Alhimik - 3

ol içini hümletdi. — Onuň ýanynda adymy gaýtalamaly ekenim. Şonda ile
meňzemeýän gojanyň Salim ülkesiniň şasy Melhisedekdigi hergiz ýadyna düşer
durardy».
Ol gözlerini asmana dikdi-de, perişan halda seslendi:
— Ýa Biribar, Seniň Sözüňe görä, bu zatlaryň bary salgyma kowalaşmakdan
başga zat däl. Ýöne käte garry şanyň özüne göwni ýetip biler ahyryn.
«Şu Afrika örän geň bir mekan» diýip Santýago oýa batdy. Ol darajyk
garbanyşhanada otyrdy. Şunuň ýaly garbanyşhanalar bu şäheriň darajyk köçelerinde
bir ýa iki däl. Birtopar adam gezekli-gezegine ullakan şybygyň tüssesini içlerine
sorup otyrdy. Şu şäherde eglenen wagtynyň içinde ol biri-biriniň elinden tutup barýan
27
erkek kişileri, ýüzleri örtülgi zenan maşgalalary, belent minaralara çykyp, şol ýerden
haýsydyr bir düşnüksiz sözleri owazlandyrýan ruhanylary we şondan soňra hemme
kişileriň dyzlaryna çöküp, maňlaýlaryny ýere degirişlerini synlamaga ýetişdi.
«Bu ýer imansyzlaryň, köphudaýlylaryň ýaşaýan mekany bolsa gerek» diýip,
ol öz ýanyndan pikir etdi. Çaga mahaly ol obalaryndaky ybadathanada Keramatly
Ýakowyň şekilini synlapdy. Araplary boýun egdiriji eline ýalaňaç gylyç alyp, ak atyň
üstünde oturan edilip şekillendirilipdir. Onuň öňünde gorkunç keşpli adamlar ýüzin
düşüp ýatyrdylar. Olar şu mahal Santýagonyň daşyny gallap oturan adamlara
meňzeşdiler. Ýetginjek howsala düşmäge başlady – ol özüni örän ýalňyz duýdy.
Bu zatlaryň üstesine-de, ol uzak ýola taýýarlyk görmegiň hysyrdysy bilen,
hazynalary tapmagynyň öňüne böwet bolup biljek bir ýagdaýa üns bermändi. Bu
ülkede hemme kişi arap dilinde gepleýärdi. Garbanyşhananyň eýesi Santýagonyň
ýanyna geldi. Ol goňşy stolda oturanlaryň içýän zadyny getirmegini üm bilen ondan
haýyş etdi. Olaryň içýäni ajymtyk tagamly çaý bolup çykdy. Ýetginjek şoňa derek
çakyr içenini kem görmezdi.
Aslynda şu wagt näme içeniň hiç hili ähmiýeti ýok. Häzir diňe hazyna hakda,
ony ele salmagyň ýoly hakda oýlanmak gerek. Onuň dowarlaryny satyp gazanan epeslije puly kisesine agram salyp durdy. Jübiň pulluja bolsa özüňi ýanyň degenek
hossarly ýaly duýýarsyň.
Ol tiz wagtdan, bary-ýogy birnäçe günden soňra piramidalaryň ýanynda bolar.
Sap altyndan döşlügi bolan goja, birnäçe goýunly boljak bolup, ýalançylyga ýüz urup
durmaz ahyryn.
Santýago bogazy kesip geçýän gäminiň üstünde otyrka, gojanyň gürrüňini eden
yşaratlary onuň aklyndan bir pursat hem çykmandy. Gojanyň nämä kakdyrýanyna ol
aňyrýany bilen düşünýärdi: Andalus ülkesini seýran edip ýören mahaly ol öňde özüne
nämäniň garaşýandygyny asmandaky we ýerdäki alamatlar boýunça kesgitlemegi
öwrenipdi. Guş bir ýerde gizlenip ýatan ýylandan habar berip bilýärdi. Gyrymsy
tokaýlyk golaýda çeşmäniň ýa-da derýanyň barlygynyň alamatydy. Bu zatlary oňa
dowarlar öwretdiler. Eger Hudaý şolary dogry ýoldan alyp barýan bolsa, Ol, ýolumy
ýitirmezim ýaly, maňa-da güýç berer» diýip pikir eden Santýago biraz ynjaldy. Hatda
içen çaýy hem beýle bir ajy bolup duýulmady. Birden:
— Sen kim bolarsyň? — diýip, biri ispan dilinde oňa ýüzlendi.
28
Santýago ýeňillik bilen dem aldy: ol yşaratlar hakda oýlanyp otyrdy we onuň
özüne edilen yşaratdygyna bada-bat düşündi. Oňa söz gatan kişi ýaşytdaşragy bolsa
gerek. Ol günbatarlylarça geýnen bolsa-da, teniniň reňki şu töweregiň
ýaşaýjysydygyna şaýatlyk edýärdi. Santýago ondan:
— Ispan dilini hädip öwrendiň? — diýip sorady.
— Bärde hemmeler diýen ýaly bu dilde gepläp bilýär. Şu ýerden Ispaniýa iki
sagatda baryp bolýar.
— Gel, otur. Men saňa hezzet-hormat etmek isleýän. Sen ikimize-de çakyr
getirmeklerini buýur. Çaý hiç hoşuma gelenok.
