Gagauzların Halk Yaratmaları - 17

2017-a. Ver çuçuna öküzleri da pulaa kendin koşul.
2017-b. Ver amucana tekerlää, kendin da sürüklä arabanı.
2018. Ver külafı da al takä.
2018-a. Vermää küläfı da takä almaa.
252
2018-b. Küläfı takeyä vermää.
2019. Ya kemer dolusu, ya endek çürüsü.
2019-a. Ya kemer dolusu, ya endek dolusu.
2020. Yaalanmadık taliga hırsızı amazlêêr.
2021. Yaalı iyän köpek tüüyündän belli.
2022. Yaamur suyunda kum yok, söleyişlerdä yalan yok.
2023. Yaamurdan kaçmaa, toluya urulmaa.
2023-a. Yaamurdan kaçmış, toluya urulmuş.
2023-b. Yaamurdan kaçan toluya sataşar.
2023-c. Yalpıya kaçan bayıra urulmuş.
2024. Yaamurdan sora serin olêr; yalanın aardına pişmannık geler.
2025. Yaasız gözlemä kaurulmaz.
2026. Yaayın yanında üstün yaalanêr.
2027. Yaaylan ateş süündürülmeer.
2028. Yaban domuzunu fidan altında kolla.
2028-a. Yaban domuzunu pelit altında kolla.
2029. Yaban domuzunu palamutlukta kolla.
2029-a. Yaban domuzunu palamutlukta aara.
2029-b. Yaban domuzunu palamutlukta izlä.
2030. Yaban karacayı görmüş, öküzünü braamış.
2031. Yabancı allahın hem kendi şeytanın paası bir.
2032. Yabancı klisedä daskala naafilä.
2033. Yabancı padişaalıkta hepsi yabancı.
2034. Yabanı çayırda yuvarlanêr – kuzu okolda artık titirer.
2035. Yabanı daasız, nicä balık susuz.
2036. Yabanı idiktän sora yuvasına gider.
2037. Yabanı imä[r]sä, keçi Acılaa etişecek.
2038. Yabanı keezçiyä dooru koola.
2039. Yabanı koyunu idii erini beş kere dolaşırmış.
2040. Yabanı on küü aktarêr, imää bulunca.
2041. Yabanı yavrusu da yabanı tabeetli.
2041-a. Yabanı yavrusu, ama yabanı tabeetli.
2042. Yabanın zotkası herkerä kannı.
2043. Yabanıyı kaçmak doyurêr.
2044. Yalabık mangır yıraktan belli.
2045. Yalan diil taa ii hırsızlıktan.
2046. Yalancı emin eder, hırsız da martur koyêr.
2047. Yalancının dili haylak durmêêr.
2048. Yalancının dili, işçinin kolları diil aylak.
253
2049. Yalancının mumu üülenä kadar yanêr.
2050. Yalnız eldän ses çıkmaz.
2051. Yalnıza rayda da gücenik.
2051-a. Yalnıza rayda da iirinç.
2052. Yalpak buzaa iki memedän emer.
2052-a. Yalpak kuzu iki memedän emer.
2053. Yaltak üsteleyenä arka tutêr.
2054. Yaltaklık atında yırak gitmeycän.
2055. Yamamaa becerän – terzi, geleceenä düşünän – bilgiç.
2056. Yan yatan da bir, aazını yırtan da bir.
2057. Yan yatan da, diz yırtan da birtürlü yaşamaz.
2058. Yan yattın yazın – kışın sergenindä yok ne aarayasın.
2059. Yangına karşı körüklän çıkmaa.
2059-a. Yangına körüklän gitmää.
2059-b. Yangına körüklän gidilmäz.
2060. Yansılaycıya laf katma.
2060-a. Yansıylan lafa durma.
2061. Yap iilik – [da] bul körlük.
2062. Yarasa kuşu güneştä kurêr; sert adam kendi-kendinä kurêr.
2063. Yaraşêr, nicä domuza traka.
2063-a. Yaraşêr, nicä yırtık kalpaa paun tüüsü.
2064. Yaratmaa – bilgi lääzım, needini yapmaa – çalışmak.
2064-a. Yaratmaa – becermäk lääzım, needini yapmaa – çalışmak.
2065. Yardım et kolunnan, diil dilinnän.
2066. Yarım işi brakma, bukanı yarım brak.
2067. Yarım oyun – yarım sevinmäk.
2067-a. Yarım iş – yarım sevinmäk.
2068. Yarma i, ama fasonu tut.
2069. Yastıı taa ii kaltakta aşındırmaa, nekadar başı altında.
2070. Yastık yok – oturmaycek, gelir yok – alıp satmaycek.
2071. Yaş gölmek adanmêêr.
2071-a. Yaş çember adanmêêr.
2072. Yaş odundan sıcak aaz, tütün çok.
2073. Yaş yaamurdan korkmaz.
2073-a. Yıslak yaamurdan korkmaz.
2073-b. Islak yaamurdan korkmaz.
