Alhimik - 2

eýeledi. Bar eşitjegi şu ýapa degmez sözler bolsa, kempiri gözlemese-de boljak ekeni.
Onuň pul almajakdygy biraz teselli berýär diýäýmeseň,
— Biderek wagt ýitirenim boldy — diýip, ol ökünjini daşyna çykardy.
— Seniň gören düýşüňi ýormagyň örän kyndygyny aýtdym ahyryn. Bir zat
näçe täsin boldugyça, şonça-da ýönekeý görünýär. Onuň manysyny diňe dana kişiler
tirip biler. Bu meniň akylymyň çatjak işi däl. Şonuň üçin hem başga hili sungatlara,
mysal üçin, adamyň aýasyna seredip pal atmaga baş urmaly boldum.
— Men Müsüre barmak üçin näme etmeli?
— Muny bilmek asla meniň işim däl, Men düýşleri amala aşyrmagy däl-de,
diňe olary ýormagy oňarýaryn. Ýogsam, gyzlarymyň berýän iki şaýysy bilen oňňut
eder ýörermidim?!
— Eger Müsüre baryp bilmesem näme?
— Baryp bilmeseň, atan palymyň muzdundan el ýuwmaly bolaryn. Munuň
bilen ilkinji gezek ýüzbe-ýüz bolamok. Indi bolsa, öz ýoluň bilen gidiber. Onsuzam
men seň üçin ummasyz wagtymy ýitirdim.
14
Santýago sygan aýalyň ýanyndan örän lapykeç çykyşyna gören düýşüne hiç
haçan ynanmazlygy ýüregine düwdi. Birden onuň ýadyna etmeli işleri düşdi. Ol
dükana gidip, iýer ýaly oduk-buduk satyn aldy, kitabyny başga bir has küti kitaba
çalyşdy we şäher meýdançasynda goýlan oturgyçlaryň birine çöküp, bu ýeriň
şerabyndan dadyp görmekçi boldy. Günüň şöhlesi ýakyp-ýandyryp barýardy. Şerap,
jadysy bar ýaly, Santýagonyň serginlemegine sebäp boldy. Ol dowarlaryny şäheriň
eteginde, täze tapynan dostunyň malýatagyna gabat gaýtdy. Hemme ýerde onuň
dostlaryna duşmak bolýardy. Syýahat etmegi halamagyna-da şol ýagdaý sebäp
bolýardy. Gowy tarapy — täze tutunan dostuň bilen her gün görşüp durmak gerek
bolmaýar. Dini mekdepde bolşy ýaly, daşyňy şol bir adamlar gallap duran mahaly,
olar biygtyýar seniň durmuşyň bir bölegine öwrülýärler. Şondan soňra uzak wagt
geçmänkä-de, olar seniň durmuşyňy üýtgetjek bolup başlaýarlar. Özleriniň isleýän
adamsyna öwrülmeýändigiňi görübem öýkelemek bilen bolýarlar. Bu jahanda nähili
edip ýaşamalydygyny bilmeýän ýekeje adamam ýok. Diňe öz durmuşyny düzetmegi,
näme üçindir, hiç kim başarmaýar. Beýle ýagdaý düýşleri ýormagy başarsa-da, olary
durmuşa geçirmäge güýji ýetmeýän kempiriň bolşuna meňzeýär.
Santýago gün öýleden agýança garaşyp, diňe şondan soňra, dowarlaryny örä
äkitmek kararyna geldi. Üç günden soňra ol mawutçynyň gyzy bilen duşuşar.
Häzirlikçe bolsa, ol ýerli ruhana öňki kitabyny berip alan täze kitabyny eline
aldy. Kitabyň kütüligi ep-esli bardy. Onuň başky sahypasynda kimdir biriniň
jaýlanyşyndan söz açylýardy. Onuňam üstesine gahrymanlaryň atlaryny aýtmaga
diliň öwrüljek gümany ýokdy. «Men haçanam bolsa bir wagt kitap ýazmakçy bolsam,
her sahypanyň öz täze gahrymany bolup, okyjyny kimiň hähili atlandyrylýandygyny
bilmek aladasyndan dyndararyn» diýip, ýetginjek içini hümletdi.
Ol okaýan zadyna ýaňy bir gyzygyp, aradan çykan kişini gara gömüşlerini
yzarlap başlanda, gün şöhlesiniň ýakyp barýandygyna garamazdan, Santýagonyň özi
hem bu mahal üşeýän ýaly bolup, süňňüni saklap bilmeýärdi, bir nätanyş goja
gapdalynda çökdi-de, meýdançadaky adamlara tarap barmagyny çommaldyp:
— Olar näme edýärler? — diýip sorady.
— Işleýärler — diýip, ol sowuk-sala jogap berdi-de, lükgeligi bilen kitap
okamaga berlen adamyň keşbine girdi.
Hakykatda bolsa, Santýago bu mahal şol gezek mawutçynyň gyzynyň
garaýşyny duýup duran halyna dört sany toklyny gyrkyşyny göz öňüne getirip otyrdy.
