Ahu gözli gyz - 3

- Бир айбыгадым киши оба геп яйрадыпдыр. «Кимиң аялы
диенини этмесе Мирабы уруп, аялына гӛз гӛркезәймели!» дийип…
Мениңем мүчәм кичиҗик, хах-хах-ха, хелейлериниң янында мени
уруп Гӛроглы болҗак болянлар, урлуп масгара болярлар…
Олар гүлүшип гечип гидйәрлер. Бегхан гаты утаняр. Үлпетлер
Бегханы сынлап есер йылгырышярлар…
32
---Бегхан Тайлак тилки билен ики пакеди дүрли харытлардан
долдурып оба дүканындан чыкды. Ол дүкана етип гелйән Сырач
Гапуры гӛрүп йылгырды:
- Сырач бег, мен агшам сени отуршыга чагырян.
- Саг бол агам. Мен хич хили кейп эдемок. Мениң отуршыга,
мейлисе сарп эдер ялы вагтым ѐк.
- Онда сенден екеҗе хайыш: шу гиҗе сен айдым айдып,
репетисия эдип, бизе эҗир берме, мен сениң байрагыңы берейин!
Сырач ӛр-гӛкден гелди:
- Мен сизе айдым билен эҗир берйәнми, Бегхан ага?! Инди
аҗайып айдымлар эҗир болдымы?
- Сырачхан, тутуш оба сениң айдым-сазыңдан богаз болды!
Богаз! – Бегхан буз үстүнден тозан арап, Сыраҗа сүрүнди.
Сырач эсли салым ӛзүне гелип билмеди, себәби онуң
айдымына дил етирилипди. Ол юмругыны дүвүп:
Какамдан урланыңы аз гӛрүп, менденем енҗилмек ислейәмиң,
сеңсе! – дийди.
Тайлак дессине Сыраҗы гуҗаклап:
- Бегхан оюн эдйәр, йӛр ханы! Сырачҗан, сен аҗайып
айдымчы! Илиң ӛңүне чыкян багшы болҗак болсаң – Амыдеря ялы
гиң болмалыдыр – дийип, хӛре-кӛше билен оны алып уграды.
Сырач Гапур титрейәрди. Тайлак:
- Сениң аҗайып сесиң бар! Сениң аҗайып айдымларың бар,
Сырачҗан!
- Аҗайып сесиң бар диййән кән-де, тойына чагырян ѐк –
дийип, ол агыр хашлады.
- Шонуң себәбини билеңокмы? – Сырач башыны ырады. –
Оглан-а, сен гиҗе-гүндиз репетисия эдип, кәмиллешҗек болуп
обаны айдым-сазың билен гандырярсың! Ханы сен шу гүнден
башлап, репетисияны ӛйүңдеҗик эт…
Сырач оңа ынамсыз гарады. Тайлак:
- Гүйзде оглум харбы гуллукдан гелйәр! Онуң тойының
багшысы сен борсуң! Ызянындан оны ӛйерҗек! Ол тоя ӛзүң тутуп,
ӛзүң совуп берерсиң! Ынха, ики тойың менден Сырачҗан!
Сыраҗың гӛзлери бегенчден яңа ялпылдап гитди.
- Сениң чыныңмы агам?
33
- Обамызда сен ялы билбилгӛе барка, Тайлак башга обадан
айдымчы чагырмаз! Сен репетисияны ӛйүңдеҗик эт-де, тоя
тайынланыбер!
Сырач Гапур бегенҗинден учайҗак болуп Тайлагы гуҗаклаяр.
---Тайлак, Деря мурт, Бегхан дагы кӛчедәки уллакан тудуң
астындан Салыхың ӛйүне тарап середйәрлер. Тайлак:
- Салыхың гахар-газабы ятышаймадымыка? – дийип
йылгыряр.
- Шасолтан «үчүси душайса боля, ӛлдүрмесемем ӛлүмден
аңыркы җебир-җепаны гӛркезерин» дийип агзындан аташ совуряр –
диййә - дийип Бегхан гүлди. Шол махал оларың арка тарапындан
голы пилсапылы дергазап Салых дуйдансыз геләйди. Үч үлпетиң
хайяды гӛтерилди.
– Үчүңем дүшүң ӛңүме! Гачҗак-тезҗек болсаңыз, келле
пачагыңызы пытрадян!
Деря мурт мӛнсирәп:
- Салыхҗан, биз нәме дийип ӛңе дүшмели? – дийип
аамсырады.