2074. Yaşamaa, nicä beylän* bacanak.
2074-a. Yaşamak – [nicä] beylän* bacanak.
2075. Yaşaması – nicä dübektä yakıcı biber düümää.
254
2075-a. Yaşaması – nicä dübektä yakıcı biber düümesi.
2076. Yaşını silärkän, gözünü çıkarmaa.
2077. Yaşta – akran, boyda – bir.
2078. Yavaş adamın üstünä çok bey bulunêr.
2079. Yayan Allaaya etişilmäz.
2080. Yayanın elleri da, ayakları da boşta.
2081. Yaz kışı besleer.
2082. Yaz vakıdı konuştun, kışın – aaladın.
2083. Yazıcı yazaldan, popaz altardan tok.
2083-a. Yazıcı kalemdän, popaz altardan tok.
2084. Yazık kıza – bıkmış yaza.
2085. Yazılar bozulmaz.
2085-a. Yazılar borsamaz.
2086. Yıftıra büük adımnan gezer.
2087. Yıftıra gün-güneş vakıdı öldürer.
2088. Yıkık padişaa zavallı.
2089. Yılan da iz yapêr, ama sürüner.
2090. Yılan gibi kabını braktı.
2090-a. Yılan gibi kabını sıbıttı.
2091. Yılan iiri-büürü gider, ama deliin uurunda doorulêr.
2092. Yılan kabını atêr, tabeetini brakmêêr.
2093. Yılanı dürtmedään, dalamêêr.
2094. Yılanı koynuda taşımaa.
2095. Yılanı kuyruundan çekmää.
2096. Yılanın kuyruuna basmadaan, dalamaz.
2097. Yılanın üstü alaca, insanın – içi.
2098. Yıldızlar da göçer, gün da gezer.
2099. Yımırta tauu üüreder.
2100. Yımırtada kemik aaramaa.
2101. Yımırtanın kulubunu aaramaa.
2102. Yırtıcı kuşun ömürü aazdır.
2102-a. Yırtışık kuşun ömürü aazdır.
2102-b. Atmaca kuşun ömürü aazdır.
2103. Yırtık anterinin altında da girgin erif belli.
2104. Yok gibi yannışlıktan da büük zännık var nicä olsun.
2105. Yok kuş kanadı zeedä olsun.
2106. Yok kuş [ki] kanadı lääzım olmasın.
2107. Yok ne o Allaha inanmaa, angısı bizä bakmêêr.
2108. Yok popaza iilik, açan küüdä saalık.
255
2109. Yok taa beter iş – aalemin aazı olasın.
2110. Yokkana, Allaa da vermeer.
2111. Yoklamadaan bulunmaz.
2111-a. Yoklamadaan kaplanmaz.
2112. Yoksulun gözlerini günnük ta iyer.
2113. Yol örümäklän biter, borç – ödemäklän.
2113-a. Yol örümäklän kısalêr, borç – ödemäklän.
2113-b. Yol örümäklän tükener, borç – ödemäklän.
2114. Yolcu oruç tutmêêr.
2115. Yolcu popaz kimseyä bakmaz.
2116. Yolcu sopasınnan, hergeleci kemendinnän.
2117. Yolcu yolcuyu yolda bulur.
2118. Yolcu yolunda lääzım bulunsun.
2118-a. Yolcu yolunda lääzım olsun.
2119. Yolcu yolundan sapmaz.
2119-a. Yolcu yolunu brakmaz.
2120. Yolcu yolunu bulur.
2121. Yolcuya yan yol [da] yakışır.
2122. Yolcuya – yol, kurbaaya da – göl.
2123. Yolcuyu erzaman kablet.
2124. Yoldan çıkacan – tersin çıkacek.
2125. Yolunuz ilin çıksın.
2125-a. Yolunuz kaba çıksın.
2125-b. Yolunuz açık çıksın.
2125-c. Yolunuz ilin olsun.
2125-ç. Yolunuz kaba olsun.
2125-d. Yolunuz açık olsun.
2126. Yonga olsun, kim yaksın – bulunur.
2127. Yordamsız yolcu yorgansız kalar.
2127-a. Yortumsuz yolcu yorgansız kalar.
2127-b. Yortumsuz yolcu yol üstündä kalar.
2128. Yorgana görä uzan.
2129. Yorgana görä uzat ayaklarını.
2130. Yorgun adamın üstünä çok çorbacı.
2130-a. Düşkün adamın üstünä çok çorbacı.
2131. Yorgun köpek üşenmeer kemii kemirmää.
2132. Yortularda – ayoz, sıra günü – maskara.
2133. Yorucu düşleri kendi esabına yorudêr.
2134. Yorucu kendi için düş görer, aalem için yorudêr.
256
2134-a. Yorucu kendi için uyuyêr, aalem için düş görer.