— Bu ýurtda şerap içilmeýär. Dinimiz rugsat berenok.
Santýago öz maksadynyň piramidalary görmekdigini aýtdy. Ol tas hazyna
barada bilýänlerini agzyndan sypdyrypdy, ýöne hernä wagtynda saklanaýdy. Arap
hazynanyň ýerleşýän ýerine alyp barany üçin, onuň bir bölegini talap edip biljekdi.
— Piramidalara gowuşýançam, maňa ýolbelet bolup bilmezmiň? Hakyň-a kem
etmezdim.
— Wi-iý, olaryň nirede ýerleşýäninem bileňokmy?
Santýago garbanyşhananyň eýesiniň golaýlaryna gelip, olaryň edýän
gürrüňlerini üns berip diňleýändigini aňşyrdy. Onuň bir zady aňmagyny islemeýän
hem bolsa, öz aýagy bilen üstünden gelen ýolbeledi hem elden gidermäge gorkýardy.
— Sen Sahara çölüni tutuşlygyna kesip geçmeli bolarsyň — diýip,
Santýagonyň garşysynda oturan ýetginjek dillendi. — Onuň üçin bolsa pul gerek
bolar. Ýanyňda puluň barmy?
«Ýöne bar bilýän zadymy onuň gulagyna pyşyrdap aýtmaga höküm
edilmegimiň sebäbini-hä bilmeýärin» diýip, Alhimik içini gepletdi. Bu öz aýtjak
zatlarynyň syr bolup galmalydygy bilen-ä bagly bolmaly däl, çünki Hudaý syrlaryny
öz bendelerine açma kemini goýanok. Muny diňe bir zat bilen düşündirip bolsa
gerek: onuň başga birine öwretmeli zady Arassa Durmuşyň önümi bolup, ony söz ýada şekil arkaly aňlatmak juda kyn. Çünki adamlar sözlere we şekillere aşa berlip, iň
soňunda Ählumumy Dili unutgyç bolýarlar».
Gelen myhmanlary, ara wagt salman, ýerli serdarlaryň ýanyna alyp bardylar.
Santýago öz gözlerine ynanmajak boldy: jülge, käbir kitaplarda ýazylyşy ýaly,
29
başynda iküç sany hurma ösüp oturan guýudan ybarat däl oguşýa. Ol käbir ispan
obalaryndan-a has giň meýdany tutýardy. Bu ýerde üç ýüze golaý guýy, elli müň
düýp hurma agajy bolup, şolaryň arasynda dürli reňkdäki köpsanly çadyrlar myg
berýärdi.
«Müň bir gije» diýip, iňlis içini gepletdi. Ol Alhimigi göresi gelip, ölüp-öçüp
barýardy.
Ýabylary, düýeleri, adamlary bilesigelij ilik bilen synlaýan çagalar gelenleriň
daşyny gurşap aldylar. Erkek kişiler ýolagçylardan söweşleriň şaýady bolupbolmandyklaryny sorasalar, aýallar täjirleriň getiren matalary we gymmat bahaly
tebigy reňkli daşlary bilen gyzyklanýardylar.
Häzir çölüň susgunlygyny birmahal görlen düýş hasaplaýmalydy — töwerek
ala-goh bolup durdy, gülki, gykylyk sesleri eşidilýärdi, göýä, mundan öň ýolagçylar
bedensiz ruhlar ýaly bolup gezip, indi bolsa etden, süňkden ybarat adamlara öwrülýän
ýalydy. Olar göwnühoş, bagtyýardylar.
Santýagonyň düýekeş dosty jülgäniň mydama bitarap bir ýer hasap edilip
gelnendigini, çünki onuň ýaşaýjylarynyň, esasan, çagalardyr aýallardan
durýandygyny düşündirdi. Olaryň bolsa hiç bir tarap bilen hem işi ýokdy. Urşujylar
öz aralarynda söweşmek üçin çöllük ýerleri saýlap, jülgeleri gaçybatalga hökmünde
ulanýardylar.
Kerwenbaşy, kynlyk bilen hem bolsa, hemmeleri bir ýere jemläp, tiretaýpalaryň arasyndaky uruş tamamlanýança, kerweniň jülgede galjakdygyny yglan
etdi. Ýolagçylar, Kanunyň emr edişi ýaly, ýerli ýaşaýjylara degişli çadyrlarda
myhman alnar. Soňra ol kimiň ýanynda ýaragy bar bolsa, tabşyrmagyny haýyş etdi.
Bu haýyş gijelerine kerwenleri garawullaýanlara hem degişlidi.
— Urşuň düzgüni şeýle — diýip, ol düşündirdi.
— Jülge esgerlere ýa-da urşujylara öz goýnundan ýer berip bilmeýär.
Iňlisiň kisesinden hrom çaýylan sapançasyny çykaryp, ony ýaraglary toplap
ýören kişä berenine Santýago örän geň galdy.
— Ýanyňda sapança götermäň näme? — diýip, ýetginjek ondan sorady.
— Bu adamlara ynanmagy öwrenmegim üçin gerek — diýip, iňlis jogap berdi:
ol ýola çykmagyna sebäp bolan zady örän basym tapjakdygyna şatdy.
