Умай бала - 08

балдарыбыздын үлүшү чоң, - деп, балдарды алкады да, ушул конкурска активдүү
катышкан, сүрөт тартып, ыр, аңгеме жазышкан балдар-кыздардын атын атап
өттү. Алардын ири алдында эле ТаИыр
уулу АкылтаИдын атын атады. Сөзүн
к>
к>
бүтүрүп, жеңүүчүлөргө сыилык ыигаруу
кезеги келгенин билдирди.
Ошондо ыр жазуу боюнча баш баИге:
«Жашыл-Нурабад шаарындагы «МанасАта» Улуттук гимназиянын 1-классынын
эң мыкты окуучусу ТаИыр уулу Акылтаига ыигарылат!» - деп жарыялады.
Дүркүрөгөн кол чабуулар чоң залды
жаңыртты! АИрымдар кыИкырып, ышкырып да жиберишти.
МындаИды күтпөгөн АкылтаИдын атаэнесинин көздөрүнөн сүИүнүчтүн ысык
жашы куюлуп, уулун сахнага узатышты.
Ошондо элдин алдында жөжөдөИ
бөжөИүп АкылтаИ кооздолуп жасалгаланган, жапжарык нурунан көз таИгылган сахнаны көздөИ жөнөдү. Дуулдаган
кол чабуулардан башы аИланып, кулагы
К>
К>
I
Явлцк
Умай бала
тунуп калгансыды. Кулап кете тургансып, араң кыбырап ушу турган жакын
эле жердеги сахнага жетпей келатты...
Аны жазуучу агайы Расул Касымалиевич тосуп алып, эки колуна так көтөрүп,
дуулдаган кол чабуулардын алдында
анын аты-жөнүн кайрадан айтып өттү...
- Мен азыр, - деди долбоордун төрагасы
узун бойлуу жаш жигит, - сөздү Акылтай Тайыр уулуна берем. Ал сиздердин
көз алдыңыздарда өзү жазган «Жоогазын
ыры» деген ырын көркөм окуп берет.
Акылтай мындайды күтпөсө да, түк
апкаарыган жок. Эбелектей болуп, баягы
миң кайталап эсине туткан ырды айтып
кирди:
- Жаратылыш
жапжашыл,
Еөңулуңду көтөрөт... деп баштап келип, бир аз толкундана
түштү да, тамагын жасап алып андан
ары улантып кетти:
Жаз
келгенде аилана,
Кооздукка
бөлөнөт.
Жоогазындар
жадырап,
Баары
тегиз гулдөптур.
Сулуулук берип тоолорго,
Айлананы
турдөптур.
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
Таазим кылып ийилип,
Жыттап көрдум акырын.
Кандай кооз гулдөр - деп,
Сезилди эң жакыным...
Үзгөнум жок бирин да,
Соолуп калат себеби.
Гулдөр турса көрк берип,
Тиет бизге кереги.
Тентек
балдар
шоктонуп,
Тепсеп, узуп салбасын.
Жоогазындай кооз гул,
Көпкө өлбөй жашасын!..
Жүздөгөн алакандар жамгыр жаагандаИ шатырата чабылып, театрдын ичи
дуулдап турду...
Башкы баИгеге деген жапжаңы «Ноутбук» компьютери алдына коюлуп, АкылтаИдын кучагына гүл кучактатышты.
Анан да Ысык-Көлгө ата-энеси менен
эс алууга жолдомо кошо берилди. Андан киИин АкылтаИдын бул иИгилигин куттуктоо үчүн, ал окуган мектебинин директору Анара АИтбаевнага, окуу
бөлүмүнүн башчысы менен класс жетекчиси КаИыргүлгө сөз берилди. Алардын
ар бири өзүнчө мактоо сөздөрүн аИтышты
Явлцк
Умай бала
да, мектеп директору мектеп кеңешинин
жаңы чечимин жарыя кылды:
«Жыл
боюнча
окуудагы
ийгилиги,
тартиби
жана
бугунку
«Жоогазындар
гулдөгөндө!»