2135. Yosunnu göldä balık çok.
2136. Yoz beegirlän koşuya gidilmäz.
2137. Yumruk mezesinä alışık.
2138. Zaabit zakona dayanêr, popaz da – Allaha.
2139. Zaman satar saman.
2140. Zaman zamanı aydêêr.
2141. Zarar käärlan ortak.
2142. Zavallının aalaşmaları beyin kulaana etişmeer.
2143. Zengin – Allaha dengin.
2144. Zengin ihtiarlayıkça fenalaşêr.
2145. Zenginä Allaa para verer, fukaaranın gözlerinä kül ekeleer.
2146. Zenginä cendemdä da islää.
2147. Zenginä – ray, fukaaraya – cendem.
2148. Zengindä – bir Allaa, fukaarada – başka.
2149. Zengindän hem popazdan dooruluk annanmaz.
2150. Zengini beş bey birdän sever.
2151. Zenginin armanı büük.
2152. Zenginin borcunu çıraklar ödeer.
2152-a. Beyin borçlarını çıraklar ödeer.
2153. Zenginin horozu da yımırtlêêr.
2153-a. Çorbacının horozu da yımırtlêêr.
2154. Zenginin kefi gelincä, fukaaranın canı çıkar.
2155. Zenginnän güreşmä, sakatlan badaşma.
2156. Zenginniin beterinä ecel etmää olmaz.
2157. Zenginniktän baş acımaz.
2157-a. Varlıktan baş acımaz.
2158. Zoor popaza, dincilär akıllıykan.
2159. Zoorda acelä yardım etmäz.
2160. Zoorlan gözellik olmaz, olsa da – yaraşmaz.
2161. Zor oyunu bozar.
2161-a. Zorlamak oyunu bozar.
2162. Zordan zor da var.
2163. Zorlan gözellik olmaz.
2164. Zoruna sevmää yok nicä.
2165. Zurna şiştikçä, alay şen olêr.
257
258
VIII.
BİLMEYCELÄR
259
260
1. Ak deniz, kara balık, onu bilmeyän – alık (kiyatta yazılar).
2. Ak gölmek içindä dik-dik durar (papşoy koçanı).
2-a. Ak gölmek içindä dik-dik durêr.
2-b. Ak kundak içindä dik-dik durêr.
2-c. Ak kundak içindä dim-dik durêr.
3. Ak tarla, kara tuum (yazılar).
4. Al boya boyadım – maninin önünä dayadım (rökä).
4-a. Al boya boyadım – ananın önünä dayadım.
4-b. Kırmızı boyadım – maninin önünä dayadım.
5. Alçacık boylu, kadifä donnu (mor patlacan).
6. Alçacık çevrä dünneyi aktara (demir para).
7. Alçacık çevredän kaar yaayêr (elek).
8. Alçacık, dallı, imesi ballı (çilek).
8-a. Serili dalı, imesi ballı.
9. Alçacık tatar paraliya satar (mantar[a]).
9-a. Alçacık tatar çadır satar.
10. Alçacık tepä, cıngırdaklı küpä (kirez, yada güven, osa üzüm?).
11. Allaa yapar yapısını, demir açar kapusunu (karpuz hem bıçak; karpuz).
12. Altı[m] – toprak, üstü[m] – yaprak (daa; fidan).
13. Anası – yası elli, bubası – iiri belli, kızı – dünnää gözeli, oolu – kırmızı
deli (şarap).
13-a. Kızı – dünnää gözeli, oolu – kırmızı deli.
14. Arşın ayaklı, tauşam bıyıklı (ekin).
15. Asker deyim – başı yok, sürü deyim – sıırtmaç yok, üzlän yıl divan durêr, sıra-sıra
dizileer, sıra geldi – kesildi, köprü oldu – geçildi (daa).
16. Atatay–matatay, incä belli kara tay (karımca).
16-a. Ata tay, mata tay – incä belli kara tay.
17. Aulu atladı, kaz yımırtladı (kabak).
18. Bacakları kısa, kulakları uzun (tauşam).
19. Bacakları uzun, kulakları kısa (devä).
20. Bän giderim – o gider, bän dururum – o durêr (gölgä).
21. Ben giderim – o gidär, önümde zın-zın ötär (sakal).
21-a. Ben gidiym, o gidär, önümde zın-zın ötär.
22. Ben gidiym, o gidiy, önümde para gibi iz yapıy (ihtär bastonnan).
23. Bendä da var, sendä da var, bir kuru dalda da var (gölgä).
24. Benim yanımda gezer, para kadar iz eder (baston).
25. Beş kardaş [bir] aul örer (şişlär = kukalar).
26. Beş kardaş bir gölmek içindä (eldiven).
26-a. Beş kardaş bir kürk içindä.
26-b. Beş kardaş bir gölmek giiyer.
261
26-c. Beş kardaş bir kürk giiyer.
27. Beş kardaş biri-birinä benzemäz (beş parmak).
28. Beş kardaş ev yapıyêrlar, içindä yaşamaa düşünmiyerlar (şişlär, çorap).
29. Beş paralık nışadır bütün dünneyi kuşadır (gün).
30. Beş paralık nışadır evin içini kuşadır (lampa).
31. Bız-bız bızdık, otuz iki kızdık, vakıt geldi – öldük, vakıt geldi –
dirildik, taftaya dizildik (sineklär).
