Ава шӱм - 2

Адак йыр ончал савырна. Кенета Ониса м ужеш, воктекше мия. Мала аман. Йӧра, тек каналта. Коҥга шеҥгелне ала-мо камвочмо йӱк. Николай тушко кая.
НИКОЛАЙ. Нина?
ОЛЬГА. Оля улам мый, Оля.
НИКОЛАЙ. Кушечын тый?
ОЛЬГА. Тора гычын...
НИКОЛАЙ. Шинчамланат ом ӱшане.
ОЛЬГА. А тый ӱшане. Ӱшан деч посна илаш неле.
НИКОЛАЙ. Вашталтынат тый...
ОЛЬГА. Шоҥгемынам дыр...
НИКОЛАЙ. Уке, эше сӧралрак лийынат.
ОЛЬГА. Илыш сӧрастара. (Каяш тарвана.)
НИКОЛАЙ. Шого, ит кай...
ОЛЬГА. Тый ит шоно, тыйым кычалын толынам манын, Коля. Ониса кокай черлат, Матра кокай полшаш йодо, садлан мый тыште улам.
НИКОЛАЙ. Кычал толат гынат, куанем веле ыле.
ОЛЬГА. Мыланем куанет ыле?
НИКОЛАЙ. Куанем ыле. Ончем да куаненам. Але чыла монденат?
ОЛЬГА. Мом?
НИКОЛАЙ. Кузе мом?
ОЛЬГА. Рывыж каен, кышаже кодын... Чыла мондаш, мутат уке, моткочак неле. Мо-гынат ушеш кодеш.
НИКОЛАЙ. Мо-гынат?
ОЛЬГА. Эре шоненам, иктаж гана вашлиям гын, мом тыланет каласем?.. Тынар мутем ыле... Ала-куш чыла йомо... Мыняр жап эртен, Коля.
НИКОЛАЙ. Индеш ий.
ОЛЬГА. Ятыр... Ӱдырым нальычат, вигак ӧрдыж кундемыш лектын кудальыч. Ондакше мый тыйым тынар каргышым, вурсышым. Сӱанет кечын Ониса кокайын окна йымалныже колемак шонышым... Тый шем костюм дене, Нина ош фата дене. А вара, илен-толын, умылышым: вашла йӧратымаш уке гын, чынжымак, молан пырля лияш?
НИКОЛАЙ. Мый тыйым кычалынам. Чыла родо-тукыметым шерын лектынам, ават мый денем огеш кутыро. «Олюк тыланет колен, мондо», — мане. Вескана «Олюк марлан лектын, — мане, — Юмылан тау».
ОЛЬГА. Юмылан тау...
НИКОЛАЙ. Ешет, очыни, кугу...
ОЛЬГА. Пиалан ешан...
НИКОЛАЙ. Мыят пиалан лийын кертам ыле.
ОЛЬГА. Огеш кӱл, Коленька.
НИКОЛАЙ. Да, да, проститле мыйым, Оля, кертат гын.
Öндалалтыт. Ирина ден Нина пурен шогалыт.
ИРИНА (ӧндалалтмыштым ужын, шыргыжын). Оля, Оля!.. Оля — тиде, авамым эмлаш полша.
НИНА. Оля... Оля. Теве кӧ улат улмаш. Вот мо, пагалымем, кушечын толынат, тушкак кае!
НИКОЛАЙ. Нина!
Ольга нимомат огеш пелеште.
НИНА (Ольгалан). Вот мо, пагалымем, мондо тудым! Коля — мыйын! Мый тудым нигӧланат ом пу! Толын лектын, ночко чыве!
ОЛЬГА. Арам тургыжланет. Лӱдаш нимогай амалат уке. (Лектеш.)
НИКОЛАЙ. Оля!
НИНА (тугак йӱштын). Молодец улат! Самырык годсо пагытетым шарналтышыч?
НИКОЛАЙ. Нина, вет нимат тыгай лийын огыл. Саламлалтна веле.
НИНА. ӧндалалтын-шупшалалтын, да?
НИКОЛАЙ. Да! Да! Йӧратенам мый тудым. Тый тидым паленат. Коклашке шӱшкылтмӧ ок кӱл ыле.
НИНА. Тый, чараголя! Йол ӱмбак шогалтышым. Чиктышым, пукшышым, ик пачерым нальым, вара весым, коттеджым чоҥышым. Чыла тиде мыйын тыршымемлан кӧра. Йӱржӧ, йӱштыжӧ, лавыраже — пазар воктен почаҥым. Польшыжо, Китайже, Египетше — сатулан кудалыштым. Утыжым кочкаш лӱдынам. Тыланет паша верымат мыяк толашен-толашен верештым. Але монденат?
НИКОЛАЙ. Оҥай... А мыйже шонем, шкемынат ушем уло. Ватем кӱшеш илем улмаш: пукша, йӱкта, малаш пышта. Мыйын верч тынар орланыметым палем гын, шукертак эрыкым пуэм ыле. Мо шып коштынат? Кочде-йӱде пазар воктен почаҥыч да? Мыняр мый тыланет ойлышым: кодо тиде пашам, тазалыкетым пытарет. Образованиет уло, кай школыш, туныкто. А тый кызыт пазарыште шогылташ туныктымо паша деч почётнырак маньыч. Тыгай почётан пашаште лийынат гын — вуйым шияш нимолан, шӱмбелем. Икшывынат пазар кудывечешак йомо!
НИНА. А тый кеч ик гана йодыч, кеч ик гана: мо мый денем, кузерак мый... Укет шеҥгеч ванныште вӱдым колтен, пире гай урмыжам...
