Ahu gözli gyz - 2

- Хер гектар бугдайдан етмиш сентнер хасыл алып, велаятда
биринҗи болан Салых Сапала велаят хәкимлигиниң гымматбаха
совгады. Салых, гел бакалы.
Президиумда отуран Салых хәкимиң янына баряр…
Президиумда Салыхы сынлап отуран Тайлак улудан демини аляр.
---Ашыкларың агысы айдыма айңланяр…
Ашыкларың гиҗеси-гүндизи арзув-хыяллара ӛврүлйәр…
Арзув-хыяллар умманына гарк болуп, гиҗәни гечирен Мелике
даңың ӛңяны уклады, йӛне онуң укусы дүйше айланыпды. Асыл
Меликәниң дүнйәси дүйше ӛврүлди. ханха, Мелике юкаҗык
яглыгыны елсепелендирип чарбаглыгың, гүлгүзарлыгың ичинде
айланып йӛр. Аршданмы-күрсденми, белли дәл, ышк-хесерден
долы айдым яңланяр. Чарбаглыгың гушлары үмүш-тамышда
дүнйәни гӛчүрәйҗек болуп сайраяр. Мелике Эрем багында овадан
багда дүрли гүллериң мүшкине, ышкына хүйленип, акыл-хушдан
айрылып сейил эдйәр.
Овадан даңдан! Овадан чарбаг! Овадан дүнйә!
Дүнйә хер даңдан яңадан дүнйә инйәр. Гүндогар ал ӛвүсип,
сабаның алы җаныңы алып баряр. Мелике Эрем багының
гӛзеллигине, гүллериң кокаян ысына, гушларың симфониясына
16
җадыланып, ышк-хесер дүнйәсинде эдалы айланып танс ойнаяр.
Яглыгы елпеселенйәр…
Ханха, овадан багзарлыкдан танс ойнап Җейхун чыкяр. Мелке
Җейхундан утанмады, себәби ол дүйш гӛрйәр ахыры! Ики
новҗуванам гӛзлери ышкдан-хесерден балкылдап дур. Дүнйә
айдым, дүнйә гушларың симфониясы!
Җейхун билен Мелике гӛз гезип, җадылы танс ойнаяр.
Ирден чарбаглыга гезеленҗе чыкан Огулкейик ол икисини
гӛрүп алланичикси боляр.
Мелике хумарала гӛзлерини ышкдан пүре-пүрлендирип:
- Җейхун, сен бәрик нәдип гелдиң?
- Билмедим…
- Мен бәрде нәм ишләп йӛрүн?
- Мелике, сен мениң ышкым! – дийип, Җейхун онуң голундан
тутуп, багрына басҗак боляр. Мелике алланичикси тисгинип
гидйәр! Эй, Алла, яңыҗа ол дүйш гӛрүп ятырды ахыры! Ол хачан
укудан оянып, хачан бу бага гелип йӛр? Ол нәдип Җейхуна
саташып йӛр?
Хайяды гӛтерилен Мелике аху гӛзлерини хӛвлендирип,
йигидиң элинден сыпып тез җерен ялы багзарлыга сиңип гидйәр…
Гушлар сайраяр…
Дүнйәниң овадан тәзе бир гүни догуп гелйәр…
---Салых, Тайлак, Бегхан дагы Деря муртуң машынында гелйәр.
Тайлак:
- Хич дүшүнип билемок. Сен бугдайыңы менден гич экдиң!
Илкинҗи сувуны, илкинҗи беҗергисини менден гич бердиң,
дӛкүни менден аз бердиң, эмма ене сен биринҗи-ле!
- Сенем биринҗи ахыры – дийип, Салых киная эдйәр.
- Менем биринҗи, йӛне этрапда-да! Салых, сен бир хиле эдйән
болайма?
Салых Тайлагың кибтине голуны атып:
- Тайлак бег, сен мыдама биринҗи экйәң, әхли ишлериңем
биринҗи эдйәң! Себәби сен мыдама биринҗи болмак максады
билен яшаяң! А мен болса бугдаям, говачанам экмели вагтында
экйән, беҗергини этмели вагтында эдйән!
Бегхан гүррүңе гошулды.
- Сен ала-бӛле онуң экмели вагтыны нәдип билйәң?
Салых мәхрем йылгыряр:
17
- Ана, оны билмек үчин үшүк герек, зехин герек, теҗрибе
герек – дийип, Тайлага бакып кинаялы йылгыряр… - Тайлак сен
уссат дайхан, хакыкы дайхан! А мен дайханчылыгы сунгат
дереҗесине гӛтерен дайхан!
Машын оба ѐлы билен баряр…
---Обаның овадан тутлы кӛчеси билен Тайлак, Деря мурт, Бегхан
үчүси гүрлешип гелйәр. Тайлак есер йылгырып:
- Бегхан илки сен барарсың, соң сен барарсың… Мениң
ӛвредишим ялы эдибериң.
Бегхан мӛлерйәр:
- Икиси урушайса нәме?
Тайлак башыны яйкап:
- Пахай Бегхан, Бегхан – дийип, йылгырып ӛйүне совуляр.
Шол пурсат Мирап Гапурың ӛйүнден сес гүйчлендириҗиниң овазы
гелйәр.
- Хорматлы томашачылар! Хәзир сиз «Обамызың гӛзели»
атлы айдымы диңләрсиңиз! Айдымың сӛзи Сырач Гапурыңкы.