31-a. Bız-bız bızdık, otuz iki kızdık, kıran geldi – öldük, vakıt
geldi – dirildik, taftaya dizildik.
32. Bilmeycä-bilmeycä, biri-birinä iliştirmeycä (gegeli kopça).
33. Bir ayak üstündä partallı babu (laana).
34. Bir ayaklı kantar simit satar (mantara).
34-a. Bir ayaklı kantar kovrik satar.
35. Bir dalcaazda iki-üç kardaş (kirez).
36. Bir danam var – kuyruunu koparmadaan, dama girmeer (armut, meyva).
37. Bir direkli – bin keremitli (laana).
38. Bir ev uşaklan dolu – ne pençeresi, ne kapusu (susak, kabak).
39. Bir fıçıcıım var – iki türlü şaraplan dolu (yımırta).
40. Bir kafadarım var – iiri-büürü budu var (kurbaa).
40-a. Bir baargan kafadar – iiri-büürü budu var.
41. Bir öküzüm var: iyir – doymaz, yatır – kalkmaz, gidir – gelmäz
(soba, kül, tütün).
41-a. Biri iye – doymıyê, biri yatıyê – kalkmıyê, biri gidiye – gelmiye.
41-b. İyer, iyer – doymaz, yatêr, yatêr – kalkmaz, gider, gider – dönmäz.
42. Bir sepet tülü top (ayva).
43. Bir sıçan iki kuyruklu (çarık tasmalarınnan).
44. Biyaz tarla kara tuumlan ekili (yazılar).
45. Biyaz tarla, kara tuumu, ellär ekär, dillär biçär (kiyat).
46. Bizdik, bizdik, otuz iki kızdık, kıran geldi – bozulduk, sıra geldi
– kırıldık (dişlär).
47. Boyu uzun – gölgä yok, kuşlar kondu – dalı yok (yol).
48. Bubanın altında üç ayaklı erif (skemnä).
49. Çalı kökündä mumcaaz yanêr (çiidem).
50. Çarşıdan alınmaz, sergenä konulmaz, ondan tatlı bişey olmaz (uyku).
50-a. Çarşıdan alınmaz, sergenä koyulmaz, ondan tatlı bişey olmaz.
51. Çatal kazık – demedä yazık (ikidişli diiren, yaba).
51-a. Çatal kazık – demetlerä yazık.
52. Çıkıp giriye, girip çıkıyê (mekik).
53. Çıkrıkçılar çekämäz, kuyumcular dökämäz (yımırta).
54. Çıplacık sarkıyê, tülücä bakıyê (kedi lokmayı özener).
55. Çıplak buzaa emniktä yatêr (dil).
262
55-a. Çıplak buzaa ahırda yatêr.
55-b. Çıplak pali emniktä yatêr.
55-c. Çıplak pali ahırda yatêr.
56. Daada dalima[n], suda sulima[n], ibiklicä kuş, köpüklücä taş
(yabanı, balık / kurbaa, horoz, sabun).
56-a. Daada dülüman, suda sülüman, ibiklicä kuş, köpüklücä taş.
56-b. Daada – doloman, suda – soliman, imiklicä kuş, köpüklecä taş.
56-c. İbiklicä kuş, köpüklücä taş (horoz, sabun).
57. Daada duudu, daada büüdü, küüyä geldi, herkezin kıçını gördü (eşik).
58. Daada yongası, erdä gölgesi (kazık).
59. Daada yongası, suda gölgesi (kofa).
60. Daadan geler, taştan geler, yamalı götlü eniştän geler (doba, daul).
61. Daadan geliy isa-isa, gözleri durıy kombalisa (kurbaa).
61-a. Daadan geliy isa-isa, gözleri durıy tumbalisa.
62. Daadan geliy iznan, edi bin yıldıznan (tüfek).
63. Daaya gider – evä bakêr, evä geler – daaya bakêr (özek).
63-a. Kıra gider – evä bakêr, evä geler – kıra bakêr.
64. Daaya gider gelin gibi, evä geler yalın gibi (nacak).
64-a. Daaya gider yalın gibi, evä geler gelin gibi.
65. Deli gelin, kör güvää (yalın hem duman / tütün).
66. Denizi – susuz, daayı – aaçsız, küüyü – evsiz (karta).
67. Dizä kadar kuyucuk (çizmä).
68. Dolabın içindä kırmızı pali salêr (dil).
68-a. Dolap içindä pali salêr.
69. Doz-dolay kenar, altı[nda] – kürtün (elek).
70. Doz-dolay kenar, içi dolu biyaz kaar (teknä unnan).
71. Dön-dön döner, ak-ak kusêr (kaya, dermen).
72. Dön-döner arapçık, ayaklarında sarı çorapçık (kuan, arı).
73. Dört kardaş bir gölmek içindä (ceviz).
73-a. Dört kardaş bir ev içindä.
73-b. Dört kardaş bir kojuk içindä sarılı, ama biri-birini görmiyelar.