НИКОЛАЙ. А кунам тый денет кутыраш? Эрдене — мален кодат, йӱдым — то банкет, то вашлиймаш, то тый ала-могай спонсор улат. Тый кеч шарнет, кунам пытартыш гана кочкаш ямдыленат, могай ийыште? Мыйым титаклаш нимолан. Мо мый дечем шога, мый чыла ыштенам, Нина... Чаманем мый тыйым. А виеш йӧратыкташ ок лий. Мый вет шижынам, кузе йырет вӱраҥлет. Ондак шонышым: икшывына лиеш гын, ача деч посна кушшаш огыл. Йӧратымаш коклаштына уке гын, кеч йочамлан куанен илаш тӱҥалам. Вара кунам пачерым, машинам, дачым шке ӱмбакет серыктышыч, умылышым: ача пиал мыйын нигунамат огеш лий. Да, чыла уло: илаш шикарный пачер, канаш кеч-куш кудал, оксатат ятыр, а илыш куанже кушто? Кушто тудо? Тый каласен кертат! Кушто изи ньоган воштылмо йӱкшӧ, «Ачай» манмыже, «Авай» манмыже. Йӱштӧ, йырым-йыр йӱштӧ. Пачерышке миен пурымо ок шу, тамык тушто. Эре ондалет-ондалет! Пачер лиеш — вара йоча, машинам налына — эргым ыштена, канаш миен толына — ала ӱдырым пӧлеклем. Шоя! Шоя ӱмбалне шоя! А мый илынем! Просто илынем! Ача лийнем. Ноенам мый тый дечет, вучен ноенам. Шоятлан ӱшанаш ноенам. Эре окса, окса, мыняр шога, мом ужалат. Еш кӱлеш мыланем! Нормальный еш! Йоча йолымбал!
НИНА. Сита ляпкаш! Пален лий: мый тыланет разводым ом пу. Нигунамат! Низаштат! Принципиальне!
НИКОЛАЙ. Штамп вет тӱҥ огыл.
НИНА. Титакдыме улам шонет? Тынар Олюкетым йӧратет гын, молан вара мыйын леведыш йымакем пурен возыч?
НИКОЛАЙ. Теве тиде ик татлан ынде индеш ий мыят языкем касарем. Шерем темын!
НИНА. Теве кузе! А илаш кушто тӱҥалат?
НИКОЛАЙ. Шотым муам. (Лектеш.)
ИРИНА. Лыплане, шӱжарем.
НИНА. Нерет ит шӱш.
ИРИНА. Йомдарет тый тудым.
НИНА (шортын колта). Тыгак лийшаш... Кунам-гынат языкет савырнен толеш... Шинчашкет ончалеш... «Кузерак илет?» — йодеш. А тый от пале, мом вашешташат... Ӱмырет мучко тудым касарет-касарет, а мучаш ок кой... Могай ешым чоҥаш шонышым. Йӧратенам мый тудым, санденак чыла намысым монден, Ольга ден когыньышт коклаш пурышым. Да йӧратем мый тудым!
ИРИНА. А шарнет, тыгай чапле сӱанет ыле. Пӧрт тич калык...
НИНА (Иринам колыштде, тыш-туш коштеден). Авамым ужатымешке веле, тунамак пӧртым ужален колтем.
ИРИНА. Кузе?
НИНА. Ужалена пӧртым, оксам пайлена. Ӱдыретым эмлет, мыланемат изиш чӱчалтеш. Кызыт Юл воктене мланде шерге.
ИРИНА. Кузе тыге ойлашыже тоштат? Тидыже вет мемнан суртна! Мемнан!
НИНА. Тыланет мо, окса ок кӱл?
ИРИНА. Тыге гын... ок кӱл. Тидыже авайын суртшо.
НИНА. Авай таче уло, эрла уке.
ИРИНА. Тый тидым ыштен от керт.
НИНА. Кертам.
ИРИНА. Тидым ышташ от тошт.
НИНА. Эше кузе тоштамже. Мый ужаленамат. Илен от мошто, аҥыра. Эре шӱм кӱштымӧ почеш илынеда. Шӱм — айдемын органже семын веле кӱлеш. Вӱрым тулаш. Кызыт вуй дене илат! Вуй пашам ыштышаш! А те «тю-тю-тю»! Му-тю-тю! Кӧ мом каласа, кӧ мом ойла. Окса кызыт чыла ойла.
ИРИНА. А Алёнамже вара кушко? Кушко тудо толын кошташ тӱҥалеш?
НИНА. Шке декет налат.
ИРИНА. Могай тый шучко улат.
НИНА. Тый пеш сай улат! Оксам, манам, ышташ лиеш, ӱдыретым эмлаш. Эре эҥырет: «Оксам погем, операцийым ыштыктем». А шкеже ушкал гай спиртым лӧкет. А тиде спиртым ужален, палет, мыняр оксам ышташ лиеш ыле. А тый логарышкет оптет.
ИРИНА. Кеч-могай уда улам гынат, авайын суртшым ужалаш манын, шоналтенжат ом керт. Авай ила, а тый, суртым ужален, уже оксамат пайлет. Кеч изишак вожылам ыле.
НИНА. Таче огыл гын, вес кечын садак авай огеш лий. Тудын колымыжым вучен шинчет гын...
ИРИНА. Лиеш гын, шке тӱнчыктарен пыштет ыле дыр?
НИНА. Шке вашке кавара.
Ирина каяш тарвана. Нинан ты шомакшым колын, Ониса эркын кынелеш, колыштеш.
(Нелын шӱлештын.) Акай, шого. Айда кутыралтена. Ынде изи огынал. Илыш, акай, тыгай: икте кола, весе шочеш. Меат тушкак илен шуына. Мыланемат авам жал. Шоналте, авам уке лиеш, тый тышке илаш садак от тол. Толат гынат, паша вер тыште уке... Алёнат черле... А кенета тудо ош тӱня дене чеверласа... Юмо серлаге, конешне... Тиде сурт нигӧлан кӱлдымӧ лиеш. А кызыт мый налшымат муынам. Военный пенсионер. Ялыште суртым налнеже. Йӧн лектын гын, тудым мучыштарыман огыл. Вескана тыгай лийын ок керт. Айда кутырен келшена: ужалена суртым, оксам пайлена. Келшет?