Şonda gyz onuň nämä ukyplydygyna doly göz ýetirse gerek. Santýago şol pursaty öň
15
hem kän gezek aňynda aýlapdy. Ol öz ýanyndan gyza goýny guýrugyndan başlap,
kellesine tarap gyrkmalydygyny öwredýärdi. Goýun gyrkyp durka, gyzyň göwnüni
açmak üçin, oňa gürrüň berjek gyzykly wakalaryny aňynda aýlamak hem endigine
öwrülip barýardy. Şol wakalar barada ol kitaplardan okapdy, ýöne olary öz başyndan
geçen ýaly edip gürrüň bermekçidi. Onuň aldaýanyny gyzyň biljek gümany ýok,
çünki, ol okap bilenok.
Ýöne goja-da ondan el çekerli däldi. Ol ýadandygyny, agzynyň kepäp
durandygyny bahanalap, bir owurt şerap diledi. Santýago onuň başyndan
sowulmagyny umyt edip, oňa öz mytarasyny uzatdy. Ýöne onuň çaklaýşy ýaly
bolaýmady gojada söhbet etmek meýli oýandy. Ol ilki bilen ýetginjegiň okaýan
kitaby bilen gyzyklandy. Santýago onuň ýüzüni alagada, oturan ýerini üýtgetmegi
ýüregine düwen ýaly etse-de, kakasynyň özüňden ulular bilen mydama salyhatly
bolmalydygy hakda häli-şindi gulagyna guýup gelen sözleri aňynda oýanyp, erkini
duşaklady. Ol sesini çykarman, elindäki kitaby goja tarap uzatdy. Şeýle etmeginiň iki
sebäbi bardy. Birinjiden, ol kitabyň adynyň dogry okalyşyny bilmeýärdi. Ikinjiden
bolsa, eger goja sowatsyz bolup çykaýsa, özüni utandyrylan adam hökmünde
duýmazlyk üçin, özi onuň ýanyndan aýrylanyny kem görmejekdi.
— Hü-m... — edip, goja kitap diýilýän zady ilkinji gezek görýän ýaly, onuň
eýlesine-beýlesine bakmaga başlady. — Gowy kitap. Möhüm zatlardan söz açýar,
ýöne örän gyzyksyz ýazylypdyr-da.
Santýago geň galdy: goja sowatly bolmak bilen bir wagtda, elindäki kitapdan
hem eýýäm habarly bolsa nätjek. Bu kitap, onuň aýdyşy ýaly, şeýle içgysgynç bolsa,
heniz ony başga kitap bilen çalyşmaga mümkinçilig-ä bar.
— Ol kitaplaryň hemmesiniň diýen ýaly tekrarlaýan şol bir pikiriniň daşynda
aýlanýar — diýip, goja sözüni dowam etdi. — Ol hiç bir kesiň ykbalynyň öz elinde
däldigine ynandyrjak bolýar. Ol hemmeleriň dünýädäki iň uly ýalana uýmaklaryny
isleýär.
— Iň uly ýalan diýýäniň häme? — diýip, Santýago geň galyp sorady.
— Ony şeýleräk düşündirmek mümkin: ömrümiziň bir pursatynda özümize erk
etmek ukybymyzy ýitirýäris we täleýe doly boýun bolýarys. Şundan ýalan zady
toslamak asla mümkin däl.
— Şoňa men hem ynanamok — diýip, Santýago dillendi. — Menden ruhany
ýasajak boldular, men bolsa çopançylygy saýlap aldym.
16
— Şeýle edeniň gowy bolupdyr. Syýahat etmek saňa ýaraýar ahyryn — diýip,
goja onuň aýdanyny makullady.
«Ol ýüregimdäkini okady» diýip, ýetginjek içini gepletdi.
Goja bolsa elindäki küti kitabyň gatlaryny agtaryp oturşyna, ony yzyna
gaýtarjaga asla meňzemeýärdi. Onuň egninde araplaryň geýýän başlykly ýüň
ýapynjasynyň bardygyny Santýago diňe şol wagt aňşyrdy. Aslynda munda geň görer
ýaly zat ýok – Tarif bilen Afrikanyň kenarýakasynyň arasynda diňe insiz bir bogaz
bolup, ony birnäçe sagadyň içinde ýüzüp geçmek mümkin. Araplara şäherjikde hälişindi duş gelmek bolýardy. Olar bir zatlary satyn alýardylar we günüň dowamynda
birnäçe gezek geň bir şekilde ybadat edýärdiler.
— Aslyňyz nireli? — diýip, ol gojadan sorady.
— Meniň asyl watanym dünýäniň çar ýanydyr.
— Beýle zadyň bolmagy mümkin däl. Dünýäniň çar ýany hiç kimiň watany
bolup bilmez. Ine, men çopançylyk edip, ondan-oňa göçüp-gonup ýörün, ýöne gelip
çykyşym bir ýer bilen gadymy galanyň golaýynda ýerleşýän şäherjik bilen bagly.
Men şol ýerde dünýä indim.
— Hä, ony soraýan bolsaň, men Salimde jahana geldim.
Santýago Salimiň nirede ýerleşýänini bilmeýän hem bolsa, özüniň ony
bilmeýänini ýüze çykaryp, masgara bolmazlyk üçin, bu barada soramazlygy ýüregine
düwdi. Ol nazaryny bir zadyň aladasy bilen meýdançada aýlanyşyp ýören ötegçilere
tarap sowdy.
— Salimde ýagdaýlar nähili?
— Şol bir bolşy.