74. Dört kardaş biri-birini koolêêr (tekerleklär).
75. Dört kardaş kaçın-kaçınêr, biri-birini etişämeer (tekerleklär).
75-a. Dört kardaş kaçıyêlar, biri-birini etişämiyelar.
76. Edi delikli tokmak, onu bilmeyän – ahmak (kafa).
77. Ele-ele elemez, bizim eve gelemez, bizim evde kadı var, iiri-büürü
budu var, gelsen, görsen – güle-güle ölsen (kurbaa).
78. Ellän ekersin, dillän biçersin (yazılar).
79. Enginin pelicää, otuz iki delicää (sincir).
80. Er altında kara bakır (güz trubu).
263
81. Er altında kırmızı bakır (çükündür).
81-a. Kırmızı bakır er içindä gömülü.
82. Er altında kitli sandık (mezar).
83. Er altında yaalı kayış (yılan).
83-a. Yaalı kayış er içindä.
84. Erdä döşeli yıldız, onnara bastın – acıdan sızdın (çökelek).
84-a. Yıldızlara bastın – acıdan sızdın.
85. Ettän şişi, demirdän kebabı (üzük parmaanda).
86. Ev üstündä bir çual altıncık (yıldızlar).
87. Ev üstündä oturur donsuz Todur (baca).
87-a. Uzun Todur ev üstündä oturur.
88. Fasıl babu tarlanın uvasında (dokurcun).
89. Fasıl emiş annıkta büümüş (güven).
90. Fasıl emiş erä serilmiş (çilek).
91. Ferecä, ferecä – gümüş çıktı kenarcaa (plasa hem balıklar).
92. Fıçı, fıçı – fıçıcık, içi dolu çırpıcık (sırnik, kibrit).
93. Fıçı üstündä bir pındıcak (göbek).
94. Fırt-fırt fırtına, kaldırdım, urdum sırtıma (çiten).
95. Fışkandan örmä, su tutmaz kırba (çiten).
96. Fıţ-fıţ fıţırdêêr, babu sırta tırmaşêr (çiten).
97. Git, lelü, gel, lelü, bir ayak üstündä dur, lelü (kapu).
98. Göktän yaayêr – yaamur diil, şafkı keskin – güneş diil
(yıldız yaamuru; düşän yıldız / kuyruklu yıldız).
99. Göl içindä kafadar – iiri-büürü budu var (kurbaa).
100. Gecä kalkıyêr, gündüz sarkıyêr (çarşaf).
97-a. Auşamnêyın kalkar, sabaalen sarkar.
101. Gündüz külaflı – gecä silahlı (hobur, tılsım).
102. Gündüz – tepä, gecä – arman (üklük).
103. Hasayı gerdim – dünneyi gezdim (elken, bez).
104. Hepsi içerdä, kafası dışarda (enser).
104-a. Bütünnä içerdä, kafası dışarda.
105. Hepsindän büük, gölgesi yok (yol; derä).
106. Herkezin var, bir kuru dalın da var (gölgä).
107. İçeri girärkän, bastırıyêsın, dışarı çıkarkan, kaldırıyêsın
(kapunun zemperesi).
108. İineli yumak (kirpi).
109. İinä-iinä, ucu düümä (enser).
109-a. İiri belli dädu, yası elli babu.
110. İki direkli – bin keremitli (tauk).
111. İki ellän tuttum – dibinä bacaa soktum (çizmä).
264
112. İki kardaş aul aşırı görüşämeerlär (gözlüklär).
113. İki tepä arasında bir buga ürüyer (osuruk).
114. İleri dooru boluna gidiye, geeri dooru iplii basıyê (tefä).
115. İnsandan üüsek, tauktan alçak (kalpak).
115-a. İnsandan büük, tauktan küçük.
116. Kapusuz, pençeresiz – içi uşak dolu (çekerdeklär kabak içindä).
117. Kara beegir biçintiliktä oynêêr (çekirgä).
117-a. Kara beegir anızda oynêêr.
118. Kara bulut – neydi, unut (tütün [bacada]).
119. Kara çingenä kıçını kızdırêr (tuç, çüven).
119-a. Kara arap kıçını kızdırêr.
120. Kara çul dünneyi sardı (gecä).
120-a. Serildi bir kara çul, örttü bütün küüyü.
121. Kara er içindä kırmızı çivi (morkuva).
121-a. Kara toprak içindä kırmızı çivi.
122. Karannık içerdä kalburlar asılı (gömeç hotulda).
123. Karşıda oturur cadı gibi, aazını açar yabanı gibi (soba, fırın).
124. Karşıdan geler hızlı, edi bin yıldızlı (kurşum).
125. Karşıdan geler sökeräk, bulgurları ekeleyräk (puluk).
126. Kart sıır köşedä dayalı (maşa, diiren, yaba).
127. Kart turba ambarı bekleer (kilit).
128. Kat-kat döşek, onu bilmeyän – eşek (laana, pidä, kıvırma).
128-a. Kat-kat döşek, bunu bilmeyän – eşek.
