытә. Сара снеин, авокзал аҩнуҵаҟа
снатәан, сыԥсы аашьаны сшааиуаз ауп, ажәеиԥшьаа
саниԥыхьашәа.
– Ҳара уахьаҳԥыхьашәаз уадаҩым, ақырҭҵәа
урԥыхьамшәазааит.
– Уи иашоуп.
– Ушьҭа ишԥаузаауеи? Иаабоит аныҟәара шуцәыуадаҩу.
– Ашьшьыҳәа сшәышьҭазаап, сыжәҩақәа кны, сырхасхысуа, сахьаажәгоз, сзеиӷьхазшәа збоит…
Убри аамҭазы, аӷьеҩ ҳәа ашә аатын, аҟәҟәаҳәа
дрылахысны аӡәы дааҩналеит.
– Шәнапқәа шәырҩах, – дыҳәхәеит иааҩнашылаз
ампыҵахалаҩ. Џыр иҩызцәеи иареи рнапқәа ирҩахеит.
Иааҩнашылеит даҽа ҩыџьа ампы-ҵахалаҩцәа равтоматқәа ааидкыланы акәакьҭаҿы инадыргылан аӡәы
ашә днаԥырагылеит, иавтомат Џыр иҩызцәеи иареи
ирықәкны. Уаанӡагьы аӡәы иавтомат рықәкны дгылан.
Рыҽдмырҵысит Џыр иҩызцәеи иареи. Ҽырҵысраз
иҟарҵози рхы зларыхьчоз ҳәа акгьы рымамзар. Рҽаадырҵысыр, автоматқәа рықәкны изку, баша иркума? Рнацәақәа аадырҵысуеит ауп, иҟәаҟәаны илкаижьуеит. Баша ахҭархара хаҵара иатәума? Ас еиԥш,
аҭагылазаашьақәа раан, аамҭа акыр игатәуп, излауа ала.
Нас иҟауҵаша, иара аамҭа ахаҭа иунарбоит.
Ус анакәха Џыр иҩызцәеи иареи иҟарҵаз иашоуп.
Уаҳа ԥсыхәак ыҟамызт рыҽрырымҭазар ада. Уи аҟнытә
раӷацәа рыҽрырҭеит.
Ампыҵахалаҩцәа рахьтә аӡәы итапанча ааҭихын Џыр
иҩызак иахь инаирххеит. Убасҟан автомат кны игылаз
ампыҵахалаҩ иавтомат ахы длахеит.
– Уҩызцәа аӡәы абри стапанча ала дузшьуазар,
уаусыжьуеит, – иҳәеит ампыҵхалаҩ, атапанча зкыз
изықәкыз иахь ихы наирхан. Атапанча зықәкыз, изкыз
дихәаԥшуан иблақәа ҭырхаха.
– Мап, ус еиԥш иҟоу амаҳагьара сара исзыҟаҵом, –
иҳәеит атапанча зықәкыз ахаҵа.
–Иузыҟамҵозар: «Абри умаз» – иҳәан ампыҵахалаҩ
инацәа ааирҵасит Уи акәхеит, атапанча зықәкыз аԥсуа
хаҵа дхышәҭны дынкаҳаит.
–Ижәбама иҟасҵаз, ушьҭа шәара шәоуп агәаран
зтәу шьҭа иззыгәаӷьуада зҩыза ишьра, – иҳәан ақырҭуа
мпыҵахалаҩ, зхапыцқәа аҭаҭын алҩа иарҩажьхьаз хырџьыџьаақәа аарԥшны, итапанча Џыр игәы иныҵакны.
– Усҭ аԥсуа фырхаҵа, – иҳәан ақырҭуа мпыҵахалаҩ,
итапанча маҷк аҟара аҩада ахы дҩаханы, иара иахь
инаирххеит. Убасҟан, мацәыс еимҟьарак еиԥш, Џыр
иарма напы днамҵасын, иаанкыланы, иарӷьа напы
ала итапанча ааимикәыцәааит. Атапанча ҭҟьеит, аха
аҩада ахы хан, акгьы азыҟамҵеит. Иавтомат ахь дыԥеит
егьи ақырҭуа мпыҵахалаҩ, аха иахьгҿагылаз акыдхха
иамраӡеит. Атапанча ахы раԥхьа иааҭҟьаз иара дахәхеит.