Gojanyň jogabyndan bir zadam aňlajak gümanyň ýokdy. Ýöne bu şäheriň
Andalus ülkesinde ýerleşmeýäni-hä bellidi. Şeýle bolmasa, Santýagonyň ondan
habary bolardy.
— Ol ýerde näme bilen meşgullanýarsyňyz?
— Edýän kärimi soraýaňmy? — diýip, goja töweregi ýaňlandyryp güldi. —
Şol şäheri men dolandyrýan. Men — Salimiň şasy.
17
«Adamlar käte agyzlaryna gelen zady aýdyp goýberiberýärler» diýip, ýetginjek
içini gepletdi: «Görýän welin, bar gaýgysy gara gamy bolan dilsiz-agyzsyz dowarlar
bilen derdinişeniňden gowusy ýok öýdýän. Kitap okamagam şonuň ýaly. Olar
diňlemek islän wagtyň geň taň-wakalary saňa gürrüň berýärler. Adamlar bolsa morta
bir zady aýdyp goýberýärler welin, näme jogap berjegiňem, näme diýjegiňem
bilmeýärsiň».
— Maňa Melhisedek diýýärler — diýip, goja ara düşen dymyşlygy bozdy. —
Näçe dowaryň bar?
— Ep-esli bar — diýip, Santýago jogap berdi. «Goja burnuny sokmasyz zada
sokup ugraýan ýaly-la».
Ýetginjegiň çyndan hem gahary geldi. Ol hiç kimden ýardam soramady. Şerap
dilänem, kitabyny bermegini haýyş edenem, soňra gürrüňleşmeklerine sebäp bolanam
gojanyň özüdi ahyryn.
— Kitabymy gaýtaryp beriň — diýip, Santýago oňa ýüzlendi. — Men ýola
düşmeli.
— Süriňdäki dowarlaryň ondan birini berseň, hazynanyň ýerleşýän ýerini nädip
tapmalydygyny öwrederdim.
Santýago gören düýşüni ýatlady. «Belanyň körügi, gör, nirede ekeni?!. Palçy
sygan aýaly düýşüni ýorup bereni üçin hiç zat almadyk bolupdy. Bu goja şonuň äri
bolaýmasyn? Bular şeýdip menden has köp pul ýonmakçy bolýan bolsalar gerek. Buda bir sygan bolsa gerek».
Ýöne Santýago bir zat diýmäge agzyny açyp ýetişmänkä, goja ýerde ýatan
çöpjagazy eline alyp, çägäniň ýüzüne bir zatlary çyzmaga başlady. Ol şonuň üçin
eglen mahaly, onuň döşündäki bir zadyň ýylpyldysy ýetginjegiň gözüni gamaşdyryp
gitdi. Gojanyň özi ýaly ýaşly adamdan garaşyp bolmajak çakganlyk bilen
ýapynjasyny çugdamlamagy ýaňky ýylpyldynyň gaýyp bolmagyna sebäp boldy.
Ýetginjek diňe şondan soňra çägäniň ýüzündäki çyzyklaryň manysyna düşünmegi
başardy.
Uly bolmadyk bu şäheriň esasy meýdançasyny örtüp duran çägäniň ýüzünde ol
kakasynyň we ejesiniň atlaryny, edil şu pursata çenli ömründe bolup geçenleri —
çagalykda oýnan oýunlaryny, dini mekdepdäki sowuk gijeler baradaky ýazgylary
okady. Ol öz tanamaýan dükançysynyň gyzynyň adyny, şonuň ýaly-da, öň hiç kime
gürrüň bermedik wakalaryny: bir gezek kakasyndan soraşman sugun awlamak
18
maksady bilen onuň tüpeňini alşyny we bir gezejik zenan maşgala bilen ýakynlyk
edişini çägäniň ýüzünde aýyl-saýyl gördi.
Gojanyň: «Men Salim ülkesiniň şasy» diýen jümlesi onuň ýadyna düşdi. Ol
çekinjeňlik we geň galyjylyk bilen:
— Çopan bilen gürrüňleşmegi şa özüne neneňsi rowa görýär? — diýip sorady.
— Onuň birnäçe sebäbi bar. Olaryň iň esasysy bolsa seniň Öz Ýoluňa
eýermäge ukyply bolmagyňdyr.
Onuň nähili ýoldugyndan welin ýetginjegiň asla habary ýokdy.
— Sen mydama-da öz ýoluňy tapmak isleýärdiň. Ýetginjek çykan her bir adam
Öz Ýolunyň nähilidigini bilýär. Şol döwürde ähli zat ap-aýdyň bolup, başarylmajak iş
bolmaýar we adamlar durmuşda amala aşyrmak isleýän zatlary barada arzuw
etmekden gorkmaýarlar. Ýöne soňra belli bir wagtyň geçmegi bilen, haýsydyr bir
näbelli güýçler ara düşüp, Öz Ýoluňa eýermegiň mümkin däldigini subut etmäge
çalyşýarlar.
Gojanyň sözleri ýetginjege beýle bir täsir etmedi. Ýöne onuň unäbelli güýçler»
barada aýdanlary ony gyzyklandyrman hem durmady şol barada gürrüň berende
dükançynyň gyzy agzyny açyp galsa gerek.