Салых онуң гомуна дӛзүмли гондурды:
- Нәме пирим-пыррылдак эдениңизи Махыма айдып
берерсиңиз!
- Бизи бейдип оба веҗера этмесене Салыхҗан – дийип, Бегхан
ялбарды. Бегхан Салыхың гӛзлериндәки газабы, депесинден инип
гелйән пилсапыны гӛрүп, ѐргалаберди.
Ёл билен барян ӛтегчилер олара йылгырып гечйәрлер.
Обалылар ӛйүниң ӛңүне чыкып, үлпетлере сын эдип гүлүшйәрлер.
Олар оба томаша болуп, Салыхлара бардылар. Гӛрселер
гыңаҗыны арка атып, билини мәкәм гушан Махым атызда гара дер
болуп ер депип йӛр.
Деря мурт ишләп йӛрен Махымы гӛренден ювашдан довамлы
сыгырды. Салых:
- Махым, мунда гел – дийип, юваш, эмма часлы гыгырды.
Тайлак хырра ызына ӛврүлип Салыхы гуҗаклап:
- Салыхҗан, үчүмизиң еке хайышымыз бар! Илки чай-сув берде, соңундан бизи ур, енч, тултук сув эт, биз гаршылык
гӛркезмерис! Йӛне илки чай-нахар бер!
Салых Тайлагы сынлап, агыр хашлады.
Махым пили ташлап, олара тарап гайтды. Махым йылгырып:
34
- Гелевериң, гечевериң, хәзир мен элими ювуп чай-нахар
берейин.
Бегхан мӛлерип:
- Еңңе, сен ерем депәййәмиң?
- Ер, нәме, ханха яңы багоюнларымам гыркдым. Маллара отам
йыгдым… Салых еке элли-дә! Кәренде ер билен тракторам халыс
онуң лүтүни чыкаряр.
Махым дессине эл-йүзүни ювяр, сүпүринип, меҗиме-меҗиме
эдип орта язылан сачага иер-ичер гетирип башлаяр. Ашханадан
мӛлерип чыкан Бегхан достларына:
- Махым еңңем ша зыяпатыны тайярлапдыр!... Пәкизе
чекдирме, какмач, хезрети палов!
Орта нахар гелйәр. Тайлак доммарылып отуран Салыха дикан
бакып:
- Салых, ӛйленениң бәри Махымың ер депип, малларыңа от
йыганыны, гойнуңы гырканыны гӛрдүңми? – диййәр. Салых
гӛзлерини хӛвлендирип башыны ыраяр. - Ӛйленелиң бәри Махым
шейдип ӛңүңе пәкизе үч-дӛрт нахар гойдумы? – Салых ене башыны
ыраяр. – Бир ай бәри Махымың дәри-дерман ичип отураныны,
дерманхана баряныны гӛрдүңми? Я «пылан ерде пылан хили
лукман бармыш, писмидан ерде эли гүйчли гудратлы киши
бармыш» дийдими?
Салых мӛлерип башыны ыраяр.
- Ынха, Салыхҗан, мениң пис пирим-пыррылдагымың
нетиҗеси шол! – дийип, Тайлак лах-лах гүлйәр. – Салыхҗан, мен
Махымбикәниң гурсагына иңкис атдым, ол «Мүң бир дердимкеселим билен, ялталыгым билен Салыха эҗир чекдирип йӛрсем,
Огулла дул ялы айярың бирем Салыхы какып гитсе, галан ӛмрүме
гугарып ялңыз галарын» диен горкыны атдым…
Махым дүрли шербетлери, минерал сувлы меҗимәни гӛтерип
гелшине:
- Иевериң, ичевериң, узын гүн ишләп арып аҗыгансыңыз –
диййәр.
Тайлак:
- Махым, хей соңкы гүнлер Гапурлар айдым-саз эдип бизар
петеңиңизи чыкарярмы? – дийип, гүлйәр. Махым:
- Гапурлара бир бела-ха болды. Ики хепде бәри ичде-дашда
гӛрүнмесе нәме олар!
- Оларыңам сесине сув сепен Тайлак тилкидир!
35
Салых мӛлерип:
- Нәдип?
- Хах-хах-ха, Тайлак тилки лакамыны Дүнйәбазардан сатын
аландыр ӛйдйәрмиң!... – ол Салыха йылгырып бакяр. – Салыхҗан,
хасаплап гӛр, шу гүн бизиң җедел эденмизе лайык бир ай! Хах-хахха… Гелҗек базар гүни багыңы ӛлдүрип бизе зыяпат берйәсиң!