Иааибарххеит атапанча зтәызи Џыри. Усҟан, Џыр
иҩыза иавтомат аус аируит, ақырҭуа мпыҵахалҩ ихы
иаадкыланы. «шәыԥсаҭа цәгьахааит шәҽҳмыршьыр
шәымуит алахшақәа», – иҳәан Џыр, дгыргыруа, аарлаҳәа
дҩагылеит. Рҩыза ақырҭуа мпыҵахалаҩ иишьзи,
дара иршьқәази, рнапқәа ргәқәа инықәҵаны, ауада
индәылҵит Џыр иҩызцәеи иареи. Ана-ара ахысыбжьқәа
гон. Џыр иҩызцәеи иареи рҩызцәа ирышьталаны
ицон ԥхьаҟа. Урҭ ирулак рҩызцәа ирыхьӡеит. Аҟәа ахы
иақәиҭыртәит. Очамчырааи Тҟәарчалааи рыҽрымаданы,
ԥхьаҟа ицон. Иҩаӡеит Егрынӡа.
Игәамҵны иҟаз аԥсуа ари, урҭ рыдгылаҩцәеи Аԥсны
аҳәаа иахыҵны, хԥа-ԥшьба қыҭа ирхысны
ицон.
Ақырҭҵәа ықәҵны ацара иаҿын. Ашьҭахь, Владислав
Арӡынба «Ҳара ҳагрессорцәаӡам, аамҭала ҳара
иаҳтәызаргьы. Иахьатәи ҳҳәаа ҳахысуам, шәаангыланы
шьҭахьҟа шәгьежьы. Егры ҳҳәаа шәырӷәӷәа аниҳәа, аԥсуа
ари, урҭ рыдгылаҩцәеи, шьҭахьҟа игьежьны, Егры аарцә
ала инатәеит.
Егры ақырҭуа мпыҵахалаҩцәа анырырца, аԥсуаа
иахадыргылаз аԥсуа бираҟ ахашәыршәыруа иахагылан.
Сентиабр 30 аҩны, ақырҭуа-аԥсуатә еибашьра аҵыхәа
ԥҵәеит аԥсуаа риааирала. Иахәҭаз аԥсуа ар, аҳәаа
ахьчараз иааныжьны, егьырҭ зегьы рыҩныҟақәа рахь
ихынҳәит. Доусы русқәа напы адыркит. Џыргьы деибгадызҩыда иҩныҟа дхынҳәит. Џыр адырҩаҽны усура
ҳәа ашкол аҿы днеит. Дараҭиа Пас-иԥа иқәра акыр
иахьнеихьаз аҟнытә агәамбзиарақәа шьҭихын, иқыҭа уаа
ишырҭахымыз, арзаҳал ҩны араион аҵараҟәша аиҳаба
иаԥхьа иқәиҵеит. Уи арзаҳал дахәаԥшит «Иҭабуп» ҳәа
иаҳәаны Дараҭиа Пас-иԥа ихы дақәиҭитәит. Иҩызцәа
ргәаԥхарала Џыр директорс дҟарҵеит. Иахьагьы Џыр аус
иуеит.
Ҩажәеибжьбатәи ахы
Марҭеи Машеи Алхас дбаны агоспаталь ианааҩныҵ,
ишиашаз дара Ешыраҟа ицеит. Гәымсҭа аӡы инырны,
Аҟәаҟа рхы рханы, Ачадаранӡа иҩеихьан. «Аҟәа аӡәгьы
иаҳҭом, ара ҳаҧсыроуп» ҳәа игылаз ақырҭқәа ықәҵны
рабдуцәа рҭыҧ ахь еижәыланы ацара иаҿын.