ИРИНА. Мый тыге ом керт...
НИНА. Чаманашет ынже воч... Алёнат уке лиймек. Тунам шинчавӱдетат ок полшо... Алёнам от пӧртылтӧ... Келшет?
ИРИНА. Алёнам... Йӧра... Мый... Келшем...
Ониса лектеш.
Авай, тый?
ОНИСА (йӱкым кугемдыде, йӱштын). Уке, мый огыл... Тиде мыйын ӱмылем... Мый вет тыланда шукертак колышо улам. Мыйын колымем вучымет огеш кӱл, ӱдырем. Вашке каем. Уда койышдам, ушдам огыда вашталте гын, шоҥгылыкда, ой, неле лиеш.
ИРИНА. Авай, тый кушко?
ОНИСА. Пошкудыш... Нунын коклаште илашемат кумыл лектеш. А тый ужале.
Пычкемышалтеш.

Нылымше сӱрет
Действий тудо верыштак кая. Кас. Ониса ӱстел воктен шинчылтеш, кидыштыже — фотокартычке.
ОНИСА. Вӧдыр, вашке илыш мундырам чумырген шуэш. Илышым теве ынде, шотым кучашак тӧчышым. Йӱынат почаҥын омыл, еҥ пӧръеҥ денат шым перныл, кеч шукын шӱвылвӱдыштым йоктарышт. Ӱдырем-влак нерген колянышым, шотан ава лийышт, шонышым. Черланат — ойгырем, сырат — ойгырем, чияшышт уке — адак ойгырем. Кудыж годым сутка дене малымашемат уке ыле. Эн тӱҥжӧ: вет икшывем-влак улыт. Тӧчымем ӱмбачак кок ӱдырнанат илыш пиалышт уке. Марий вате утыждене паша дене толаша, а иктаж гана кастене шинчын, икшыве дене йолташ ӱдыр семын кутыралташ жапым она му. Ала садлан ӱдырем-шамыч нигунам мучаш марте чоным почын огытыл? Илышым уэш тӱҥалаш лиеш гын, кажне кастене кеч ик пел шагат кажныж дене кутырен шинчаш жапым муам ыле. Палет, Вӧдыр, тыгай оҥай йодыш-влакым пуэдем ыле: «Кӧ дене таче модынат?», «Туныктышет могайрак?», «Могай рвезе йоча келша?», «Шолтымо шӱрем тамле але уке». А мый кузе мутланенам: «Нина, кочкаш ямдыле!» «Ирина, чывигым эскере!», «Тӱрым тӱрлаш тунемза», «Дискотекыш ида кошт», «Аракам ида йӱ, тамакам ида шупш». Эре «ыште» да «ида ыште» веле. Шӱмла-ваш кутырымо лийынат огыл. Теве тыге, Вӧдыр. Илена, шонена, пашам ыштена. Чон шокшына дене ырыкташ лӱдына. (Сондыкым почеш.) Тиде Нинукемын.
Алёна пура.
АЛЁНА. Ковай, а мый тыйым йомдаренам.
ОНИСА. Йомдаренат? А мый теве тыште...
АЛЁНА (сондыкым ужын). Ой, мо тиде?
ОНИСА. Тыште аватын йоча пагытше ила.
АЛЁНА. Теве тудо кушто. Уке гын мурат: «Куда уходит детство?»
ОНИСА. Нигушкат тудо ок кай. Тудо кажне аван шӱмыштыжӧ ила. Шыпак, нимом пелештыде. Але теве тыгай сондыкышто. Кочат тыгай сондыкым ыштен. Тышке нуно эн йӧратыме модышыштым, эн первый йӧратымаш нерген серышыштым шылтеныт. Тыште нунын изи годсо тӱняшт ила. Теве ават тиде пинетке дене икымше ошкылым ыштен, теве тудын икымше отметкыже. Шуко оҥай тыште уло.
АЛЁНА. Ковай, мый икмомак йоднем ыле. Тый латныл ияш улмет годым иктажлан келшенат?
ОНИСА. Уке дыр, омат шарне...
АЛЁНА. Тыгайым мондаш лиеш, ужат?
ОНИСА. Келшен омыл дыр, садлан ом шарне.
АЛЁНА (оҥжо гыч шӱртеш кылдыме шергашым луктеш). Теве.
ОНИСА. Мо тиде? Шке тодмо шергаш?
АЛЁНА. Мотор вет?
ОНИСА. Пешак мотор.
АЛЁНА. Тудо пӧлеклен.
ОНИСА. Кӧ?
АЛЁНА. Алёша.
ОНИСА. Могай Алёша?
АЛЁНА. Актуганов.
ОНИСА. Актуганов тугеже?
АЛЁНА. Шыпак тыге кидышкем шуралтыш да мане — «на». А кидше тыгай шокшо. Мый шоналтышым, тудын температур. А вес гана книгам пуымыж годым адак кидна тӱкныш. Тыгаяк шокшо. Оҥай вет? Комака гай шокшо. Но...
ОНИСА. Мо «но»?
АЛЁНА. Классыштына ик мотор ӱдыр уло. Тудо шукерте огыл Алёшалан шочмо кечыжлан плеерым пӧлеклен.
ОНИСА. Тидыже мо тыгай?
АЛЁНА. Ну, тиде муро семым колышташ, лӱмынак.
ОНИСА. Шерге, очыни.
АЛЁНА. А тудын ава-ачаже поян улыт.
ОНИСА. А тыйже мом пӧлеклышыч?
АЛЁНА. Мый нершовычым тӱрленам ыле...
ОНИСА. Вара?