30
Santýagonyň öz tapmaly hazynasy ýadyna düşdi. Onuň arzuwynyň amala aşjak
güni ýakynladygyça, ýolunda barha-da köp kynçylyk keserýärdi. Bir işiň başyny
ýaňy tutanlara şowlulygyň ýar bolýandygy barada Melhisedegiň aýdan sözleri öz
gymmatyny ýitiripdi. Häzir Öz Ýoluny gözleýän adamyň tutanýerliligi we
gaýduwsyzlygy esasy täsir ediji güýje öwrülipdi. Şol sebäpli hem onuň howlukmagada, bisabyr bolmaga-da haky ýok. Çünki howlugan, sabry tükenen halatynda,
Hudaýyň onuň ýolunda goýuşdyran yşaratlaryny saýgarman geçäýmegi gaty
ahmaldy.
«Hudaýyň goýuşdyran yşaratlary» diýip, ýetginjek içinden gaýtalady-da,
kellesine gelen bu pikire geň galdy. Şu wagta çenli ol bu yşaratlary, edil açlyk,
teşnelik, söýgä teşnelik ýa-da iş tapynmak ýaly, bu dünýäniň bir bölegi hasaplaýardy.
Ol yşaratlaryň Hudaýyň öz bendesi bilen gürleşýän dilidigini, şolaryň kömegi bilen
öz islegini aýan edýändigini çak hem etmändi.
«Howlukma — diýip, ol özüne ýüzlendi. — Düýekeşiň aýdyşy ýaly, nahar
iýmeli wagtyndaha gamyňy göze, ýola çykmak sagady gelende-de ýola rowana bol».
Iňlis hem, beýlekiler hem birinji güni ýatyp geçirdiler. Özi bilen deň-duş bäş
ýetginjek Santýagonyň çadyrdaşy boldy. Beýleki ýetginjekler ýerli halkdan bolup,
adamlaryň uly şäherlerde nädip ýaşaýandyklaryny bilmek isleýärdiler. Santýago olara
goýun bakyşyny gürrüň berip bolup, ýaňy bir jäç önümler satylýan dükanda işleýşi
baradaky gürrüňe geçjek bolanda, iňlis çadyra girdi.
— Ertirden bäri seni gözläp ýörün — diýip, ol Santýagony çekip, daşary
çykaranyndan soňra aýtdy. — Sen maňa örän zerur. Maňa Alhimigi tapmaga ýardam
ber.
Olar iki günläp aýry-aýrylykda Alhimigi gözläp selpediler. Göwünlerine ol
beýleki adamlar ýaly ömür sürmejek, onuň çadyryndaky ojak hem hiç haçan öçmejek
ýalydy. Olar jülgäniň bir çetinden beýleki bir çetine çykjak bolup haýdap ýörüşlerine,
onuň çaklaýyşlaryndan has giňdigine göz ýetirdiler. Bu ýerde çadyrlaryň sany birnäçe
ýüz dagy bardy.
Bir guýynyň başynda çöken iňlis:
— Tutuş bir günümizi biderek ýitirdik — diýip seslendi.
— Ol barada birinden soraýmalymyka diýýän.
31
Ýöne iňlis sorag-ideg etmäge ýaýdanýardy. Ol özüniň şu ýerdedigini näler
bildirmek islemesede, ahyry bu teklip bilen ylalaşmaly boldy, Alhimigiň bolýan
ýeriniň salgysyny almagy arapça gowy gürleýän Santýagodan haýyş etdi.
Ýetginjek meşigini suwdan doldurmak üçin guýa gelen zenan maşgala
ýüzlendi:
— Salam. Bize Alhimigiň bolýan ýerini salgy berip bilmezmisiňiz?
Zenan maşgala şonuň ýaly biriniň bardygyny asla eşitmändigini aýdyp, derrew
daşlaşmak bilen boldy. Ýöne ol guýynyň başyndan gitmänkä, däp-dessura hormat
goýmalydygyny, gara geýnen ärli zenanlara söz gatmaly däldigini ýetginjege
duýduryp ýetişdi.
Iňlis örän lapykeç boldy. Şunça ýoly biderek ýere geçäýdimikä?! Ýetginjegiň
hem oňa nebsi agyrdy — ýoldaşy Öz Ýoluny gözleýärdi ahyryn. Şunuň ýaly
gözlegde bolan adama bolsa, Melhisedegiň aýdyşy ýaly, Bütin Älem kömege
howlugyp, onuň üstünlik gazanmagy üçin elinden gelenini edäýmelidi. Eýsem garry
şa ýalňyşaýdymyka?
— Men öňler alhimikler barada hiç zat eşitmändim — diýip, ol müýnli
seslendi. — Ýogsam, saňa kömek etmäge synanyşardym.
Iňlisiň gözleri ýitelip gitdi.
— Bu öň näme üçin kelläme gelmedikä diýsene! — diýip, ol gygyryp
goýberdi. — Onuň alhimikdigini bu ýerde hiç kimem bilýän däldir! Her bir keseli
bejerip bilýän adamy idesek has dogry bolar!
Şol wagt guýynyň başynda gara geýnen üç zenan peýda boldy, ýöne iňlis näçe
özelense-de, Santýago olardan hiç zat soramady. Ahyry bu ýere bir erkek kişi geldi.
— Siz ähli keselleri bejerip bilýän birini tanaýaňyzmy? — diýip, ýetginjek
ondan sorady.