129. Kayışı çektim – ‘dur’ dedim (terbä).
130. Kendi çıplacık – dünneyi giidiriyer (iinä).
131. Kendi içerdä, tepesi dışarda (enser).
131-a. Kendi içerdä, kafası dışarda.
132. Kıra gider ilin-ilin, evä döner yoluk gelin (üklü araba).
133. Kıra gidiye – evä bakıyê, evä geliye – kıra bakıyê
(taliganın geerki diplii).
134. Kırk beegir birdän kişneer (çözgü, düzen).
135. Kışın soyunur, yazın giinir (fidannar).
135-a. Kışın çıplak, yazın giimni.
136. Koca sırık orta erindän kırık (kaş).
137. Kökü kıllı, tepesi dallı (prasa).
138. Köşedä dayalı kambur babu (suvacı).
139. Kuru girer, yaş çıkêr (kofa).
139-a. Kuru giriye, yaş çıkıyê.
139-b. Kuru soktum, yaş çıkardım.
265
140. Kuyruu uzun – sıçan diil, içi biyaz – piinir diil (trup).
141. Kuyu-kuyu yatıcık, içi dolu katıcık (pındık).
142. Kümes dolu biyaz tauk (dişlär aazında).
143. Maavi atlas – makaz kesmäz (gök).
143-a. Maavi atlas – makaz kesmäz, terzi dikmäz.
144. Maavi plat – fistan dikilmäz (gök).
145. Maavi taş – şaplı aş (gök taşı).
146. Masal-masal maniki, benim parmaam oniki (tekerlek).
147. Ne erde, ne gökte, cümneyin erinde, demir-dünnää bir küpte (ayna).
148. Ne o: anası uşaklarını tanımıyar? (balık).
149. Ne pençeresi, ne kapusu, içi dolu sıçan pıtısı (karpuz çekerdää).
150. Ninesinä baktım, yavrusunu tanıdım (yavru).
151. On paralık nışadır kliseyi kuşadır (günnük; mum?).
152. Oturdum önünä, uydurdum deliinä (kilit).
153. Ölçüsüz teknä, gemilerä tehna (deniz).
154. Ölü kısırak, içi – diri barsak (saat).
155. Ölüdän duuar, genä ölü yapar (piliç; yımırta).
156. Pat-pat patlaycan, yıldızçık olacan (kauk).
157. Pır-pır dönär, ak-ak sıçar (dermen).
157-a. Pır-pır dönär, ak-ak kusar.
158. Pır-pır dönär, uşakları aydar (pırıldak).
159. Pindim kızaa, gittim uzaa, buldum bir çıplak buzaa (somun).
160. Saçak altında sedef dizili (dişlär).
161. Sak-sak sakırdar, bin aaç kıpırdar, bin aaçta bin yuva, bin yuvada
bin yımırta, bin yımırtadan bir piliç – bilin, ne o? (ay).
162. Saksan sakırdêêr – sakı elimdä, dört aaç kımıldêêr – kökü
önümdä (düzen).
163. Saksan yuvada, kuyruu uvada (kepçä sakada).
164. Sarı mumcaaz aacın kökündä (sarı çiidem).
165. Sarı pali otluk içindä (kaun).
165-a. Sarı pali yayılmış tarla içindä.
166. Sarı pazı yaa içindä (gözlemä).
166-a. Sarı emeni su içindä.
167. Sarı tauk dalda yatır, daldan koptu – erdä yatır (ayva).
168. Sendä da var, bendä da var, bir ters popazda da var (sakal hem bıyık).
169. Sepet dolu tülü yumacık (şefteli).
170. Sık daaya gittim – bin kuş tuttum: etini idim, kemiini sıbıttım (üzüm).
170-a. Sık daaya girdim – sık kuşu tuttum: etini idim, kemiini sıbıttım.
171. Sırtı kara – manda diil, içi akça – piinir diil (trup; güz trubu).
172. Suya giderim – suya gider, sudan gelerim – sudan geler (suvacı, bakırlar).
266
172-a. Suya gidiyem – suya gidiye, sudan geliyem – sudan geliye.
173. Şafkı urêr – güneş diil hem dalanêr – somun diil (ay).
174. Şarap diil, şerbet diil, içtin, dattın – yaşın aktı (turşu suyu).
175. Şar-şar akar, hepsini sevindirär (çöşmä).
176. Taşa urdum – sınmadı, suya urdum – kırıldı (kiyat).
177. Taşa verdim – dayanmadı, aaca verdim – dayanmadı, insana
verdim – dayandı (ölüm).