аттуу республикалык
конкурстагы
мыкты
ийгилиги
учун Жашыл-Нурабад
шаарындагы
«Манас-Ата»
Улуттук
гимназиясынын
1-классынын
бутуруучусу Тайыр уулу Акылтайга «Супер-окуучу» деген наам берилсин!»
Мектеп директору Анара Айтбаевна
ушул жарыясын окуду да, Акылтайдын
колуна «Супер-окуучу» аттуу Ардак дипломун тапшырып, кучактап бетинен
сүйдү.
«Супер-окуучу! Ооба, Акылтай - Супер-окуучу!»
Жүздөгөн алакандар дагы деле чабылып жатты...
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
Керемет Кцн эне!
Керемет Көл эне!
Ачык
турган терезеден «шау...
шау... шау... шау!..» эткен көл
толкундарынын добушу угулат...
Тайыр мурдун быйпыйтып, беймарал уктап жаткан уулун карап ичи элжирейт. Уулунун ийгиликтери болбосо,
көлгө келет беле быйыл, кудай билет
эле. Канчалык аракет кылганы менен,
канча жылдан бери келе элек көлгө минтип Акылтайы алып келип отурат...
Бүгүн экинчи таңды тосуп отурушат
көл жээгиндеги кооз пансионатта.
Тайыр туруп, терезеге жакын келди.
Терезеден көйкөлүп көл көрүнөт. Уясынан эрте көтөрүлүп келаткан күндүн нуру
Көл эненин көздөрүнүн кирпигиндей чачырайт. Анан Күн жарыктык көлдүн
күзгүсүнөн чагылышып, экөө болуп калгандай көрүнөт. Экинчи Күн көлдүн жыбыраган миң сан тармак толкундарына
аралашып, чоктой кызарып, эрип бараткандай балкыйт... Айланасы бирде жашыл, бирде көк болуп түрлөнүп, бирде
кызыл, бирде сарыга өзгөргөн күн нурлары көздүн жоосун алат. Тайыр мын212
Явлцк
Умай бала
даи сүрөттү кандаи гана сүрөтчү болсо
да тартуу колунан келе албастаИ көрүп
суктанат, толкунданат... КаИра уулуна
караИт...
- Сауле, балаңды оИготчу, - деИт акырын, «оИгонуп кетет» деп өзү да саксактаи шыбыраи унчугуп.
- КоИчу, уктасын... Кечээ кечке сууда
балыктаИ оИноп жатып чарчады белем...
- УИку табылат... Карачы, мобу Көл
эненин керемет сүрөтүн! МындаИ кооз
сүрөттү күндө эле көрө берүүгө мүмкүн
эмес! Ошону көрсө болбоИт беле...
Бул сөзгө Сауле дагы кызыгып, терезеге бир аз телмире калды да:
- Ырас эле. Күндүз деле уктаИт да...
Сауле уулун ууртунан сүИүп оИготту...
- Көлгө түшөсүңбү, уулум.
- Ооба... - деИт көзүн ачпаИ жатып
АкылтаИ.
- Карачы сендеИ болуп көлгө киринип
жаткан Күндү... - деИт атасы ары караган боИдон.
- Күн дагы көлгө киринеби, ата? деИт уулу көзүн укалап тура келип...
Анан атасы көрсөткөн тарапты кызыга
караИт...
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
Анан үчөө ээрчишип, көл жээгине
жөнөштү. Тайыр менен Сауле бирден
чумкуп чыкты да, көлдү жээктеп, кум
менен басып жүрүштү...
Көл жээги ээн эле. Ошондогу эркин
чабактар көлдүн ар кай жеринен секирип чыга калып, секирип кайра кирген
жери үй тигип тептегерек болуп, кооз
майда толкундарын калтырып, кайрадан
жок боло калышат... Ана, биерден, тиерден, тетиги жерден... Кандай гана сонун!