— Bar keselleri bejerip bilýän bir Allahdyr — diýip, ol keseki ýurtlulara
gorkuly nazaryny aýlady. — Siz jadygöýleri gözleýäňizmi?
Ol Kuranyň birnäçe aýatyny eşidiler-eşidilmez ýaly edip okady-da, öz ýoluna
gitdi.
Birnäçe wagtdan soňra başga biri peýda boldy. Ol öňkä garanyňda biraz
gartaşanrakdy, elinde-de meşik bardy. Santýago oňa-da şol bir soragy berdi.
32
— Şunuň ýaly adamlar nämäňize gerek? — diýip, ol gyzyklanma bildirdi.
— Meniň dostum şony tapmak üçin uzyn-uzyn ýollar aşdy.
— Eger jülgämizde şunuň ýaly biri ýaşaýanam bolsa, ol örän täsirli adamdyr.
Hatda tire-taýpalaryň serdarlaram ony islän wagtlary görüp bilmän, kabul edýänje
wagty gapysyny çalýandyrlar. Uruş gutarýança şu ýerde garaşyp, soňam arany açmak
bilen boluň. Jülgämiziň işine gatyşjak bolmagyňyzyň asla geregi ýok — diýip, ol
gitmek bilen boldy.
Ýöne iňlis ahyry bir uç tapandygyny duýup, syrtaryp goýberdi.
Ýene birnäçe wagtdan guýynyň başynda gara geýnen aýal bilen egninde küýze
göterip gelýän gyz peýda boldy. Santýago gyza sorag bermek üçin, olaryň golaýyna
bardy.
Birdenem... Göýä wagt hereketini togtadyp, Jahanyň Kalby bar kuwwaty bilen
ýetginjegiň öňünde peýda bolan ýaly boldy. Gyzyň gara gözlerine, ýumulgy dursamy
ýa-da ýylgyryşyň bir bölegi bolup titräp gitsemi — haýsynyň gowy boljagyny
bilmeýäne meňzeýän dodaklaryna bir garanda, Santýago göz açyp-ýumasy salymyň
içinde bütin dünýäde gürlenilýän we adamlaryň kalplarynyň kömegi bilen düşünýän
diliniň iň möhüm, iň çylşyrymly bölegine düşündi oturyberdi. Şol bölege Söýgi
diýýärler, ol adam nesliniň özünden hem, şu çölden hem has gadymy. Erkek adam
bilen zenan maşgalanyň nazary biri-birine düşende, ol öz-özünden peýda bolýar. Şu
guýynyň başynda hem şol ýagdaý gaýtalandy. Ahyry gyzyň dodaklary ýylgyrmak
kararyna geldi. Bu, Santýagonyň özi-de bilmezden, uzak ýyllaryň dowamynda
garaşyp gezen, öz dowarlarynyň edim-gylymyndan, kitaplardan, jäçden hem çölüň
susgunlygyndan taparyn öýden arzyly yşaratydy.
Bu arassadan düşnükli, çäksiz giňişlikde ýoluny dowam edýän Älemiň öz
hereketine düşünilmegine mätäç däl ýaly, terjime edilmegine hemde
düşündirilmegine mätäç däl bir dildi. Santýago şol pursatda diňe öňünde duran gyzyň
öz gelinligidigini aňşyrdy, gyz hem şony aňlan bolaýmalydy. Munuň şeýledigi
özüniň ene-atasynyň ogludygyndan hem has aýdyň jedelsiz bir hakykatdy. Ýogsam,
ol ene-atasynyň ilki aşyk bolmalydygy, söz aýtmalydygy, adamy gowy
tanamalydygy, puljagaz toplamalydygy, diňe şondan soňra öýlenmek hyýalyna
münmelidigi hakdaky pikirdedigini bilip hem durdy. Ýöne şunuň ýaly maslahat
berýän kişiniň Ählumumy Dilden bihabardygy belli bolup dur, çünki onuň
jümmüşine aralaşan mahalyň, çölüň orta gürpünde duran bolsaň hem ýa-da uly bir
şäher daşyňy gurşap duran-da bolsa, mydama kimdir biriniň öz magşugyny
33
gözleýändigi aýan bolýar. Şolaryň ýollary kesişende, gözleri çaknyşanda, geçmişiňde, geljegiň-de hiç hili ähmiýeti galman, wagt bir pursatda jemlenýär. Dünýädäki bar
zadyň ýazgydynyň bir, ýeke-täk el bilen ýazylandygy baradaky ynam aşykdyr
magşugyň kalbyny gurşap alýar. Şol el ýürekde söýgi oduny tutaşdyryp, işleýän,
dynç alýan ýa-da hazyna gözleýän her bir adamyň kalbynyň ekiztaýyny tapyp berýär.
Bu şeýle bolmadyk bolsa, adam neslini gurşap alýan arzuwlaryň hiç hili manysy
bolmazdy.
«Maktub» diýip, ýetginjek içini gepletdi.
Iňlis oturan ýerinden böküp turdy-da, Santýagonyň egninden itdi:
— Sorasana!
Santýago gyza has golaýlady. Gyz oňa tarap ýylgyryp seretdi, ýigidiň hem
jogaby ýylgyryş boldy.
— Seniň adyň näme? — diýip, ýigit sorady.