178. Tuttum deri, çektim beeri – ayaam girdi içeri (çizmä).
179. Tülü batlak, dudaa patlak (tauşam).
180. Tülücä aazını açtı, çıplak içeri kaçtı (eldiven; çorap).
181. Ufak saçması, haşlak muştası (kıvılcın; kurşum, tüfek saçması).
182. Uz engi uz yatar, oolu-uşaa düz yatar (kiriş hem aykırılar).
183. Uzanar, kısalar, dalanık erdän kan akar (sülük).
184. Uzanıp kısalêr, kemiksiz Todur dolayında dönüşer (gölgä).
185. Uzattı teli, İsmail işitti dilini (radio).
186. Uzun dangalak, diiyer uzarak (maşa; pardı).
187. Uzun tatar yanında yatar (gölgä).
188. Uzun Todur gölgesiz (yol).
188-a. Uzun Dobri gölgesiz.
189. Uzun-uzun uzanar, ot içindä buzaalar (salata, hıyar).
190. Üç bin üçüz saçma göklerä kakma (yıldızlar).
191. Üç dişli babu otlukta saplı (yaba).
192. Üç kardaşım var: birisi iyir-iyir doymaz, öbürüsü gider-gelmäz, birisi
da yatar-kalkmaz (ateş, tütün, kül).
193. Üstü – kemik, içi – imik (sülük / melk).
194. Varnada* kebap pişer, isi buraya düşer (kiyat).
195. Veran tepsi – giidi hepsi (çarık).
196. Yabancı dindä – çansız klisä (cami).
197. Yarım kapçık – sudan geçik (kayık).
198. Yarım kaşık duvara yapışık (kulak).
199. Yaş soktum, kuru çıkardım (somun fırından).
200. Yazın giiner, kışın soyunêr (aaç, fidan).
201. Yazın-güzün traş ediye, kışın çividä dinneniye (kosa).
267
268
IX.
EMİNNÄR
269
270
1. Aazım kitlensin!
2. Bukamı yudamayım!
3. Ceremä alsın başımı!
4. Çansız klisä yapmam!
5. Dilim tutulsun!
5-a. Dilim kurusun!
6. Elim kurusun [, aldısaydım]!
7. Erimdän kalkmayım!
8. Kör olayım!
9. Vallaa!
10. Vallaa, bişey demeycäm[, kaldır, dök]!
10-a. Billaa, bişey demeycäm[, kaldır, dök]!
10-b. Kaldır, dök, bişey demeycäm!
11. Yıldırım kıysın [beni]!
271
272
X.
B E T VA LA R
273
274
1. Açan daul toz toplaycek, ozaman evin varlaşsın!
2. Adın bataydı!
3. Aftaylan iyäsin da doymayasın!
4. Alamanın dibi kurusun!
5. Alamannar başına gelsin!
5-a. Alamannar üstünä ursun!
6. Alatlarını küf tutsun!
6-a. Alatların küflensin!
6-b. Alatların* sınsın!
7. Allaa seni uraydı!
8. Allaa versin, ateştä yanasın!
9. Allaa versin, bir zihirli yılan duudurasın!
10. Allaa versin – çavdar samanına dayanabiläsin!
10-a. Sarı samana dayanasın!
11. Allaa versin – delibaş olsun!
12. Allaa versin, döküläsin da geberäsin!
13. Allaa versin – gözünü yummayasın!
14. Allaa versin, gününä etişmeyäsin!
14-a. Allaa versin, Paskelleyi görmeyäsin!
14-b. Allaa versin, Paskelleyädän etişmeyäsin!
15. Allaa versin – seni diri okutsunnar!
15-a. Allaa versin – seni diri aalasınnar!
16. Allaa versin, seni kimsey inanmasın!
17. Allaadan da kısmet etmeyäsin!
17-a. Allaa kısmet etmesin!
18. Altın gözlerini alsın!
19. Ananın köörünü unudasın!
20. Arta kalsın* çansız klisä!
20-a. Arta kalsın* talisi dä, camisi dä!
21. Arta kalsın onun aşı da, başı da.
21-a. Arta kalsın onun aşı da, daşı da.
21-b. Arta kalsın onun yaşı da, adı da.
22. Arman taşı boynunda taşıyasın!
23. Ateş üzü görmeyäsin!
24. Atın sürçsün da başını yarasın!
25. Aulunda kuzu meelämesin!
26. Ay İliya topuzunnan kafanı yarsın!
27. Ay Petri günü sıcak duymayasın!
28. Ay Trifun seni kosorunnan yok etsin!
275
29. Aydınnıı görmeyäsin!
30. Başın çakır, ama Allaa versin – gözlerin çakır olsun!
31. Beladan kurtulmayasın!
32. Bir taş yaraydı başını!
33. [Bir] yılan gibi sürünäsin!
34. Bir yudum su bulamayasın!
35. Biyazı karadan ayıramayasın!
36. Bobana saalık taşıyasın!
37. Bobanı kendi mezarına gömäsin!
37-a. Bobanı kendi mezarına gömsünnär!
38. Bolay geberäsin!
39. Bolay kabran içindä kaynayasın!
40. Boyalı yımırtaya etişmeyäsin!
40-a. Alaca yımırtaya etişmeyäsin!
40-b. Kırmızı yımırtaya etişmeyäsin!
