Ава шӱм - 1

Ава шӱм
Драме

Модшовлак:
ОНИСА, илалше ӱдырамаш, 62 ияш
ИРИНА, Онисан ӱдыржӧ, 34 ияш
НИНА, Онисан ӱдыржӧ, 29 ияш
МАТРА, Онисан пошкудыжо, 60 ияш
ПÖКЛА, Онисан пошкудыжо, 57 ияш
ОЛЬГА, врач, 28 ияш
НИКОЛАЙ, Нинан марийже, 30 ияш
МИКАЛЕ, Онисан ожнысо йолташыже, 61 ияш
АЛЁНА, Иринан ӱдыржӧ, 14 ияш

Икымше сӱрет
Действий тачысе жапыште ик изи марий ялыште эрта. Кас. Кугу чаҥ кеча, тушеч шым кандыра шуйна. Кум суксо лектеш. Уремыште йӱр йӱреш. Йырваш шып, пычкемыш. Лач ик пӧртыштӧ гына тул коеш. Ала-кӧ коҥга воктене, вакшышыште, изи чумырка семын пызнен возынат, шып кия. Воктенже илалшырак ӱдырамаш койылалта. Тораштак огыл ӱстел коклаште Матра кува шинчылтеш, кидышке книгам кучен. Тудо, вашкыде, пелйӱкын молитвам лудеш.
ОНИСА (вакшыш гыч кынелаш тӧчен). Ачай, авай, Вӧдыр, налашат толда мо? Изишак вучалтыза — ӱдыр-влакем вучен шуктынем. Матра, арам ит толаше. Молитват мыланем садикте огеш полшо. Вет мый черкыште кумалше омыл, а кӱсотыш коштшо улам.
МАТРА (умбакыже лудеш). Ит ойло, кеч-кушто кумал, но Юмо тудо — Юмак! Тудо чылалан икте! (Умбакыже лудеш.)
ОНИСА. Туге шол, туге ынде... Икшывем-влак теҥгечак толшаш улыт ыле, ала-кушко йомыныт, алят уке улыт.
МАТРА. Мом ойгырет, толын шуыт. Куш каят шонет. Ужат, игечыже могай шога...
ОНИСА. Ала корнышто иктаж-мо лийыныт? (Кынелаш тӧча.) Пӧкла, мом нерен шинчет, кидет пу! От кол мо?
ПÖКЛА (помыжалтын). Ой, мален колтенам улмаш.
ОНИСА. Кынелте, манам, Пӧкла.
ПÖКЛА. Колам. Кушко вара кайынет, кий верыштет.
ОНИСА. Ала-кушко икшывем-влак йомыныт... Лектын ончалнем...
ПÖКЛА. Нигушкат ит кай, мый шке лектын ончалам. (Тарвана.)
ОНИСА. Йӧра, ончал савырне. Ала корным огыт му.
Пӧкла ала-мом шке семынже вудыматылын лектын кая. Матра тугак молитвам лудеш. Ониса кынелаш тӧча.
МАТРА. Ой, калтакшат! Мом адак толашет, верыштет шот дене киен от мошто.
ОНИСА. Мый тыге ом керт. Икаж-мом да ышташ кӱлеш. Кочкышым ямдылышаш кеч. Икшывем-влак толын лектыт гын, мом пукшем. (Тарванылеш.)
МАТРА (шылтален). Шолтымо! Уло! Мо, ме так шинчылтынна, шонет мо?
ОНИСА. Тудлан огыл... Икшывем-влак верч тургыжланем: тора корным толыт вет, ала шужен пытеныт... Нунын верч колянем.
МАТРА. А нуно колянат? Мыняр кече ынде эртыш, алят уке улыт. Кеч телеграммым колтем ыле.
ОНИСА. Ала иктаж-могай сомылышт лектын, санденак кучалтыт. Шагал мо лиеда...
МАТРА. Туге ынде, пеш туге! Авашт колаш возын, а нуно... (Онисалан.) Телеграммым мый чылаштлан колтенам. Иктымат коден омыл, чылаштым шижтаренам. (Шке семынже молитвам лудеш.)
ОНИСА. А молан вара тугеже огыт тол? (Матралан.) Мом колдымо гай шинчет, нимомат от вашеште?
МАТРА. А мом эре иктымак тӱяш. Ынде кумшо кече эре иктымак йыгет: «Кунам толыт, да кунам толыт?» Жап шуэшат — толын лектыт!
ОНИСА. Але шуын огыл, коеш? Тудын марте колен колтем гын?
МАТРА. Ой, йыгыжгак улат. Колет гын, тоена, мом ойгырет.
ОНИСА. Мыскыле ынде, мыскыле. Койдараш тый пеш мастар улат. Шого, тый декетат черет шуэш, вара палет.
МАТРА. А мый туддеч лӱдмаш уке: шкет улам, мыйын верч нигӧлан ойгыраш.
ОНИСА. Туге, ане. Тыгай тура койышетлан верчынак марлан лекде киен кодыч. Ӱмыретым шкетынак илен эртарет. А титакше кӧн? (Матра Ониса ӱмбаке ончен шыргыжеш.) Шкендын. Жапше годым марлан лектын шыч мошто. Почешет мынярын куржтальыч? Теве кеч Микалымак налаш... А тый ала-кӧм эре сайракым кычальыч. Ну и шинче ынде! (Ониса вес могырыш савырнен возеш).
МАТРА. Шинчем, тыланетше мо? Колаш возынат, кӱлеш-оккӱлым кутыркалет. Ончо, сырышычак огыл дыр? Йӧра, ит пуштылане. Йылмем тыгай керемет... Тура руа...
Ониса шып кия. Изиш лиймек, Матра воктекше мия, стаканеш вӱдым тема, тушко ала-могай эмым чӱчыкта, вара тудлан шуялта.