— Bu güýçler diňe ilkibada howply bolup görünýärler, hakykatda bolsa olar
Öz Ýoluňy tapmagy öwredýärler. Olar adamyň ruhuny kuwwatlandyryp, erkini
taplaýarlar, çünki, bu ýagty jahanda bir uly hakykat bar: kim bolmagyňa, göwnüň
nämäni isleýänine garamazdan, bir zady bar durkuň bilen arzuw edýän bolsaň, şol
arzuwyňa hökman ýetersiň. Sebäbi bu arzuw başda Älemiň kalbynda şineländir. Bu
seniň maňlaýyňa ýazylan täleýiňdir.
— Eger men bary-ýogy jahanda awara gezmek ýada dükançynyň gyzyna
öýlenmek isleýän bolsam, şol meniň öz ýazgydyma eýerdigim bolýarmy?
— Hazyna tapmak barada edýän arzuwyňy hem şolaryň üstüne goş. Jahanyň
Kalby adamyň bagty bilen gurplanýar. Mundan başga-da, ol gam-gussa,
gözügidijilik, gabanjaňlyk bilen hem iýmitlenýär. Adamyň ýeke-täk borjy Öz
Ýolunyň soňuna çenli gitmekdir. Şol ýolda hemme zat jemlenendir. Bir zady arzuw
etseň, külli Älemiň şol arzuwyň amala aşmagy üçin seniň ýardamçyň boljagyny
ýadyňdan çykarma.
19
Olar esli wagtlap meýdançany we ötegçileri synlap oturdylar. Dymyşlygy goja
bozdy:
— Dowarlaryň yzyna düşmegiňe sebäp bolan zat näme?
— Men bir ýerde durmazlygy gowy görýärin.
Goja meýdançanyň burçunda gyzyl reňkli arabajygynyň ýanynda durup, patrak
satýan söwdagäre tarap barmagyny çommaltdy:
— Ol hem çagalykda syýahat etmegi arzuwlapdy. Ýöne soňra patrak
söwdasyny edenini we puljagaz toplanyny gowy gördi. Ol garran mahaly bir aýyny
Afrikada geçirer. Arzuwyny amala aşyrjak adama mydama-da ähli mümkinçiligiň
bardygyna akyl ýetirerden ol ejiz.
— Ol çopançylyga baş goşan bolsa gowy bolardy — diýip Santýago seslendi.
— Ol şeýtjegem bir boldy. Ýöne soňra söwda etmegi ýüregine düwdi.
Söwdagärleriň, iň bolmanda, gijelär ýaly tünegi bolýar, çopanlaryň öýi bolsa ýalazy
meýdan. Ene-atalara gyzlaryny çopana däl-de, söwdagäre durmuşa çykaranlary kem
ýaranok.
Dükançynyň gyzy ýadyna düşen Santýagonyň ýürejigi jigläp gitdi. Onuň
ýaşaýan şäherçesinde-de kimdir biri gyzyl reňkli arabajygyny tigirläp ýören bolsa
gerek.
— Şeýlelikde, adamlaryň çopanlardyr patrak söwdagärleri hakdaky pikirleri
Öz Ýollary hakdaky pikirlerinden öňe geçýär duruberýär.
Goja elindäki kitabyň gatlaryny agtaryşdyryp, birden lükgeligi bilen ony
okamaga berildi. Santýago birnäçe wagtlap garaşanyndan soňra, ahyry sabryny
tükedip, gojanyň biraz wagt mundan öň özüniň sözüni bölüşi ýaly edägede, onuň
ünsüni kitapdan sowmagy ýüregine düwdi.
— Siziň bu zatlary maňa aýdyp oturmagyňyzyň sebäbi näme?
— Çünki, sen Öz Ýoluň boýunça gitmek isläp, şindem ondan ýüz öwürjege
meňzeýäň.
— Siz mydama-da şunuň ýaly pursatlarda peýda bolýaňyzmy?
— Bu mydama şeýle bolup çykýar. Ýöne men başga bir şekilde-de adamyň
dadyna ýetişip bilýärin. Men adamyň kellesine şowly bir pikiriň gelşi ýaly, kalbyna
20
dogry çözgüdiň doluşy ýaly bolup hem gelip bilýärin. Aýgytlaýjy pursatda kyn
ýagdaýdan baş alyp çykmagyň ýoluny görkezýän halatlarym hem bolýar. Hemmesi
ýadyňa-da düşüp duranok. Ýöne adatça adamlar ýanlaryna gelenimi duýman
galýarlar.
Goja geçen hepde bir janypkeşiň öňünden bölek daşyň keşbinde çykmaga
mejbur bolşuny gürrüň bermäge başlady. Birmahal bu adam hemme zatdan ýüz
öwriip, zümerret daşyny tapmagyň kül-külüne düşüpdi. Ol bäş ýyllap derýanyň
ýakasyndan aýrylman, iň bolmanda ýekeje gymmatly daşy tapmak üçin, 9999999
sany daşy owratdy. Şondan soňra ol lapykeç bolup, öz arzuwyndan ýüz öwürmekçi
boldy. Ýogsam, ýene Ýekeje Daşy owradyp göräýenliginde, ol öz gözlän
zümerrediniň üstünden barjakdy. Ýagdaý şeýle bolansoň, goja ara goşulyp, irginsizlik
bilen Öz Ýoluny yzarlap, bäş ýyllap eden yhlasyndan hiç hili netije alman lapykeç
bolan bu janypkeşe ýardam bermek isläpdir. Ol daşa öwrülipdir-de, ýaňky kişiniň
aýagynyň aşagyna togalanypdyr. Ýöne bäş ýyllyk azabynyň puja çykanyna jany
ýanyp duran janypkeş daşy bir gapdala depip goýberipdir. Ol daşy şeýle bir gaty
depipdir welin, ol atylyp gidişine başga bir daşa urlup, ony ikä böläýipdir. Ikä
bölünen daşyň içinden dünýädäki iň ajaýyp zümerret daşlarynyň biri çykyp, gün
şöhlesine onuň gözlerini gamaşdyrypdyr.