Арҭ шеицыз, иеицын иаацрымҵӡакәа. Зурик дрыҧшаан, еснагь уи иааигәара иҟан. Ачадареи Аҟәеи еибашьны, Мрагыларатәи Аҧсны зегьы иалсны, аҕа дыҧхаҵо, Егры данырырцоз, Егры аҳәааҿы, Аҧсуа бираҟ
шәыршәыруа ианахадыргылоз, ирылан.
Аҳәаа хьчаҩцәак ааныжьны, ҳаибашьцәа аиааира
рыманы, рыҩныҟақәа рахь ианыгьежьуаз, даргьы
рыҩныҟа игьежьит. Аҧсны аҕа иалцара игәырҕьара
дуны, иҟалеит Аҧсназы, аха аҧсуа идгьыл ашьаӡа
фҩы ықәышәшәон, анацәа рмытәкәма бжьы ықәыҩуан, Ҧсоуи Егри рыбжьара. Аҧсны алахь шеиқәыц
еиқәын, уи иацәыӡыз аҵеицәа аџьабон. Зурики Машеи,
Гагра аҧсуаа ианырга ашьҭахь, хара имгакәа, иааит
Аҧсныҟа. Убри инаркны, шамахамзар, жәыларак
ахьыҟаз, рҽагдырхомызт. Фырхаҵала аҧсуа еибашьцәа
ирывагыланы иеибашьуан. Марҭеи Алхаси, Гагра ианеибашьуаз инаркны,урҭгьы хамеигӡарыла иеибашьуан.Аҟәа
агаразы ҳар анжәылоз, ишдыру еиҧш, дара роуп Аҟәаҟа
амҩа аазыртыз, аха Алхас амина данахаҧжәа, Марҭа
Алхас дышишьҭаз мышқәак дагхеит. Алхас иааигәара
дыҟазар, ахьылҭахыз азы. Иара иакәзар уаҳа аибашьра
даузнеихуз, аха аиааира агараҿы, ихәҭа ҕәҕәа алеиҵеит
Алхасгьы. Иара иакәымзар, зыҭра иҭаиҟәаҟәаз аҕацәа,
инеиуаз ҳар ндырҵәаргьы рылшон. Уи ажәыларагьы
лыҵшәаданы, иаанхазҭгьы, шьҭахьҟа имгьежьыр ада
ҧсыхәа рмоургьы алшон.
Уажәы аибашьра анеилга, аҧсуаа риааирала, Марҭа
илыӡбеит лхатә ус хадахь диасырц. Аха дышҧаиасуа, уи
аус хадахьы. Ус еиҧш иҟоу, дарбанзаалак, аҧсуа ҭыҧҳак
иҟалҵахьоума, аха лара ус ҟалҵарц лҭахуп. Аҟаҵашьа
лыздыруам, дышҧаиасуеи, уи аус хадахьы? Алхас,
еснагь агоспиталь аҿы даанхома. Агоспиталь дҭыганы
иан аҩныҟа дылгеит. Иара акәырҷыжь дантәалоуп,
дхымхәоуп. Иан лымч иқәхом, иара имала иоума, усс
илымоу. Лыкәты, лыкәҷышь, лырахә, лышәахә… Нхарак
дахылаҧшуа, лыҷкәынгьы дылбо, даара иуадаҩын.
Аха лара гәамҵрак ҟамҵаӡакәа, лыҽкаршәны зегьы
рҽырхьылыгӡон. Арҭ зегьы иара ибон. Убарҭқәа рзы,
даара дрыцҳаишьон Алхас иан, аха ишҧаиуаз, имчзеи,
акырынтә иӡбахьан иҽишьырц, аха иара иҽшьра иан
иабалыхәоз. Алхас дзеиҧшразаалак,иан днаихәаҧшуеит.