Айда кучо, подыл. Тыланет тургыжланаш огеш лий. Йӱын колто.
ОНИСА. Огым, шке йӱ.
МАТРА. Теве Олю толжо-я. Чыла луктын каласем.
ОНИСА. Кечывалланак толын шуам, мане... Эшеат уке. Врач, тудо врачак: шыман, йылдыртатен, кумылетым савырен, эмым йӱкта. А тый ушкаллан мушкылтышым йӱктымӧ гай — кучо, подыл!
МАТРА. Ой, эше кузе койдара. Огыт гын, огыт. Вашкерак каварет.
ОНИСА. Тек, тыланетше мо?! Колымем деч ончыч Олюлан запискым кодем: «Ондре Сапан Матра мыйым кок кечылан ондакрак пушто. Шке некультурный койышыж дене».
МАТРА. Йыгыжтыш.
ОНИСА. Шке тый колдырма улат. Ны шыматал моштымет, ны ӱедылмет. Так, мо умшашкет пура — пызльоп луктат да пыштет.
МАТРА. Прамай улам мый.
ОНИСА. Кеч-могай прамай лий, колаш вочшылан кӧ вара ынде «Коло» манеш, чыве вуй.
МАТРА. Тугеже ит коло.
ОНИСА. Тыгай пелторта йолташ вате воктене илен, ӱмырем шуо ынде... Мо шып улат?
МАТРА. Шонем... Адак иктаж-мом пызльоп луктын пышташ огыл. Шонем, тый каен колтет гын, кӧ шудалаш тӱҥалеш. Йӧра, сита мыскарам ыштылаш. Кучо, чер — модыш огыл. (Вӱдкорка ден эмым шуялта.)
ОНИСА (чоян шыргыжын). А-а-а, лӱдынат? Олюм вучалтена. Эмже пеш кочо.
МАТРА. Могай поро чонан тиде Вачай ватын ӱдыржӧ. Отпускыш толын, черле улметым пален нале да полшаш тореш ыш лий. Вот мо значыт клятва Герпоркрата.
ОНИСА. Гиппократа! Тый миен ойленат чай.
МАТРА. Кеч-кӧ ойлыжо. Южо теве огым манеш, да чыла ыле.
ОНИСА. Вачай ватат шкет почаҥеш.
МАТРА. Шкет. Вачайже ӱмаште уке лие.
ОНИСА. Олюжо школ деч вара вигак тораш кудале, врач марте шуын.
МАТРА. На, подыл.
ОНИСА. Кӱлам аман?
МАТРА. Кӱлде мо... Тый мемнам кудалтен кает гын, ялна йӧршынак пустаҥеш. Ме тугакшат ынде ала-мынярын веле кодынна: Пӧкла, мый да эше икмыняр шоҥго. А самырык-влакше ала-кушко... торашке каен пытеныт. Такшым мом нунылан тыште ышташ: ны пашаже, ны можо. Йӧра эше мыланнаже кеч изишак пенсийым пуат. Уке гын могай окса дене тыште илен толашена ыле.
ОНИСА. Туге шол. Матра, ынде мыланем шукак кодын огыл... Колем гын, Вӧдырем воктекак пыштыза. Ачана-аванат тыштак улыт. (Ямдылыме вургемжым рончен ончыкта.)
МАТРА. Пыштем теве тыланет! Пышткойшо, паша жапыште тушто ласкан канен кийынеже! Кӧ вара тыйын олмешет пакчасаскатым поген налеш? Адак мый мо? Уке, тӧрланетат, шке поген налат!
ОНИСА (лыпландараш тӧчен). Пеш ыле да... Юмо кузе пӱрен ынде. Тау тыланет, Матра, мыйым тынаре ончыметлан. Ынде мыняр кече пеленем йӧсланен шинчылтат. Мӧҥгышкет кае. Кеч изишак каналте, ноенат вет. Ужат, малыде, шинчатат пуал пытен.
МАТРА. Пеш каем улнеже, вучо! Кораҥмешкем веле, тунамак йолетым чумалтарен возат! Тыланет але нигузе огеш лий... Шочшет-влакым ужмешке, чыташет перна...
ОНИСА. Туге шол. Ынде мый нуным мыняр жап ужын омыл. Иринамлан тау, южгунам кеч тудыжо толын кая.
МАТРА. Иринатше жалке, пытартыш жапыште йӧршын пытен каен.
ОНИСА. Илыш шотшо уке, да ынде подылашат тӱҥалын. Мыняре вурсем — садикте!
МАТРА. Юмо гына тыйым вашкерак йол ӱмбак шогалташ полшыжо ыле. Ынде мынярымше кече тарваныде киет...
ОНИСА. Нинамже адак куш йомын? Тудыжо вет мӱндырнат огеш иле. Зра чот поян, ӱяк-мӱяк илат. Ала-молан толын каяш ӧркана? Нунын дене шургымашат уке. Колюжат шотан... Иктылан ойгырем — йочашт уке. Мом шонат ала?
МАТРА. Нимат огыл, эше жап уло.
ОНИСА. Эх, илышыжат-пӱрышыжат! Кеч ик икшывемым пиаланым ужшаш ыле.
МАТРА (окна деке мия). Чонетым арам ит турж. Юмо полша гын, чыла верышкыже шинчеш.
ОНИСА (кумылаҥын, шыргыжын). Шарнет, Матра, а изишт годым нуно могай улыт ыле? Чылт суксо! Поро кумылан, тыматле икшыве. Нунын дечын нигунамат нимогай торжа шомакымат колын омыл. Пашамат эре пырля ӱчашен-ӱчашен ыштеныт. Мыланем кеч-кунамат кеч-куштат эре эҥертыш лийыныт. Школыштат нуным эн сай, примерный тунемшылан шотленыт.
МАТРА. Туге шол.