— Adamlar öz ömürleriniň manysynyň nämededigine örän tiz akyl ýetirýärler
— diýip, goja sözüni dowam etdi. Santýago şol pursat onuň gözlerindäki gamgussany saýgardy. Hut şol sebäpli hem adamlaryň ondan şeýle tiz ýüz öwürýän
bolmaklary mümkin. Nätjek-dä, dünýäniň gurluşy şeýle.
Şol pursat bu gürrüňlere sebäp bolan hazyna ýetginjegiň ýadyna düşdi.
— Hazynalary çeşmeler we derýalar akdyryp getirýärler. Hazynalary topragyň
astyna duwlaýan hem ýene şolar — diýip goja sözüni dowam etdi. — Özüňi
gyzyklandyrýan hazyna barada has jikme-jik bilmek isleýän bolsaň, süriňdäki
dowarlaryň ondan birini maňa ber.
— Tapjak hazynamyň ondan birini bersem has gowy bolmazmy?
— Heniz ele salmadyk zadyňy başga birine hödürleseň, oňa eýe bolmak
islegiňden dynarsyň — diýip, goja ýetginjekden göwni geçen ýaly seslendi.
Santýago sürüsiniň ondan birini bermegi eýýäm sygan aýala wada edendigini
aýtdy.
21
— Sygan halky üşükli bolýar diýip, goja demini dürsedi. — Näme bolanda-da,
dünýäde her bir zadyň öz durýan bahasynyň bardygyny bilmek saňa peýdaly bolar.
Nur Esgerleri şony öwretmekçi bolýarlar — diýip, ol kitaby Santýagonyň eline
tutdurdy. — Ertir şu wagtlar süriňdäki dowarlaryň ondan birini şu ýere alyp gelersiň.
Men bolsa saňa hazynany nädip tapmalydygyny aýdaryn. Hoş gal!
Şol sözlerden soňra goja jaýlaryň aňyrsynda gözden gaýyp boldy.
Santýago ýene kitap okamakçy boldy, ýöne bu oňa başartmady ol ünsüni bir
ýere jemläp bilmeýärdi. Goja bilen aralaryndaky söhbet ony ynjalykdan gaçyrypdy,
çünki onuň aýdanlarynyň dogrudygyny bilip durdy. Ýetginjek gyzyl arabajygyň
ýanyna bardy-da, bir gap patrak satyn aldy we gojanyň satyjy baradaky sözlerini oňa
aýtsammykam, aýtmasammykam diýip, biraz ýaýdanyp durdy. Ahyry hem hiç zat
aýtmazlygy ýüregine düwdi. Ol: «Käte hiç bir zada goşulmanyň gowy bolýar» diýip,
oýlandy-da, sesini çykarmady. Häzir ol bilýän zadyny söwdagäre habar beräýse,
gyzyl reňkli arabajygyna gowy öwrenişen görgüli hemme zady başyndan aýlap ursa,
nämeleriň boljakdygy hakda üç gün dagy oýlanyp gezer.
«Men ony bu ejirden dyndaraýyn» diýip içini gepleden Santýago köçe bilen
ümdüzine ýöräp ugrady we diňe gämi duralgasyndaky ýeke penjireli kepbejigiň
öňüne ýetip aýak çekdi. Şol ýerde ýolagçy gämilerine münmäge petek satylýardy.
Müsür Afrikada ýerleşýärdi.
— Size näme gerek? — diýip, petek satyp oturan kişi sorady.
— Ertir sizden petek satyn alaýmagymam mümkin — diýip, Santýago oňa
jogap berdi-de, şol ýerden daşlaşmak bilen boldy.
Bary-ýogy bir tokly satyp gazanan puluňa bogazdan gämili aşmak mümkin
eken. Bu pikir ony ikirjiňlemäge mejbur etdi. Petekçi bolsa öz kömekçisine ýüzlenip:
— Ýene bir arzuwçylyň biri. Özi-hä syýahat etmekçi, kisesinde-de ýel
şuwlaýar.
Petek satylýan kepbäniň penjirejiginiň öňünde duran wagty, Santýagonyň
ýadyna öz dowarlary düşdi. Janawarlaryň ýanyna dolanyp barmak oňa aýylganç bir
synag bolup göründi. Ol iki ýylyň dowamynda çopançylygyň syrlaryny irmän-arman
öwrenip, dowar bakmagy mazalyja ele alypdy. Ol goýun hem gyrkyp bilýärdi,
guzlajak goýna kömek etmegiň ugruna-da beletdi, möjekleri nädip
gorkuzmalydygyndan-da habarlydy. Ol Andalus ülkesindäki öri meýdanlaryna bäş
22
barmagyna belet bolşy ýaly beletdi. Şolaryň haýsy biriniň bahasynyň näçedigi-de
ýadyna düşüp durdy.