Лыҷкәын иҧсраҵәҟьа лбар илыз-хгарыма? Усҟан, иан
лажәымҭа имырцәгьои? Абри акәын Алхас, есымша
хәыцырҭас имаз. Иан лакәзар, уигьы илхәыцуаз лыҷкәын
заҵә иакәын, уаҳа дзызхәыцуаз илымадаз? «Акы ихы
иазиур, ишҧазуеи? Иара ишихәҭоу дсызбом имацара
сицзар, дызбон, аха… уи имацара сара сизҭода? Ҳафатә,
ҳажәтә зегьы ҟазҵода?» ҳәа дхәыцуан лара…
Ус Гагра ақалақь аҿы КБРЦ ахь ацара Алхас ихы
азцеит. Уа еиҳа сыҧсҭазаара бзиахоит ҳәа акәӡам ихы
зазцаз. Алхас иан лыҧсҭазаара еиӷьхарцазоуп. Иара
иан дшылҧырхагаз ибон, маҷк иадымхаргьы иан
ҧсеивгарак лоурц азы акәын иара КБРЦ – ахь дцарц
зиҭахыз. «Сара КБРЦ сыҟазар, цәгьам-бзиам сан лхәы
ҟаҵаны илфаларын, насгьы лара ианылҭаху длеины
сыбаларын, ишҭазаалак, ҳҩыџьагьы ҳаҧсқәа ҭазаап,
ҳаҧсыр аҵкьыс» ҳәа дазхәыцит Алхас. Ари Алхас
иихәыцыз, аҟәыҕара иатәын, ҟәыҕарала хәыцран. Ҳәарада, уи адагьы ҧсыхәак рыманы иҟаӡамызт дара, аха
рыцҳарас иҟалаз, Алхас дзызхәыцыз иан лҿы аҳәара
ицәыуадаҩхеит.
Избанзар, иангьы лгәы иаанаго здырхуада. «Ҳшыҟазаалак, ҳаицыҟазааит ҳәа мҳәаӡакәа, иара ихы мацара
дашьҭалеит» – ҳәа иан лгәы иаанагар ҳәа дшәон Алхас.
Алхас, зны-зынла Марҭагьы длызхәыцлауан, аха «уи
усҟан илҳәоз, зылҳәоз сыгәшәа лҳәарц акәын, мамзар,
сара сеиҧш иҟоу аӡәыр иццома, ауаа лыхлырччома.
Лхы разҟыдалтәуама», – дхәыцуан Алхас. Алхас Марҭа
лзы игәы каиршәит. Уи ихәыцрақәа зегь рышьҭахь КБРЦ
-ҟа ацароуп хшыҩс ишьҭихыз. Ҽнак зны, Алхас иан
акраниҿалҵа, ашьҭахь, дгәамҵны акәымкәа, ҽеишәа,
дмыццакӡакәа, дхәыцны, иан лахь ибжьы наиргеит:
– Сан, аранӡа бааишь, акы басҳәарц сҭахуп. – Уи аҳәаха
имҭаӡакәа, лыҷкәын иаҧхьа дааины, даагылеит, Алхас
иан:
– Сааит, нан, исоуҳәозеи, уан дукәхшоуп?
– Сан акы басҳәар сҭахын, аха… илаҕырӡқәа игәы
иҩкылачын, акраамҭа изҿымҭуа даанхеит.
– Иумҳәо, уан, сара сукәыхшоуп.
– Бымгәааӡои? – иҳәеит аарлаҳәа иҧсы ааивыгашәа.
– Усҟан сыҧсаит, уара узын сара сышҧагәаауеи?
– Сара сыҽсырҕәҕәар сҭахуп. Макьана аҧсраҵәҟьа
сҭахым, иара шсыхәоугьы. Бара усҵәҟьа бажәым.
Макьана, аҧсра быхәҭам, сара сзеиҧшроу ббоит. Зынӡак
сызбыхәаӡом. Арахь нхаҩык имоу ҳамоуп: ҳажәқәа,
ҳҳәарақәа, ҳакәтқәа, ҳшәишәиқәа, ҳаҩны, ҳгәара, ҳуҭра–
ҳсыҭра. Насгьы ак лаҵатәуп, ак ҭагалатәуп, ак ҭитәуп.
Арҭ зегьы ҟаҵаны, сара сыббо, бара избылымшо збоит.