Үлпетлер гүлүшйәрлер
---Салыхың оглы Җейхун дуйдансыз гелди. Дуйдансыз гелен
уллакан багт гурсагына сыгмадык Махым эйменч гыгырып оглуны
багрына басды. Эне-дә! Махым хем ярым яш аглаяр, хем шатлыгы
йүрегине сыгман гүлйәр. Салых болса ӛзүнден хас сыратлы, хас
гӛрмегей, хас даяв, хас эденли оглуны кесесинден сынлап
йылгырып дур. Җейхун саг голы билен какасыны хем гуҗаклады.
Салых оглуна йити назарыны салып:
- Ашгабатдан гелдиңми? – дийип сорады. Җейхун баш атды. –
Ене окува гирип билмедиңми? – Җейхун йылгырып ене баш атды.
Салых гахарланды. – Кӛпей оглы, сен иңлис дилини бил, перең
дилини бил, гел-гел инди окува гирип билмезмиң?
- Кака…
- Саңа ӛйленмеҗек болуп йӛрите йыкылян адам диерлер!
Гүррүңи диңләп, оглуны сынлап дуран Махым «Вай, ене
Җейхунҗан йыкылыпдыр! Вай-вай, оглум ене гириш экзаменинден
йыкылыпдыр» дийип җайың ичинде гыгырып, бызбыдыклап йӛр.
Махым гынанан болуп гыгырса-да, ичинден бегенйәрди, себәби
Җейхун дашары юрт фирмасында ишләнсоң айлык-гүнлүги
чакыңдан кәнди. Салых аялының голундан тутуп:
- Ай, акмак, оглуң экзаменден йыкылып гелйә, сен болса
бегенип хешелле какып йӛрсиң.
- Вай, мен гынанҗыма гыгырып-багырып йӛрүн-дә - дийип, ол
зордан йүзүни эгшитди.
Махым яңадан:
- Вай оглум окувдан йыкылайыпдыр – гыгырып ичде-дашда
бегенип-гынанып айланып йӛр.
Салых чынлакай гӛрнүше гирип:
- Окувдан йыкылан болсаң, инди сени ӛйәрис кӛпей оглы!
- Кака, инди мени ӛериң!
Махым шок болды. Ол гӛзлерини хӛвлендирип Җейхуна
дикан бакып:
36
- О нәхили ӛериң? Окув нәме? Диплом нәме? – дийип
элевреди. Җейхуның чыныдыгыны йүзүнден аңан эне – Киме
ӛерели? – дийип, горка сорады.
Җейхун дивардакы сутарлара назарыны айлап, гошундан
Меликәниң яглыга доланан портретини чыкарып:
- Шол суратлары чекен гыза – дийип, портретиң яглыгыны
айырып эҗесине узатды. Хесрет билен мәхирден ярадылан овадан
гызы сынлан Махым ене бӛкҗекләп хешелле какып башлады.
Салых Меликәниң иберен суратларының хеммесини чарчуваладып
дивардан асыпды. Җейхун гызың суратыны сынлап, бегенчден
толгунян какасына:
- Кака, эҗе, дессине мени ӛериң! Мени фирмамыз дашары
юрда окува иберйәр. Университете! Фирманың хасабына!
Җейхуның сӛзлерини эшиден Салых оглуна мәхрем назарыны
салып:
- Анха, хакыкы оглум болдуң! – дийип гуҗаклады…
---Ики якасы тутлы овадан кӛче билен гелиналыҗы айдымсазыны яңландырып, сувлунып баряр. Ловурдап дуран кырк-элли
саны гелиналыҗы машының пенҗирелеринден атгулак яглыклар
шемала ойнаяр. Үсти ачык узын иномаркада кӛрпеҗе Гапурлар саз
чаляр. Сырач Гапур кә дикелип, голларыны херяна герип, кә
отурып, сӛйги айдымыны айдяр.
Гелиналыҗылар гайдып гелйәр. Үсти ачык иномаркада ак
фаталы Мелике билен гара костюмлы Җейхун янашык отыр.