— Patma — diýip, gyz utanan ýaly edip jogap berdi.
— Meniň önüp-ösen ýurdumda zenan maşgalalaryň köpüsiniň ady edil seniňki
ýaly.
— Bu Pygamberimiziň gyzynyň ady — diýip, Patma-da kem oturmady. — Şu
ady esgerlerimiz uzak ülkelere ýaýradypdyrlar.
Bu sözleri aýdan mahaly, näzenin, gözel gyzyň sesi has buýsançly çykdy. Iňlis
Santýagony dyngysyz hürsekleýärdi, ýetginjek gyzdan ähli keselleri bejerýän adam
barada soramaga mejbur boldy.
— Ol dünýäniň bar syryndan habarly. Ol çöldäki jynlar bilen gürleşýär.
Gyz günorta tarap elini salgap goýberdi — olaryň gözleýän adamy şol tarapda
ýaşaýardy. Ol soňra küýzesini suwdan doldurdy-da, bu ýerden arany açdy.
Iňlis Alhimigi gözlemäge gitdi. Santýago bolsa uzak wagtlap, guýynyň
başyndan galman, birmahallar, heniz öz ýurdunda ýaşap ýörkä, gündogar şemalynyň
şu gyzyň bark urýan ysy bilen özüni tanyş eden bolmalydygy, gyzyň bardygyny
bilmeýärkä-de, ony söýendigi, şol söýginiň dünýädäki hazynalaryň baryna taý gelip
biljekdigi hakdaky pikirlere gümra boldy.
34
Ýetginjek ertesi gün ýene şol guýynyň başyna baryp, düýnki gyza garaşmaga
başlady. Ýöne näçe geň bolup görünse-de, golaýynda çöle ilkinji gezek dykgat bilen
göz aýlap duran iňlisiň durandygyny gördi.
— Men ýagşy garaňky düşýänçä, bütin agşamy garaşyp geçirdim. Asmanda
ilkinji ýyldyzlar görnen badyna ol hem peýda boldy. Men näme isleýänimi oňa habar
berdim. Ol bolsa, gurşuny altyna öwürmegi başarýandygymy ýa-da
başarmaýandygymy sorady. Men öwrenmekçi bolýan zadymyňam şoldugyny
aýtdym. Ol maňa ýene bir gezek synanyşyp görmegi emr etdi. Hawa, hut: «Git-de
synanyşyp gör!» diýdi.
Santýago sesini çykarmady. Iňlisiň, özüne öňden hem belli bolan zadyň
maslahatyny almak üçin şunça ýyllap dünýäni gezdigi bolaýarmyka? Ýöne özüniň
hem Melhisedege beren goýunlarynyň öwezine şondan kän zat almandygy ýadyna
düşdi.
— Onuň ýaly bolsa, diýlenini ediber!
— Men şeýle hem etmekçi. Özem bu işe häziriň özünde başlaryn.
Iňlis bir ýerlere haýdaşlap ugrady. Tiz wagtdan Patma-da geldi.
— Men saňa käbir zatlary aýtmak isleýän — diýip, Santýago söze başlady. —
Aslynda şundan ýönekeý zadam ýok. Seniň maňa durmuşa çykmagyňy isleýän. Men
seni halaýan.
Duýdansyz ýaňlanan sözleriň täsirinden ýaňa Patma guýynyň agzyna
geleňkirlän gowany elinden sypdyrdy.
— Saňa şu ýerde garaşaryn. Men piramidalaryň golaýynda bir ýerlerde
gömülgi hazynany tapmak üçin çöli kesip geçdim. Ýöne şu uruş bir ýerden çykdy
oturyberdi. Başda men ony näletläpdim. Şindi bolsa mübärekleýärin. Çünki ol meni
seniň ýanyňa alyp geldi.
— Ýöne uruş haçanam bolsa bir wagt tamamlanar — diýip, gyz hem dillendi.
Santýago hurma agaçlaryna tarap gözüni aýlap goýberdi. Ol öňler çopançylyk
ederdi, bu jülgede bolsa näçe diýseň dowar bar. Patma — ähli hazynadan gymmatly.
Gyz göýä ýigidiň pikirini okan ýaly bolup:
35
— Çöl esgerleri hazyna gözleýärler. Çöl zenanlary bolsa olara buýsanýarlar —
diýip, öz sözüniň üstüni ýetirdi. Soňra bolsa küýzesini suwdan püre-pürledi-de, bu
ýerden daşlaşmak bilen boldy.
Santýago Hudaýyň beren her güni guýynyň başynda gögerýärdi. Ol eýýäm
Patma gyza özüniň dowar bakyşyny, Melhisedege duşuşyny, jäç önümleriň
söwdasyny edişini gürrüň berip ýetişipdi. Olar ýuwaş-yuwaşdan ysnyşyp ugradylar.
Gyz bilen birlikde geçirýän on bäş minudyny hasaba almasaň, gün onuň üçin soňsuza
çenli uzak bolup görünýärdi.