Уи аҵкьыс, Гагра КБРЦ-ҟа сганы сҭашәҵа, сыфатәсыжәтә, сиара, схылаҧшра уҳәа зегь казенуп. Ара бара
бымала, быҟазар, еиҳа бхы бзианы, иббоит, саргьы
сахьцо еиҳа сырбоит. Ишыббо еиҧш, баргьы саргьы ҳзы
ушьҭа хныҟәгароуп иҟоу, ҳахқәа ҳрышьҭазаап. Уи еиҳа
ҳара иаҳзеиҕьуп. Ианыбҭаху Гагра блеилар, ҳаибабалап.
Уажәы ҳшыҟоу ала, даара сбыцәшәоит, быхәжәаны
быҧсыр ҳәа. Сара саҧхьа ак быхьыр , нас сара сызбода?
Сара сыҧсыргьы, цәгьала адәы бшықәхо здыруеит. Уи
аҵкьыс ҳаҧсқәа ҭазар еиҳа иаҳзеиҕьуп. Исҳәо иашаӡами,
сан, бара бгәы ишҧаанагои?
– Уан дукәыхшоуп, Алхас. Сара исыцәугуп азоуп, ас
зуҳәо, ус акәымзар, ас уҳәаӡомызт.
– Сан, сыхаара, сбыҳәоит сара ииашаны, сеилыбкаарц.
Сара, макьана анапхыц иаҟароугьы сыгӡам, аха ибзианы
сара избоит, бара быхәжәаны бышҧсуа. Ус быҧсыр, сара
исҭахӡам. Сара сыҧсы шҭоу, бара акы анбыхь, ибдырааит
саргьы сыҽзысшьуа. Уи аҵкьыс ҳаҩџьагьы ҳаҧсқәа ҭазар,
еиҳа иеиҕьуп, сан, сылашара…
– Ҳара акы ҳахьыр ҟалома Алхас, уан дукәыхшоуп.
Уаргьы саргьы иҳаицәақәоу заҟаҩы ыҟоу удыруоу?
Аха урҭ аҧсҭазаара цәгьа иаҿагыланы, иқәҧоит. Урҭ
рықәҧара абзоурала, заҟаҩы аҧсҭазаара бзиа раухьоу,
анцәа ҳазшаз идырп. Нас ҳара ҳаума, аҧсҭазаара бзиазы
изымқәҧо. Ҳара иҳаздырӡуам ҳаҧхьаҟа разҟыс иҳаураны
иҟоу. Ицәгьа, ибзиа аҧсҭазаара знык ауп ауаҩы ианиоуа.
Уи аҧсҭазаара ахьынӡаимоу, пату ақәиҵароуп, нан. Уара
ушьапқәа роуп акәымзар, агәабзиара угӡам, ухәыҷыми,
нан. Иара саргьы қәра дус исымеи, хынҩажәеи хҧа
шықәса сырҭагылоуп. Сара сықәлацәа хаҵа имцац,
ҧҳәыс даазымгац, заҟа уҭаху ыҟоуп. Макьана, ҳара аҧсра
ҳацәшәо ҳаҟаӡам, аҧсҭазаароуп ҳара ҳзызхәыцлаша. Ара
уҟазаргьы узбоит. Иарбанзаалак, акы уацәымшәан. Аха
уара КБРЦ-ҟа ацара еиҳа еиҕьаушьозар, мап скуам. Уа
уҟа, даҽаџьара уҟа, уахьыҟазаалак, сара снеины, лассы–
лассы узбалоит.
– Сан, даара иҭабуп ҳәа басҳәоит ииашаны сара сахьеилыбкааз, убас ҟаҳҵар, баргьы ибзеиҕьуп, саргьы
исзеиҕьуп.
– Ибзиоуп, уан дукәыхшоуп.
Агосипиталь аҿынтә уанаагоз, уахь урышьҭыр рҭахын, аха уара иуҭахымшәа анызба, сара изымуит. Уажәы уара ухала иуҭахны ус ануҳәа, сара мап скуама?
Амала, ашәҟәқәа рҿыцны иҟаҵатәхар ҟалап, угәы ишҧаанагои?
– Урҭ иаҭаху ашәҟәқәа, сара ақыҭа ахада исырҟаҵоит.