Айдымың сазы Сырач Гапурыңкы. Айдымы ерине етирйән Сырач
Гапур. Сазандарлык эдйәр Гапурлар!
Сырач хер гезек ӛз адыны айданда «сы» богуныны чала
айдып, «рач» бӛлегине басым берйәрди, ол адыны шейдип Рач
Гапурың адына меңзедип леззет алярды.
Далбарың астындакы тапчанда дашына дерман барыны
үйшүрип ичип отуран Махым Бегханы гӛрүп гулагының дыкысыны
айрып, Мираплар тарапа тумшугыны талавладып Гапурларың
айдым-сазындан эҗир чекйәнини дуйдурды. Сырач Гапур
айдымыны тамамлап икинҗи айдыма башлаянча Бегхан билен
Махым шу гүррүңи эдип етишди.
- Гоңшы салавмалейким.
- Бегхан, гургунчылыкмы?
- Хал-ахваллар ничик, саглыгың говулашямы?
- Вах, сен сорама, Бегхан…
- Ханы Салых Атамыратдан гелмедими?
- Салых Түркменабада гитди гара даң билен. Ыссамбыла
билит алмага.
- Гойсана Махым. Гушлукда мен оны Атамыратда гӛрдүм
ахыры… Геленсоң ӛзүм җаң эдәерин, бир ишим бар Салыхлык.
Махымың гӛвнүне иңкис гитди.
18
Сырач Гапур яңадан айдыма гыгырмага башлады.
Махым Бегханың ызындан гарап дуршуна, ики гулагына
памык дыкды.
---Салых билен Махым гиҗара тапчанда чайлап отыр. Ектайыны
елбегей алып Деря мурт Салыхлара баряр, олар хал-ахвал
сорашярлар. Салых:
- Деря, дүшеге гечсене – дийип, кәсә чай гуйды.
- Ай, хәзир Гапурлар чайлашмага гоймазлар…
- Вах, адыны тутмалы дәлдиң-дә! – дийип, Махым элевреди.
Деря мурт Салыхың берен кәсесини алып, тапчандан аягыны
саллап отуршына:
- Шәхерде сени ѐл гуллугының векили нәме дийип сакладай? –
дийип, җанкӛерлик этди.
- Ай, бир имансыз яш оглан сарыда гечдиң дийип мӛхт эдип
дур, утанананогам – дийип, Салых башыны яйкады. Деря мурт:
- Оҗагаш оглан «мен Халлы Гаркының агасы дийәйсең»
болмадымы? Атамыратда Халык Гаркының абрайы гаты улы
түвелеме! Башлык-да!
- Мени Түркменабадың ѐл гуллугының ишгәри сакладов!
- Атамыратда Түркменабадың ѐл гуллугының ишгәри нәм
ишләп йӛр? – дийип Деря мурт геңлән болды. Гӛз астынданам
Махымы сынлады. – Мен гүнортанлар дайымлара бәш-он гавунгарпыз элтип гайтдым. Шонда сени базарың янында ѐл гуллугының
ишгәриниң саклап дураныны гӛрәйдим…
Салых гӛзлерини петредип:
- Мен Түркменабада гитдим! Эшидйәмиң Түркменабада! –
дийди.
Махымың ичине гирен иңкис мелгуны ояряр, ол гӛзлерини
есер ойнадып:
- Салых Түркменабада гидйәр, йӛне баран ери Атамырат
шәхери болуп чыкяр! Атамыратда болса Ыссамбыла билит
сатылмаян экен!
- …Бир… ики… бир ики! – Сес гүйчлендириҗиден Сырач
Гапурың сеси яңланып башлады. Отуранлар сеңригини йыгрып
турмак билен болдулар. Деря мурт:
- Халалың болсун, Гапурлар оба айдым-саз билен эҗир
берйәрлер-ов!
Сырач Гапур яңадан консертине башлады.
19
---Яссынлар уллакан оба Сырач Гапурың консертини
диңлейәрди. Хенекчи, хокгачы Тайлак Салыха гаршы гуран
пириминиң ерине дүшенини билйәрди. Ол Салыхың пенҗиресиниң
ӛңүнде сәгинип, ӛй диңледи. Ӛйден чыкян гох Сырач Гапурың
дабаралы айдым сесиниң арасында яңланяр. Тайлак эден ишине
монча болуп, йылгырды. Дашарда ардынып ӛе йӛнелди. Бу махал
ӛйде хайяды гӛчен Махым буфедиң үстүндәки мүндерленип гойлан
тарелкалары еке-екеден ере уруп дӛвйәрди. Ӛмрүнде аялыны бейле
ягдайда гӛрмедик Салых Махыма ялбаряр, эмма Махым оңа гулак
салман табаклары җеч эйлейәрди. Гүйчли саз оларың сесини
эшитдиренок.
Йылгырып җая Тайлак гирйәр. Занны асыллы Махым җәч
дӛвмесини бес эдйәр. Салых болса зор аякдан йылгыряр. Тайлак:
- Урушяңызмы? Гыгыршяңызмы? Берекелла, гыгыршыңбагыршың, гараз дүнйәниң хезилини гӛрүп яшаймаң! – дийип,
олары сынлаяр.