Мындайды ким көргөн?!
Тайыр көлдүн бетин карап телмирет.
Жөн эле телмирбейт. Ага табынат, сыйынат, жүгүнөт, ичинен тиленет, суранат,
жалынып - жалбарат...
«О, Көл эне! - дейт ээгин кыбыратып».
- Сен качан, кантип жаралганыңды
эч ким биле албайт!
Сенин сырың да, сыйкырың да, табышмагың да ошондо!
Сен кандай кереметсиң?!
Сага жер бетинин кайсы гана жеринен болбосун адамдардын ашыгып келишинин сыры эмнеде?
Сен кандай сулуусуң?
Сен кандай улуусуң?
Сен кандай тереңсиң?
Умай бала
Сен кандаИ табышмактуусуң?
Сен мындаИ жылуулукту каИдан алдың?
Сен мындаИ сулуулукту каИдан алдың?
Сен мындаИ тереңдикти каИдан алдың?
Сулуулугуңда эмне сыр бар?
Тереңдигиңде эмне сыр бар?
Жылуулугуңда эмне сыр бар?
Тузуңда эмне сыр бар?
Сага балам келди, о Көл эне?!
Баламды колдо!
Кереметиңе бөлө!
Күч-кубат бер!
Денесин да, жандүИнөсүн да тазарт!
Сулуулугуңду бер, улуулугуңду бер,
балама!
Сууң менен дарыла!
Кереметиң менен дарыла!
Жылуулугуң менен дарыла!
Тузуң менен дарыла!
ТереңдигиңдеИ терең кыл баламды,
сулуулугуңдаИ сулуу кыл баламды!
Улуулугуң менен улуу кыл баламды!
Сүрүң менен колдо! Сырың менен колдо!..
Энеси экөөбүз сенден ошону тилеИбиз!
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
Жалынып-жалбарабыз, о Көл эне!
Тилегибизди кабыл кыл жараткан!
ОомиИин!»
Ушинтет да, жүзүнө бата тартат.
- Ата, - деИт АкылтаИ, - жүрүңүз,
тетиги апакаИ каИыңдардын арасына
«физзарядка» жасаИлы...
- ЖараИт...
Үчөө өИдөрөөктө кыркалекеИ тизилген ак каИыңдарды көздөИ тизиле чуркап келишти. Алдыда - ТаИыр, экинчиСауле, АкылтаИ бөжөИүп, артта. Кудум,
таң эрте денесин чыңап жүрүшкөн спортчулардаИ каз-катар тизилишип чуркап алышкан. Ак каИыңдар аИлананын
көркүнө көрк кошуп, саамаИ чачтары
төгүлгөн сулуу кыздардаИ суИкаИышат.
Көк тиреген биИигин аИтпа. Шыңга боИк>
к>
|
луу сулуу кыздардаи түздүгүн аитпа!
Үчөөлөп, ТаИырдын көрсөтүүсү боюнча түрдүү көнүгүүлөрдү аткарып жатышты...
Ак каИыңдардын көИкөлгөн жалбырактарынын арасынан күндүн кирпиктери чачыраИт. «КандаИ гана керемет нурлар!» - деИт ТаИыр, ою оболоп.
«О, улуу Күн! - деИт ТаИыр баягы
эле толкундоосу денесинен таркабаИ,
сезиминен каИтпаИ, күнгө жүзүн тосуп.
Умай бала
- О, Күн эне! Сен жер жүзүн, мейли жандуу болсун, мейли жансыз болсун, баарын
жылуулугуң менен, касиеттүү нурларың
менен, сулуулугуң менен ырыскыга бөлөп
келесиң. Ошолорго кошуп, менин мына
мобу эрбейген баламды да ырыскыңа
бөлө... Сулуулугуң менен, жылуулугуң
менен, нурларың менен кайткыс күч-кубат бер, тазалык бер, өзүңдөй өчпөс өмүр
бер, түгөнбөс бак-таалай бер, бөксөрбөс
ден соолук бер, кемибес ырыскы бер! О,
Күн эне! Тилегимди кабыл кыл, үнүмдү
ук жараткан!»
