Абаҩхатәра лыԥшаахқәа - 06

Сышлара иамам ҵәахышьа,
Ицәҟьаран ацәҳәыра ианхалт.
Иаҵабеит амца сыԥшышьа,
Сыбла ашәахәа ссир рыхбалт.

Ӡаӡа цәыкәбарқәак цырцыруа
Ашьац иаҵәа аҟынтәи иааԥшуеит,
Ҵыброу, раҳаноу сыздыруам Фҩы хааӡак сгәы ҵнашьаауеит...

Иԥсит уи атәыла са сзыҳәа,
Атәыла хазына бызқәу,
Аҳ иԥа дақәтәан иҽыхәа
Данааиуа ҳәа ба бахьыԥшу.

Иԥхасшьоит уажә баԥхьа сахьгылоу!
Абас иагьанбашлеи бхахәы?
Бааныжьӡаны сусқәа сышрылаз,
Бымч каԥсаӡазаап мыцхәы!

Исԥылон, ихырхәон, исыҳәон,
Сцон сара наҟ сеиханы...
О, быцәазар – быцәаз, бсырҿыхом,
Бҿыхозар – бҿыха бласны!

О, схәыцрақәа ахьыҟоу аҩныҟоуп,
Лассы сбымбаларгьы, бымшәан,
Бымшәан, анцәа ишиҳәара быҟоуп,
Бызбоит анцәа ишиҳәара, сан.

Сыхаара, сымра каԥхара,
Блашоит ҭыԥҳаҵас иахьагьы.
Ишышәҭыз бымбои аԥсабара,
Ишәҭит ауп иҟәашӡа бхахәгьы...

ҼНАКТӘИ АԤСҬАЗААРА
Сашьҭам ҽа мазарк,
Сашьҭам ҽа мазарак –
Ҽнактәи аԥсҭазаара!
Ҽнактәи аԥсҭазаара!
Ашықәсқәа исзоужьу
Рацәасшьом, иҟәнысшьом,
Ашықәсқәа срышьҭам,
Ашықәсқәа срышьҭам!
Мшы заҵәык – сымышқәа
Шызынтәыку ираҩсуа,
Мшы заҵәык, шәышықәса
Нысҵыргьы – рнаҩсан!
Ашықәсқәа хнымҳәуа
Имҩасуеит, имҩасуеит,
Мшы заҵәык саԥхьаҟа
Иҟоуп – имҩасуам!
Мазарас иҟоу зегь
Инараԥызго –
Ҽнактәи аԥсҭазаара –
Ԥсҭазаарак ҭызго!
Сашьҭам ҽа мазарк,
Сашьҭам ҽа мазарак –
Ҽнактәи аԥсҭазаара!
Ҽнактәи аԥсҭазаара!

АМҲАЏЬЫРЦӘА РАХЬ
Иарбан, нас, адгьыл аҵкыс еиҳахаз Шәтәыла бзиахә, шәыдгьыл гәакьа ныжь шәызцаз?
Ахақәиҭра, шәара шәзын зегь ирыцкыз –
Убри аума наҟ мшыннырцәахь зцәаа шәкыз?
Аха аԥсадгьылда ахақәиҭра закәхари –
Шәҟаларызма шәарҭ ишәзеилымкаауа ари!
Ишьҭыхны ишәкыз шәыламыс еиқәшәырхарцу?
Шәыламыс шәыԥсадгьыл иалган ишәгарцу?
Урҭ еицуп – еиҟәыхшьа рымам зынӡагьы –
Шәҟаларызма абри шәзымдыруа шәаргьы!
Шәа шәыхнаҭәҳәалт уама злажьыз ԥшак ҵысын.
Иҳабжьажьуп уажә шәареи ҳареи амшын.
Шәа шәхақәиҭра – ароуп иахьыҟоу, аарцә инхеит.
Шәыламысгьы – шәыдгьыл гәакьаҿ ишәзыԥшуеит.

АБЛА ИАМБО
Исызуҭом са сгәы ҭыхны –
Иагьабоуҭаху уаргьы!
Исызуаҳәом инеиҵыхны –
Сара издыруа зегьы.
Иалшарызеи сцәаҳәа рыцҳа –
Уи адацқәа хыхь ианцәырҵ!
Иуасҳәаз акәым узызхәыцша –
Сара исзымҳәазгьы уазхәыц.
Ажәа шьҭаҳхып – акы ихнамхуа,
Цәгьара зҿамҳәуа, хәашьра зқәым,
Аимак башақәа ирыбжьамхо,
Инархыҳәҳәо – шәахәа згым!
Гәыла-ԥсыла, цәала-жьыла
Ҳарҭ иаҳнырп уи – ҳаагәаҭеип:
Абла иамбо цәашьыркыла –
Ус, цәашьыдагьы ҳазнеип!

Абарҭ аҩба шьҭызхуа зыҟалом фырҭын,
Арҭ ирышьҭоу – дазынкылаӡом амшын.
Шәыԥсы ара иҟалеит ҳәа издыруеит, шәыбзахом,
Цәеи-жьи ԥси еиламкәа ԥсҭазаара ҟалом.

АЖӘҨАН АХЫСРА

АСЛАН
Ирҳәоит, аслан шыԥсуа анадырлак,
аҩызцәа ирылҵны ицоит ҳәа.

Уи иадырт – иҵыхәтәантәиин убри амш,
Аҩызцәа ирылҵит нас ашьшьыҳәа, уаҳа ихьамԥш,
Ԥагьа-ԥагьа ашьапқәа ргыло ицеит, ицеит,
Дгьыли жәҩани наҟ иахьеивҵоу џьа инкабеит.
Агәаҟра дуӡӡа бла иахьамбоз инаӡеит,
Зегьы ирцәыҵәах, зегьы инрылга иагаӡеит.
Шьҭахьҟа аԥсҭазаара аҟазшьала ицәқәырԥоит,
Шьҭахьҟа агәамчи шьҭахьҟа аԥагьареи ҽырбоит...
Са сазхәыцуеит аслан ԥагьақәа рдунеи,
Са сазхәыцуеит урҭ рыԥсҭазаареи рыԥсреи:
Урҭ рыԥшӡареи ргәамчи ныжьны – ицоит дара,
Адунеи иалгоуп урҭ рыԥсыҽра – урҭ рыԥсра.