Махым ӛзүни эле алып:
- Йүвүрҗим, йүвүрҗим, агаңың гайрып йӛрен пислигине
серет. Энтек онуң аялы ӛлүп етишенок, ол болса эййәм сизе тәзе
гелнеҗе тапып йӛр. Аллаҗаней, би гәби азан халал оҗагыны
юмруп, харамы билен чӛрңешип йӛр! – дийип, агламҗыраяр.
Тайлак есер-есер йылгырып:
- Ох-хо, Салыхҗан, тәзе гелнеҗемиз ким-әй? – дийип, хешелле
какяр.
- Ким бор? Хол докуз әрден галып, онунҗы агтарып йӛрен
тула нәме?
Тайлак гӛзлерини мӛлердип, о туланың кимдигини
билмедикден боляр. Махым:
- Хол ӛңңи йыл обамызда сурат моллымы болуп, үч айдан
ковулып гиден айырха нәме?
- Вай, Огулла дулмы?
- Умутлы оҗагымда адыны бир тутма, ады йитмишиң!
Тайлак ӛр гӛкден гелен боляр:
- Еңңе, муның тӛхмет! Иле тӛхмет атаның довзахда-да
койкасы тайяр дур.
Арка тапынан Салых экезленйәр:
- Хей, Махым ялы машгалам барка, мен шолар ялы арваха гӛз
гыздырарынмы?
20
Махым Тайлага дикан бакып:
- Мен тӛхмет атарынмы? Мунуң үсти-башындан о харам
албассының ысы аңк берип дур!
Тайлак чынлакай гӛрнүшине гирип:
- Гойсанай, Махым еңңе, Тайлак оны ӛтен йыл зыңды ахырын!
Бу гепе Салых шок боляр, геплеҗек, гаршылык гӛркезҗек,
эмма гепләп биленок. Бүтин ӛмрүне Махым вепалы болуп, гайры
зенан габак галдырмадык Салыха тӛхмет эдилип дур ахыры!
Тайлагың гепине Махым-да шок болды. Ол ятса-турса Салых
ӛзүне бивепалык эдер дийип ойланманды. Гӛр-ха, Салых оңа
бивепалык эдипдир! Ӛзем ким билен?... Ил масгарасы болан бир
албассы билен! Махым ичинде гопан харасада басалык берип:
- Онда мунуң үстүнден гелйән ыс нәме?
- Еңңеҗан, хемме зады билҗек болуп йӛрмезлер? Оноңам
эркек кишиниң үстүнден зенан ысы гелип дурса ягшыдыр – дийип,
Тайлак Салыха серетди. – Салых, эртир биз саба билен Гызыл кака
гидйәс, хош… Гиҗәңиз рахат болсун!
Мавр этмели ишини этди… Тайлак есер йылгырып гитди…
---Мыхманхана. Огулкейик уклап ятыр. Мелике вели җанына
җай тапанок, не ятып билйә, не отурып. Мелике нәмәлим җебирҗепалар дүнйәсине дүшүпди. Меликәниң ян тили җырлады.
Мелике бегенип гитди, йӛне янтили ачмады. Янтил ызыгидерли,
найынҗар оваз эдйәр. Мелике янтилиң дүвмесини басып, ювашҗа,
эмма гахарлы:
- Җаң этмәңизи бес эдиң! Танамаян-билмейән машгалаңыза
бейдип гиҗәниң ичинде җаң эдип йӛрмек бормы – дийди.
Занны шох Җейхун:
- Мелике танышаялы, дүнйә танышлыкдан башлаяр. Мен
Җейхун, говы оглан! Бу иллериң пикири, эмма мен аҗайып оглан! –
Бу эҗем билен какамың пикири! Эмма мен хас аҗайып йигит! Бу
болса хакыкаты!
- Мен сизи танамакчам, билмекчем дәл, гайдып маңа җаң
этмәң!
- Мелике, Мелике, мен нәдейин? Танамаян-билмейән гызым
мени гӛрүлмедик-эшидилмедик апата саташдырды! Билйәңизми,
мен ниреде? Еди йүз метр ериң астындакы говакда! Түм гараңкы
говакда, эмма мен говага шугла сачып дурун. Мен әпет йылдырым
парчасы ялы янып, говага ялкым салып дурун. Себәби танамаян21
билмейән Меликәм мениң йүрегиме гирип мени якып-яндырып
дур! Мелике, мен шумахал ширин саз болуп, оваз болуп, хейҗан
болуп гара ериң йүрегине яң салып дурун… Мелике, мен ериң
үстүне чыкмага горкян! Горкян! Гызыл от, гӛк ялын болуп учуп
гидерин ӛйдүп горкян!
Хакыкатданда гараңкы говакда Җейхун чар яна шугла сачып,
какнус гушы ялы янып дурды.
Огулкейик гӛзүни ачды, ол гапдалдакы чарпаяда гара сӛм
болуп отуран Меликәни гӛрүп тисгинди. Илки гиҗе чырасыны,
соңам гӛзлерине ынанман отаг чырасыны якды. Огулкейигиң
гӛзлери хӛвленди гитди.
- А гыз, Мелике, сен ене аглап отырмың? – сессиз ярым-яш
аглап, ал яңакларыны яшына ювуп отуран Мелике баш атды. – Сен
нәме дийип аглаяң?
Мелике ян тилини ӛчүрип, еринден турды. Гӛзяша гарк болуп,
шар гара гӛзлерини Огулкейиге ӛвүрди.