Бҕьыцк ҩны ибысҭоит. Уи абҕьыц ибысҭо ҩаганы, ибҭар,
уаҳа акгьы аҭахӡам, зегьы иара иҟаиҵоит. Ақыҭа ахадеи
иареи еиқәлацәамызт, аха пату еиқәырҵон, аишьцәа
реиҧш иеибабон. Алхас ишиҳәаз еиҧш, иангьы
илдыруан, ақыҭа ахада инапы ианырҵар, хеигӡарак
шыҟаимҵоз. Аха уаанӡа аҩеироуп илцәыуадаҩу.
Иабалдыруа, лара уахь данцалак, Алхас ихьуа? Насгьы
ихы акы азиурц акәзар ас зиҳәо. Уи лара илдыруама, аха
ишҧалурыз, Алхас ииҳәаз иан дазыразымхар.
– Алхас, нан. Уара ус ануҭахха, сцап ҳқыҭа ахада
иҿынӡа. Бҕьыцк ҩны исуҭар, иҩаганы, исырбап. Баха
сымам ҳәа сидимкылар ҳәа ушәоу? Ус ажәала иасҳәаргьы
ҟалоит.
– Иауеи, бҕьыцки аҩыгеи сзааги, иҩны ибысҭоит.
Алхас иан, афырҳәа днеин, аҩыгеи қьаад бҕьыцки
аалган, инаилыркит. Абҕьыц ашәҟәы инықәҵаны,
ишьамхы иаақәиҵан аҩра дналагеит. Акраамҭа даҿын
абҕьыц аҩра. Аҩра даналга, иан инылиркит. Иан
иааимхны днаҧхьеит. Лара лылаҕыӡқәа лхыжжылан,
лыӡҕы илахьшит. Алхас илиҭаз абҕьыц шылкыз, луада
дныҩналан, иаарласны лҽеилаҳәаны, дыллыбааит.
– Уамак саанхаӡом, уан дукәыхшоуп, Алхас, – лҳәан
дааццакны лҿыналхеит. Аусҳәарҭеи дара ахьынхози
рацәак рыбжьамызт, километрак аҟара акәын ирыбжьаз,
аха даанӡа лыҷкәын акы ихьыр ишҧалуаз? Убри
дацәшәаны афыр-фырҳәа днеиуан лара. Иаарласны,
днеит аусҳәарҭаҿы, ақыҭа ахада Тыҷыргьы иҭыҧ аҿы
дыҟан. Ашә аартны иҟаз дынклыҧшит Наида. Иарзнак
Тыҷыр илаҧш Наида иналықәшәеит. Тыҷыр аҩра дызҿыз дааҟәыҵын, дҩагыланы ибжьы ааиргеит:
– Бзила баабеит, быҩнал, Наида.
– Бзиара убааит, уус уахсырҟьеит, – лҳәан Наида ашьшьыҳәа, Тыҷыр икабинет длыҩналеит.
– Утәа, узгылоузеи, утәа, – лҳәеит лара, лнапы ианыџьгәаланы илкыз абҕьыц ааиҵылхын, иара ишҟа иналырххеит Наида.
– Наида, зны блатәа, – иҳәеит Тыҷыр. Наида длатәеит.
Тыҷыр абҕьыц гәаныла аҧхьара дналагеит:
«Ҳаҭыр зқәу Тыҷыр, акы иеиҧшымкәа суҳәоит КБРЦҟа сышьҭразы иаҭахқәоу ашәҟәқәа еиқәыршәаны сан
илуҭарц. Ишудыруа еиҧш сара схы сахәом, сбара уадаҩуп. Схы сгәаҕьыр акәын, аха исзыгәаҕьуам, цәгьала
адунеи санхалеит. КБРЦ-ҟа сшәышьҭыр, уа сыҟазаап.
Сангьы лхы лбап. Тыҷыр, ишуасҳәаз еиҧш, ашәҟәқәа
еиқәыршәа. Мышкы зны џьара сухәап сҳәап ҳәа уҟоу, аха
ҳаиҳа зымчу, анцәа духәап». Тыҷыр абҕьыц даҧхьаны
даалгеит. Илаҕырӡгьы лхыжжылеит.