ОНИСА. Мый нунын дене кугешненам. Коктынат ушым шындыше, шотан икшыве лийыныт... Ирина спортлан шӱман ыле. Мастер мартеат шуо. А Нина — медалистке. Тидлан кӧрак институтышкыжат экзамен деч посна нальыч. Тунем пытарымекшат, вигак школыш пашам ышташ тольо. Изиш лиймеке, кайыш... Огеш кай гын, сай туныктышо лийын кертеш ыле. Коктынат шотан икшыве ыльыч.
МАТРА. Мом тый... Мом тый, Ониса! Толын шуыт теве.
Тораште огыл машина йӱк шокта. Теве толынат шуыч... Матра омса дек ошкылеш. Тыгодым Пӧкла куржын пура.
ПÖКЛА (йочала куанен). Толыныт, толыныт!
МАТРА. Мом кычкырет, кӧ толын?
ПÖКЛА. Ом пале, тышкыла савырнышт.
МАТРА. Ай, тыйым! Тыланет нимогай сомылым ӱшанен пуаш огеш лий. Сайракын ончалаш огеш лий ыле мо? Йӧра, те шинчыза, мый шке миен савырнем.
ОНИСА (кынелаш тӧчен). Кӧ вара тушто, кӧ?
МАТРА. Она пале, чечас лектын ончалам. (Кайынеже.)
ПÖКЛА. Чечас ончалына.
МАТРА. Тыйже кушко, шинче.
ОНИСА. Пӧкла, тол-я. Кынелаш полшо, кеч изишак шкемым шотыш кондем. Киен-киен, чыла туржалт пытенам докан.
ПÖКЛА. Оҥай улат, черле еҥым кӧ терга?
ОНИСА. Садикте... Мыйым тыгайым нигунамат ужын огытыл. Ончылнышт сайын койнем. (Халатшым кудашеш, мотор марий вургем дене кодеш.)
ПÖКЛА. Чытамсырак улат! Йӧра, тол, тӧрлен колтем. Ой, ой, ой! Пайрем Майра!
Пӧкла Онисам тӧрла. Вара пӧртышкӧ Матра кува пура, почешыже — Алёна.
ОНИСА. Ой, Юмыжат, уныкам толыныс.
АЛЁНА. Ковай, мо тый денет? Мо лийын кайышыч?
Алёна коважым ӧндалеш, шортын колта.
ОНИСА. Ит шорт, ит шорт, колоем, чыла сай. Ужат, шинчылтамыс. Кӧгӧрченем мыйын. (Вӱчкалта.) Ончо, чыла нӧрен пытенатыс, писынрак кудаш. Пӧкла, кошташ саке. Мо дене тольыч, уныкам?
АЛЁНА. Ваня изай машина дене кондыш.
ОНИСА. Могай Ваня?
АЛЁНА. Почиҥга гыч. Мемнан интернатыште шофёрлан ышта. Мый телеграмме нерген ойлышым, а тудо директор деч йодо. Ваня изай саламым колтыш, писынрак тӧрлане мане, ковай.
ОНИСА. Юмо тудланат тазалыкым пуыжо.
АЛЁНА. Ковай, а кунам авам толеш, от пале?
ОНИСА. Таче-эрла толын шушаш. Очыни, кызыт – корнышто.
АЛЁНА. Ала огешат тол да...
ОНИСА. Молан тыге шонет?
АЛЁНА. Марийже огеш колто.
МАТРА. Кӱчемдыш... Унала толеш да паяр семын вакшышыште кийылтеш, нимомат огеш ыште. Иктаж-мом ышташ йодат — вигак нержым кадыртылаш тӱҥалеш. Суртпече коклаште сомылым шуктыде огеш лий вет. Я икте лунчырга, я весе... Теве вӱта леведыш шӱяш тӱҥалын... Изишак тӧрлен кодаш огеш лий ыле мо? Кодшын мыят ойлаш тӧчышым, да сырен веле лектын кайыш.
ОНИСА. Матра!
МАТРА. Йӧра, мондена тидым. Тыйже кузерак илыштат, Алёна?
АЛЁНА. Сайын. Палет, ковай, мый тыланет пӧлекым ямдыленам.
ОНИСА. Пӧлекым?
АЛЁНА. Чечас. Матра кокай, Пӧкла кокай, толза тышке, ковамын воктекше шичса. Мый тыланда ковамын йӧратыме семжым шоктен ончыктем. Колыштса.
Алёна скрипкам шокташ тӱҥалеш. Чыланат колыштыт.
ОНИСА. Марий мурымат ты наста дене тыге сылнын йоҥгалтараш лиеш улмаш. Ой, ман. Тол, ӧндалам, уныкам.
ПÖКЛА. Кушто тыге шокташыже тунемынат?
АЛЁНА. Мемнан кружок уло. Тушто тӱрлӧ семӱзгар дене шокташ туныктат.
Ольга пура.
ОЛЬГА. Поро кече... Шонем, кушеч тыгай сылне сем йоҥга. Кушеч тыгай мотор ӱдыр?
ОНИСА. Уныкам тиде мыйын, Алёна. Иринан ӱдыржӧ.
ОЛЬГА. Теве тудо могай! Алёна тугеже. А мый Ольга акат улам. Молышт эше уке улыт?
МАТРА. Уке, уке шол.
ОЛЬГА. Кидем шӱялтем.
ОНИСА. Матра, мом шогылтат. Чылаштымат ӱстелтӧрыш ӱж.
МАТРА. Эртыза, эртыза, шокшо чайым подылына.
ОЛЬГА. Алёнак веле толын мо? Молышт але уке улыт?
МАТРА. Уке эше.
ОЛЬГА. Матра кокай, эметым йӱктышыч?
МАТРА. Уке. Некультурный улат, мане. Тыйым вуча. Айста ӱстелтӧрыш.