Огулкейик Меликәниң гӛзяшлара ювулан овадан йүзүнде
йылгырышы, яшлара гарк болан гара гӛзлеринде Демиргазык
йылдызы ялы янып дуран ышкы гӛрди.
- Кейикҗан, сен агламагың нәхили леззетдигини, бир
билседиң! Кейикҗан, ярым-яш агламагың нәхили эшретдигини бир
билседиң! – дийип, ол Огулкейиги гуҗаклап, агысының бендини
яздырды. Ол хүнибирян аглап башлады…
Огулкейик аңк болуп галды.
---Салых келлесини тутуп креслода чугудып отыр. Ички җайың
гапысы ачылып, ондан безенип, бесленен Махым чыкяр. Махымың
башында мелике җыгасы, юкаҗык перенҗеси болса герденинде. Ол
«Гӛроглы» шадессанындан чыкан Агаюнус перә меңзейәр.
Эгниндәки юкаҗык гейим-геҗими әлемгошардан ясалан ялы аляшыл ӛвүсйәр. Ол гымматбаха шай-сеплер билен кемсиз
безелипдир.
Энтек аялыны бейле беземен кешпде гӛрмедик Салых
сыгыранынам дуйман галяр.
Махым есер йылгырып:
- Гӛрсең, сыкылыклап сынлап отурмалы перизадың бардыр!
Салых гӛзеллигиң алнында дызына чӛкйәр.
- Перизат! Перизат сен Махымым!
22
- А сен перизадыңы киме чалышдың? – дийип, Махым
сагрысына бат берип, ӛйде бир айлав эдип ички отага гирип
гапысыны япяр.
Салых агыр хашлаяр:
- Худайым маңа гӛвхершамчыраг берен экен-ов!
Бир салымдан ички җайдан онединҗи асыр перең шаларының
меликеси ялы болуп ловурдап Махым чыкяр. Онуң тенечириң
ганаты ялы юкаҗык ак матадан геен кӛйнегиниң арт этеги, хол
ызда сүйренип гелйәр. Билине зүннар гушак гушалыпдыр,
Махымың били екеҗе гысым, ашагы болса тавус гушуң сагрысы
ялы ховаланып гурсагыңы сарсдыряр. Йүзүне дүрли бесмелери
чалып, мүшки-энверлери сепинен Махыма эркек гӛбекли болуп
ашык болмазлык мүмкин дәл! Махым энайы япон елпеваҗы билен
йүзүни елпәп йылгыряр.
- Ханха сынла мени!
Салых аңк болуп дуршуна ене дызына чӛкйәр:
- Аперин, Махымым, аперин!
- Мен саңа мынасыпмы?
Аялыны башдан аяк сынлан Салых «җук» диййәр!
- Элбетде, мен саңа мынасып пери-пейкер дәл, гӛр-ха сенем
мени хайсыдыр бир харам ганҗык билен масгара эдип йӛрсиң!
Махым тасанып, кӛйнегини сүйрәп ички җая гирйәр.
---Гиҗе. Җайда гүлчыра янып дур. Ики адамлык уллакан чарпая
бош. Салых гапының агзында кӛрпенҗе язынып уклап ятыр. Тӛрде
ятан Махым илки адамсыны, соңра дивардан асылан халының
үстүнде салланып дуран гылыч билен дүрре гамчыны сынлаяр.
Махым еринден галып пишик басышыны эдип, дүррәни аляр,
адамсына голайлап есер йылгыряр. Махым дүррәни депесине
гӛтерип, җынссыз сеси билен җаҗайлап гыгырып, хованы
гамчылап айланып башлаяр. Җынссыз оваза иманы гӛчен Салых
атылып туряр, гӛзлерини хӛвлендирип җайда айланып йӛрен
Махымың ики кибтинден тутяр:
- Махым! Махымҗан, саңа нәм болды?
Махым гӛзлерини петредип, горкан болуп, ыза-ыза сүйшүп:
- Айрыл! Ёк бол! – дийип, Салыхдан сыпып тӛре барып, әрини
горка сынлаяр.
- Гара басдымы? Элхенч дүйш гӛрдүңми, Махымҗан?
23
- Вай, ханы иблис? Ханы мелгун? – дийип, Махым гӛзлерини
элек-челек эдйәр.
Салых графинден бир булгур сув алып аялына ичирйәр.
- О нәмәниң мелгуны Махымҗан?
Сув ичип ӛзүни дүрсән Махым горка-горка:
- Яңы сениң ериңде шахлары шуң ялы, эшек келлели мелгун
ятан экен! Элхенч бела ятан экен! Вай, Аллаҗан мен дәлирәп
йӛрүн-эй…
Салых аялына ялбарып, ахыры оны дүшегине гечирйәр.
---Дашарда ганатларыны какып хоразлар гиҗәниң ярымыны
дуйдукрып гыгырышярдылар. Салых билен Махым ене уклап ятыр.
Салых дүрре гамчыны гуҗагына алып мырлап ятыр. Махым илки
бир, соңра бейлеки гӛзүни ачып диңширгенйәр, соңра адамсыны
сынлаяр. Ол пишик басышыны эдип, оклавы аляр. Адамсына
голайлап есер йылгырып, оклавы депесине гӛтерйәр. Махым
камера гӛз гүлдүрип гарап, эйменч сес билен җаҗайлап җайың
ичинде айланып, хованы оклавлап гыгырып башлаяр. Эйменч сесе
хайяды гӛтерилен Салых атылып туряр. Аялыны гуҗаклап:
- Махымҗан, ене басыргандыңмы?
