Üzem Häm Başkalar Turıñda

(hikäyä)
Dır-dır dıraban, Mokamay yomırka urlagan, Äyşö tätäy totkan, Karaulnı kıçkırtkan.
Bu minem berençe şiğır. Cide yäşemdä vakıtta minem böten ğomerem buyına tirän ber avır, sagınulı ez kaldırgan batrak ulı Möhämmätcan - Mokamay isemle ber iptäşem bar ide. Anıñ belän dus kına torganda, niçekter borınlaşırga turı kilde. İkençe könne anıñ Gayşä tätäyneñ oyasına kerep yomırka urla­ganda totılganı mäğlüm buldı. Min, añardan üç alu niyäte belän, şuşı berençe şiğıremne çıgardım. Häzer dä äle häte­remdä: yazgı taşkın vakıtında ul, muyınnan suga kerep, atası­nıñ kıynavınnan kurkıp, kön buyı suda tordı. Ä bez, avıl ma­layları, cıyılıp, büränälär östenä utırıp, min çıgargan şuşı takmaknı cırlap utırdık.
Soñgı yıllarda anıñ tägärmäçlär urlap, Sırkıdı halkı ta­rafınnan kıynalıp, idän astına yabılgaç, kesäsendä kalgan pıçagı belän üzen-üze üterüe turında häbär ittelär. Küzemä yäşlär kilde. Miña berençe şiğıremne ilham itüçe minem iñ yakın dustım Mokamay şulay ülgän.
Soñga taban avıl cırçısı bulıp kittem. Minem cırlarnı äle dä Sırkıdıda cırlıylar bugay. Minem şağıyrlegemä äniyemneñ dä zur täesire bar. Äniyem ike señele, ber abıysı belän yäşläy yätim kalgannar. Alar öçese dä ukıy, yaza belä bulgannar. (Läkin kaydan öyrängännär, monı äle haman belgänem yuk.) Ul vakıtta Sırkıdıda ukıy-yaza belüçe hatın-kızlar bişäü genä bulgannar. Şunıñ öçen bolar yazın keşedä açlı-tuklı urak urıp, keşe balaları ukıtıp, çittä yörgän keşelärgä hatlar yazıp, alardan kilgän hatlarnı ukıp kön kürgännär. Avılnıñ böten serläre alarda bulgan. Avılda bulgan faciğale vakıyga­larga cırlar çıgaruçı öç señel bulgannar. Äni häzer dä äle miña yazgan hatların cırlar belän yaza. Läkin ul üzeneñ cırçı ikänen belmi. Unöç-undürt yäşemdä mäktäpkä elägep, nindider gönah şomlıgı belän, ädäbiyät belän tanışırga turı kilde.
Şunnan inde çınlap şiğır yaza başladım. Elek bik zur, böten dönyaga mäşhür şağıyr bulırmın dip uylıy idem. Tora-bara bötendönya ädäbiyätı belän nikadär yakınnan tanışa barsam, şulkadär ul telägemneñ yıragaya barganın sizdem. Häzer inde «bu­lıp bulmastır, ahrı» dim. Yegerme ike yäşemä qadär yazgan şi­ğırläremne yandıra bardım. Çönki min ul şiğırlärne Tukay­dan da yahşı, Säğıyt Rämi şiğırlärennän dä kim tügel, läkin original närsälär dip tä uylıy almıy idem.
Yegerme ike yäşemnän üz öslübem, üz ahäñçä üzemçälekne siz­dem. Şunnan soñ şiğır yandırudan tuktadım. Tatar ädäbiyä­tın az ukıym. Tatar şağıyrlärennän yaratıp ukıgannarımnıñ berse — Kavi Näcmi. Bez anıñ belän «Bezneñ yul» curnalında bergä üstek. Añarda osta ber canlandıru köçe bar. Ul çın hu­docniklarça tormışka karıy belä. Şağıyrlär genä kürä ala torgan tormıştagı vak brilliantlarnı cıya belä. Läkin anıñ kayber äsärläre küp vakıtta dahilarça yasalgan dekoratsiyä eçendä tatar artistları uynagan pyesaga ohşıylar.