Кайрадан эч кимге билгизбей жүзүнө
бата тартат.
- Тамак ичер убакыт болду, - дейт
эскертип Сауле.
- Тамак ичип алып, көлгө түшөбүзбү?дейт Акылтай ашыга.
- Ананчы...
- Ур-раа!..
«Ушул берген бактыңды кут кыл, о
жараткан!» - дейт ичинен Тайыр, дагы
деле баягы оюнан арыла албай, ээгин
күбүрөтүп.
Сулайман Рысбаев
Акылтай
Жөр&цнчц
ооруп калды
АкылтаИ
эртең менен талмоорсуп
зорго оИгонгон. Түштөн киИин
башы ооруп, эти ысып чыкты.
Кечинде бүткүл денеси от менен жалын
болуп төшөккө жатып калды. Төшөгүнө
батпаи ооналактаит, балыктаи туилап
чабалактаИт. Кудум көл жээгинде чабак
уруп сүзүп жүргөндөИ, кудум ысык кумда ысыгына чыдабаИ ооналактап жаткандаИ, кудум ак каИыңдардын арасында таштан-ташка секирип улактаИ оИноп
жүргөндөИ...
ТаИыр бая эле санаториянын врачын
издеп кеткен. Келе элек. Түнкү күзөткө
турушпаИт көрүнөт, буларың. Болбосо
ТаИыр, жок дегенде, эмчи кыздардан
бирөөнү болсо да ээрчитип келбеИт беле...
Сауле сүлгүнүн бир учун муздак сууга нымдап, АкылтаИдын чекесин сүртөт,
бир учу менен өзүнүн көз жашын сүртөт...
- Алтын балам аИ! Алтын балам аИ!
Сук тиИдиби сага, же суук тиИдиби...
АИланаИыным аИ!..
Чабалактап жаткан уулун карап, жалынып-жалбарат, жараткандан уулунун
жанын сураИт...
Явлцк
Умай бала
- «Умай энеси колдо» - деп миң кайталайт... Көлдүн чекесинен алыстабай,
кызыл кумдуу тунук жээкте уулунун балыктай сүзүп кечке ойноп жүргөнүн элестетет... Ойноп-күлгөнүн эстейт, сүйлөгөн
сөздөрүн эстейт.
Көлгө жаңы келген күнү бат эле сууга түшкүсү келди да бала неме. Кайракайра: «Качан көлгө түшөбүз, ата? Качан көлгө барабыз, апа?» - десе, Тайыр:
«Күн бир аз салкындасын, балам. Азыр
аябай ысып жатпайбы. Кечки салкында түшөбүз» - десе: «А-а, азыр эмне,
көл дагы ысыкпы, биртике муздаганда
түшөбүзбү?» - деп күлдүргөнүн эстейт...
Бала деген бала да. Кызыгып, ашыгып жатат да, бат эле көлгө сүзгүсү келип жатат да... Атасы менен апасы түшкү
ысык бир аз салкындасын деп, бала неменин ашыгып-шашып жатканы менен
иши канча...
Баарынан да, Нурабаддан жолдо келаткандагысычы.
Атасынын апакай «Мерседес» машинасы орто ылдамдыкта эле келаткансыйт. Адегенде Чүйдү басып өтүп, Боомго киргенде эле Акылтай: «Ата, качан
жетебиз?» - дей баштады. «Азыр, балам,
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
тетиги бурулуштан өтсөк көл башталат»деди Тайыр. Атасы айткандай далай бурулуштардан өтүштү. Кайра эле: «Апа,
көлгө качан, жетебиз?» - дей баштайт.
«Аз калды, балам» - дейт Сауле.
Бир кезде Балыкчыга жете келишти. Андан өтө бергенде көлдүн жээги
көрүндү.