Ажәҩан хысуеит ҳагәқәа ҭҟьо,
Ажәҩан хысуеит.
Иарбан гәнаҳаушь ҳзыхнарҟьо?! –
Ҳцәа ҳҭаӡыӡоит.
Иаамацәысуеит, ҳаи, анцәа!..
Иаамацәысуеит.
Ажәҩан хысуеит – шьҭа уацәца!
Ҳкылкаа ихысуеит!
Ҳаҵахаҵәҟьеит алакҭа –
Иҟам ҽӡашьа...
Ҳхы ҳазхәыцуеит ҳаргьы шьҭа –
Мшрак ианиаша!..
Ҳа ҳабаҟаз, нас, уаанӡа –
Ҳхы ҳамрыцқьоз?!
Уажә ибар ҳҭахуп анцәа –
Ҳа ҳашрыцҳау!
Уажә ҳанхықәгылеит ахҭа –
Ҳцәа ҳҭаӡыӡоит.
Иаамацәысуеит... Шьҭа уацәца –
Ажәҩан хысуеит.
Абыржәыҵәҟьа ус ҳанхар –
Ҳҟәышхон иҵегь...
Иҵегь ҳҟәышзар акәын ҳарҭ –
Иҵегь, иҵегь...

ХЬӠЫ ЗМАМ АШӘҬҚӘА
Уада хышәкаҿ ма ҽырбагас,
Баҳча ҭбаакаҿ ма џьара,
Ма ҳаҭгәынкаҿ гәаларшәагас
Ирааӡом, ишәҭуам дара.
Арԥар ма рыԥсы зыдхало
Ԥҳәызбак ҳамҭас илдыркуам.
Ҳашҭа иҭалом, иаҳхьынҳалом,
Ҳабла хыркыртә – иԥшӡаӡам.

Иарбан уи нас сара исцәыӡыз,
Ма снапала иҭасырхаз,
Иарбан ӡу шәара шәаазҭыҵыз,
Са сызнымиаз – шәа шәзыԥшьаз?
Мҩак санышәҵа уахь инагоу,
Иашәҭ са сҿатәра зда имаҭәам,
Хьӡы змоу ашәҭқәа – мыцхәы иԥагьоу
Зынӡа ирхашҭхьоу, иагьзышьҭам.

Аха избан сызрыдырхало,
Сылаԥш зрылахои, избан,
Уа срыниар иахьышәҭуа рхала
Ашәҭқәа иаҩцам, хьыӡгьы змам?
Абна шәшьыраҿ, алашьцараҿ,
Шәахәа ахьамбац шамаха,
Ашьха цәҳәыраҿ, асакараҿ
Урҭ ааԥшуеит иџьашьатәха.
Ижәытәӡатәиу ҳадгьыл гәакьа
Иақәло, иацишаз анцәа,
Иҩны изашьҭамлаз ҳа ҳҿатәра –
Иагьзахьымӡо насгьы шьҭа...
Игәыҿкаагаӡоу акала
Рыбла гәыразқәа ҭыԥхоуп.
Сыдгьыл дуӡӡа ахәыцра иалоу
Жәытәра ссирӡак ацәа рхоуп.

АБЖЬЫ
Ухаҵоуп – уацәыбнал,
Ухаҵоуп – ишьы!
Акы заҵәык сахәом –
Исышьҭоу абжьы...
Инсыжьит ҳәа сшыҟоу,
Еиҭах иаасыхьӡоит:
«Иагьаџьара уцаргьы
Ара уаанагоит!
Арантәоуп уахьдәықәлаз,
Ароуп ухәышҭаара,
Ароуп – уара унышәнап,
Ароуп – уара уԥсра!» –

«Иагьаџьара уцаргьы
Ара уаанагоит...»
Ара саанагамоу –
Сахьымаара сцоит!
Ԥсадгьылым – нышәуп
Зыбжьы саҳауа,
Ԥсадгьылым – нышәуп
Исыхо шьҭахьҟа.
Анышә – сара сцәасжьы
Зфалак зегь еиԥшуп,
Сыԥсы цқьеи сылша цқьеи –
Сыԥсадгьыл иатәуп.

Ҿнаҭуеит са Сыԥсадгьыл
Абжьы ахаҵаны,
Ҿнаҭуеит са Сыԥсадгьыл
Агәы иҭатәаны.
Абасоуп – зегьреиҳа
Сыԥсы зыҿҳәароу,
Зегьреиҳа исаӷоугьы –
Иароуп изыӷроу.
Сыԥсадгьыл, Сыԥсадгьыл,
Иухьзеи уара?
Уараҵәҟьагьы, нас,
Агәра угоума сыԥсра?!

Сыԥсы ргоит,
Сышьха ӡыхьқәа,
Сгәыӷра ссирқәа –
Сыԥсы ргоит.

СА СЫԤСЫ
Дгьыли-жәҩани
Рхаҵкы ицароуп
Са сыԥсы,
Амра шаша
Ахаҵкы ицароуп
Са сыԥсы.

Сыуа-сықәла,
Анасыԥқәа –
Сыԥсы ргоит.
Бзиа избо
Зегьы ишрысҭо –
Сыԥсы нҵәоит...

Сышьха ӡыхьқәа
Рхаҵкы ицароуп
Са сыԥсы.
Сгәыӷра ссирқәа
Рхаҵкы ицароуп
Са сыԥсы.

Уц хырџьаџьа
Сышьҭа ухымзи
Есымша –
Усҭ, аԥсцәаҳа! –
Исцәыуго башоуп
Уара шьҭа!

Суа-сықәла
Рхаҵкы ицароуп
Са сыԥсы.
Анасыԥқәа
Рхаҵкы ицароуп
Са сыԥсы.
Акзаҵәык ауп
Шәарҭас иҟоу
Сара сзы:
Ус, акгьы
Исзахҭнымҵаӡакәа
Ицар сыԥсы...
Адгьыл, ажәҩан,
Амра шаша –

АԤСУАРА
Аԥсуара иаҵоу рацәоуп,
Ӡыхьуп – изқәым ҭабара,
Уаҩроуп уи, разҟуп, лахьынҵоуп,
Инкажьны узаԥырҵуам џьара.
Дызбоит, иара итәала, акгьы згым,
Дҭәы-дыԥха, дԥагьа зегьрыла,
Ԥынгылакгьы хьаас изкым...
Са саԥсуара сымоуп ԥынгылас!

Аԥсуара мчыҵәҟьоуп кыргьы,
Изакәыҵәҟьоу здырхьада ҽеила?..
Уцәымзақәа рызынтәык ԥсыргьы –
Аԥсуара уарӡуам, унеила!
Иаҵаӡхьоу даара ирацәоуп,
Алеишәақәа цәгьоуп аҭоурых.
Аԥсуара – шьала икәабоуп,
Иааира бираҟуп – ишьҭых!