Jülgä inenleri bäri bir aý geçipdi. Kerwenbaşy sapara çykanlary bir ýere
ýygnap:
— Urşuň haçan gutarjagy belli däl. Ýolumyzy hem dowam etmäge
ýagdaýymyz ýok. Uruş ýyllarça sürüp biler. Biri-birine ýagy bolan tire-taýpalaryň her
birinde hem gaýduwsyz we kuwwatly urşujylar bar. Her kim öz abraýyny goraýar,
jeňden gaçmagy namartlyk hasaplaýar. Bu ýerde uruş gowular bilen erbetleriň
arasynda gidenok. Urşy odukdyran zat — häkimiýet dawasy. Şular ýaly uruşlar bolsa,
bir başlanansoň, uzak wagta çekýär, çünki Allah iki tarapa-da deň göz bilen garaýar.
Adamlar dagaşmak bilen boldular. Patma
Kerwenbaşynyň aýdan sözlerini oňa habar berdi.
bilen
görşen
Santýago
— Biri-birimizi tananymyza iki günem geçenok — diýip, gyz dillendi. — Sen
eýýäm söýýändigiňi aýtmaga ýetişdiň. Soňra bolsa Ählumumy Dil, Jahanyň Kalby
ýaly birtopar ajaýyplyklar bilen gulagymy gandyrdyň. Men şindi ýuwaş-ýuwaşdan
seniň bir bölegiňe öwrülip barýaryn.
Santýago onuň sesine maýyl bolup otyrdy. Gyzyň sesi şemalyň hurma
agaçlarynyň başyny yranda töwerege ýaýraýan sesden has ýakymlydy.
— Şu guýynyň başynda saňa garaşyp duranyma esli wagt boldy. Men öz
geçmişimi, däp-dessurlarymyzy, taýpamyzyň erkekleriniň gyzyň özüni nähili alyp
barmalydygy baradaky garaýyşlaryny — bulary düýbünden unutdym. Çagalygymdan
bäri çölüň maňa heniz durmuşda görülmedik bir serpaý ýapmagyny arzuwlaýardym.
Ine, şol serpaýy aldym — ol sen.
Santýago gyzyň elinden tutmak isledi, ýöne Patma küýzä has hem berk
ýapyşdy.
36
— Sen maňa öz düýşleriň, goja şa Melhisedek, hazynalar, yşaratlar barada
gürrüň berdiň. Şindi men hiç zatdan gorkamok, çünki şolaryň arkasyndan saňa
gowuşdym. Men bolsa — seniň arzuwyňyň, öz atlandyryşyň ýaly, seniň Ýoluňyň bir
bölegi. Şonuň üçinem bir ýerde durup galmazlygyňy, gözleýän zadyňy agtarmagyňy
dowam etmegiňi isleýän. Munuň üçin urşuň gutarmagyna garaşmaly bolsaňam
zyýany ýok. Eger şondan bärde gitmeli bolsaňam, Öz Ýoluňdan galma. Ýel çäge
depeleriniň şekilini üýtgedýänem bolsa, çöl çöllügine galýandyr. Biziň söýgimizem
şol bir bolşuny saklar. Maktub. Eger men seniň ýoluňyň bir bölegi bolsam, haçanam
bolsa bir wagt ýanyma dolanyp gelersiň.
Bu gürrüň Santýagonyň keýpini bozdy. Ol ýöräp barşyna tanyş çopanlarynyň,
uzakdaky örülere gitmeseler, başga ýagdaýlarynyň ýokdugyna aýallaryny ynandyrjak
bolup jibrinişlerini ýatlaýardy. Söýgi aşyk bilen magşugyň birlikde bolmagyny talap
edýär.
Ertesi gün ol Patmanyň ýanynda şondan söz açdy.
— Çöl biziň erkeklerimizi öz goýnuna dolap alyp, mydama yzyna-da gaýtaryp
durmaýar — diýip, gyz jogap berdi. — Biz muňa öwrendekli. Aýra gezip ýören
mahallary hem olar biziň ýanymyzda: ýagyş eçilmeýän bulutlaram, daşlaryň arasynda
gizlenýän haýwanlaram, rehmet bolup ýerden çogup çykýan suwam olardan başga zat
däl. Ýuwaş-ýuwaşdan olar şu zatlaryň bir bölegine öwrülýärler-de, Jahanyň Kalby
bilen goşulyşýarlar.
Olaryň yzyna dolanyp gelýänlerem bar. Ana, şonda ähli zenanlarymyz baýram
edýärler, çünki olaryň hem ýoluna garap oturan ärleri bir gün gözýetimde peýda
bolar. Meniň öňler şol zenanlara gözüm giderdi. Şindi bolsa, maňa-da garaşmaga
sebäp tapyljak. Men — çöl gyzy, şoňa-da buýsanýaryn. Men öz ýanýoldaşymyň
çägäni ondan oňa göçürip ýören ýel ýaly, erkin bolmagyny, bulutlaryň, haýwanlaryň,
suwuň bir bölegi bolmagyny isleýärin.
Santýago iňlisiň gözlegine çykdy. Oňa Patma hakda gürrüň berjekdi. Onuň
çadyryň bir gapdalynda ojagyň üstünde aýnadan ýasalan gaby goýandygyny görüp,
geň galdy. Iňlis, ot sönmez ýaly, ojaga çöp-çalam atýardy we çöl tarapa gözüniň
gytagyny aýlap goýberýärdi. Onuň gözleri kitapdan başyny galdyrmadyk
döwründäkiden tapawutlylykda, uçganaklap durdy.