Алёна вуйжым кучен волен шинчеш.
ОНИСА (лӱдын). Алёна, мо лийыч?
ОЛЬГА. Пӧкла кокай, вӱдым!
ОНИСА. Воктекем вераҥдыза. Эх, колоем, кунам вара тӧрланен шуат гын?! Молан тыланет Юмыжо тыге пӱрен ала?! Матра, кертат гын, уныкам лӱмешат Юмылан пелеште: тек изи падырашемлан тазалыкым пуа, туддеч чержым кораҥда. Мый тудым шке эскерем.
МАТРА. Йӧра, йодын ончем.
Алёнам вакшышыш пыштат, вара шкешт кораҥыт. Матра шке семынже молитвам лудеш, Ольга ӧрдыжыш миен шинчеш.
ОЛЬГА. Вара тыге чӱчкыдын лиеда?
ПÖКЛА. Пытартыш жапыште чӱчкыдынак...
ОЛЬГА. Ӱдыр жал: тыгай мотор, ушан... Эмлаш кӱлеш.
ПÖКЛА. Пешак эмлынена да... Но тольык тидлан моткоч шуко окса кӱлеш, маныт.
ОЛЬГА (кровать воктеке мия). Мален колтеныт.
ПÖКЛА. ӧрмаш, пытартыш жапыште Ониса йӧршынат мален огыл ыле.
ОЛЬГА. Очыни, уныкажым ужын, да чонжо лушкен... Тыге лиеда...
МАТРА. Тек малат.
ПÖКЛА (куанен, шинчавӱдым ӱштылын). Тугеже Юмет тыйын йӱкетым колын, коеш! Конешне, тыгай айдемым чаманыдежат огеш лий. Илышыштыже тудо шуко орлыкым ужын. Пелашыж деч посна... шкетын йоча-влакым йолӱмбак шогалтен.
МАТРА. Моткочак сай марий ыле... Кид-йолжо чыла пашалан толын... Ӱстелже, пӱкенже, койкыжо, пуйто чыла тӱрлен пытарыме гай улыт... Пелашыже колымыж деч вара эре шкетын. Ынде мыняр ий тыге ила. Икмыняр гана тудым туларташат толыныт. Уке, нунын деч нимогай шот ыш лек.
ПÖКЛА (шинчавӱдым ӱштылын). Тудо шке пелашыжым, Вӧдырым, моткочак йӧратен...
МАТРА. Йӧра, Пӧкла, мондена тидым...
ОЛЬГА. Чайланда тау. Мый каем. Эмым пуымо, уколым ыштенам.
МАТРА. Ала тыштак малет ыле?
ОЛЬГА. Уке, каем. Авам шкетын.
ПÖКЛА. Эрлаже толат чай?
ОЛЬГА (шоналтен). Йӧра, толам.
Ик ош еҥ лектеш, кошкышо куэ лышташым кышка. Вес ош еҥ почешыже шепка пӱрдышым луктеш. Кумшо кӱшыч шепкам волта. Шепка воктене Вӧдыр ден Ониса шогат.
ОНИСА. Шепкатше, Вӧдыр, могай мотор!
ВÖДЫР. Илышыжат тыгай сӧралак лийже ыле.
ОНИСА. Кузе ӱдырнам лӱмдена?
ВÖДЫР. Авам семын — Ирина.
Пычкемышалтеш.

Кокымшо сӱрет
Эр. Кудывечыште агытан мурымо шокта. Пӧртыштӧ чыланат малат. Ик жап гычын омсам пералтат. Йӱкым колын, Матра кува окнаш ончалеш, омсам почеш. Пӧлемыш Ирина пурен шогалеш.
ИРИНА. Салам, Матра кокай.
МАТРА. Туге лийже. Мо пеш эр? Мо дене тольыч вара?
ИРИНА. Попутко дене. Нинаже эшеат толын огыл мо?
МАТРА. Уке. Телеграммымат колтенам, телефон денат йыҥгыртенам...
МАТРА. Ынде ават мынярымше кече тендам вуча.
ИРИНА (мутым кычалын). Пеш умылем да... Тазалыкше могайрак?
МАТРА (шӱлалтен). Ынде мынярымше кече тарваныде кия... Чот начарештын...
ИРИНА. Öрмаш. Мо лийын вара? (Коҥга шеҥгекыла ончалеш.)
МАТРА. Кӧ пала. Алёна дене адак уда лийын кайыш.
ИРИНА (нелын шӱлалта). Ой, калтакшат! Вара мом ыштышда? Кеч эмжым йӱктышда?
МАТРА. Ольга дене пырля эмым пуышна. Шукерте веле огыл мален колтыш.
ИРИНА. Могай Ольга?
МАТРА. Вачай Ольга. Почиҥга гыч.
ИРИНА. Ольга? Кунам толын лектын?
МАТРА. Аваж дек толын, унала.
Ирина Алёнан воктекше миен, вуйжым эркын ниялта.
АЛЁНА (помыжалтын). Авай!
ИРИНА. Ӱдырем. (ӧндалеш.) Могай кугу лийынат. Шукертсек ужын огынал... Кузерак илыштат?
АЛЁНА. Сайын... Авай, мылам тый дечет посна йокрок.
ИРИНА. Умылем... Изишак чыталте, ӱдырем, вашке каникул... Мый тунам отпускым налам да тендан дек илаш толам. Вара икмыняр жап ме пырля лийына. Кузерак, вует ок коршто?
АЛЁНА. Южгунам... Изишак.
ИРИНА (кумылаҥдаш тӧча). Нимат огыл... Изишак чыталте... Теве оксам поген шуктемат, тый денет эмлалташ каена... Вара чыла сай лиеш...
Ониса помыжалтеш. Ирина м ужын, кынелаш тӧча.
ОНИСА (пелйӱкын). Ирина, тиде тый?