Аԥсҭазаара еижьагоуп, имцуп,Аԥсуара анаваха адәныҟа.
Аԥсуара зцым – зегь ҭацәуп,
Аԥсуара аныҟам – егьыҟам!..
Дызбоит, иҽазикуеит аӡәгьы
Ҽырбагас са саԥсуара шьҭихырц.
Ашҳам иҿыҵуеит ҽаӡәгьы –
Са саԥсуара адгьыл ианихырц.
Аԥсуара ахыҵәон ҳдунеи –
Аныҟәгара ус имариазар.
Аԥсуара анырхуан, аиеи –
Аныхраҵәҟьа ус имариазар.
Дҩагылт аӡәгьы абан, иҿыхәхәо,
Аԥсуара аныҳәаҿа ижәырцаз...
Уаагыл, ацәаԥҽыга, убӷаӷо!..
Дышԥаҟалоишь аԥсуара зцәыӡыз!

АҾАР РАХЬ
Сшәылагылан аркьыл сасуам,
Ампыл шәылԥаан исызгом.
Шьҭа шәареи сареи ҳаивасуа –
Уи қьачақьроуп – даҽакхом.
Аха сыҷкәынрагьы схашҭуам,
Иаасҿагылалоит зынгьы.
Шәа шәыҷкәынрагь гәыбӷан асҭом,
Сажәра санашәыжь саргьы.
Зны са сҿаԥхьа мыцхәы идадуп,
Ихыҭҟьагоуп шәа шәыбжьы.
Аха, издыруеит, зны игәыԥҵәагоуп
Сара сҿымҭрагь шәара шәзы.

Иагьа сцәыӡит – амҩа иашәаз,
Иагьа шьҭысхит схаҭагьы.
Иҟоуп, иҟоуп амҩа иснаҭаз,
Иҟоуп иасҭаша еиҭагьы.
Зны – сагәҭасуеит шәа шәызнымшәо,
Зны – сзыхӡыӡо шәшьырц шәаҿуп...
Шәара шәгәамчи сара сԥышәеи –
Урҭ еиԥгаламзар – имцуп.
Сшәылагылан аркьыл сасуам,
Ампыл шәылԥаан исызгом.
Аха сыҷкәынрагьы схашҭуам,
Аха сажәрагьы сзацәцом.

Зны шәеибарс, шәеихьымӡа–еиԥымӡо,
Акы шәашьҭоуп иԥхаҵа.
Гәыла сшәабжьоит: «Наҟ шәаҟәымҵуа!»–
Сыԥшуеит ҽынарҵыс ҟамҵа.
Сара сҭынчра шәара игәашәҭан
Шәааины шәсазҵаауеит: «Избан?»
О, шәыццакра гәыбӷан асҭом,
Сҭынчрагь иашәымҭан гәыбӷан...
Аԥсҭазаара уаҩ дашаҭом –
Дрылаҟазаргь иагьа хкы.
Аха иаҳҭаз ацкы ҳнаҭоит –
Иагоит иамаҳхыз ацкы...

ЏЬАНАҬТӘИ АХАҚӘИҬРА

АЦӘАШЬЫ

Абжьымшынкгьы ирырт мариала,
Абжьышьхакгьы ирхыст убас,
Измырҭынчуаз, аԥхыӡ иалаз,
Абар атәылагьы – изышьҭаз!

Ԥшеи фырҭыни брылга
Са бсызгом быхьчо,
Лашарбагас амҩан
Бсымаҭәам сахьцо.

Сыԥсы неиуеит сцәасжьы ныжьны,
Еидара иаҵаӡам, ицқьоуп.
Абар, џьанаҭ абаҳча еиужьра
Акгьы азеилымкаауа иҭоуп.

Ус аҭынчраҿ аарла
Ацәашьы лашоит.
Ус мариала икьаҭоит,
Ԥша хәыҷӡак азхоит.

Гәалак, хьаак амам уи шьҭа,
Иахьцалакгьы амҩа артуп,
Сыԥсы иамоуп ахақәиҭра,
Иаргь аҵысхә еиԥш иласуп.

Аха ссирс ирыҵоу
Сзеилкаауам схаҭа,
Абла, абла ҭаара
Ирхыҵуа ашәахәақәа...

Еимгеимцарак, шықәсык ахьынтә,
Адунеи ккаӡа иааимҟьоит,
О, иадыруеит усҟан иахьыз,
Зынӡа ишрыцҳахаз абоит:

Амҩа сашәа сааины –
Ба бҟамлар – сзынхом,
Былашара хьшәашәеиԥш
Даҽакы сарԥхом...

Ажәҩан иалоуп сыԥс ахала –
Ҵаҟа аԥсҭазаара еилашуеит,
Аԥҭа шкәакәа иахьынҳала
Абла хьшәашәаӡа иааԥшуеит –

Стәоуп сара сраҳаҭны,
Ацәашьы ҭаауеит...
Амра ҩхалоит ԥшьаала,
Ааԥын баҳча шәҭуеит...

Акгьы змыхьуа, акгьы злымшо,
Иагьԥырхагам, иагьхәарҭам,
Иагьузымкуа, иагьузымшьуа,
Акгьы иашьҭам, акгьы змам...

Игәыҿкаагоу тәылак
Ус агәашә аатуеит,–
Сеидру са сахьыҟоу!..
Ацәашьы ҭаауеит.

Ԥшеи фырҭыни срылга
Ба сыбгоит сыхьчо,
Бара – сцәымза хаара,
Бара – ԥсыс исхоу!

АМҨА ИҚӘУ АШӘАХӘА
Иҟоуп зшәахәақәа ҳара ҳҟынӡа иааӡаанӡа
зхаҭақәа ԥсхьоу аеҵәақәа.

Сыбжьы ҩҭызгоит алашьцарахь схы ҩарха:
«Ирлас, ирлас, амҩа иқәу ашәахәа!
О, исыздыруам уара иумоу лахьынҵас,
Сыеҵә шаша, жәҩан ҵаулахьтә исҿаҷҷаз.
Уԥсы ҭоума, амца уцроума ухаҭа?
Уԥсы цахьоума, илашьцахьоума улакҭа?
Иааит са сҟынӡа игәазырҳаган уажә иахьа,
Анкьа-бынкьа зны иухылҵыз ашәахәа...
Исыздыруам саргьы исоуа лахьынҵас,
Изҿаҷҷода шәахәа схылҵыр саргь убас?
Сылашара шәыхьӡарымашь – изышьҭоу?
Шәара шәҟынӡа инаӡарымашь – сыԥсы шҭоу?..
Изурызеи, изурызеи – амца скыз!
Са сышәхьымӡаргь – сылашара шәазыԥшыз!»

АМҨА

АЗАҴӘРА

Амҩа иқәуп аԥсҭҳәа шкәакәа,
Ҵыси ҳәыҳәи ԥыр-ԥыруеит.
Амҩа иқәуп арҵу каԥа,
Ашьхыц дәықәуп, иԥшаауеит.