Махым гӛзлерини петредип, адамсыны итиберип гойберйәр.
- Гелме голайыма! Ёк бол! Мен Шасолтанлара гитҗек!
- Шасолтанлар бормы гиҗәң ярында?... – дийип, ол ене аялына
сув ичирҗек боляр.
- Гелме голайыма! Сен ятдыгың элхенч бела ӛврүлйәрсиң…
Салых аялыны сынлаяр. Махым гӛзлерини хӛвлендирип
Салыхы сынлаяр…
Салых аялыны кӛшешдирҗек боляр, Махым кӛшешерли дәл…
Гараз, Махым «бивепа» әрине томаша барыны гӛркезип,
гиҗәни гечирйәр…
---Узын гиҗәни дик отурып гечирен Салых гара даң билен
Бегханлара баряр. Бу махал Шасолтан сыгырыны сагып, сүйтли
бедресини тапчана гоюп дурды. Салам-хелиги унудан Салых:
- Ханы Бегхан?
- Бегхан хәли Гызылкака гитди, йигрими гүнлүк!
Бегхан лапыкеч халда агыр хашшылдап:
24
- Ене йигрими үч гүнден Бегханың үчи, йигрими еди гүнден
едиси боляр! Сен әриңиң патасыны алыбер! – дийип, ол
Тайлаклара уграды.
Шасолтан аңк болуп онуң ызындан гарап галды…
Бегхан Тайлаклара барды. Тайлагың аялы Айнур билен хем
яңкы вака гайталанды.
Айнур хем, Шасолтан хем апаң-апаң басып Деря муртлара
барян Салыхың ызындан гарап галдылар…
Тайлагам, Бегханам, Деря муртам ятымлык Гызылкакдакы
экин мейдана ишлемәге гиден экен...
---Эртеси гүнортан. Салых диванда сүйҗи укуда мырлап ятыр.
Телевизорда консерт гидйәр, эмма онуң сеси чыканок. Телевизорың
консертини Махым гулагына гулаклык дыкыны дыкып диңлейәр.
Бирден агзыны шапбылдадып, укуда ятан Салых йылгыряр, ол
дүйш гӛрйәр. Дүйш:
Махым эртекиден чыкан сувпериси ялы овадан, ол мелике ялы
безенипдир, бесленипдир. Махымың башында овадан җыга, Махым
хинди
гызлары ялы йылгырып,
юкаҗык
перенҗесини
елпеселендирип танс ойнаяр, ол ала гӛзлерини гүлдүрип, Салыхың
дашында пырланып танс эдйәр. Ол бир затлар дийип огрын-огрын
гарап, пырланып, дессине җаналгыҗы башга бир зенана ӛврүлип,
әриниң депесине абаняр. Салых депесинден ийнип гелйән гылыҗы
гӛрүп, эрбет гыгыряр…
Салых атылып, алланичикси болуп галяр, гӛзлерини мӛлердип
тӛверегине бакяр.
Махым овадан йылгырып:
- Айтмадыммы, сен ятан бадыңа мелгуна ӛврүлйәң дийип…
Салых гӛзлерини хӛвлендирип, сагада середйәр, сесини
чыкарман, дашарык ювунмага гидйәр.
- Салыхханың-а болҗагы болайды ӛйдйән! – дийип, Махым
овадан йылгыряр.
---Ирден шәхерче кӛчеси билен Хыдыр машынлы гелйәр.
Җейхун оны сакланяр. Олар саламлашярлар. Камера олара
голайлаяр.
- Достум, сен кирей эдйәң герек?
- Ховва, мен кирей эдйән.
- Гүнде нәче газаняң?
25
- Кӛп пул газанян…
- Мен саңа шонуң ики эссесини берйән, сен маңа машыныңы
бер!
- Гардашым, машыны, түпеңи кесекә берип болмаяр.
- Мен үч эссе берйән, дӛрт эссе… бәш эссе берйән.
- Дур, залуват, дуравер. Мен саңа улагымы берсем, ѐл гуллугы
тутар, саңа-да, маңа-да салар агыр җеримәни…
- Җеримелире-де мен тӛлейән… алты эссе…
- Җейхун, дур ханы!... Саңа машын нәме үчин герек?
- Мен бир овадан гыза Кӛйтендагың учмах җүлгелерини,
овадан ерлерини гӛркезҗек!
Хыдыр аңк болуп Җейхуны сынлаяр.
- Ашык болайдыңмы? – Хыдыр ачары Җейхуна оклаяр,
Җейхун гапяр.
- Достум, сен машыныңдан аркайын бол, еке ери шикес
тапмаз.
- Ал, герегиң машын болсун. Машыным тоя ярасын!
---Узынлы гиҗесини ышк умманында, хесерли арзув-хыяллара
гарк болуп ӛтүрен Мелике хиңленип ювунып ардынды, хиңленип
эртирлик эдинди, онуң себәбине дүшүнип билмейән Кейик Меликә
хабар гатды, Мелике йылгырып җогап берди.
Мелике сурат чекилйән абзалларыны алып мыхманханадан
чыканында үсти ачык иномарканың янында йылгырып дуран
Җейхуны гӛрди. Җейхун йылгырды, Мелике-де йылгырды.