АЛЁНА. Шоналтышым, молан тудлан нершовыч? Нержым ӱшташ мо?
ОНИСА (Алёнам ӧндалеш). Ой, чукаем. Южгунам изи нершовыч ала-мыняр шерге арвер деч шергырак.
АЛЁНА. Кузе тыге?
ОНИСА. Илен-толын умылет.
АЛЁНА. Ковай, лиеш, мый тиде шергашым авамын сондыкышкыжо пыштем?
ОНИСА. Тыгаяк шерге гын, пыште.
АЛЁНА. Ковай, рожын йолаш нерген муретым муралтет?
ОНИСА. Могай рожын йолаш?
АЛЁНА. Уна, ик гана шудым удырымо годым мурышыч.
ОНИСА. Ом шарне.
АЛЁНА. Адак ок шарне... Тушто уна: йолташет кашташ рожын йолашыжым йомдарен. (Воштылеш.)
ОНИСА (воштыл колта). Рожын огылыс вара — тумышан... Тый тугеже шокталте.
Мыйын йолташ толмым чарнен,
Йӱдомемым пытарен,
Шым тумышан йолашыжым
Кашташтыже йомдарен.
Воштылыт... Пычкемышалтеш.
Ольга куржеш, почешыже — Николай.
НИКОЛАЙ. Оля! Вачай Олюкем.
Ольга вачышкыже вуйжым пышта, шортын колта.
НИКОЛАЙ. Мом тый, Оля?
ОЛЬГА. Шукертсек мыйым тыге нигӧ лӱмден огыл... Чечас чыла эрта... Тый ит лӱд, илышетым лугаш ом шоно. Мый умылем, еш — тиде еш. Йӧсӧ ӱдырамашлан марий деч посна. Южо теве мариянат улыт, весе денат кылым кучат. А мый иктым, тыйым, шӱмыштем ашнем. Вачай Олюкем манмет эре пылышемлан йоҥген. Тетла иктат тыйын семын каласен ок керт.
НИКОЛАЙ. А тый мыйым — Микай Колюшем.
ОЛЬГА. Шарнет?
НИКОЛАЙ. Чыла шарнем, Оля.
ОЛЬГА. Тый ит ӧр, ит ӧр... Кужу жап ом кучо. Шӱметым колыштам, ӱпетым ниялтем, шинчашкет ончалам — мыланем тидат сита. Тыйын шинчат — изи падырашемат ӱмбакем тыйын шинчат дене онча, тиддеч моло пиал мылам ок кӱл.
НИКОЛАЙ. Изи падыраш?.. Мыйын?..
ОЛЬГА. Мемнан! Ынем ойло ыле, но кӱлеш мо тыгай пиалым шылташ?
НИКОЛАЙ. Молан тымарте ойлен отыл?
ОЛЬГА. Кӧлан?
НИКОЛАЙ. Мыланем.
ОЛЬГА. Кунам, кушто?.. А моткочак ойлымем шуын. Икана «А кушто мыйын ачам?» — йодо ӱдырем. Южо ава «Ачат — герой, лётчик лийын» манеш, а мый «Ачат мемнан уке, фикус йымалне тыйым муынам» маньым. Ик кастене паша гыч пӧртыльым — фикус йымалне чыла рокым пургед пытарен. «Мом ыштылынат?» манам. «Шӱжарым кычалам» манеш. Сӱанет лач июнь тылзыште лие, а мемнан гын — госэкзамен. Тыйын йӱкет, шӱлышет теве ыле, да кенета уке лие. А тыйын шинчат... Авам мӱшкыран улмем пален нале. Вигак школ директор деке. Йӧра, директоржо Дуся кокам ыле. Директор кабинетыште коктын мыйым тунар шудальыч. Дуся кокам кычкыра: «Школышто — ЧП! Латикымше классысе ӱдыр — мӱшкыран!» Авам шортеш: «Тый, ава пий, тетла омсалондемем ит вончо, тегытшӱргӧ». Кужун мый денем кутырышт, шуко ушан-шотан шомакым ойлышт. Ик ойыш шуыч — экзамен деч вара Южно-Сахалинскыш Ленук кокам деке колташ. Москваш самолёт марте ужатен мийышт. Теве тыге. Ӱдырем шочо, ик ий гыч тунемаш пурышым. Тау кокамлан: ӱдырем ончаш полшыш. Икана марлан лектынат онченам, но пел ий гыч ойырлышна. Тый дечет посна, Коля, чылажат пуйто чын илыш огыл.
НИКОЛАЙ. Туге чучеш, пуйто нигунамат ойырлен огынал.
ОЛЬГА. Илыш могай! Еҥын — ойго, а мыйын — шӱм тич куан! Пиалан улам таче! Шолышт налме пиал.
НИКОЛАЙ. Молан шолыштмо?
ОЛЬГА. Тый мыйын отыл, Коля...
НИКОЛАЙ. Тый от лий гын, мый кузе илем? Мый ом лий гын, тый кузе илет? Шарнет?
ОЛЬГА. Кузе илет?
НИКОЛАЙ. Мерчен йӱлем.
ОЛЬГА. Мыят.
НИКОЛАЙ. А тыгай волгыдо тул лийын кертеш ыле! Чыла шалатышым. Лийже ыле чыла мӧҥгеш пӧртылташ.
ОЛЬГА. Пӧртылташ ок лий, Коля.
НИКОЛАЙ. Ок лий... А уэш тӱҥалаш гын?
ОЛЬГА. Уэш?.. Ала-ала... Ом пале...
НИКОЛАЙ. Мый ӱдырем ужнем.
ОЛЬГА. «Ит мий» манынат ом керт, «мий, ончал» манашат ом тошт. Илыш ончыкта.
НИКОЛАЙ. Мый тыйым ожнысылак йӧратем.
Пычкемышалтеш.