Sürüsini gabap gaýdan ýatagyna gitmek üçin, ol iň uzyn ýoly saýlap aldy. Bu
şäheriň hem öz galasy bardy. Santýago ýapydan ýokary galyp, galanyň diwarynyň
üstünde oturmak isledi. Şol ýerden Afrika gözüňe ilýärdi. Şol tarapdan gadym
döwürlerde garaýagyz adamlaryň ýüzüp gelip, uzak ýyllaryň dowamynda
Ispaniýanyň hemme ýerlerini diýen ýaly golastynda saklandyklaryny kimdir biri oňa
gürrüň beripdi. Santýago garaýagyzlary halamaýardy: syganlary bu ýere şolaryň alyp
gelen bolmagy hem mümkin.
Galanyň üstüne çykyp seretseň, şäheriň bar ýeri, hatda onuň goja bilen söhbet
eden ýeri bolan meýdançasy-da edil eliň aýasynda ýaly bolup görünýärdi.
«Onuň bilen duşuşan pursatyma nälet bolsun» diýip, ýetginjek içini hümletdi.
Ol, bary-ýogy, sygan aýala düýşüni ýordurmak isläpdi ahyryn. Şol palçy aýaldyr goja
hem onuň çopandygyna şeýle bir ähmiýet hem bermedik ýalydylar. Dogrudanam, ol
adamlar ýalňyz, hiç bir zada ynanmaýan kişiler bolmaly. Olar çopanlaryň jany-teni
bilen öz dowarlaryna berlendiklerine düşünmeýärler. Santýago sürüsindäki
dowarlaryň her birini bütin jikme-jikligi bilen bilýär: hanha ol goýun – gysyr, onuň
ýanyndaky bolsa ýene iki aýdan guzlamaly, hol aňyrda ýatanlar dowarlaryň iň
ýaltalary. Santýago goýunlary gyrkmaga-da, soýmaga-da diýseň ökde. Bu ýerleri terk
etmek kararyna gelse, onsuz olaryň içi gysmazmy.
Ýel turup başlady. Santýago ony adamlaryň «gündogarly» diýip
atlandyrýandyklaryny bilýärdi, çünki, ýeliň öwsüp gelýän ýeri bolan gündogar
tarapdan köphudaýlylaryň goşunlary çozuş eder durardylar. Ýetginjek Tarife gelip
görmänkä Afrika kenarynyň şeýle ýakyndygyny güman hem etmeýärdi. Howply
goňşuçylyk — garaýagyzlar gaýtadan çozuş edip bilerler. Ýel barha güýjeýärdi.
«Men dowarlar bilen hazynanyň arasynda ikä bölünip bilmen ahyryn» diýip,
Santýago oýa batdy. Ol öwrenişen zady bilen höwes edýän zadynyň haýsy hem bolsa
birini saýlap almaga mejburdy. Dükançynyň gyzy hem üstesine. Ýöne oňa garanda
dowarlar has möhümdi, çünki, gyzdan tapawutlylykda, olar özüne bagly bolup
durdylar. Gyzyň ony ýatlaýany bir bellimi? Ol iki günden soňra gyzyň öňünde peýda
bolmaýanda-da, onuň ynjalykdan gaçmajakdygyny aňryýany bilen bilip durdy.
Günleri meňzeşlikde geçip duran adamlar öz durmuşlarynda bolýan gowulyklara üns
hem bermeýärler.
23
«Men kakamdyr ejemi, dogduk obamyň golaýyndaky galany terk edip
gaýtdym» diýip, ýetginjek pikir öwürdi. «Olar aýraçylyga öwrenişdiler, menem şeýle.
Diýmek, dowarlar hem meniň ýoklugyma öwrenişäýmeli».
Ol ýene ýokardan aşaklygyna meýdança tarap nazar aýlady. Patrak
söwdasynyň tüýs gyzan wagtydy. Onuň goja bilen ýanaşyk oturyp, söhbet eden
oturgyjynda bolsa bir jübüt gysmyljyraşyp otyrdy.
Santýago: «Söwdagär...» diýip, ýaňy bir pikir ýumagyny çözlemäge başlady
welin, has hem batlanan «gündogarlynyň» güýçli akymynyň ýüzüne urmagy pikirini
tamamlamaga mümkinçilik bermedi. Ýel diňe bir garaýagyz basybalyjylaryň
ýelkenlerini çişirmän, eýsem, ol kalbyňa howsala salýan yslary: çölüň, üstbaşlary
örtülgi zenanlaryň, birmahal görmedik mekanlarynyň, altyndyr başdan geçirmeleriň
yşkyna düşenleriň döken derleriniň we arzuwlarynyň ysyny hem alyp gelýärdi. Ol
piramidalaryň hem ysyny getirýärdi. Erkin ýele gözi giden ýetginjek özüniň hem
şoňa meňzäp biljekdigini duýdy. Özünden başga onuň ýoluna böwet boljak zat
ýokdy. Dowarlar, mawutçynyň gyzy, Andalus ülkesiniň meýdanlary bularyň
hemmesi onuň Öz Ýoluna düşmegi üçin diňe bir sebäpdiler.