ИРИНА. Мый, авай.
ОНИСА. Юмылан тау, толын шуыч. Теве мый... черланен кайышым...
ИРИНА. Мо тый денет? Вет шукерте огыл таза улат ыльыс?
ОНИСА. Туге шол... Ала-мо лийым... Шкет илен, лунчыргет тудо. Тежат пеш шуэн толын коштыда...
ИРИНА. Жап уке, эре паша. Меже вет тушто так огына кие. Каныш кече деч посна, манаш лиеш, толашена.
ОНИСА (шылтален). Конешне, паша тудо чыла деч шерге! Нимом от каласе. (Шинчавӱдым ӱштылын.) А мом мый тыште ыштылам, кузерак илыштам — тыланда садикте! Теве пӧрт леведышат шӱтлен, йӱр вита. Пакчамат кӱнчымӧ огыл.
ИРИНА. Авай, адак тӱҥалат? Тый мыйым молан тыш ӱжыктенат, шургаш мо?
ОНИСА (шортмо семын). Уке, тидлан огыл. Кумылем тодылалте, да ойлем. Кӧлан вара эше шке ойгемым луктын каласем? Нинам гын ынде ала-мыняр ий ужмашем уке. Тыйжат кунам-тунам веле толын кает...
Алёна, коважын шортмыжым ужын, воктекше мия да ӧндалеш. Икмыняр жап гычын Ольга ден Матра пурат.
АЛЁНА. Ковай, меже воктенетак улына. Мо дене кертына — полшена. Пакчатымат тӧрлена. Теве кокай-влак полшат... Тыге вет, Матра кокай?
МАТРА. Тыгак. Мом ойгырет, тыманмеш поген налына. Пуйто ме нигунамат полшен огынал.
ОНИСА. Эреак полшен шогенда, тау тыланда. Мыйже вет шуко шындылынам: пареҥгет, кешырет, шоганет... Чылалан ситыже манын... (Ириналан.) Кеч тыйже толын наҥгаем ыле.
ИРИНА. Молан тынарже толашет? Кӧ йодеш? Кӧлан тыйын пакчасаскат кӱлеш? Нинан шкенжын садше уло. Мый гын пазарыште налам. Кызыт тушто мыняр шонет, тунар налаш лиеш. Оксат гына лийже. Эше йӧнан ак дене. Тышечын наҥгаяш роскотыш гына пурет. Емыж-саскат ала-мыняр пачаш шергын шуэш.
ОНИСА. Мӧҥгысыжӧ сайрак огыл мо? Адакшым, кеч ужын каеда ыле. Вет толмашдат уке.
ИРИНА. Авай, адак тӱҥалат?
ОНИСА (пуштыланен). Тӱҥалам улде! Авада омыл мо? Шылтален ойлем гынат, чыташда перна. Мый шкемым шонем мо? Теве ӱдырет кушкеш. Мыйын семынак шкетын илен толаша. Тудат тендам вуча. Воктенда ынеда ашне гын, кеч ужаш чӱчкыдынрак толын каем ыле!
АЛЁНА. Ковай, огеш кӱл... Мый ынде тунемынам...
ОНИСА (тыгак шылтален). Алёна, уныкам, пакча гыч шоптыр лышташым кӱрын пурто-я.
Алёна изи ведрам налын лектын кая.
ОНИСА. Ончо, ӱдырет мо дене коштеш. (Алёнан вургемжым ончыкта.) Ынде изи йочажак огыл, вуешшушо ӱдыр. Еҥ-влак ончыко тыгай чием дене лектын шогалашыжат намыс.
ИРИНА (сырен). Мый гына титакан улам, да?
ОНИСА. Конеше, тый! Кӧн йочаже, мыйын мо, але весын? Ончаш артамет уке гын, йочажымат ом ыште ыле! Молан ӱдыретым аваже уло ӱмбачын весе ончышаш? Молан воктенет от ашне?
ИРИНА. Мый шке кумылем дене огыл туш пуэнам... Марием ончаш тореш гын, мыйже мом ыштем?
ОНИСА (пеҥгыдын). А тый чот шого, тавадаҥ пиж! Кӱлеш гын, пеҥгыдынракат ойлен колто.
ИРИНА. Мый тыге ом керт.
ОНИСА. Огеш керт тудо! Але вара мариет йочат дечын шергырак? Пышткойшо! Кеч калык ончылно йылметым тӱгатен ом шогылт ыле!
МАТРА. Ониса, мом тый, лыплане.
ИРИНА (шинчавӱдым ӱштылын). Йӧра, тек мыскыла. Ынде мый тудын шудалмыжлан тунем шуынам. Чылалан койдараш гына лийже. А кузе мый тушто илен толашем, нигӧнат палымыже огеш шу. Пачержат ик пӧлеман гына.
ОНИСА. Тыланда эре окса огеш сите! А йоча — керек ?! Оксам ыштат! А икшывыштым эмлаш оксам муын огыт керт!
МАТРА. Ониса, чарне, тыланет тургыжланаш огеш лий. Адак уда лийын кая гын?
ОНИСА. Тек. Тиддеч удаже мо эше лийын кертеш?! Мыйым чараш ит тӧчӧ, Матра. Мый таче нунылан чыла ойлен кодынем. Колымем деч ончыч шинчаштым почнем. Содыки вет мыйын икшывем, умылышаш улыт. Шке йоҥылышыштым тӧрлаш эше жап уло. Нуным чын корныш ом шогалте гын, могай мый ава улам! Молан тугеже мый нуным ош тӱняшкыже шочыктенам?!
Ониса шыплана, Матра ден Ольга воктекше куржын мият.
МАТРА. Олю! Олю!
Чыланат тыш-туш куржталыштыт. Алёна коважым ӧндал шинчынат, шортеш. Ирина тӱҥшӧ гай лийын, верыштыжак шогылтеш.