Визымше сӱрет
Ониса н пӧртшӧ. Пычкемыш. Ирина пура, почеш — Микале. Ик кидыштыже чемодан койылалта, весыштыже — гармонь.
ИРИНА. Тугеже те Микал чӱчӱ улыда?
МИКАЛЕ. Туге. А аватше кушто?
ИРИНА (шинчам шылтен, нимом ойлаш ӧрын). Пошкудо дене...
МИКАЛЕ. Вашке толеш?
ИРИНА. Толшаш...
МИКАЛЕ. Да-а, шукертсек тыште лийын омыл... Пытартыш гана Вӧдырын сӱаныштыже шоктенам.
Микале сылне куштымо семым шокталтен колта. Икмыняр жап гычын Матра ден Пӧкла толын пурат.
МАТРА (ӧрын, уш каен). Тыште могай пайрем?!
МИКАЛЕ (веселан да куанен). Поро кече... Матра! Поро кече, Пӧкла! Иледа-кутыреда?
ПÖКЛА. Микале...
МАТРА (шекланен). Йорга Микале...
МИКАЛЕ (честьым пуэн). Так точно, тудак! Ну, кузеракын илыштыда, ӱдыр-влак?
ПÖКЛА (вожылшын). Ойлыштат... Могай ме ынде ӱдыр?..
МИКАЛЕ. Те мыланем эре тугаяк кодыда. Вет мый тендам самырыкымак веле шарнем. (Вара Матрам ончалеш.) Шогыза, а мо йолӱмбалне шогеда? Толза, эртыза ӱстел деке.
МАТРА (чоян). Айста, тугеже, ӱстелтӧрыш шинчына.
Кумытынат ӱстелтӧрыш шинчыт, воштыл колтат.
МИКАЛЕ. Мый тыманмеш. (Конфет коробкам луктеш.)
МАТРА (йӱштын, койдарен). Микале, вара могай сомыл дене толын лектынат?
МИКАЛЕ. Могай сомыл дене?.. Таче уна семын, а вара... ялыште илаш тӱҥалам.
ПÖКЛА. Пеш йӧра, пеш йӧра.
МАТРА. Могай ялыште?
МИКАЛЕ. Тыште, тиде ялыште. А мо тыгай? Мом тыге ӱмбакем тура ончеда? Пуйто мый ала-мом шолыштынам...
МАТРА (сырен). Шолыштынат! Айдемын чонжым лунчыртенат! Эше тудын суртыштыжак пайремым ыштен шинчылтат! Вожылдымо! А ну, кай тышеч! (Микалын вургемжым налын, омса деке ошкылеш.)
МИКАЛЕ (ӧрын, умылаш тӧчен). Шогыза, шогыза! Мый нимомат ом умыло... Кӧным, мом шолыштынам? Мом лунчыртенам?
МАТРА. Эх, тый! Эше ӱмыреш йолташ лияш сӧренат...
МИКАЛЕ (сырен). Ух, аватнӧшмӧ! Йӧршын мыйым аҥыртыл пытарышда. Мом ӱмбакем танк гай керылтында? Каласыза, мо тыште ышталтеш?! Мый нунын дек унала пуренам, а нуно. Сийлыме олмеш, ӱмбакем кержалтында.
МАТРА. Сурт налаш толын тудо, от пале. Но кузе Онисаж дене, кутырен келшыде, тидым ышташ тоштат?
МИКАЛЕ (ӧрмалген). А тудыжо при чём? Вара суртым налашат ынде тендан деч йодшаш улам? Мылам мом темленыт — тудым налам.
МАТРА. Намысдыме, эше кузе кутыра!
МИКАЛЕ (шыдешкен). Едрит-кудрит! Чынжымак, мо мый декем коршаҥге гай пижында?! Мом тугайым ыштенам?
МАТРА (пеҥгыдын). Кеч-мом ыште, но Онисам ит логал! Тудо тугакшат черле, а тый...
МИКАЛЕ. Шого-я, а кушто тудо кызыт шкеже?
МАТРА (койдарен). Мый денем...
МИКАЛЕ. А мом тушто ыштылеш?
МАТРА. Ила. Ынде суртшо тудын огылыс. Тыйын.
МИКАЛЕ. Кузе... мыйын? Мыйже весыным наламыс... Чечас озажын фамилийжымат каласем... Пуртова Нина... Иркин ял гыч... Теве ончалза...
МАТРА. Саде Нинатше тудлан кӧ лиеш, кеч палет?
МИКАЛЕ. Уке.
МАТРА. Онисан ӱдыржӧ, вот мо!
МИКАЛЕ. Ну и паша! Тыге лийын огеш керт. Чыталтыза, шкеж дек йыҥгыртен ончем... (Телефоным налеш да йыҥгырташ пижеш.) Ок нал. Связь уке, манеш. Шкежак толаш сӧрыш... Нимом ышташ ӧрымат, теве Ониса дек унала пурышым... А тыште теве мо ышталтеш улмаш... (Содор йолышкыжо кемым чия да омса могырыш ошкылеш.)
МАТРА. Шого, тый кушко?
МИКАЛЕ. Ониса дек.
МАТРА. Тыланет тушко каяш огеш лий.
МИКАЛЕ. Молан?
МАТРА. Пӧрт налшыже вет тый улат! Тидым пален налеш гын, утларак веле сыра.
МИКАЛЕ (нимом ышташ ӧрын). Тидыже тыгак. Мом вара ынде ышташ?
ИРИНА. Матра кокай, лиеш мо, мый миен толам? Адакшым Алёнамат ончалам.
МАТРА. Тугеже миен тол.
ИРИНА. Йӧра, мый кайышым. (Кая.)
Чылан шып шинчат. Вара Микале окна деке мия, ончалеш.
МИКАЛЕ (шӱлалтен). Да-а-а, сайын ыш лек. Мыйже, шоҥго картаже, мом онченам гын? Ондак чыла шымлен налаш кӱлеш ыле, вара иже тиде сомыллан пижаш.