Имҩаст агәгәаҳәа амш-аӡхыҵра,
Шә-хәыцрак нҭаҳаит аҵх агәы.
Аҵх. Аҭынчра. Ажәҩан кәицқәа.
Амза шьада. Уаҳа – акгьы.

Амҩа иқәуп амра шаша,
Амҩа иқәуп ашәҭ афҩы,
Амҩа иқәуп ажәа, ашәа,
Амҩа дықәуп ауаҩы...

Уара – аԥсҭазаара зыӷрысыз,
Уара – аԥсҭазаара зкәаҳаз.
Уара – ахьаа цәгьа иардысыз,
Уара ахьаа цәгьақәа зшаз...–

Амҩа кьаҿым, амҩа еиҵыхуп,
Амҩа иқәу - имҩа нҵәом.
Амҩа ахьнымҵәо – уи насыԥуп,
Амҩа хирыз – уаҳа сҳәом!

Наҟ шәахӡыӡаа, адгьыл иақәҳаз –
Иаашәычҳа, нас, ҳамҭакы.
Амца рхысааит ипылҳаҭхаз
Са сызҵаарақәа зегьы...
Ӡбашьа змамкәа, инымҵәо гәнаҳан
Адгьыл иацу есқьынгьы –
Шәыцәа!
Шәыӡ!
Шәыԥсы!
Шәымҿыхан! –
Адгьыл хәыцуеит ахазгьы.
Иаҳҭап ҳамҭас ҳара ҳҿымҭра –
Иаҭахуп ахала инхар,
Жәҩан ҵа змамаҿ аеҵә ҩынтра
Иалоу ҳадгьыл – ацәыкәбар...
Изаҳауадашь иара агәҭыха?
Аеҵә ччозар еилацәҟәны?

Кыр рыхәшьадзар иара азыҳәа?
Иазыԥшызар амҩа кны?
Амза хьшәашәа – аҩыза хьшәашәа –
Ԥшуеит гәырҩада, инаскьаны...
Сыдгьыл, сыдгьыл! Мшрак ианиаша!
Шаҟа узаҵәузеи уажәааны!
Ухәыцра уалсп иуҭахызар,
Иуқәсыжьп сгәалақәа ҩаԥхьа!
Исылшарызеи уара уҩыза
Уаҳа цхыраарас уаха?
Зегь ззеиԥшу ажәҩан кәицқәа,
Ԥхара зхылымҵуа рыгәҭа,
Изымбаӡандаз арахәыц па
Ушахьынҳалаз ухаҭа!

НАС АЗЫҲӘАН...
Нас азыҳәоуп сзыхандеиуа,
Абаҳча зеиҵасҵо уаҩҵас,
Сбаҳча еинҭәылап, нас ишнеиуа,
Сбаҳча еинҭәылап... аха нас?
Ашьха анакәха исыԥхьо – схалап,
Сырп амшынгьы иара убас.
Аеҵә шашагь сахьынҳалап,
Сахьынҳалап... аха нас?
Сымҩа нагаз тыша хықәлагь –
Бышьҭа схыҵуам, исгәаԥхаз,
Ба бзы саџьалгьы сахыԥап,
Ҳаинасыԥхап... аха нас?
«Нас» закәызеи, иахьӡахьада?
Ҳәашьа сзаҭом иахьазы.
Ԥсыхәа сымамкәа иарада
Ма изыӡбада сара сзы?
Нас азыҳәоуп амра згыло,
Нас азыҳәоуп изҭашәо...
«Нас» закәхо сыздырам хыла,
Нас азыҳәоуп сагьызшәо...

АКӘАԤҚӘА РХАҬЫԤАН

УА МШЫБЗИА!

«Акәаԥқәа рхаҭыԥан
иргыл изыхәҭоу ажәақәа».
Аграмматика аҟнытә.

Уа мшыбзиа!
Уа мшыбзиа!
Разҟы шкәакәа,
Разҟы бзиа!

Акәаԥқәа рхаҭыԥан
Иргыл изыхәҭоу...
Акәаԥқәа роуп иҟоу
Араҟа хра злоу.

Уа мшыбзиа! –
Бзиа сҳәапи,
Сани саби
Ргәы ҟасҵапи!
Уа мшыбзиа, шәҟәи тетради!
Уа мшыбзиа, ҩыгеи қьаади!

Уаԥхьа – уеиҭаԥхьа,
Уеиҭаԥхьа – уазхәыц,
Аҵабырг уагәылаԥш,
Уагәылаԥш аԥхыӡ.

Уа мшыбзиа!
Снықәлап сыҩуа,
Исыргәырӷьап сыбжьы зхыҩуа,
Саазыхьӡо зегь уа исырҿыхап.
Амш лашарахь срыха-рыхап!

Нас, иарбану, иарбан
Иазымҳәо сцәаҳәа?
Акәаԥқәа рхаҭыԥан
Ианаало иаҳа?
Ишыздыруа инсыжьыз,
Исзымдыркәа инхаз,
Схы иҭамӡаз, сҿы иҭамӡаз –
Сгәы иҭагьежьуа иҭаз...
Акәаԥқәа зсыргылаз
Абарҭ зегь рзоуп,
Акәаԥқәа рхаҭыԥан
Игыло сыԥсоуп!..

Уа мшыбзиа, амра хаара,
Ага ҟьаҟьа, ашьха наара,
Иблахкыгоу ашҭа-агәара,
Ашәаԥыџьаԥ, аԥсабара!
Уа мшыбзиа – бзиа збаша!
Бзиа уҳәар – ибжьаӡуам баша!
Уа мшыбзиа! –
Ԥсышәа ҳәашьоуп,
Еибабашьоуп,
Ԥхьаҟа нхашьоуп!

Уа мшыбзиа,
Амҩа бзиа,
Разҟы шкәакәа,
Разҟы бзиа!

***
Рыӡбахә сымоуп шәҭы быбышқәак,
Рыӡбахә сымоуп еҵәақәак,
Лыӡбахә сымоуп ԥҳәызба ҵәрышкәак,
Ҵарақәакгьы – ԥшӡаӡақәак.
Ацәгьа-мыцәгьа заҟа еидара
Сыхәда иқәҳауа сымҳәап...
Урҭ идурхьуазеи – иагьараан
Иуҿагылап, уеикәдыршап.
Угәы ҭырҟьап, ухы ҭырҟьап,
Рылҩа еилахәашь уҿачып,
Ана иԥхоуҵар, ана ицәырҟьап –
Ирныззала зықь ҟамч ҭыԥ...
Урҭқәа ракәым сара исбарҭоу –
Ихаау сашьҭоуп, иҵоуроу,
Иаҳа ицқьоу, иаҳа ишәарҭоу –
Иаҳа зырхәашьра мариоу.
Са срыхӡыӡоит шәҭы быбышқәак,
Аеҵә – хьыбла ҭыџьџьақәак,
Шәыта знымгьы ԥҳәызба ҵәрышкәак,
Ҵарақәакгьы – ԥшӡаӡақәак...
Август 5-13, 1992 ш.