МАТРА. Пӧкла, омсам поч! Ирина, вӱдым кондо.
Ольга Ониса лан эмым йӱкта.
ОЛЬГА. Юмылан тау. Айста ӧрдыжкырак кораҥына, тек изишак каналта.
ПÖКЛА (шортын). Ой, Ониса, ит кодо мемнам. Кузе вара ме тый дечет посна илаш тӱҥалына...
МАТРА. Ит васаре тынар, эше колен огылыс! Эре кӱлеш-оккӱллан тумам тарватылат. Кай, лучо мӧҥгышкет ошкыл. Уке гын, мемнамат шке чарга йӱкет дене тӱнчыктарет.
ПÖКЛА (пуштыланен). Ынде тый пеш сай улат! Шкендым ончал...
ОЛЬГА. Ида шурго. Кернак, лучо мӧҥгыда ошкылза. (Матра ден Пӧклалан.) Ойгыраш нимолан, чылажат сай лиеш...
МАТРА. Мый тудым шкетшым ом кодо. Иктаж-мо лийын кая гын? Мый кодам...
ПÖКЛА. Мыят. Ме йолташнам шкетшым кудалтен кодымашна уке!
ОЛЬГА. Пеш чын ыштеда. Но кызыт тыланда тыште нимом ышташ. Мый тудлан эмым пуэнам, тудо эше кужу жап малаш тӱҥалеш.
ИРИНА. Йӧра, кайыза. Те, очыни, шкежат мален одал.
МАТРА. Кызыт могай ынде омо? Йӧра, айда, Пӧкла, ошкыл колтена, мӧҥгына миен савырнена, изишак яндар южым шӱлалтена.
ИРИНА. Миен толза, ме тыштак лийына.
ПÖКЛА. Олю, воктеныштак лий, йӧра.
МАТРА. Поктен луктыныт гын, мом шогылтат, лек.
Матра ден Пӧкла лектыт.
ОЛЬГА (Матра ден Пӧклам ончен). Могай нуно поро улыт. Кузе шке йолташыштым аклен, переген моштат.
ИРИНА. Мом ойлаш, ожнысо тукым! Кызытсе жапыште самырык-влак коклаште тыгайым муат мо, ала?
ОЛЬГА (шӱлыкаҥын). Ойлыманат огыл.
ИРИНА. Тугеже тый врач улат, Олю?
ОЛЬГА. Туге. Терапевт.
ИРИНА. Пеш сай. Мый — медсестра. Поликлиникыште ыштем. Иктым чаманем: институтым пытарен шым шукто.
ОЛЬГА. Молан?
ИРИНА. Ала-куш вашкенам. Самырык годым ушдымо лиялтын. Мый, орадыже, кокымшо курсыштак марлан лектым, йочан лийым. Молан кӱлеш ыле? Вет тудым йӧратенжат омыл. А тудо мыйым, мӧҥгешла, уш каен йӧратен.
ОЛЬГА (шӱлалтен). Илышыште чӱчкыдын тыге лиеда...
ИРИНА. Вара шуко жапат ыш эрте, весым вашлийым. Тудо мотор, кугу капан, канде шинчан рвезе ыле. Вашлияш тӱҥална. Йочан улмем пален... Ондакше мый денемат, ӱдырем денат сайын койын... Конешне, тунам тудлан илашыже нигушто ыле! А мыйын общежитийыште пӧлемем уло. Илаш кусныш. Ик жап гыч кредит полшымо дене пачерым нална... Туддеч вара чылт вашталте, мыскылаш, шылталаш тӱҥале. Ӱдыремат мешанчыкыш савырныш...
ОЛЬГА. Молан?
ИРИНА. Кӧ тудым пала? Очыни, шерже темын. Ӱдырем черле, тудын воктенже шинчаш кӱлеш... Тыге икмыняр жап илен толашышна. А вара... интернатыш пуаш вереште. Тый, очыни, мыйым шылталет: пӧръеҥлан верчын вуйжым йомдарен, шке ӱдыржымат ончаш тептерже уке! Тыге? Шкежат пеш умылем... Но кызыт вием огеш сите... Варажым иктаж-могай йӧным садыгак муам. А кызыт чытыман... Оксам ыштен налмешке туркыман...
ОЛЬГА. Тудым эмлыде огеш лий.
ИРИНА. Тидлан моткочак шуко окса кӱлеш, а мыйын уке. Чыла окса пелашемын кидыште. Туддеч йодаш шоныманат огыл. Кӱртньӧ пурса тудо! Туддеч телымат лумым яра от нал.
ОЛЬГА (Алёнам ончалын). Жал. Моткочак ушан ӱдыр... Ончыкылыкшо сай лийын кертеш ыле...
ИРИНА. Палем. Ойленыт.
ОЛЬГА. Жапым муын, ӱдырет воктен шукырак лияш тыршаш кӱлеш.
ИРИНА (кочын шыргыжын). Ынде тыйжат тушкак... Пуйто мый нимомат ом уж, нимомат ом пале. Чылан туныктат! Эше пелашемже витара... Мыланемже куш пураш?
ОЛЬГА (пеҥгыдын). Кораҥ, кодо тудым.
ИРИНА. Ом керт.
ОЛЬГА. Ужамат, чот пижынат.
ИРИНА (койдарен). Туге шол, чотак! Кызыт мый тиде шапшак деч каем гын, пачер деч посна киен кодын кертам. Ойырлем гын, уэш ялыш пӧртылаш перна. А тыште могай паша, кушто илаш тӱҥалам? (Сумкаж гыч ала-могай атым луктеш, стаканыш тема, йӱын колта, угыч тема да Ольгалан шуялта.) Подылат?
ОЛЬГА. Мо? Сок?
ИРИНА. Спирт.