«Анакей, көл. Карачы? Кооз бекен?»деди рулда бараткан Тайыр, Көлдү көздөй
колун жаңсап...
«Оо! Жаша!» - деп кол чаап, сүйүнүп
кетти Акылтай.
«Ысык-Көл» деген ушул балам», деди Сауле.
«Ал эмне, чын эле ысыкпы? Ыпысык
көлбү?» - дейт үнү дирилдеп, көздөрү
чекчейип Акылтай.
Ал: «Сулуу-Көл» деген мааниде айтылганы» - деп түшүндүрүүгө аракеттенет Тайыр. - Илгери кыргыздар көңүлүнө
жаккан, сулуу көргөн көлүн ошентип
«ысык» деп атап келишкен...
«Түшүндүм» дегендей башын ийкейт
уулу: «Мен качан жетебиз, качан жетебиз дей берип «Ширек» фильминдеги
эшекке окшоп калдым го, ата» - дейт
бир кезде.
Явлцк
Умай бала
Анын бул сөзүн угуп баары күлгөн...
Эми минтип, эмне болуп ооруп калды,
белгисиз. Миң күлгөн күлкүсүнүн бири
жок, минтип алапаИын таппаИ жатат...
Саатка көзү тигилет Сауленин.
Түнкү он эки жарым...
«Врач дегендериң кырылып калганбы» - деп оор үшкүрүнөт жанын коёрго
жер таппаИ Сауле. Эне да.
Аңгыча, далисте келатышкан адамдардын дабышы угулду. ТаИыр бир эмчи
кызды ээрчитип кирип келди. Кыз келип эле ээрди кеберсип эс-учун билбеИ
чабалактап тердеп жаткан баланын кебетесин көрүп:
- Эжеке, эмне болду уулуңузга? - деди
сылык-сыпаа каИрылып. Анан жооп күтпөстөн эле, баланын чекесин кармап көрүп, температура ченегичин колтугуна
салды.
Сауле ыИлагысы келип, ээгин зорго
кыбыратты:
- Күн өтүп кетти окшоИт, аИланаИын... Кечке суудан чыкпаИ жатып...
Каяктан да келдик эле...
Анан эмчи кыз сурагын баштады:
- Кустубу?
- Ооба, бир аз кусту...
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
- Ичи өткөн жокпу?
- Ичи да өттү...
- Башым ооруп, айланып жатат - деген жокпу?
- Башым ооруп, айланып, көзүм тумандап жатат - деп керебетке башын
койгон боюнча уктап, ойгонбой жатат...
Үч саат болду...
Бир аздан соң эмчи кыз температура
ченегичин алып карады:
- «40» экен, - деди тынчсыздана. Күн катуу өтүп кеткен... Уктап жатып
ар нерсени сүйлөгөн жокпу?
- Ооба, чабалактап жатып, түшүнүксүз
нерселерди сүйлөп...
Сауле сөзүнүн аягына чыкпай, көзүн
сүлгү менен сүрттү.
- Азыр мындай кылалы, - деди эмчи
кыз Тайырга кайрылып, - баланы белине чейин чечиндириңиз. Салкын болсун,
форточканы чоң эле ачыңыз. А, сиз, деп Саулеге кайрылды, - сиз тезинен бир
аз туз кошуп бир чыны муздак минерал
суусун даярдаңыз. Ичирүүгө аракет кылалы... Бул дагы жакшы жардам берет.
Акылтайга суу ичирүүгө кылган аракет текке кетти. Анан эмчи кыздын
кеңеши боюнча Акылтайды «жүрөгүнө
Явлцк
Умай бала
күч келбесин» деп, оң капталына жаткырышты да, денесин муздак сууга чыланган сүлгү менен сүртүшүп, чекеси менен желкесине басышты.