Ertesi günortanara ol alty sany goýny öňüne salyp, belet meýdançasynda peýda
boldy.
— Geň galsaň galyp oturmaly — diýip, ol özüne garaşyp oturan goja söz
gatdy. — Dostum duran ýerinde tutuş sürimi satyn alaýdy. Ol ömürboýy çopançylyk
etmegi arzuwlap ýören bolsa näme. Bu ýagdaý işimiň şowlajagyny habar berýäne
meňzeýär.
— Bu mydama-da şeýle bolýar — diýip, goja seslendi. — Muňa Amatly
Başlangyç diýýärler. Eger sen ömrüňde ilkinji gezek kart oýnamaga oturan bolsaňam
utuş gazanaýmagyň daş bolmazdy. Bir işe ýaňy başlaýanlaryňky mydama-da şowuna
bolýar.
— Onuň sebäbi näme?
— Sebäbi, durmuş adamyň Öz Ýoluny tapmagyny isleýär.
Goja goýunlary sypap-sermemäge başlady we olaryň arasynda biriniň
gysyrdygyny bildi. Santýago munuň uly bir kemçilik däldigini, oňa derek şonuň iň
akylly goýundygyny we ýüňi beýlekilerden köp berýändigini aýtdy. Soňra ol:
— Hazynany nireden gözlemegi maslahat berýäň? — diýip sorady.
24
— Ony müsür piramidalarynyň ýanyndan ide.
Santýago özüni ýitiren ýaly etdi. Sygan aýaly hem oňa edil şol sözleri aýdypdy,
ýöne onuň üçin hiç zadam almandy.
— Şol ýere barýan ýoly sen Ýaradanyň her bir kişi üçin belläp goýan
yşaratlaryndan ugur alyp taparsyň. Ýöne munuň üçin maňlaýyňa ýazylany okamagy
başarmak gerek.
Santýago oňa jogap gaýtaryp ýetişmänkä, goja bilen aralarynda bir kebelek
perwaz urmaga başlady. Ol kebelekleriň şowlulyk getirýändikleri barada heniz çaga
mahaly atasyndan eşiden sözlerini aňynda aýlady. Çyrlajyklar, hažžyklar, ýorunjanyň
dört dilkawly ýaprajyklary hem şonuň ýalymyş.
— Bu hut şeýle-de bolmaly — diýip, onuň pikirini ýüzünden okap oturan goja
dillendi. — Ataň dogry aýdypdyr. Yşarat diýýänim şonuň ýaly zatlar-da. Şolaryň
arkasyndan ýoluňy ýitirmän bilersiň.
Şu sözleri aýtmak bilen, goja donunyň ýakalaryny serpip, döşüni güjeňledi.
Santýago düýn gojanyň döşüni synlanda, gözüniň gamaşyp gitmeginiň sebäbini şindi
aňşyrdy. Gymmatbaha daşlar bilen örtülen guýma altynyň bölegi onuň döşüni örtüp
durdy. Ol, hakykatdan hem, patyşa bolup çykaýdy. Goja garakçylaryň talamazlyklary
üçin tüýsüni üýtgeden bolsa gerek.
— Al şulary — diýip, goja döşlügini bezäp duran biri ak we beýlekisi gara
reňkli iki daşy ýetginjege uzatdy. — Şu daşlara Urim we Tumim diýýärler. Daşlaryň
agy «hawa», garasy bolsa «ýok» diýmegi aňladýar. Yşaratlaryň manysyny tirmekden
ejiz gelen mahalyň, bu daşlar saňa gerek bolar. Olar soraglaryňa jogap bererler. Ýöne
başardygyňdan özüň bir karara gelmäge çalyş. Hazynanyň piramidalaryň
golaýyndadygyndan sen eýýäm habarly. Ýüregiňi bire baglamaga kömek edenim
üçin bolsa, sen maňa dört goýun bermeli bolarsyň.
Ýetginjek daşlary torbasynyň düýbüne atdy. Mundan beýläk belli bir karara
gelmek onuň öz boýnuna galaýjak ýaly.
— Dünýäde hemme zadyň bir bütewiligi emele getirýändigini unutma.
Yşaratlaryň dilini ýadyňda sakla. Iň esasysy bolsa Öz Ýoluňy hökman
ahyrlamalydygyňy berk belläp goý. Indi bolsa bir gysgajyk wakany gürrüň bereýin.
Bir täjir öz ogluny, bagtly bolmagyň syryny öwreneri ýaly, danalaryň danasynyň
ýanyna ugradypdyr. Dagyň gerşinde salnan ajaýyp bir gala gözi düşýänçä, oglan kyrk
günläp çölüň içi bilen ýöräpdir. Gözleýän Danasy şol galada ýaşaýar eken.
25
Gala, oglanyň çak edişi ýaly, ýagşyzadanyň çola mekanyna asla
meňzemeýärdi: daş-töwerek märekeden ýaňa hyň berip durdy. Täjirler harytlaryny
güjeňleşip, alakjap ýördüler. Bir gyra çekilip gürrüňleşip duranlar hem göze ilýärdi.