ОЛЬГА. Тау, огым.
ИРИНА. А мый подылам. (Стаканеш тич тема да подыл колта.) Илыш туныкта. Мый ондак тыгай улам ыле мо? Спорт дене кылым кученам. Самырык, весела, чатката капан ӱдыр... А ынде... (Шыргыжын, шкенжым койдарен.) Спорт олмеш теве спирт дене толашем. Эх, Юмыжат, пӱрышыжат, илен толашет, да йӧра. А жап эрта. Мыйынат вет пиалан лиймем шуэш. Молан Юмыжо тыге ойырен коден? Кеч изишак чаманыже ыле. Тиддеч шукыжо мыланем огешат кӱл. Мо дене титакан улам? (Шортеш.)
ОЛЬГА (лыпландараш тӧчен.) Ирина, мом тый, лыплане. Але чыла сай лиеш... Ала иктаж-кунам пиал шыргыжалеш... Чыла ончылно... Чыла Юмын кидыште...
ИРИНА. Эх, илышыжат! Кузе умбакыже лияш ала? Куш пураш? Мом ышташ? Кузе илаш? (Стаканеш спиртым тема.)
ОЛЬГА. Ирина, огеш кӱл, ала тыланет сита ыле?
ИРИНА (Ольгам шӱкал колта). Ит мешае, шке палем. (Изиш лиймеке, эркын мураш тӱҥалеш.)
Муро йӱкым колын, Алёна куржын лектеш.
АЛЁНА (пелйӱкын, шылтален). Авай, мом толашет? Шыпрак лий, тушто ковам... Тудо черле...
ИРИНА. Вара мо? Ала мыят черле улам да?
АЛЁНА. Адак тӱҥалынат? Тыланетше вет йӱаш огеш лий. (Кленча гыч спиртым йоктара.) Теве тыге сайрак лиеш.
ИРИНА (шыдын). Кузе тый тоштат?! Мыйым туныкта эше, кораҥ воктечем! Мыйым туныкташ эше нолнер улат! Тыйын верчын мый тыгай илышыш шуынам. Ужмем ок шу!
ОЛЬГА (кораҥаш тӧчен). Ирина, чарне. Тудо вет шке ӱдырет. Йоча ӱмбаке вет нимо укелан кычкырен нальыч.
Алёна, шортын, уремышке лектын куржеш. Почешыже Ольга лектеш. Изиш лиймеке, омсаште Нина койылалта.
НИНА. Мом тынар толашеда? Йӱкда уремыш вошт шокта.
ИРИНА. Профилактикым эртарена.
НИНА. Адак подылшо улат?
ИРИНА. Вара мо? Изишат ынде подылаш огеш лий мо? Чыланат шотанла кояш тӧчат. Мый гына шкетын ораде, йырнык улам! А те чыланат суксо!
НИНА. Тыйым шылталымаш уке. Пеш шургет, да ойлышым. (Тӱрлӧ кочкышым сумка гыч луктеда.) Авайже вара кузерак? Тазалыкше могайрак?
ИРИНА (шыргыжын, кочшыла). Ничево. Ӱмбакем мӱгырыш-мӱгырыш да мален колтыш.
НИНА (ӧрын). Кузе? Тудо черле огыл?
ИРИНА. Черле лиеш гын, мый денем тыге шурга ыле мо? Але гына лыпланыш...
НИНА. Киямат, чыла шонен пыштымем лугыч лиеш.
ИРИНА. Мо манат?
НИНА (шыргыжаш тӧчен). Нимат. Так, шке семынем куктыштам. Тидым палем гын... эше ик-кок кечым кучалтам ыле. Тымарте мыняр оксам ыштен налам ыле.
ИРИНА (койдарен). Молан тыланет оксаже кӱлеш? Куш вара тынаржым чыкет? Тыйын тушто такшат миллион дене кия чай. Мыланем тушечын икмыняржым ойырет гын, пайдаже шукырак лиеш ыле.
НИНА (шыргыжын). Мом вара тудден ыштынет?
ИРИНА (шинчавӱдым ӱштылын). Алёнам эмлынем. Кызыт тудо моткочак черле... Мыланем кӱсын пу?
НИНА. Пуашыже пуэм да... Эше кодшо налметым пӧртылтен отыл...
ИРИНА. Варарак чыла пӧртылтем...
НИНА. Йӧра.
ИРИНА. Ну, каласкале, кузерак вара илыштыда?
НИНА (койдарен). Тугак. Пий ден пырыс гай.
ИРИНА. Раш. Тыланда йоча кӱлеш. Тунам чыла сай лиеш.
НИНА. Ойлыштат кӱлдымашым! Самырык годым илен кодаш кӱлеш. Тыге огыл мо? Нуным пукшо, йӱктӧ, ончен кушто. А вара лектын каят, да шкетын шинчен код. Мыланем тыгай ончыкылык огеш келше. Тидым шоналтемат, шучкын веле чучеш. Тевыс аванат тыге илен толаша.
ИРИНА (шылтален). Теве шкеже умылет... А молан вара тугеже тудын дек толын от кай? Тудат вет шкетын. Йокроклана. Кертмет семын южгунамже толын савырнем ыле. Кузе чонетше чыта?
НИНА. Мом мый тыште йомдаренам? Мыланем авам деч нимат огеш кӱл, мыйын чыла уло. Да наҥгаяшыжат тышеч нимом. Илем мый сайын. Юмылан тау, кочкашем, йӱашем сита.
ИРИНА. Пашаже кочмаште-йӱмаште мо? Кумылышто. Толатат, изишак иктаж-мом ыштен, полшен кодет ыле. Эре мый мо? Шкендым веле шонет.
НИНА. Ужамат, мариет тыйым сайынак нӱжеш. Теве адак шинчат какаргыше.