МАТРА. Тыйже мом тынаре ойгырет? Ниналан шке вуйжо йыр сайын шоналтыман ыле. Илыше айдеме ӱмбачын кӧ суртым ужала?! Намыс! Шке ӱмбакше моткочак кугу сулыкым налын.
МИКАЛЕ (тургыжланен). Киямат, чыла тиде мыйын ораде койышемлан верч! Нинажым мый ондакше паленат омыл. Газетыште суртым ужалыме уверым ужым: Юл воктене Иркин ялыште сурт ужалалтеш. Тунар куанышым. Вет шочмо вер-шӧрем, шоналтышым. Тыге Нина дене палыме лийна. Телефон дене кутырышна. Теве мый толын лектым. А те ӱмбакем курныж гай пижын улыда.
МАТРА. Йӧра, чонетым ит турж.. Миетат, тудлан чыла умылтарет. Утыжым гына ит ляпке. Тудо кызыт черле... Иктаж-мо лийын ынже кай ыле...
МИКАЛЕ. Тӧчен ончем. Врач-влакше мо... нимом ыштен огыт керт мо? Кызыт могай гына эм уке...
МАТРА. Чыла йӧным кучылтмо — арам.
ПÖКЛА (шинчавӱдым луктын). Ониса мемнам кудалтен кая гын, меже вара кузе илаш тӱҥалына? Туддеч посна мыланна моткоч йокрок лиеш.
Ониса пурен шогалеш. Пырля Ирина ден Алёна пурат.
ОНИСА (шыргыжын). Мом тыште йылмыдам тӱгатен шинчылтыда? Кӧм тойынеда? Мыйымак огыл?
МАТРА (ӧрын). Ониса? Тыйже вет...
ОНИСА. Тӱнчыгенам, шонышда мо? Мый эше — я те дам! Тыгай йолташем, пошкудем-влак унала толыныт, а мый колен кийышаш улам?! Уке, тиде шот огыл! Кӱлдымӧ паша! Тиде могай качымарий? Эше кармонька дене...
МИКАЛЕ. Мый тиде.
ОНИСА. Мо шинчатым рывыж гай тышке да тушко коштыктет... Самырыкем годым ик йорга рвезе йӱкташ мийымыж деч ончыч тыге ончылнем шогылто... Шоҥгем пытенат, йорга шинчат тугак йоргалана. Микалак улат вет?
МИКАЛЕ. Мый. Ончемат, Ониса, нимынярат тый вашталтын отыл. Могае ожно лийынат, тугаяк кодынат. Эре тыгаяк мыскараче да весела улат.
ОНИСА. Кузе уке гын... Тыгаяк лийман... Черле улам манын, ойгырен шинчаш мо? Низаштат тудлан макым ом пу. Колаш эше шуам. Ну, йорга Микале, каласкале, кузерак илыштат, могай сомыл дене тышке толын лектынат?
МАТРА. Пенсийыште тудо.
МИКАЛЕ (тӱкнылын). Пенсийыште улам... Ышташ нимом да теве перныл коштам... Шочмо кундемым ужмем шуын колтыш...
ОНИСА. Чын ыштенат! Вет ме икте-весым шукертсек ужын огынал.
МИКАЛЕ. Армий деч вара лектын каенам да кызыт марте тыште лийын омыл.
ОНИСА. Туге шол. Мыняр вара шочшет уло?
МИКАЛЕ. Ый, мый тидлан поян улам: вич икшывем да лу уныкам.
ОНИСА. Пеш сай, пеш сай.
МИКАЛЕ. А тыйын?
ОНИСА (нелын шӱлалтен). А мо мыйын? Коктын улыт. Теве иктыже — Ирина, а весыже — Нина. Шотан, сай улыт.
Ирина, тиде мутым колын, чуланышкыла ошкыл колта.
Тиде уныкам, Алёна. Тол, Алёнукем, ӧндалам... (Алёна коваж воктеке миен шинчеш.)
МИКАЛЕ. Суртет пеш чапле.
ОНИСА. Тетла мый тиде суртлан оза омыл.
МИКАЛЕ. Тый огыл гын, кӧ вара?
Матра ден Пӧкла Микалылан чоян парням рӱзалтат.
ОНИСА. Ом пале. Ӱдырем ала-кӧлан ужалаш темлен.
Микале, нимом ойлаш ӧрын, ӧрдыжыш миен шинчеш.
МАТРА (лыпландарен). Ониса, мом эре тидым тӱет? Мый декем куснет, пырля веселарак лиеш.
ПÖКЛА. Пеш писе улат, Матра! Мый денемат вер шуко уло. Адакшым мый ял покшелне илем... Вӱдланат тораш коштмо огеш кӱл.
МАТРА (пуштыланен). А мыйын чодыра лишнырак, кеҥежым тӱрлӧ емыжым погаш лиеш! (Матра ден Пӧкла ӱчашаш тӱҥалыт.)
МИКАЛЕ (кынел шогалын). Отставить разговорчики!
Ӱдырамаш-влак ӱчашымыштым чарнат.
Тевыс тыге сайрак лиеш. Нимогай порядке уке! Мый денем армийыште лийыда гын, тендам сайынак туныктен налам ыле.
ОНИСА. Тый военный улат?
МИКАЛЕ. Лийынам! Танковыйыште служитленам. Палыме лийза! Тендан ончылно гвардий старший прапорщик товарищ Петров!
ПÖКЛА (лӱдшыла, Матралан). Вот тиде да! Тидыже генерал дечат кугу мо?
МАТРА. «Старший» манеш гын, кугурак, значыт.
МИКАЛЕ (пеҥгыдын, мыскарам ыштен). Ончемат, мыйын укем шеҥгеч йӧршын шалашке каен пытенда.