Эмчи кыз баланын акыбалын карап,
жарым сааттаИ отурду да:
- УктаИ берсин. Эки-үч сааттан киИин жакшы болуп калат. Эсине келгенде
сөзсүз туздуу минерал суудан ичиргиле,
э, эже. Эртең менен врачты ээрчитип келип кетем. Жакшы жатыңыздар, - деди
да, кезметчи врач шашылыш иш менен
бир жакка кеткенин, өзү жаңыдан гана
иштеп жатканын, эч кандаИ дарысы жок
келгенин аИтып кечирим сурады да, туруп, кетерин аИтты...
Эмчи кызды узатышты да, ТаИыр да,
Сауле да уИкуну унутушуп, АкылтаИдан
эки көзүн алышпаИ түн жарымына чеИин, отурушту.
Кантсе да: «Күлкү менен уИкуда ар
жок» - деп коёт эмеспи. Түн оогондо
ТаИыр көзү илинип уктап кетти. Сауле
уулунун эриндерин сууланган кебез менен бир сүрттү да, форточканы жаап
коюп, ал да үргүлөп кетти.
Сулайман
Рысбаев
Жөр&цнчц
Умай баланын келиши
үн оогон кезде эсине бир келип
кайра келалбай, от менен жалынга денеси чыдабай, дагы эле чабалактап жатты Акылтай. Ысык кумда
оонап чабалактап жатканы эсине бир келип, бир кетет. Ысык кумдан качат, кача
албайт. Ысык күндөн көлөкө издейт,
таппайт. Денеси куйкаланат... Жардам
сурайт кимдер бирөөдөн... Ал келбей
кечиккенсийт...
Колу-буту байланып,
тиги эле турган көлгө жеталбайт... Чабалактап, суу издеген балыктай чаңкап,
жээкте кумда жатат. Кудум, суудан чыгып кургакта калган балыктай сезет өзүн.
«Умай досум... Умай досум... Жардам
бер... Күйүп баратам, жардам бер» - деп
айтайын дейт. Айта албайт. Эриндери
чапталышып, кыбырата албайт...
Бир кезде эриндерин кимдир бирөө
нымдуу кебез менен сүрткөндөй болду.
Батташкан эриндери жумшап, бири-биринен бошоду. Кыбыратса кыбырагандай
болду. Акылтай баятан миң ирет айткысы келген сөзүн кайталап кирди.
«Умай досум, Умай досум... жардам
бер... Умай досум, жардам бер... күйүп
баратам... өрттөнүп баратам».
Т
Явлцк
Умай бала
Бөлмө тынч эле. ТаИыр да, Сауле да
керебеттин бири башында, бири аягына
жөлөнүп уктап жатышкан.
Аз убакыт өткөн жок, терезенин форточкасы кыИч эте ачылды. Бирөө үИдүн
жарыгы түшкөн терезенин түбүнө келгендеИ болду. Бул - оор абалда жаткан
досу АкылтаИга жардамга шашып келген УмаИ бала болчу. Учуучу килемин терезе түбүндөгү дүпүИгөн калың алчанын
үстүнө калтырып, терезени ачып кирип
келаткан. Сауле - эне эмеспи, «кыИч»
эткен форточканын үнүнөн оИгонуп кетти. Бөлмө кадимкидеИ эле жарык. Түнкү
шам күИүп турат. Бирок терезени ким
ачты... Ал өз көзү менен мына азыр болуп жаткан керемет окуяны көрүп турду.
Адегенде «түшүмбү» деп оИлоп, көзүн
чала ачкан боидон, терезе «кыич» эте каира жабылып, моитоигон кызыл жүздүү
бала кирип, анын дубал түбүндөгү керебетте жаткан АкылтаИды көздөИ акырын түшүп келгенин, керебеттин четине
отуруп, колу менен АкылтаИдын денесин
башынан ылдыИ сылап, «киренелеп»
жатканын, же тазалап жаткансып сылаИ
баштаганын, кирпиктеринин арасынан
көрүп турду.