ЖӘАҨАҨЫК АҬЫԤҲАЦӘА
Апоема «Иццакуеит аӡиас» ахьтә

Ԥшьаала-ԥшьаала, ԥшьаалаӡа,
Шәаҳәабжьык хааӡа,
Иара ахала исыханы
Сҩышьҭнахуеит сласӡа...

Жәаҩаҩык аҭыԥҳацәа,
Ах, иџьашьатәқәоуп!
Исзырура рзымдыруа
Иаасыкәшаны итәоуп.

Ус, агәақьҳәа аинҟьара!..
Снышьҭаст хьшьыцбаҵас.
Шьараҭынуп, чарироуп –
Уас-уас-уас!..

Ажәҩан иеиԥшуп рыблақәа,
Рыччаԥшь - ашәахәа.
Жәаҩа насыԥ рҽеизакны,
Аа, иахьсызкаԥха.

Аҭыԥҳацәа рҽеибаркны
Исыкәшоит сырхьыԥшуа,
Акәашара салашны,
Сықәуп сшьацәхыртәуа...

Алашә иҩблак ииҭаху –
Сақәшәеит сара убас:
Срылаԥшуеит ашанақәа –
Далсхп исгәаԥхаз.

Кәашарада акымзарак
Иҟаӡам џьаргьы,
Акәашара – аикәшара
Ҳалаӡҩоуп зегьы!..

Иалухуаҳәа дарбану –
Рызынтәык еиԥшуп,
Иалухуа ҳәа дарбану –
Рызынтәык сыртәуп.
Еихатыруа рӡарақәа,
Рнацәкьар еиҵыхәхәа,
Иҩагылт аҭыԥҳацәа,
Иқәгылт ацәаҳәа...
Бырфынԥсароуп рымаҭәа,
Рцәаржьы еилыԥхаауа,
Жәаҩаҩык еицеихырхәеит,
Иааскьаны исҿаԥшуа...

СЕИЛЫЗКААУА ШӘАХЬ
Апоема «Ацыԥҵәаха» аҟнытә
О, са сықәлацәа, ҳаиԥымхааит,
Еицызхалашо еҵәак.
Шәсыдсырхалом, шәусқәа нымхааит,
Сара ишәасҳәозеи рацәак.
Адунеи аҿы зегь реиҳа
Са сеилызкаауа – шәа шәоуп.
Адунеи аҿы зегь реиҳа
Са сзықәгәыӷуагьы – шәа шәоуп.
Са сахьыҟало – санҽеиха –
Шәыгәҭаҿоуп.
Са сызкырҭоу, санԥаршеиха,
Шәара шәоуп...
Ҳа ҳанысит амҩабжара –
Уашьҭа еихшьалакгьы аҭахуп.
Гәнаҳа иаҵоугьы ҳабжьара –
Илакҭаҵәҟьа инҭаҳәатәуп.
Дцәажәоит ҳҩызакгьы иҽырдадуа,
Дрылахәӡамшәа цәгьара зуз:
«Аԥсҭазаароуп зегь зыхәшьадуа –
Иаамҭагәышьан усҟан ус».
Доусы ихара – иа дахәхароуп!
Иҟоуп усқәак – ирххатәым:
Зынӡа аԥсҭазаара иахарам,
Зынӡа тәымуаҩ дызлахәым!

Ԥхьа ҳцозаргь мыцхәы еиқәҿымҭуа,
Иаҳгалароуп акы агәра:
Иҟоуп Аламыс иԥымҽуа,
Иҟоуп Еицамкуа Ауаҩра...
Ҽаказынгьы, сҩызцәа, сшәыҳәоит:
Са сышԥажәбо, са схаҭа?
Сахьцалакгьы сгәаҵа иҭыхоит:
Ҭыԥс иныскылои шәыгәҭа?
Цәала сцәажәаӡом ахаан,
Исаҭәам самхаҳәар сҭахым.
О, иҽырбагаӡам ахьаа!
Ҳара ҳхьаа шьҭых иаҳкрым.
Ҳацәгьаӡам, нас, уажә ҳахьааихьоу,
Иҳаҟәгазааит агәырҩа,
Ацәгьа–мыцәгьара ҳазиааихьоу
Шаҟа сгәалашәои сара!
Игәыԥҵәагамхарц – ибжьажьуп,
Абжак цәыргам – иҿахҵәоуп.
Исзымҵәахызоуп сызлацәажәо,
Жәабжь еизадам – цыԥҵәахоуп!..
Иҟан амшқәагьы, илашараз,
Иҟан гәыӷракгьы мхәашьӡо.
Сеиқәзырхазгьы урҭ рыԥхароуп –
Уигьы сҳәароуп санахьӡо.
Исҳәаз акәӡам сара сашәа.
Са сызчычоу даҽакӡоуп:

Амҩа иашоуп!
Амра шашоуп!
Ажәҩан саркьоуп!
Ашәахәоуп!

***
Александр Пушкин иҟнытә

Жәлары зегь зну мҩадукаҿ акәзааит,
Ма ныҳәарҭак сыҩназ џьара,
Аџьџьаҳәа ахьырԥаргь срылатәазааит –
Сыртәыртәуеит схәыцрақәа сара.
Исҳәоит: аӡиас ҳамҵанарсуеит,
Иагьа ҳанхаргьы ирацәаны,
Мышкызны ҳазынтәык ҳамҩасуеит,
Иаҳзоужьуп ҳамшқәа ԥхьаӡаны.
Ма аџь жәижәых заҵә сазыԥшуазааит,
Са схәыцуеит: аҵлақәазегь раҳ
Саргьы, сызлоугьы – ҳаҩнахуазаап,
Ҳазхылҵыз шаҩнахыз, еиҭах.
Ма аԥшқа гәырӷьахә дсырхәмаруазааит:
– Сычҳа, саҭамыз! – сгәы ԥшаауеит,–
Сара сканӡоит, уарах – ушәҭуазааит,
Са сцоит – аҭыԥ узҭасырцәуеит.
Абас еиԥш хәыцрала инаскьазгоит
Арҭ амшқәеи аҵыхқәеи зегьы,
Урҭ рахьынтә иарбан саџьал аазго? –
Исымоуп гәҭыхас есқьынгьы...
Аԥсцәаҳа гәымбыл сҭаирхома,
Имцаԥшьу сшалоу еибашьрак?
Ма схала мҩакаҿ даасыхьӡома?
Ма снышәнап соуру ҽаџьара?