Җейхун:
- Мелике, йӛрүң мен сизи Кӛйтениң учмах җүлгелерине
айлаҗак.
- Саг болуң, мениң ишим бар…
- Ишиңизи соң эдерсиңиз…
- Мен ене үч саны зәхмет гахрыманының суратыны чекмели…
- Соң чекерсиңиз.
- Айрылың ѐлумдан, мен сизиң машыныңыза мүнмен!
- Соң рет эдерсиңиз…
Меликәниң гахары гелди.
- Ёк болуң ханы…
- Соң гахарланарсыңыз, Мелике – дийип, Җейхун овадан
йылгырды.
26
Шол махал ерден чыкан ялы болуп Хоҗамгулы пейда болды,
ол даявдан гӛрмегей йигитди, белли каратечиди. Ол Җейхуна
тиңкесини дикип:
- Эй, эй, сен мениң Меликәме лак атып дурмуң?
- Меликә эемсирәр ялы ким сен?
- Эй, гуррумсак, еке юмрукда җаныңы җәхеннеме иберйән –
Хоҗамгулы оны итип гойберди.
- Хай-хай,хаҗҗык бол-а хайбатлы йигит! – дийип, Җейхунам
оны итди.
Хоҗамгулы ӛр-гӛкден гелди, ол дымып дуран Меликә
середип:
- Меликәм, сен мени сӛййәрсиң герек?
Мелике гӛзлеринден боюр-боюр яш дӛкүп дуршуна башыны
ырады.
Җейхун:
- Хей, Мелике сениң ялы тентеги сӛерми? Меликеҗан мени
сӛййәр!
- Сен би телбәни сӛййәрмиң, Мелике?
Мелике аглап:
- Ёк болуң, масгаралар, мен сизиң икиңизем сӛемок! – дийди.
Ики йигит ики ерден:
- О нәхили сӛеңок?!
- Ёк, болуң, мен сизиң икиңизем сӛемок – дийип, ол аглап
мыхманхана юмлукды.
Йигитлериң икисем ӛз сӛйгүсине ынанярды, шол себәплем
икисем аңк болуп гызың ызындан гарап галды. Хоҗамгулының
гахары депесине урды, ол Җейхуның якасындан эбшитләп,
агзының үстүне гүлчүлдетди. Эрбет авунан Җейхун хем юмрук
салды, башлады бир уруш. Йигитлериң икиси-де гүйчлиди, икисиде
түргенди, йӛне Җейхун соңкы йыллар ише улашып, түргенлешиги
унудыпды. Хоҗамгулы болса карате боюнча гара гушагы алан
йигитди!
Ики даяв йигит мерт урушды. Эгер-де, уруша овадан дийип
болян болса, буларың уршы овадан урушды, түргенлериң спорт
ярышы ялы урушды. Ир эртир болансоң тӛверекде адам-гара ѐкды.
Мыхманханадан атылып чыкан Кейик гыкылыклап, оларың
дашында айланып, гаргаярды, сӛгйәрди, уршы ятырҗак болярды.
Эмма йигитлер оңа үнс бермән бири-бирини аягы билен, эллери
билен җалкылдадып урярды, депйәрди, абайына геленде сүсйәрди.
27
Шол пурсат җүрлевүгини чалып полисияның сержанты Абдылла
етип гелди. Полисияның сержанты «Сакланың!» дийип гыгырды.
Кӛп-кӛп чаршенбәни башындан гечирен Хоҗамгулы йылгырып:
- Ёлдаш сержант, нәм болды?
- Түкедиң уршы!
- Хах-хах-ха! Ким урушяр, ѐлдаш сержант? – ол лахлах гүлүп
бурнуның ганыны сүпүрип: - Гардашым, достум, доганым, саг-аман
гезип йӛрмиң? – дийип, Җейхуны гуҗаклады. Җейхунам гүлүп,
Хоҗамгулыны гуҗаклап, аркасына шапбатлап:
- Ай, гардашым, җаң эдип геләйсең болмадымы? Айдым-саз
билен гаршылардым.
Пурсатдан пейдаланып Кейик:
- Хоҗамгулы, Җейхун, сиз Ашгабатда эдйән хенегиңизи
башга ерде эдәймелими? Гӛр, сержант сизе урушяндыр ӛйдйәр.
Җейхун:
- Абдылла, сен озал ики саны каратечи достуң душушыгыны
гӛрмәнмидиң? – дийип, сержанта йүзленди.
Аңк-таңк болуп дуран сержант вака дүшүнмеди. Ол:
- Сиз хенек эдишип дурмусыңыз? Онда бурнуңдан акян ган
нәме?
Җейхун пурсатдан пейдаланып Хоҗамгулының бурнуның
үстүне гүлчүлдетди.
- Ынха инди мунуң бурнам ганар.
Сержант гең галып дур. Хоҗамгулыныңам бурнундан ган акып
башлады. Кейик болса зораякдан йылгырып:
- Ёлдаш сержант, буларың икиси дост, икиси-де юрда белли
түрген! Буларың йӛнекейҗе ойны-хенеги шейледә! Каратечилердә!
Йӛрүң мен сизе чай демләп гарашып отырын.
- Ёк, мен йӛрите машын алып гелдим. Кейик бар Меликәнем
алып гел, мен сизи даглара айлап кӛйтенлилериң зыяпатыны
берҗек! Йӛр сенем гардашым!