Soñgı vakıtta Tufan üzeneñ şiğırläre eçendäge siräk, läkin yäş yaña hisläre, küp vakıtta gakıllı tirän hisläre belän canga cılılık kertä başladı. Añarda zäñgär yäşlek hisläre bödrälänä. Çäçägennän bigräk, cimeşle agaç bulır ul. Tik teh­nikası eçne poşıra. Minemçä, şağıyr üzeneñ tehnikası belän original talant, köçle talant bulıp tanılmıy. Şağıyr üzeneñ yaña, häzergä qadär äytelmägän hisläre, fikere belän ukuçılar­nı üzenä karata, söyderä ala.
Kutuynı min başta bik yaratadır idem. Añarda şul yuga­rıdagı yaña, yahşı hislär mine tartkan ide. Ul şul yulı belän barganda, aşıgıp, peşerep citmägän şiğırlären matbugatka çıgarırga aşıkmaganda, üsär, yaktı ber yoldız bulır ide. Läkin ul bezne dä beraz aldadı, anı futurizm printsipları üterä yazdı. Başka yazuçılarnı ukımıym.
Tänqıyt turında yazar idem, bezdä yahşı tänqıyt yuk. Bezdä tänqıytçelär şağıyrlärne nadan dip sügälär, şağıyrlär-tänqıytçelärne. Monıñ, bälki, ikese dä dörester. Bezdä tänqıytçelär, küp vakıtta mañlay tire tügelep, neçkä korallar belän eşlängän matur yortlarnı tikşerep çıgar öçen kergändä, küp vakıtta balta belän eş itälär. İşektän keräse cirdä di­varga tişek tişep, tişektän kerälär. Kaysı närsäne sügälär, sügärgä tiyeşle närsäne maktıylar. Min üzem ul halıknı bik ük yaratıp betermim. Üzem turında yazılgan tänqıytlärne, närsä yazalar ikän dip, nastroyıniyem häybät bulganda gına ukıym. Berär faydası bulır, tözätterü niyäte belän berär kimçelekne tözäter digän ışanu yuk äle mindä. Karaknı nikadär kıynap ta ütermäsäñ, barıber urlıy digändäy, şağıyrne teläsäñ küpme kıynap ta üterep taşlamasañ, barıber yaza ikän ul.
Minem turıda urınsız nadan tänqıytlär küp buldı. Kiläçäktä dä üterep kuymasalar, uylap-uylap torıp ta yazgalar-mın, ahrı.
Min ara-tirä tormışta aldalaşsam da, cırlarımda ber genä bulsın yalganlamadım. Şul yalganlamau öçen miña küp eläkte. Minem tabiğıy üsüemne añlamagan keşelär küp sügendelär, häzer dä maktamıylar. Şağıyr ul elek şiğırne üzeneñ tormışın­da tudırırga tiyeş. Tormışı törle gakıllı-gakılsız vakıy­galarga yarlı bulgan keşe şağıyr bula almıy.
Min üzemne şağıyr itep kulıma qaläm algan çakta gına tanıym. Ul vakıtta min meñnärçä yöräklärneñ kılların üzem­neñ kulımda his itäm. Ul kıllarnı telägänçä çirtä aluıma ışanam. Şunıñ öçen dä yalganlamıym. Şunıñ öçen dä, ul kıl­lar belän uynamaska teläp, üzemneñ şiğırläremne tönnär buyı eşlim.
Min üzemne yazgan vakıtta gına iñ bähetle — iñ bay keşe itep his itäm, çönki min atnalar buyınça ukuçılarımnıñ yözlärennän, küzlärennän, yöräklärennän urlap cıyıp yörgän baylıknı üzlärenä kaytarıp biräm.
Läkin min bik az yazam. Tormış, könküreş, yäşäü öçen köräş moña irek birmi. 75 protsent köç şuñarga kitä. Ä kalgan 25 pro­tsent belän matur şiğır yazu mäsüliyäten üz östemä ala almıy yörim.
«Bezneñ yul» mine üsterde. «Bezneñ yul» minem üsü bişegem ide. «Bezneñ yul»nıñ bäyräme — minem häm küplärneñ yahşı bäyräme.