Са сцәа-сжьы хьшәашәа ԥсахаӡамкәа
Ианыруа иҟамзааит насыԥк,
Аха исҭахуп, ихарацәамкәа,
Сабдуцәа рывараҿ зқәаҭыԥк...
Саныҟам иҟоу – гәырӷьа-ччараз,
Ишәҭуаз, ихәмаруаз аҿара...
Зегьы-зегь ззеиԥшу аԥсабарагь
Наӡаӡа исхаҽырбоз убра!..

АПОЕТЦӘА
Александр Блок иҟнытә

Апҟызырҭаҿ, ақалақь ныжьны унаскьар,
Аҳабла гәыҭшьааган зегьрыла.
Уа инхон апоетцәа. Дара-дара еиқәшәар,
Иатәеибамбо ус инеидгылон...
Уа башаӡа ихалон амра жжаӡа,
Абаараҿ лахҿыхра ҟаломызт.
Аҩыжәреи аусуреи рыда зынӡа
Уа инхоз ҽа дунеик рбаӡомызт.
Дара-дара цәгьа еибарҽхәон ианшалак,
Ирҳәон ирҿашәозгьы имшәаӡакәа,
Ргәы еилахынҳәуан ашьыжь. Уи ашьҭахь рыҽхьак,
Аусура рҽарҭон, имԥшӡакәа.
Алабааиԥш ирдәылыгәгәа рқьалақәа нас,
Амшын акәеицеира ихыԥшылон.
Ахцәы бырфын ҭыԥҳацәа рыбла зықәшәаз
Ирҿыгәҳәаа ирышьклаԥшуа игылон.
Ирҳәон игәбзыӷха аамҭа ссирк атәы,
Ашәҟәҭыжьыҩцәа ирзыцәҳауан иасны.
Шәҭыш хәыҷӡак, ԥҭаш хәыҷӡак хьаас икы,
Урҭ рылаӷырӡ леиуан ирҩашны...
Инхон апоетцәа. Нас иарбан, иҳәа,
Уа уеиҳа урҭ ракәхума изхацәоу:
Узхамшәало уусқәа уркын уеимлаҳәа,
Иӡыхәашьха урылоуп иуҿаҵәо...

Мап, сымыш! Уа уоуп мыш-лашарак зымбаз,
Апоетцәа, ианамух, ирымоуп:
Ахцәы бырфын, аԥҭаш, аамҭа ссиркгьы убас...
Ак ыҟаӡам урҭ уа иузрылоу!..

АПОЕЗИА ИАЗШОУ, ЗЫЖӘЛАР ИРҴЕИУ
Ааи, апоетцәа иашақәаҵәҟьа даараӡа имаҷҩуп.
Араҟа, сара стәала, аус злоу ауадаҩрақәагьы ракәӡам.
Абри аус аҿы абаҩхатәреи угәы-уԥсы рымцабзи еицнаргозароуп. Сара схаҭагьы еилкааны исымазар сҭа­
хын апоет иашаҵәҟьа дызлаҟоу, дызлыху закәу.

Утәоуп уара уԥҳәыси ухи еиқәнарго,
Узинқәа узхоит, иҿахҵәазаргь.
Апоет адунеи зегь ижәуеит – иҭыркәкәо,
Уи зинк дызҭаӡом – иҭбааӡазаргь!..
Алажә еиԥш сымҩасааит, ааҵраҿ слаҳәуа,
Аԥсҭазаара схалааит сеиҿыхуа, –
Еиҭах агәра згоит: анцәа иоуп сзыхьчауа,
Фырҭын хаауп исхоугьы игәыбзыӷуа!

Уилиам Фолкнер,

америкатәи апрозаик,
Нобель ипремиа алауреат

Ҳнахыкәша-аахыкәшо акәымкәа, иҟоу шыҟоу ала
иаҳҳәозар, Рушьбеи Смыр абра, аҩада иҳәоу
ажәа аҵа­кала, дпоет иашаҵәҟьоуп, дҟаза дууп. Ҳпоезиа
аханатә аахыстәи аҭоурых дадкыланы дугозаргьы, уи
иреиӷьӡоу аԥсуа поетцәа, аԥсуа лирикцәа дреиуоуп. Аԥсуа
поезиа ахаҿра шьақәзыргылоз, уи аклассикатә традициа
зырҿиоз, иԥашәзыркуаз, иахьа иамоу аҩаӡарахь иназгоз
аҟазацәа дыруаӡәкуп.
Саӡәыкны, иаҳҳәап, иреиӷьу аԥсуа поетцәа хәҩыфҩыуаак реизга еиқәсыршәозар (ҳаамҭазы ус аиԥш иҟоу
аизгақәа ҭрыжьлоит), руаӡә Р. Смыр иакәны далыскаауан, шәҩыуаак инарыцны иеидызкыло аԥсуа поезиа
антологиахьтә! Убас иҟоуп, сара сгәаанагарала, иреиӷьу
уи иаԥҵамҭақәа рҟазшьа, рыҩаӡара.
Амилаҭ литератураҿ, амилаҭ поезиаҿ ас аиԥш иҟоу
арҿиаҩцәа, апоетцәа рхыԥхьаӡара, Фолкнер ишиҳәо
аиԥш, даараӡа имаҷҩуп.1 Убри алагьы акалам рыцызку
Зны, Аԥсны иаҭааны иҟаз, аус ахьызуаз ашәҟәҭыжьыр­
ҭа «Алашарахь» иаадгылаз Черногориатәи (Иугославиа)
апоет Иоле Станишич, заҟаҩ аԥсуа поетцәа шәыҟада ҳәа
ирылыҳәҳәоит, амилаҭ поезиа зегьы ахьӡала аҭакԥхықә­
ра ргоит, иаадырԥшуа абаҩхатәра, анапҟазара ҳаракы
шәага-загахоит, егьырҭ арҿиаҩцәа, апоетцәа ала-мала
ирзымго ҩаӡарахоит.
«Апоетцәа» захьӡу ааигәа иаԥиҵаз ажәеинраалак
аҿы ҳпоетцәа рҭаацәара далаԥшуа, Смыр иҩуеит:
Ҳагьмаҷцәам, ҳаидкылан уҳалаԥш:
Абжьаратәқәа, ақәыԥшцәа, аиҳабцәа…