ОНИСА (Микалылан полшышын койын). Чыным ойлет, товарищ прапорщик йолташ Петров. Чылт пужлен пытеныт.
МИКАЛЕ. Отставить, товарищ Сергеева! Разговорчики!
ПÖКЛА (Ониса деч). Мом манеш?
ОНИСА (вате-влаклан). Огыда кол мо, шогалза, манеш!
ПÖКЛА. Есть, товарищ старший начальник!
Ӱдырамаш-влак ик ратышке шогалыт. Микале нунын ончылно тышке-тушко коштеда. Алёна ӧрдыжыштӧ шыргыж шинча.
МИКАЛЕ (Алёналан, мыскара семын). А тыйже мом шыргыжын шинчылтат? Стройыш!
АЛЁНА (шыргыжын). Есть!
МИКАЛЕ. Так, ӱдыр-вате-влак, колыштса мыйын приказым!
ПÖКЛА (рыҥ шогалын). Колыштына!
МАТРА (пӱшкылын). Мо куш ок кӱл, туш эре неретым шӱшкат?! Сымыстарынетак огыл дыр?
ПÖКЛА (койышланен). А мо, ок лий мо? (Микале воктек миен шогалеш.) Старший начальник, тыланда йодышым пуаш лиеш?
МИКАЛЕ. Лиеш. Тольык писыракын.
ПÖКЛА. Мыланна палаш оҥай ыле: тендан пелашда уло?
МИКАЛЕ. Ыле... Тиде деликатный йодыш, вара умылтарем. Ынде мыйым колыштса! Чылалан... кызытак мыланем ӱстелым леведаш полшаш да мый денем пырля шинчын, чесым тамлен ончаш!
ЧЫЛАН. Колыштына, товарищ старший начальник!
ОНИСА. А огыда каласе, могай пайрем?
МАТРА. Амалже могай?
МИКАЛЕ (вӱчкалтен). Эх, ӱдыр-влак, могай амал эше тыланда кӱлеш?! Мый шке шочмо кундемыштем улам, тошто таҥем вашлийынам. Сандене изишак палемдыдежат огеш лий. Шонем, те тореш огыда лий? Айста ондак снимаялтына.
Ониса Пӧкла дек мия да тудым Микале деч кораҥда.
ПÖКЛА. Э-э-э, мом шупшкедылат, а?
ОНИСА (шып). Тыйын верет тыште огыл, а тушто.
ПÖКЛА (Онисам шӱкалын, шыргыжын, шып). Шке тушкыла кай. Мыланем тыштат келша.
МИКАЛЕ. Ӱдыр-влак, мом адак ӱчашеда? Мо эше тыланда келшен огыл? Мом толашеда?
ПÖКЛА. Товарищ старший начальник йолташ, нуно мыйым тендан воктекда ынешт шогалте. Ойлыза нунылан.
МИКАЛЕ (серьёзный чурийым ыштен). Ӱдыр-влак, отставить! Уке гын когыляндат — наряд вне очереди!
ОНИСА. Ый, айдеме сӱрет, эше вуйым шиеш!
МАТРА. Эше мый декем миет!
ПÖКЛА. Омат шоналте!
МИКАЛЕ. Ӱдыр-влак, мом адак шургеда? Отставить! Жапым арам ида шуйкале, кочса, йӱза...
ОНИСА (мыскарам ыштен). А кушто, йӱашетше укес?
МИКАЛЕ. Киямат, тидым шоналташ артамем ситен огыл. Эре ожнысо шӱлыш дене илем... Монденам веле: теже вет ынде вуешшушо ӱдыр улыда.
МАТРА. Туге шол.
ОНИСА. Чыталтыза, мыйын тушто шылтен шындымем уло. Чечас кондем.
МАТРА. Ониса, огеш кӱл! Ме вет садикте огына...
ОНИСА. Нимат огыл, мый вашке толам. (Кая.)
МАТРА (Микалым шылтален). Арам тарватышыч. Тудлан подылаш да монь огеш лий.
ПÖКЛА. Туге шол. Южгунамже пелта веле, огешат шӱкал!
МАТРА. Ойлыштат кӱлдымашым! Шке тугай улат!
МИКАЛЕ. Адак шыже агытан гай толашеда. Чарныза, теве шкежак толеш.
Ониса, куаныше, кидешыже атым ӧндалын толын пура.
ОНИСА. Теве тудо! Кычальым-кычальым, Юмылан тау, кычал муым. Мом ӧрдыжтӧ шогеда, лишкырак толза.
МИКАЛЕ. Але шуына. Чыталте, Ониса, чаркам кучымо деч ончыч садыш лектын савырнена... Шарныме лӱмеш фотосӱретым ыштена.
МАТРА. Чынак, мом шогылтына, кайышна!
ОНИСА. Ида вашке, ондак икте гыч подыл колтена... Шоптыр гыч ыштыме...
Пӧкла каяш тӱҥалеш, но Матра тудым чарен шогалта.
Ну, мом меҥге гай шогылтыда? Толза!
ПÖКЛА (шеҥгекыла чакнен). А ме огына... Мыланна огеш лий... Ме варарак...
ОНИСА. Туге, туге ынде. Йочам муыныт! Мыйын верчем лӱдында? Тиде адак Матран сомылжо.
МАТРА (лыжган, умылтараш тӧчен). Ониса, ит сыре. Кызыт тыланет огеш лий...
ОНИСА. Кӧ мане? Мыланем таче чыла лиеш! Вет ме нигунамат тыге пырля погынен огынал. Толза, кучыза.
МИКАЛЕ. Чынжымак, ала огеш кӱл ыле?
ОНИСА. Ида ӱчаше! Мыйын верчын ида лӱд, мый денем чыла сай. Мый нимогай черле омыл. (Чаркам нӧлтал колта.)