- Йӛр Җейхунҗан. Йӛне илки йүзүмизи ювалыда.
Олар ене гуҗаклашды. Хич зада дүшүнмедик сержант оңайсыз
йылгырып, башыны яйкап, ѐлуна гитди.
---Бегхан гозаклы моторыны отлаяр, Шасолтан гозагына мүнүп,
пилини ӛңүне аляр. Йүки етен мотор ховлудан ала түссе болуп
гүбүрдәп чыкып гидйәр. Ваканы сынлап дуран Айнур гӛзерини
28
мӛлердип, башыны яйкаяр. Гӛрсе, ханха Махым меллегинде
малларына ѐрунҗа оруп йӛр. Ол Махымы сынлабам гең галяр.
Махым хакыкы дайханың эдиши ялы ѐрунҗаның гумуны
чыкарып оряр. Ёрунҗаны нәче кӛкүнден ордугыча гӛхи гелйәр.
Махымың янына гелен Айнур:
- Махым, армавери.
- Бар бол, ӛзүңем армавери.
- А гыз, дүнйелере нәм болуп йӛр?
- Хә?
- Шасолтан әри билен мүлкүне – говачасына ишлемәге
гидйәр! Шасолтаныңкы дүшнүкли: Бегхан гӛргүли Мирабы уруп,
Шасолтаны горкузҗак болуп ӛзи урулды – дийип, җак-җак гүлйәр.
– Ери, саңа не дӛв чалды? Ханы сениң кеселлериң!? Ханы
Ыссамбыла гитмеҗекми?
Махым Айнуры сынлап йылгырды, эмма геплемеди. Айнур:
- Артып ниҗе гүндир, Гапурларам айдыма зовладанок! Гиҗегүндиз гапурларың шаңңы сесини, болгусыз айдымларыны
эшитмәге халыс эндик эдәйипдирин… Дымышлыкдан яңа
гулагымам шаңлап, дүнйәм ярылайҗак болуп дур!
- Ай дүнйәдир-дә!... Үйтгесе үйтгәберйәндир-дә - дийип,
Махым овадан йылгырып ѐрунҗасы билен болды.
Айнур мӛлерип дур…
---Гамгын саз. Мыхманхананың ӛңүндәки агаҗың кӛлегесинде
Огулкейик билен Хоҗамгулы дур. Хоҗамгулы хашлап агыр дем
аляр.
- Хоҗамгулы, сен акыллы йигит! Сен Меликәни багышла…
ол… хакыкы ышка дүшүпдир. Ол ӛзи билен ӛзи дәл… ол хүйленип
йӛр…
Хоҗамгулы:
- Яңакларында дел назар гезмедик, аху гӛзлерини дел киши
бакмадык пәкизе гыздыр ӛйденим хем бейле болуп чыкайды…
- Ёк, ол шу ере гелип, ышка саташды…
Агыр дымышлык. Паҗыгалы саз түвелейлейәр…
Хоҗамгулы Магданлының аэропортында учара мүнүп баряр.
Ол басганчакдан иң соңкы болуп учара чыкяр, ызына ӛврүлип
шәхере гамгын назар салып, учарың ичине гирип гидйәр.
29
---Гӛзетиме ченли яйланып ятан говачалы мейданда Тайлак,
Бегхан, Деря мурт гушаклыга чыкан говачалары күлтерләп йӛр.
Олар алысдан гелйән машыны гӛрүп тутлы яба йӛнелйәр. Ол
машын Мирап Гапурың машыны. Мирап Гапур машыны билен
тракторлара хызмат эдйәр. Янгыч гуйяр, чалгы ягларыны элтип
берйәр.
Тракторларыны атыздан чыкаран механизаторлар тудуң
кӛлегесине гелйәр, олар мешикден сув ичйәр. Машыны
тракторларың янында гоян Мирабам кӛлегә гелйәр. Ол салам
берип, гоңшулары билен еке-еке эллешйәр. Иң соңунда Бегханың
элини сыпдырман:
- Доган, нәме гүнәм болса, багышла. Мен-хов, гарынҗалы
ерден айланып гечйән киши – дийди. Тайлак вакадан бихабар болан
болуп:
- Хә, Мирап, нәм болды? – дийди.
- Ай бир дүшүнишмезлик-ле!
Деря муртуны товлашдырып:
- Мирап, сенден гоңшам болмаз, сенден адамам болмаз! Ери,
Бегхан бирки шарпык чалыпдыр-да, нәме сениң сырчаң сынҗак
болуп дурмы? Бегхана гайтаргы бермәң нәме? Гоңшы хатыраңы
саклап урулайсаң болмадымы – дийип йылгыряр.
Тайлак тилки есер-есер йылгырып:
- Мирапда-да гүнә ѐк, Бегханда-да! Хәлки обамыза бир ярамаз
кеп яйрапдыр: «Кимде кимиң аялы диенини этмесе, Мирабы уруп,
аялының гӛзүниң одуны алаймалы!» дийип… Гӛрениң Бегхан,
Мирабы уруп-енҗип аялының зәхресини ярыпдыр – дийип лахлах
гүлйәр.
Мирап гӛзлерини черрелдип:
- Дур-ла, дур-ла, арада сен-мен ѐк, Базар гирденегем мени
урҗак болдыла…
Деря мурт лахлах гүлйәр:
- Мирапҗан, сен бир гоч йигит! Саңа юмрук, шарпык этмейәр!