— Bu — işiň birinji tapgyry — diýip, ol ýetginjege düşündirmäge başlady. —
Hapa kükürdi bölüp aýyrmak gerek. Iň esasy zat bolsa, mundan hiç bir zat çykmaz
öýdüp gorkmazlyk. Öňler mundan gorkar ýörerdim. Şol sebäpli şu güne çenli Beýik
37
Binýat bilen meşgullanyp bilmedim. Häzirki edýän işimi mundan on ýyl öňem edip
biljek ekenim. Ýigrimi ýyl däl-de, diňe on ýyl garaşanyma-da şükür.
Ol ojaga odun salmagyny, çöle tarap gözüniň gytagyny aýlamagyny dowam
edýärdi. Santýago, ýaşyp barýan Günüň şöhlesi çäge depelerini gyrmyzy reňke
boýaýança, iňlisiň ýanynda boldy. Birden onuň kalbynda çöle çykmak islegi peýda
boldy: ony gününe goýmaýan soraglara, goý, çöl ümsümligi jogap bermäge
synanyşsyn.
Ol esli wagtlap, çem gelen ugra ýöredi, diňe kämahal jülgäni gözden salmazlyk
üçin yzyna gaňrylyp, hurma agaçlaryna gözüniň gytagyny aýlaýardy. Ol şemalyň
şuwlaýan sesini eşidýärdi, daşlyk ýerden ýöräp barýanyny duýýardy. Käte
balykgulaga gözi düşýärdi — atam döwürde şu çöllügiň ýerinde deňiz çaýkanyp ýatar
eken. Ahyry bir ulurak daşyň üstüne çökdi-de, jadylanan ýaly bolup gözýetimi
synlamaga başlady. Ol söýgini guçuşmakdan üzňe göz öňüne getirip bilmeýärdi,
ýöne Patma çölüň perzendidi. Onuň söýgä bolan garaýşyny bolsa, diňe çöl düşündirip
biljekdi.
Ol hiç zat barada pikir etmän, bir bolşuny üýtgetmän otyrdy. Birden kellesini
nämedir bir zadyň ýelpäp gidenini duýup, nazaryny asmana gönükdirende, howada
ýüzüp ýören iki sany gyrgyny gördi. Santýago olaryň gögüň ýüzüne enaýy keşde
çekişlerini uzak wagtlap synlap oturdy. Gyrgylar manysyz, maksatsyz uçuşyp ýören
ýalydylar, ýöne ýetginjek bu uçuşa bir zadyň sebäp bolýandygyny duýýardy-da, onuň
nämedigini kesgitlemekden ejiz gelýärdi. Ol bürgütleriň her bir hereketinden gözüni
aýyrmazlygy ýüregine düwdi — belki, şeýtse, olaryň diline düşünip biler. Belki, çöl
şolaryň dili arkaly guçuşman söýüşmegiň nämedigini öwreder.
Birden onuň gözlerini uky bürüp ugrady. Ýüregi: «Sen Ählumumy Diliň
nämedigini biljekbiljegiň üstünde. Bu ülkede bolsa hemme zadyň, hatda bürgütleriň
uçuşynyň hem belli bir manysy bar» diýip, ony uklatmajak boldy. Santýago kalbynyň
söýgüden dolup durandygy üçin, ykbalyndan razy boldy. «Söýýän mahalyň bar zadyň
manysy öňküsinden has giňän ýaly bolýar» diýip, ýetginjek içini gepletdi.
Şol wagt gyrgylaryň ýokarrakda uçup ýöreni aşakdaka tarap ok ýaly atylyp
gaýtdy we şonuň täsiri bilen Santýagonyň göz öňünde başga bir şekil: gylyjyny syran
urşujylaryň jülgä girip baryşlary peýda boldy. Bu şekil göz açyp-ýumasy salymda
gaýyp bolsa-da, ýigidi howsala salmagy, tolgundyrmagy başardy. Ol salgymlar
hakdaky gürrüňleri köp eşidipdi, özi-de çölde ynsan islegleriniň şekil alşynyň birnäçe
38
gezek şaýady bolupdy. Ýöne ol urşujylaryň jülgä kürsäp girmeklerini islemändi
ahyryn.
Ýetginjek bu pikirleri kellesinden çykaryp, gyrmyzy öwüsýän çägäni we
daşlary synlamagyny dowam etmekçi boldy. Ýöne nämedir bir zat oňa ünsüni bir
ýere jemlemäge päsgel berýärdi, ýüregini bolsa bir howsala bimaza edýärdi.
Melhisedek şa oňa: «Mydama yşaratlara görä hereket et» diýipdi. Ol Patma
hakda oýa batdy. Birden hem gören şekili ýadyna düşüp, bir zadyň boljagyny ýüregi
syzdy.
Ol doňan ýaly bolup oturyşyndan kynlyk bilen aýňaldy we aýak üstüne galyp,
yzyna — hurma agaçlaryna tarap gaýtdy. Dünýä köp dilde gepläp bilýändigini ýene
bir gezek oňa subut etdi: häzir howp çölden däl-de, jülge tarapdan abanýardy.
Düýekeş hurma agajyna ýaplanyp, günbatara bakyp otyrdy. Şol wagt depeleriň
aňyrsyndan Santýago peýda boldy. Ol:
— Maňa bir goşunyň golaýlap gelýändigi görkezildi — diýip howsalaly
seslendi.