41. Bu dünneedä ekmek üzü görmeyäsin!
42. Bu dünneedä saalık duymayasın!
43. Bütün yaşaman kapularda gezäsin!
44. Can alıcı – adın bataydı!
45. Can parisinä etişmeyäsin!
46. Canavar alaydı başını!
46-a. Kurtlar iyäydi başını!
47. Canavar iyäydi başını!
48. Can-cun eşiini atlamasın!
49. Ceerlerin yansın!
49-a. Ceerlerin kurusun!
50. Cinsin köpek cinsinä dönsün!
51. Çalı hem tiken arman[da] düüyäsin!
52. Çatırık yolda mezarın olsun!
53. Çavdar samanına asılasın!
54. Çavdar samanına dayanasın!
55. Çöşmän tükensin!
56. Çuma sıkaydı!
56-a. Çuma sıkaydı başını!
56-b. Çuma sıkaydı buazını!
56-c. Çuma alaydı başını!
57. Damarın kurusun!
57-a. Cinsin kesilsin!
57-b. Cinsin tükensin!
276
58. Dar aaçta göreyim seni!
59. Daracana asılaydın!
60. Dilenci yolunu kapasın!
61. Dilin kurusun!
62. Diri can evinä girmesin!
63. Diridä kiilä, ölüdä – kurtlar!
64. Diz çöküp, kalkamayasın!
65. Dizçä sürünäsin!
66. Dokuz döşek çürüdäsin!
67. Domuzun yalaanda buulasın!
68. Duşmannarın başını alsınnar!
69. Düz yolda atın sürçsün!
70. Ekmää haram olsun!
71. Ekmek gözlerimi alsın!
72. Ekmek ursun!
73. Ellerin kurusun!
74. Er kabletmesin!
75. Eşek ecelini bulasın!
76. Eşiimä geläsin bir parça ekmek için!
77. Garga gözünü çıkarsın!
78. Gargalar başını deşsin!
79. Gargalar sıçsın aazına!
80. Gebäräsin da bobanı kutlayasın!
81. Geçit köprüdä şeytannan badaşasın!
82. Gırliţa sıkaydı buazını!
83. Gidip, geeri dönmeyäsin!
84. Göbään çözülsün!
85. Gölgän da kaybelsin!
86. Gözleri patlayacaa!
87. Gözlerin çıkaydı!
87-a. Gözlerin çıksın!
87-b. Gözlerin kararsın!
87-c. Gözlerin akaydı!
87-ç. Gözlerin aksın!
87-d. Gözlerin görmesin!
88. Gözlerin patlasın!
89. Gözlerin süzülsün!
90. Gözündä çıban çıksın!
91. Gündüz dä gözlerin görmesin!
277
92. Gün-güneş yaksın!
93. Gün-güneş yısıtmasın seni!
94. Günneri bitäydi!
95. Günün göbeendä seni çingenä teri tutsun!
96. Günün göbeendä titireyäsin!
97. Günündä feslen evinä getirsinnär!
98. Haram geldi, haram gitsin!
99. Haram gelsin sana!
99-a. Ne bendän kaptın, sana haram gelsin!
100. Hayır görmeyäsin!
101. Hayırlan bereket görmeyäsin!
101-a. Hayır hem bereket görmeyäsin!
102. Hederlezä etişmeyäsin!
102-a. Hederlezädan yaşamayasın!
103. Hobur olasın!
104. Icırannarın bitişmesin!
105. İçerlerin boş kalsın!
106. İilik görmeyäsin!
107. İiliktän da faydan olmasın!
107-a. İiliktän da fayda görmeyäsin!
108. İinenin kulaandan geçäbiläsin!
109. İki kulaan da saar olsun!
110. İnsan arasında torlak gezäsin!
111. İsin da patlasın!
112. Kafası yollar üstündä yuvarlansın!
113. Kalbin* nasır baalasın!
114. Kalbur hem elek satasın!
115. Kan kusasın!
116. Kanara alaydı başını!
117. Kara çuma alaydı seni!
117-a. Kara çuma alaydı başını!
117-b. Kara çuma canını alsın!
117-c. Kara çuma izini alsın!
117-ç. Kara çuma [seni] alsın!
118. Kara er seni saklasın!
119. Kara erä batasın!
120. Kara günnerdän çıkmayasın!
121. Kara toprak seni kabletmesin!
122. Karakanzal seni blagoslovit etsin!
278
123. Karakonca sana memä versin!
124. Karımcalar leşini taşısınnar!
125. Kart conga anan olsun!
126. Kemik buazında aykırı gelsin!
126-a. Kemik buazına batsın!
127. Kemiklerindän tespi yapsınnar!
127-a. Kemiklerindän uşakların tespi yaptırsın!
128. Kendi ölümündän ölmeyäsin!
129. Kısmetin çıksın – sade yakıcı biber düümää!
130. Kısmetini iyäsin!
131. Konaanda bir kedi da kalmasın!
132. Köklerin kurusun!
133. Köpeklär başını kemirsin!
134. Köpeklär mezarını açsın!
134-a. Köpeklär mezarını eşsin!
135. Kör olaysın!
135-a. Kör olacaa!