Арҭ ацәаҳәақәа равтор ихаҭагьы уажәшьҭа апоет­
цәа-аиҳабацәа дреиуоуп, ма дырзааигәахоит (диит 1950
шықәсазы, Аацы ақыҭан).
Ишԥаҟоу, нас, апоет ирҿиаратә нысымҩа, дыш­
ԥахәнеи Рушьбеи аԥсуа поезиа ахра ҳарак ашҟа? Апоезиатә
Ерцахә ахь? Егьырҭ апоетцәа излареиԥшыми уи имҩа,
ицәырҵшьа? Иацтәи иахьатәи уи иҭагылазаашьа?
Арҭ азҵаарақәа рҭак аҟаҵара, Рушьбеи Смыр аԥсуа
поезиа иалеигалаз, ипоезиатә ажәа аҷыдара, иара убас
егьырҭ ҳпоетцәа ирыдкыланы исахьажәа алкаара, игибза рыхцәажәара, рыхәаԥшра ишаанагара иҟоу шәҟәык
аҭахуп. Сара ус аиԥш иҟоу ажәа еиҵых араҟа сазхиам.1
дансазҵаа, ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла заҟаҩ алаз саз­хәы­ц­
ны ҩеижәижәаҩык рҟынӡа ҳәа аниасҳәа, дԥы­шәарч­чауа
исаҭеикит: «Шәыцәгьам, шәыцәгьам! – иахьа ҩеи­жәи­
жәаҩык апоетцәа бзиацәа Европа зегьы аҿы иҟа­ӡам!».Амала гәхьаала исгәаласыршәоит иаҳхысыз аибашьра аламҭалазы, Т. Аџьба иеиԥш Р. Смыргьы убри аамҭазы
иҭижьхьаз иеизгақәа инарҭбааны сшырзааҭгылахьаз, Аԥсуа
институт алитература аҟәша аҵарауаа реилатәараҿы, 1991
ш. ноиабр мзазы, машьынакала икьыԥхьны иҟаз, 50-ҟа
даҟьа инарзынаԥшуаз сусумҭа ишазыӡырҩхьаз… Рыцҳарас
иҟа­лаз, аибашьраан, Ҳаинститут анырбылуаз, аиуа-зеиуоу ыҟаӡамкәа амца иалаблит абри сусумҭагьы, егьырҭ, уа
ишьҭаз схатә поезиатә рҿиамҭақәа, сеиҭагамҭақәа, сыста­

Аҩада зыӡбахә сҳәаз азҵаарақәа рҭак узыҟаҵом
апоет иԥсҭазаара иацыз имариамыз ахҭысқәа рыӡбахә
мҳәакәа. Абраҟа зегь раԥхьаӡагьы иалкаатәуп уи жәабаҟа
шықәса данырҭагылаз дзықәшәаз амашәыр – иблақәа
ры­лашара аҿыцәаара. Ҳаизыӡырҩып апоет:
«Аҵарахьы сцеит быжьшықәса анысхыҵуаз. Ахԥа­
тәи акласс аҿы сыштәаз сҩыза ҵаҩ хәыҷык дшыхәма­руаз
импыҵҟьаз амашәыр ӷәӷәалаӡа сызблак ахәит. Аха сара
уи зӡон…».
Иарма бла иаиоуз ааха иарӷьа блашҟагьы ииасуа иалагеит:
«Лашарас избоз аа-процент заҵәык ракәын…». Аҟәа­
тәи иреиӷьыз аблаҳақьымцәа егьанрылымша, ахәы­ҷы
иҭаацәа Одессаҟа дыргоит. Убраҟагьы рацәак изимхәеит.
«Одессантәи ҳаныхынҳәуаз, сани саби срыҳәан,
амырзакан сзаархәеит. Сан агитареи абалалаикеи бзиа­
ӡаны иалырҳәон. Рацәак аџьабаа рыдымбалакәа арҭ аин­
струментқәа снапаҿы иаазгеит. Иаҳараӡак – амырзакан.
Урҭ сара сзыҳәа иуазҳәаган, ихәрыбӷьыцқәан. Схазы
иаԥысҵон ашәақәа, ажәақәагьы нарыцҵаны. Нас, ажәа­
қәа тетрадк ахь ииазгон. Абас маҷ-маҷла саланага­­лон
ажәеинраалақәа рыҩрагьы. Аха сызҳацыԥхьаӡагьы иаҳа
схьаақәа сыцызҳауан. Есааирагьы игәнызгон сызҭа­
гы­лаз. Лассы-лассы исгәалашәон иказказуа адунеи са­
нықә­ԥшуаз аамҭа… Сҩызцәа ӡҭалара иахьцоз срыццаӡо­
мызт, исымбаӡакәа маҭык саӷрагылар ҳәа сшәаны. Амтиақәа уҳәа жәпакы реиԥш… Уамашәа иубаша: иааидкылан
апоет иҩымҭақәа ирысҭаз ахәшьара ҳарак ада, хаз-хазы
игоу иажәеинраалақәа рҵакы, рпоетика, абра аасҭа уаҟа
еиҳа инарҭбааны сшырзааҭгылаз ада, изаҟаразаалак абри
аусумҭахьтә ҩаԥхьа ишьақәсыргылартә, сышьҭрақәлартә
аиԥш ак сгәалашәом!.. Иуадаҩуп, аиашаз, ҿырҳәала аста­
тиақәа ргәынкылара!.. Абасала, уажә ҩынтәуп Рушьбеи
ипоезиа ахцәажәара сҽазыскуеижьҭеи.