Гой йигитлер сени уруп, хелейлерини горкузсынлар-да!
Олар габак астындан Бегханы сынлаяр. Бегхан гызарып,
бозарып элхенч хала дүшйәр…
30
---Гиң җайда телевизор гӛрен болуп Салых билен Махым
сортдырышып отыр. Кӛрпеҗе Гапурларың бири уллакан бандеролы
гӛтерип ӛе гирйәр.
- Сизе уллакан хат гелипдир. Почтаны берди.
- Җейхундандыр! – Салых шатланяр.
- Салгысы ѐк – дийип, кӛрпеҗе Гапур җедирдейәр.
- Бейле уллакан хаты Җейхунҗандан башга ким язсын? –
дийип, Махым сачакдан бир плитка шоколад алып берйәр. Кӛрпеҗе
Гапур гапа йӛнелйәр, йӛне оны билсигелиҗилик саклаяр. Махым
бандеролы ачып, ичинден бир сурат чыкаряр. Ватман кагызы
чекилен Салыхың йылгырып дуран кешби! Ене бир сурат чыкаряр,
ене бирини чыкаряр. Үчүсем сүннә чекилен Салыхың сураты.
Хайяды гӛтерилен Махым җынссыз гыгырып:
- Ал, харам ганҗыгың саңа сурат ѐллапдыр! – дийип,
бандеролы Салыха тарап зыбырдадып гойберип, җайың ичинде
сачыны пенҗеләп, гыкылыклап, гыгырып башлаяр. Гапурҗык
горкуп атылып чыкып гидйәр.
Салых бандеролы ачып суратлары чыкаряр.
Махым элине илен зады Салыха зыңып:
- Вах, хаясыз! Вах, ахлаксыз!... Бир харамы хелее халал
оҗагымы юмуртдыңмы? Оварра бол ӛйден!
Махымың зыңян затларының кәбири Салыха дегйәрди, эмма
Салых әхли суратлары чыкарып, аялына гарап йылгырып башлаяр.
Махым гең галяр. Салых:
- Махым! Махым, ѐк ерден кыямат гопдурып отурман ал
сынла, ал ока! – дийип, суратлары алып аялының янына баряр.
махымың овадан суратыны онуң йүзүне тутяр. Махым ӛзүне
меңзедилип чекилен суратлара хайран галяр.
- Ал, бу суратлары Җейхунҗан иберипдир! Ынха, хатынам
окап гӛр!
Махым бирде суратлара, бирде хата, бирде әрине середип
мӛлерип дур.
---Гүндиз мыхманханада тер чеменли столуң башында Мелике
овадан йылгырыша ӛврүлип отыр. Онуң хесер, ышк хесрети сиңен
җемалында пынхандан-пынхан гӛзеллик бар. Мелике ян тилиниң
гулаклыгыны гейип диңлейәр. Дүнйәниң башга бир еринде чуң
шахтада Җейхун пышырдап, ярым пышырдап, гурсагына сыгмаян
31
дуйгылары хүммилдә ӛврүп, Меликә ӛмрүнде эшитмедик
айдымыны айдып берйәр. Җейхуның хер сӛзи, хер җүмлеси театр
пышырдысы ялы, керт гаялы даг җүлгелериндәки яң ялы яңланяр…
Җейхун билен Мелике ашык магшуга ӛврүлипди…
…Цемент заводы. Голы блокнотлы Огулкейик бир хүнәрмен
билен айланып, цемент заводыны ӛвренйәр, арасында язяр.
Кувватлы семент заводында олар кӛп айланяр…
…Хакыкы ашык магшуга ӛврүлен Җейхундыр Мелике
хесретли хыяллара гарк болупды. Ханха, Мелике җүлгә чӛкен ак
үмүр-думаның ичинден чыкып гелйәр. Җейхун гызың дашында
пырланып, танс ойнаяр…
Ханха олар овадан, часлы чайың якасында гезим эдйәр. Часлы
чай кертден-керте товсуп Җейхуның айдымына ӛврүлйәр…
Ханха олар ала гарлы даг геришлеринде айдым айдып танс
ойнаяр…
Гарасай, айдым, ашык-магшук овадан клип эдилйәр.
Айдыма Ышк яң саляр. Айдым җахана яң саляр!
Огулкейик гелйәр, ол гапыны чалаҗа какяр, ардыняр, эмма
ичерде сес-селем ѐк. Огулкейик эда билен отага гирйәр, гӛрсе
Мелике алыслара назар салып, йылгырып отыр. Ол җорасының
геленинден, асла дүнйәден бихабар…
Огулкейик ардыняр, эмма Мелике эшденок. Мелике гайры бир
дүнйәде!
Огулкейик Меликәни сынлап гӛзлерини балкылдадып, ярымяш халда җорасына бакяр.
---Бегхан, Тайлак, Деря мурт дагы «Беларус» тракторың янында
месавы гүрлешип дур. Ёлдан аялы билен Мирап Гапур гелйәр. Олар
гаты геплешйәр, хамана бирден бири кер ялы. Гүлсүн:
- Сен нәме гӛрен кишиң билен уршуп йӛрсиң?
- Хей, мен адам билен урушҗак адаммы, Гүлсүн?
- Вай, Базар гирденек билен уруш сен, Бегхан сеңсе билен
уруш сен…