Чыланат Ониса м ӧрын ончалыт. Нина пура.
МАТРА. Кай, кӱлеш-оккӱлым тыште ойлышт ит шогылт!
ОНИСА. Огыда ӱшане? Маньым вет, чыла сай. А ну, Микале, гармонетым шокталте-я... шкенаным!
ПÖКЛА. Тугеже йӧршын вес паша. Тидын верч подылашат уто огыл. Ониса верч! Тудын тазалыкше верч!
Чылан чаркам нӧлталыт. Ольга ден Николай пурат. Матра кушташ лектеш, вара молымат луктеш. Чылан куштат.
ОНИСА. Нина, тыйже мом шогылтат? Тол, кушталте.
НИНА. Тау, мыйын кумылем уке.
ОНИСА. Молан?
НИНА. Тый шкеже от шиж?
ОНИСА (шыргыжын). Уке, а мо тыгай?
НИНА (сырен). Тожо мыскарам муын! Калыкын вуйжым аҥыртыл пытаренат. Тылат верч тынар оксам йомдарышым. Эре ала-мо ок йӧрӧ, эре кычалтылат, эре ала-мом пургедат.
ИРИНА. Нина, чарне! Авай черле...
НИНА (ажыше гай). Кораҥ тыйже! Могай тудо черле, шояче тудо! От шинче, чылаштым ужмыжо шуын! Амалым муын... Садлан мемнам тышке ӱжыктен. Пайремым ыштымыже шуын колтен!
МАТРА. Лыплане, Нина, тыге сай огыл. Содыки вет ават...
НИНА. Могай тудо ава! (Онисалан.) Шояче тудо! Ужмем ок шу тыйым!
Ониса тайналтеш, ушыжым йомдара... Шагат эркын коштеш. Пычкемышалтеш.

Кудымшо сӱрет
Ониса вакшышыште кия. Молышт йырже шогат.
ОНИСА. Матра, ынде мыланем каяш жап. Теве ачам, авам, Вӧдыремат мыйым налаш толыныт... Нуным вучыкташ огеш лий. Сулыкан улам! Икшывем-влакым чын корныш шогалтен шым керт... Алёна уныкам ончаш полшо, ит кудалте. Пӧкла...
ПÖКЛА. Мом каласынет, Ониса?
ОНИСА. Пӧкла, ала тый денет южгунам шургенат улына... Ала уто шомакымат ойлен колтенам, нелеш ит нал. Тый мыйын моткочак ӱшан йолташем лийынат. Тау, тыланет, Пӧкла. Колю, веҥым! Тый поро чонан айдеме улат. Алёнам эмлаш ала оксам муын кертат.
НИКОЛАЙ. Мый тидым шке ӱмбакем налам, авай.
ОНИСА. Олю! Тау тыланет, мыйым тынар ончыметлан. Микале! Тый тыштак улат?
МИКАЛЕ. Тыштак.
ОНИСА. Пӧкла, Матра, Микале, келшен илыза.
МИКАЛЕ. Мутым пуэм. Мый шке ӱдырамашем-влакым нигӧланат обижаяш ом пу. (Шинчавӱдшым ӱштылеш.)
ОНИСА. Ну, ну, огеш кӱл. Эше йорга Микале улат, армийым эртенат... Шинчавӱд тыланет йӧршын келшен ок тол.
МИКАЛЕ. Ониса, мый тыйын ончылнет сулыкан улам. Вурсо, карге мыйым! Мый тыйын суртетым...
ОНИСА (лыжган). Ойлымет огеш кӱл, мый чыла шинчем. Шижынам... Тыйже вет пален отыл... Тыйын тыште нимогай титакетат уке. Мом арам чонетым туржат! Суртнаже вет нигушкат каен огыл, верыштыжак шога...
Нина аваж воктек куржын мия.
НИНА. Авай! Проститле мыйым. Проститле.
ОНИСА. Нинук, ӱдырем. Ӱдырамашлан пиалым икшыве конда. Марий дене ватым шӱртӧ семын икшыве-влак ушен шогышаш улыт, а окса огыл. Молан тугеже мый тыйым ош тӱняшкыже шочыктенам. Ӱдырамашын пӱрымашыжак тыгай: йочам ышташ, ончен-кушташ. Ӱдырамаш деч посна кӧ тукым вожнам шуяш тӱҥалеш.
НИНА. Авай, нелеш ит нал. Мый вет шаҥге шоналтен шуктыде... Шкат вуем дене умылем, тыге огыл илем. А илыш поргем пӱтыра да пӱтыра. Илыш тыгай, авай. Чылажымак чон дене шижын шукташ ок лий. Эрдене кынелам, шинчам почам, шонем — вес семын илыман, порылан ӱшанен, шӱмым колыштын. А уремыш лектам, чылан ала-кушко вашкат, вашла шинчашкат ончалаш жапым огыт му. Эре ала-мом погат, погат. Оксам чумырат. Мыят тыгак кӱлеш шонем. Шонышым, пиал — оксаште. Уке улмаш. Оксала ни йӧратымашым, ни икшывым налаш ок лий. Пиалым налаш ок лий! Вашталтнем мыят, авай, моткочак вашталтнем... Коля, тыйым ом кучо. Шӱмет кузе кӱшта, туге ыште.
ОНИСА. Лыплане, ӱдырем. Тыйже вет чынжымак изиэт годым моткочак поро чонан улат ыле. Чывиге колен колта гын, пуэн-пуэн ылыжташ тӧчет ыле. Шӱметым колышт, ӱдырем. Пиалан лий, ӱдырем... Ирина!
ИРИНА (шортын). Авай, нелеш ит нал.
ОНИСА. Ӱдырем, Ирукем, мыланем ит сыре... Мый тый денет шаҥге утыждене торжан мутланышым...
ИРИНА. Мый шке титакан улам. Ораде койышемлан нелеш ит нал...