пыл иахьасуаз снеиуамызт, сшьапқәа ахьысцәавҟьоз
гәынго. Адәахьала арҭ зегь шысҵәахуазгьы, схьаақәа
рцәызӡаӡомызт сгитареи, сбалалаикеи, смырзакани. Ана­
џьалбеит, шаҟантә урҭ сылабжышқәа рықәҭәахьазеи?!
Ҩынтә аҽшьра иақәскхьан…».
Арҭ ацәаҳәа хьанҭақәа уанрыԥхьо аамҭазы, дугәа­
ламшәар ауам дышмаҷыз машәырла илашәхаз, ашьҭахь
аԥхьарцарҳәара иазҟаза духаз Жана Ачба. Иуҳәар ауеит,
Р. Смыргьы Жана илахьынҵа мҩа изыԥшын ҳәа. Аҩада
иаазгаз иажәақәа ирҳәо убри атәы ауп.
Убасҟан, убарҭ ашықәсқәа раан, Рушьбеи хәыҷ икә­
ша-мыкәша дналкааны ирыцҳашьара, игәхьаа, игәырҩа
ицеиҩшара, игәцаракра иалагахьан. Абригьы иара иԥсҭа­
заараҿ енагь ихәоз, дызлаз дызларзааигәанатәуаз ак
акәхеит.
Ус-ус, насыԥны, машәыршәа иқәшәаз, инаалаз абласаркьа иабзоураны, Рушьбеи хәыҷ иҭагылазаашьа акыр
далҵит. Урҭ ашықәсқәа игәаларшәо иҳәоит:
«Абас гәаҟ-ҵәаҟрала, сгәырӷьара аҵкыс схьаақәа
еи­ҳаны, сымчымхарақәа сышрыҵаз ихсыркәшеит При­
морсктәи абжьаратә школ аҟны аҵара…»
Ашьҭахь дҭалоит «рацәак аԥхьара ахьаҭахымыз
Аҟәатәи ПТУ…», иара убас даанахәоит Аҟәатәи арҵаҩ­
ратә институт.
«Аха сыԥсы аиԥш избоз аҵараҿы исзамухт. Аҩбатәи
акурс ааиҩысшоны, инсыжьыр акәхеит. Дырҩагьых сычмазара…» – иҩуеит иара.
1985-1987 шықәсқәа рзы аҵара иҵоит Москватәи,
Иреиҳау (ҩышықәсатәи) алитературатә курсқәа рҿы…
Иԥсабаратә ҟыбаҩ, игәеилҷҷара ирыбзоураны аҵа­
ра ус шицааиуазгьы, уи, ишиҭахыз аиԥш иҵарамҩа дза­
хымсит, енагь ашәҟәы-абыӷьшәы икыртә аиԥш дзы­
ҟамлеит, ибла чымазара иахҟьаны. Ҭыԥсгьы иалихуеит
еиҳа агәҭынчра ахьимоу, дахьаԥшәымоу, дахьиз-дахьаа­

ӡаз аҭыԥ, Аац ақыҭа – Афон Ҿыц, ажәытәтәи аԥсҳацәа
ртәарҭа – Анаҟәаԥиа азааигәара.
Шамахамзар ҳашәҟәыҩҩцәа зегьы ҭыԥс, нхарҭас
иахь­рымоу Аҟәа дацәыхараны, аредакциақәа, ашәҟәҭы­
жьыр­ҭақәа, ателехәаԥшра уҳәа иҽырҟәыҭханы, ашә­
ҟәыҩҩцәа рҭыӡшәа, рҟыҟ-ҿыҟ, рықәԥарақәа, реиндаҭ­
ларақәа уҳәа рацәак иҽрыламырхәуа…
Ҳаззаҭгылаз Р. Смыр иҵара-дырратә ус иадкыланы
иаҳгәалаҳаршәаша рыӡбахә ҳҳәозар, фышықәса ракәын
аԥсуа литература ауасхыршьҭаҵаҩ, «Аԥсны аҭоурых» автор Д. Гәлиа аҵара ахьиҵахьаз; фышықәса роуп сажәа
алагамҭаҿ зыӡбахә сҳәаз америкатәи ашәҟәыҩҩ ду Фолкнер ҵараиурҭас дзылгахьаз; фышықәса роуп иара убас
Нобель ипремиа егьи алауреат М. Шолохов «Дон ҭынч»
автор аҵара ус иазикхьаз. М. Горки иакәзар, ҵараиурҭак
ашә зынӡагьы иааимыртыцызт!.. Ус заҟаҩы, заҟаџьара!..
Аха, уеизгьы, абарҭқәа зегьы ашәҟәыҩҩцәа рбиогра­­фиаҿ,
рнысымҩаҿ аҿырԥштәы рацәақәа иреиуам.
Абри аамҭазгьы уаҩ ииҳәаша: аус злоу ашәҟәыҩ­
ҩы заҟа ҵараиурҭа дрылгахьоу, заҟа диплом имоу роума?
Урҭ зны-зынла арҿиаҩы еиҳагьы ианиԥырхагоу ыҟоуп,
анс ма арс дзыԥхьахьоу иҽрымадауа, дрыҿцаауа, енагь
хьаԥшырҭас икуа рышьҭа данхыло аамҭазы…
Исҳәаз иаанаго ашәҟәыҩҩы, арҿиаҩы аханатә ра­
цәак ашәҟәыԥхьара иҽадимцаларгьы ауеит ҳәа ауакә­
ху!.. Гиоте, Баирон, Пушкин, Блок аханатә аахыстәи
адунеитә поезиа аԥхьаҩцәа ҟәыӷацәа, ааӡамҭацәа роуп.
Убас уаанӡагьы – Данте Алигери иоума, ма Петрарка иоума! Рим агеницәа Гораци, Вергили, Овиди инадыркны,
ԥсра зқәым абырзен поетцәа, абырзен драматургцәа
рҟынӡа!..
Иахьатәи аинтеллекттә аамҭақәа, акомпиутер­
қәа раамҭақәа рзы ари аус амҽхак еиҳагьы аҽарҭбааит,
аҽарҵаулт.

Абри азҵааратә ҷыдала абраҟа изаҵысшьуа: Рушьбеи Смыр алитературахьтә иаауа аӡә иакәым, иабиԥара
иеиуоу аӡәырҩы реиԥш аурыс ма адунеитә поезиа ахьтә
рацәак анырра змоу уаҩԥсым, уи, зегь раԥхьаӡагьы, ддыр­
ҿыхеит дышмаҷыз, иблалашара аҿыцәаара иахҟьаны
иҭааз агәырҩа, ихы ахьигара изымдыруа, уимоу, аҽшьра
дазхәыцуа даныҟаз инырыз ацәанырра, илахьынҵамҩа
азхәыцра. Зны Жана Ачба дзырҿыхаз, ҩнуҵҟала иԥхьаз,
гәыжьжьагас, ҿахәҳәагас аԥхьарца изыркыз абаҩхатәра.
Анырратә ианадамха (сара сызҿу аестетикатә ныр­
ра мацара акәым) инамҩатәны иазгәасҭо: зны-зын­ла
ана-ара уи ицәаҳәақәа ирыдубало анырра аԥсуа пое­
зиахьтә, иреиӷьу ҳпоетцәа рҩымҭақәа рныррахьтә еиҳа
иаауеит. Иуарла-шәарлатәу абри аныррагьы зхала иҟа­
лаз ак акәушәа иҟоуп. Р. Смыр даара злымҳақәа ҵару,
аҷыт заҩымшәо, амузыкатә инструментқәа рхархәара,
амузыкатә шьҭыбжьы агәынкылара зылшо аӡә иоуп
(ари апоетцәа зегьы инеибеиԥшны ираҭәашьам). Иҟоуп
абас игәникыло, акыраамҭа ицу, изынхо, илымҳа иҭаҩуа
аԥсуа поезиа аритмқәа, ацәаҳәашьҭыбжьқәа изгәамҭаӡа­
кәа «чарҳәара» анизыруа. Урҭ зны-зынла игәиҽанӡамкәа