– Ушьҭа бгәы рҭынчны, ашьшьыҳәа аҩныҟа бца,
аӡәгьы бимыҳәан. Алхас КБРЦ-ҟа игаразы, ашәҟәқәа
шаасырхиалак, сара снеиуеит, баргьы саргьы дҳаманы
ҳцоит, – иҳәеит Тыҷыр. Тыҷыр ииҳәаз Наида лгәы ҟанаҵеит, акгьы лгәы иалаӡашәа дааҟалан, «иҭабуп» – лҳәан
дындәылҵны дцеит. Мчыбжьык аҟара анааҵ, Тыҷыр
Алхасраа рҿы длеин, иаҭахыз ишәҟәқәа шеиқәиршәаз,
уаҵәы инаркны, дышрыдыркыло реиҳәеит. Тыҷыр
излеидыруаз ала Алхас дилабжьеит. Ииашоуп иакәымыз
дақәшәеит, аха ахаҵара шааирҧшышаз иеиҳәеит.
Тыҷыри Алхаси ахьынӡеицәажәоз Наида ачанах ахышәҭмышәҭқәа анҵаны, ҩынтәыршыра ауатка зҭаз афырџьан,
аныргыланы илыманы дааит. Тыҷыр ианакәызаалак,
арыжәтә агьама ибаӡомызт. Уажәы, Наида иҟалҵаз
иҭахымхеит, аха «изыҟабҵазеи?» ҳәа изымҳәеит. Ачанах
афырџьан ахьангылаз иаанихит, мап мҳәаӡакәа.
– Алхас, ушьапқәа хҵәоуп, аха угәы бзиоуп. Наӡаӡа
угәы бзиа, ухы бзиа анцәа уҟаиҵааит. Ухы уашьҭаз,
аибашьраҿы фырхаҵарыла ушеибашьуаз еиҧш, аҧс-
ҭазаараҿгьы фырхаҵала ухы мҩаҧугароуп, – ифырџьан дахныҳәаны Алхас иаҧхьа атумбачка игылаз инықәиргылеит.
– Ижә, Тыӡыр, сукәыхшоуп, – лҳәеит Наида. Исҳәар
ихабҵоу сыздыруам, аха схаан ауатка агьама зымбацт.
Уи азы зегьы «убжоуп» ҳәа исхыччоит, – иҳәеит Тыҷыр.
– Идбымцалан, уи арыжәтә шимжәуа саргьы
издыруеит, – иҳәеит Алхас.
– Уи ауп саргьы сцап. Уара иануҭаххалак, сара узгоит.
Уи азы даҽаӡәы ианиоуҳәа сгәы ишалсуа, удыруазааит.
– Агәхьаа уасыргоит, аха сгагәышьа. Знык слоугар, уа
скажьзаарын.
– Ус умҳәан, нан, сара лассы-лассы слеины, узбалоит.
– Бара боума, ҳаргьы ҳлеилоит, – иҳәеит Тыҷыргьы.
– Усгьы уоуп сара сҭыҧ, сыҧсаанӡа уа сыҟазароуп,
«мышкы иахыҧаз шәымш иахыҧоит», – рҳәоит, уаҵәы
сга, Тыҷыр, агәхьаа уасыргоит, аха…
– Ибзиоуп, Алхас, уаҵәы ашьыжь, ара сыҟоуп, уара
иануҭахха, – иҳәан Тыҷыр дындәылҵны дцеит. Наида
Алхас имала дааныжьны аҩн усқәа днарылагеит. Аҩн
усқәа данаарылга, аҽбыга ахькнаҳаз, иаакнылхын
ауҭра дынҭалеит, аҳаскьын рхны аҳәарақәа ирылҭарц.
Аҳаскьын анлырхы, ааҵәа инҭаҵаны, аҳәарақәа ахьҭаз,
днеин, аанда днадгылеит. Уантә ааҵәа, аашьҭыхны