Оларың ӛңи гуҗак-гуҗак гүл десселери…
Сӛйги айдымының клиби башлаяр:
Ханха, дарайы дереде гүлли мейдандан Мелике салланып
сейкин басып гелйәр. Җейхун алнында танс ойнаяр…
Ханха, ики ашык-магшук Кӛйтендагда часлы чайың
кенарында отурып бири-бирине сув сепишйәр, олар гүлүшйәр,
айдым яңланяр…
Ханха, олар леммер-леммер ак булут ялы бугарып ятан
җүлгеден чыкып гелйәр. Җейхун айдым айдяр…
Ханха, олар геришлери ак гарлы Айрыбабада. Меликәниң
голунда юкаҗык яглыгы еле галгаяр, Җейхун голларыны герип
айдым айдяр…
Ханха, Җейхун билен Мелике ак гарлы геришде ковалашып,
гар зыңышяр…
37
Ханха, Җейхун Меликәни гуҗагына алып, яңакларына гар
ойкаяр…
Ханха,
ашык-магшук
гыйк
гарашып,
салланышып,
сүлмирешип танс ойнаяр. Айдым яңланяр.
Ханха, ашык-магшук Кӛйтендагың бугарып ятан овадан
кӛлүнде гоша гув ялы чүмүп-чыкып, сув сепишип ойнаяр. Айдым
яңланяр…
Ханха, олар Умбардере шаглавугының янында бир-бириниң
голундан тутуп дур. Шаглавугың гүнеш тайында әлемгошар
ловурдаяр.
Айдымың довамында Кӛйтендагың әхли гӛзел ерлери
гӛркезилйәр. Айдым яңланяр…
Оларың депесинден гүл чеменлери ягяр.
Гелиналыҗылар оба етип гелйәр. Кӛчеде дуран гыз-гелинлер
ашык-магшугың машынына гүллери оклаярлар. Аршдан-күрсден
гүл-чемен ягяр… Айдым яңланяр…
Экрана гүл десселерине чүмүп гиден яш чатынҗалы машын
доляр…
21.
---Тайлак гырмызы донуны ясгынҗак алып гиҗара Мирап
Гапурлара баряр. Ховлуда узын ӛркленен мал ялы болуп, Сырач
Гапур кепҗебаш ялы микрафоны гемирәйҗек болуп айдыма
зовладяр. Мирабың ерден йӛрән чагаларының херси бир саз
гуралыны чалып, агаларына сазандарлык эдйәр. Машгала ансамблы
җоша гелйәр.
Тайлак айдымы айратын үнс билен диңлейәр, айдым гутаран
бадына Гапурларың хеммеси хор болуп диен ялы салам берйәр.
Чынлакай гӛрнүше гирдиги – хиле-пирим эдйән Тайлак телки
оларың саламыны алып, еке-екеден хормат билен саламлашды.
- Түвелеме, түвелеме, аҗайып машгала ансамблыңыз бар!
Сырачҗан сениң аҗайып сесиң бар, сен гелҗекде Рач Гапурданам
бейик айдымчы болуп етишерсиң! Юрда мешхур боларсың, сени
тоюна чагырмак мертебе болар!
Сырач Гапурың йүреги эзилди:
- Айдымы говы айдяң диййән кән-де, тоюна чагырян ѐкда –
онуң себәбини билмейәмиң?
38
- Онуң нәме себәби бар?
- Ай, җан иним Сырачҗан, сениң аҗайып-аҗайып
айдымларың бар, йӛне сен гиҗе-гүндиз репетиссия эдип,
кәмиллешҗек болуп, ол айдымларың билен обаны гандырярсың,
айдымларың леҗини чыкарярсың. Сен репетисияны адам оглуна
эшитдирмән ӛйүңдеҗик эт, томашаны онсоң гӛрерсиң. Үстүң йӛне
чакылык болаяр!
- Хай, нә билейин-ов! – дийип, Сырач башыны яйкаса-да,
Тайлак аганың пикири оңа ярады. Тайлак:
- Гүйзде Перманҗан гуллугыны гутарып гелйәр. Онуң тоюны
ӛзүң совуп берерсиң, ызянам ӛерҗек. Ынха, ики тоюң менден.
- Агам, икиснем мура-мугтуна совуп берерин. – дийип, Сырач
учайҗак болды.
- Ёк, Сырачҗан, сен ялы айдымчы барка, мен биринҗиден,
гайры ерден багшы гетирмен, икинҗиден башга айдымчылара
берилйән нырхдан хас артык берерин. Обадаш багшымы сылап
билмесем менден адам бормы?
Гапурларың гӛзлеринде шатлык учгунлары учганаклашып,
учайҗак болдылар.
Тайлак тилки олара бакып, мәхир билен йылгыряр.
СОҢЫ.
39