— Çöl salgym bilen aldamagy gowy görýär — diýip, düýekeş jogap berdi.
Ýöne ýetginjek ondan el çekerli däldi. Ol bürgütler, olaryň uçuşyny synlaýşy
we birdenem Jahanyň Kalbyna aralaşyp gidişi barada gürrüň berdi.
Onuň sözleri täze dostuny geňirgendirmedi, çünki gürrüňiň näme barada
barýandygyna düşünip otyrdy. Ol ýeriň ýüzündäki islendik zadyň Zemin taryhyny
boýdan-başa habar bermäge ukyplydygyna ynanýardy. Kitaby çem gelen ýerinden
açsaňam, adamyň ellerini synlasaňam, kart dessesini garyşdyrsaňam, bürgüdiň
asmany boýlap ýörşüni synlasaňam, häzirki ömür pursadyň bilen şolaryň baglanýan
ýerini tapyp bilersiň. Munda gep zatlaryň özünde-de däl. Diňe adamlar şolary
synlamak bilen özlerini Jahanyň Kalbyna alyp baryp biljek ýoly açýarlar.
Çölde Jahanyň Kalbyny aňsatja okap bilýändikleriniň arkasyndan güzeranyny
aýlap ýören adamlar bir ýa iki däl. Zenan maşgalalar we garry-gurtular olardan öler
ýaly gorkýarlar. Olara Bilgiç diýýärler. Urşujylaryň olara ýüz tutanyny kän bir
görmersiň, çünki duşmanyň elinden öljegiňi bilip durkaň, jeňe girmek aňsat iş däl.
Urşujylara näbellilik we jeňde adamy gaplap alýan duýgular bolsa bolýar. Geljekde
nämäniň bolup geçjegi Ýaradan tarapyndan eýýäm kesgitlenilip goýlandyr, adamyň
ýazgydyndakylaryň hemmesi onuň bähbidinedir. Urşujylar, dürli duýdansyzlyklardan
39
doly müňlerçe aýratynlyklara: duşmanyň gylyjynyň haýsy tarapdan inip
gelýändigine, onuň atynyň nähili tizlikde ýakynlaşýandygyna, diri galmak üçin näme
etmelidigiňe üns bermegi talap edýän häzirki pursat bilen ýaşaýarlar.
Ýöne düýekeş urşujy däldi, şol sebäpli hem bilgiçlere kän ýüz tutupdy: olaryň
käbiri onlukdan ursalar, beýlekileri muny başarmandy. Bir gezek bolsa bilgiçleriň iň
garrysy (iň köp gorkulýany hem şoldy) öz geljegini biljek bolmagynyň sebäbini
sorady.
— Bu maňa, nähili hereket etmelidigimi bilmegim, halamaýan zadymdan ýüz
öwürmegim üçin gerek.
— Şeýdip üýtgedip bolýan bolsa, ol seniň geljegiň bolmaz ahyryn.
— Şeýlemi... Onda geljekde bolup geçjek zatlary taýýarlykly garşylamagym
üçin muny bilmegim gerek.
— Eger geljekde saňa gowy bir zat garaşýan bolsa, ol bilmän durkaň
garşyňdan çyksa ýakymly bolmazmy?! Maňlaýyňa bir erbetlik ýazylan bolsa-da, sen
ony başyňdan inmezinden has öň duýarsyň.
— Men adam bolanym üçin özüme nämäniň garaşýanyny bilmekçi. Adamlar
bolsa, öz geljeklerine bagly bolýarlar.
Bilgiç esli wagtlap dymyp oturdy. Ol taýajyklar bilen pal atardy — olary ýere
taşlap, ýerde nähili şekilde ýatyşlaryny synlardy. Şol gün ol pal atmak islemedi:
taýajyklaryny ýaglyga dolady-da, kisesine saldy.
— Men adamlara nämäniň garaşýanyny habar bermek arkaly güzeranymy
aýlaýaryn — diýip, ol ahyry dillendi. — Men olar barada hemme zatlar ýazylyp
goýlan giňişlige aralaşmak üçin taýajyklary nädip ýere taşlamalydygyny bilýärin. Şol
giňişlige aralaşanymdan soňra bolsa, geçmişde bolup geçenleri okaýaryn, birmahal
unudylan zatlaryň üstüni açýaryn, geljegiň yşaratlaryny synlaýaryn. Men adamlaryň
geljegini okamakdan ejiz, ony diňe çak edip bilýärin, çünki ol diňe Hudaýa mälim. Ol
bolsa geljegiň perdesini örän seýrek ýagdaýlarda syrýar. Geljegi çaklap bilmegi nädip
başarýaryn? Men ony häzirki pursadyň yşaratlaryna daýanyp çaklaýaryn. Meniň
başarnygymyň syry hut şonda, häzirki pursatda. Şoňa bolmalysy ýaly edip
çemeleşseň, ony gowulandyryp bilersiň. Häzirki ýagdaýyňy gowulandyrmak bilen,
geljegiňi hem erbetliklerden gorarsyň. Geljek hakda alada etme-de, şu günüň bilen
ýaşa. Goý, her bir günüň Kanuna laýyk şekilde geçsin. Ýaradanyň öz bendeleriniň
aladasyny edýändigini unutma. Her bir gün özünde bakylygyň bir bölejigini saklaýar.
40