Sazandalaryň kiçeňräk topary gulaga ýakymly bir sazy ýaňlandyrýardy. Giň jaýyň
ortarasynda bu ülkede tapyp bolaýjak nazy-nygmatlardan ýaňa yraň atyp duran stol
durdy. Dana öz myhmanlary bilen salamlaşmaga başlady. Ýetginjegiň salamlaşmak
gezegi diňe iki sagatdan soňra gelip ýetdi. Dana onuň özüni idäp gelmeginiň sebäbini
sorap anyklanyndan soňra, edil şu wagt bagtly bolmagyň syryny düşündirmäge
wagtynyň ýokdugyny, galanyň içinde aýlaň-çaýlaň edip, iki sagatdan soňra şu jaýa
gelse gowy boljakdygyny aýtdy. «Meniň saňa ýene-de bir haýyşym bar, — diýip,
Dana düýbünde iki damja ýag bulduraýan çaýçemçäni oňa tarap uzatdy. — Şujagaz
çemçäni hem eliňe al we içindäki ýagy dökäýme».
Ýetginjek elindäki çemçeden gözüni aýyrman, köşgüň basgançaklaryndan kä
ýokary galyp, kä aşak düşüp ýörşüne, iki sagady geçirip, Dana kişiniň öňünde
gögerdi. «Ýeri, — diýip, ol ýetginjege ýüzlendi. — Şu uly jaýyň naharhanasyny
bezeýän pars halylaryna, iň bir ökde bagbanlaryň on ýyllap iş edinip, ösdüripýetişdiren bagyna, kitaphanamdaky gadymyýete degişli küti kitaplara we
hamkagyzlaryň ýüzüne ýazylan golýazmalara göwnüň ýetdimi?»
Biraz utanjak ýaly eden ýetginjek hiç bir zady synlap bilmändigini, bar
gaýgysynyň onuň özüne ynanan ýagyny dökmezlik bolandygyny boýun aldy.
«Onuň ýaly bolsa, git-de öýümdäki täsinlikleriň hemmesini gowja synla. Bir
kişiniň nirede we hädip ýaşaýandygyny bilmän, oňa janyňy ynanyp bolmaz».
Ýetginjek gaýtadan çemçäni eline aldy-da, ýene galanyň geçelgelerini yzarlap
ugrady. Bu gezek ol bimeme batyrgaý hereket edýärdi we töwerekdäki geňtaňlyklary, otaglaryň görküne görk goşýan sungat eserlerini synlamagyň ugruny
tapýardy. Ol baglary, galanyň daşyny gallap duran daglary synlady, gülleriň şeýle
gözeldiklerini, suratlaryň we heýkelleriň bolsa tüýs hakyky durmaly ýerlerini
tapandyklaryny ykrar etmän durup bilmedi. Ol Dananyň ýanyna gaýdyp gelip, gören
zatlary barada oňa jikme-jik gürrüň berdi.
«Dökmän getirmegiňi tabşyran iki damja ýagym nirede?» — diýip, Dana onuň
ýüzüne dikanlady. Ýetginjek diňe şol wagt ýagy dökendigini bilip galdy.
— Saňa berip biljek ýeke-täk maslahatym şudur — diýip, danalaryň danasy
seslendi. — Bagtly bolmagyň syry dünýäniň geň-taňlyklarynyň we gözellikleriniň
26
hemmesini synlamagy başarmakdan we şol bir wagtyň özünde-de çaýçemçedäki iki
damja ýagy unutmazlykdan ybaratdyr.
Santýago gojanyň gürrüň beren bu hekaýatyny soňuna çenli diňledi-de, soňra
uzak wagtlap dymyp oturdy. Ol gojanyň näme diýjek bolýandygyna düşündi. Çopan
awara durmuşy gowy görýär, ýöne dowarlaryny hem gözden salanok.
Santýagonyň ýüzüne içgin-içgin seretdi-de, Melhisedek şa ellerini onuň
kellesiniň golaýynda howada gezdirdi. Soňra bolsa goýunlary öňüne salyp, bu ýerden
daşlaşmak bilen boldy.
Baryp araplar tarapyndan gurlan gadymy gala uly bolmadyk Tarif şäheriniň
üstüne abanyp dur. Galanyň minarasyna çyksaň, mekge satylýan dükança duran
meýdana we Afrikanyň kenarýakasynyň bölejigine gözüň düşýär. Şol gün hem Salim
ülkesiniň şasy Melhisedek gündogar ýeline ýüzüni tutup, galanyň diwarynyň üstünde
otyrdy. Öz ykballarynda garşylaşan şunça täzelikleri sebäpli birahat bolan dowarlar,
hojaýynlaryndan biraz aňyrda biri-birlerine gysmyljyraşyp durdylar. Olaryň bar
gaýgysy ot bilen suwdy.
Melhisedek gämi duralgasyna baglangy ullakan gaýyga nazaryny aýlady. Ol
Ybraýymdan bir bölek ýeri sowgat alaly bäri ony görmeýşi ýaly, ýaňky ýetginjek
bilen hem gaýdyp ýüzbe-ýüz bolmaz.
Başy ölümsizler üçin bir zady arzuw etmegiň hiç hili manysy ýok, çünki olaryň
bu ýerde Öz Ýoly bolmaýar. Her näme-de bolsa, Melhisedek ýüreginiň teýinden
Santýago atly ýetginjege üstünligiň ýar bolmagyny arzuw edýändigini duýdy.
«Haýp, ol häziriň özünde hatda meniň adymy hem ýadyndan çykarar — diýip,