ИРИНА. Тыланет мыскылаш лийже! Конешне, тышке толын коштмашет уке да нимомат от пале. А мый телыже, кеҥежше — эре ялыште. Я тидым полшо, я весым. Тыш толам, да пелашем поньыжеш, ом тол, да авам шылтала. Кузе лияшат ом пале.
НИНА. Шӱвал шынде ӱмбакышт! Шке семынет иле! Кыралташ гын, мо кереметлан тышке толын коштедашыже кӱлеш? Мӧҥгыштет шинчен от керт мо? Тидын верчынак эре шурген киеда.
ИРИНА. Толын кайыдежат огеш лий. Тыште вет ӱдырем ила. Каникулымат тыштак эртара. Куш тудлан эше каяш? Авамлан полшымо амал дене кеч Алёнам ужын каем. Тудо гына мыйын куанем. Ужамат, чонем лушка. Йоча — тиде эҥертыш да лишыл йолташ! Сандене, пагалыме шӱжарем, тыланетат шоналташ уто огыл.
НИНА (воштылын). Во пуэт, а! Кушечын вара тынар ушан шомакшым кычал муыч?
ИРИНА. Чон гычын!
НИНА. Теве кузе улмаш! Поро мутетлан тау, акай. Тыгай илыш — мыйынлык огыл! (Ониса лектеш.) Авай, авай... Мый толынам.
ОНИСА. Ой, Юмыжат... Нинушем... (Нинам ӧндал куча, капше чытырналтеш.) Пиалже могай. Куанже... Ноен пытышыч вет... Корныжат лавыран ынде.
НИНА. Мо лийын кайышыч, авай?
ОНИСА. Мо лиймем палем гын, тыге ом кийылт ыле.
Нина фруктым луктеда, аваж ончыко конден опта.
НИНА. Коч, авай, витамин.
ОНИСА. Шкетынак тольыч, ӱдырем?
НИНА. Колюш дене.
ОНИСА. Кушто вара веҥымже?
НИНА. Чечас толын шуэш, машинам мушкаш кодышым.
ОНИСА. Ой, кок мужыр кӧгӧрчен гай кок ӱдырем толыныт. Тол, Ирина. Кок пушкыдо чывигем-шамыч. Моторем-влак. Куанымем дене шӱмем лектын возеш ала-мо ынде. Ӱдырем-шамыч, игем-влак, еҥ шинча-пылыш уке, мыйынат вуйдорыкем але пашам ышта. Тендан дене мутым вашталтынем ыле. Илыш шагатем шогалеш ынде. Юмо мыняр пуэн, тунар ош кече йымалне илышым, мландым тошкышым. Сайын ма, удан, но уло чонемак пыштен, йол ӱмбак тендам шогалтышым. Ӱдырамаш вуем дене суртпечым кучышым. Мыйын верч тыланда вожылаш пернен огыл. Эре иктым шонем: колен колтем гын, суртем дене мо лиеш? Вольыкемже кушко пура? Кеч-могай айдемын кайык гай шке пыжашыже лийшаш. Мый уке лиям гынат, тек тиде суртна тендам шкеж деке ӱжеш. Ида шалате тиде пыжашым, тыште вет тендан йоча пагытда эртен. Ойгыжо, куанже — чыла тиде пу пӧртыштӧ.
НИНА. Авай, мом кутыркалет?
ОНИСА. Кӧргӧ шонымем ойлем, Нинукем.
НИНА. Илена эше, авай.
ИРИНА. Мурым муралтена. (Мурат.)
ОНИСА. Ирин, подылметшым чарнаш ыле да...
ИРИНА. Чарнем, авай, чарнем.
ОНИСА. Чесым погышаш. Корнывач шужен улыда вет. Теве комакаште йӧратыме пучымышда. Пӧкла кокада кум кече ынде шолта-кышкалеш, шолта-кышкалеш... Ой, кынелшаш ыле да.
ИРИНА. Ме шотым муына, авай. Тый ит кынел. Ласкан гына кий.
ОНИСА. Ласканже ынде тушто кием вара. Ирин, свежа киярым, помидорым поген пурто. Салатым кеч ыштена.
НИНА. Авай, изи огынал, ыштена.
ОНИСА. Салатшым ӱмбал дене варыза. Ӱмбалже ӱлыл клатыште, ларыште. Муно изи вочко тич. Эре тендам вучем, корныш ончем... Омешемат эре кончеда: то шепкам рӱпшем, то... (Шинчавӱдшым ӱштылеш.)
НИНА. Авай, шорташ нимолан — воктенетак улынас.
ОНИСА. Куанже могай! Таче чыла шке вӱр пырчем пеленемак улыт. Пиалже могай! Айда, яра ида шинчылт, сомыллан пижса... Вӧдыр, изишак чыталте. Ӱдырем-влак воктене лийнем.
Нина ден Ирина лектыт. Ониса (самырык) азам пукша. Воктенже изи Ирина шинча.
ИЗИŸДЫР. Тиде мыйын шӱжарем?
ОНИСА. Шӱжарет.
ИЗИŸДЫР (азам ончен). Умшаже могай изи, кизажат... Мый кучен ончынем... Мый тудым йӧраташ тӱҥалам. (Ониса кидышкыже азам пуа.)
ИЗИŸДЫР. О-о-о!
Кумытынат шепка деке каят. Ониса азам шепкаш пышта. Пычкемышалтеш.

Кумшо сӱрет
Уремыште тале йӱр йӱреш. Тыгак кӱдырчӧ кӱдырта. Пӧлемыште шып, нигӧат уке. Изиш лиймеке, Ольга куржын пура, вара шылын шога. Тудын почешыже Николай пура, йыр ончыштеш.
НИКОЛАЙ. Нина! Ирина! Мый тольым. Кушто улыда? (Ончал савырна.) Нигӧат уке. Кушко каен пытеныт? Авай!