Сулайман Рысбаев
Жөр&цнчц
Анан Сауле өзүн ойгоо экенин сезген
соң, эмне кыларын билбей, же кыйкырып ийе албай, эриндерин бекем кымтып, унчукпастан дале болсо бүрүшүп
жата берди. Колунун учун кыбыраткандан коркту, мүмкүн кыбыратайын десе
деле, кыбырата алмак эместир. Ким билет? Денеси калтырап чыкты. Тайырды
ойготоюн деп да, ордунан тура албады.
Анысы, балким, мынабу көз алдында
болуп жаткан керемет окуянын таасиринендир? Чын эле, кандайдыр бир керемет күч аны кыймылдатпай кармап
тургандыр...
Умай бала да тигилер бар экен, жок
экен деп да сезип койбой, алар менен түк
иши жок, бир нече ирет Акылтайдын дене-боюн тазалап чыкты. Оттой жанган
денесинин ысыгын кууду. Көп күндөн
берки ар кимдин көзүнөн тийген «суктардан» тазалады.
Ар кимдин ар түрдүү сөзүнөн кирген
«киренелерден» арылтты.
Акылтай мунун баарын түшүндө сезип жатты. Ал чабалактап кыйналып
уктап жатса да, кантип Умай досу учуучу килемине түшүп алып жардамга келгенин көрүп турду. Ал келди да, киле226
Умай бала
мин үстүнө калап көлөкө кылып, ысык
от чачкан күндөн калкалады. Кумдун да
ысыгы кеткенсип, буттары күИүп ысыганы бир аз токтоду. Анан жээкке акырын
жылып жетти да, көлгө түшүп балыктан
бетер сүзүп кетти. Ысыктан денеси сууп,
көшүлүп жыргап калды.
«Ырас болбодубу, УмаИ досум, ыракмат сага! Сен келбесең, ысык күндө,
ысык кумда өрттөнүп кетериме аз калбадым беле...»
УмаИ бала коштошуп кете турган болду.
Ошол кезде көлгө келаткан баягы жазуучу агаИдын карааны көрүнөт. Ага кол
булгалап кыИкырат АкылтаИ:
- АгаИ?! Расул Касымалиевич! Мына,
баягы сизге аИткан досум. - УмаИ бала
келди. Силерди азыр тааныштырам...
Биякка келиңиз!
БолбоИ эле УмаИ бала коштошуп кете
турган болот.
«Мен шашып жатам, АкылтаИ. Мен
кетеИин... Башка күнү...» - деп кол булгалаИт...
Ошо кезде УмаИ бала АкылтаИдын денесин дагы бир ирет тазалады да, кете
турган болду. Ал АкылтаИды мээрим
Сулайман
Рысбаев
Жөр&цнчц
төгө соңку ирет карап алып, терезени
көздөй жылды. Адегенде, керебеттин
башын басып, анан терезенин кырына
чыкты. Ачык терезечеге жетти да, чыгып караңгыдан көрүнбөй калды.
Терезенин пардасынын этеги бир азга
делбиреп турду.
Ошондон кийин гана Сауле уйкудан
ойгонгонсуп, көзү чайыттай ачылды.
Эмелеки окуя же түшүбү, же өңүбү, акылы жетпеди. Бирөө мындай кереметти
миң айтса да ишенбес эле го. Бирок көзү
көрүп турганынан улам аргасыз ишенейин деп да ишене албай, эси кетип отуруп
калды.
«Бул эмне деген кереметиң, о жараткан! - дей берди Сауле дагы эле көзүнүн
жашы он талаа болуп. - Эгер алчу
болсоң ал мени! Аячу болсоң ая, баламды. Жакшылыгыңды бери кыл, жамандыгыңды ары кыл. Сага гана табынам,
сага гана жалынам, сага гана ишенем, о
Жаратканым!» - дей берди ээги ээгине
тийбей күбүрөнүп.
Ошентсе да, ордунан тура албай, жанагы керемет дагы да кайталана тургансып, терезе ачылып, жанагы бала кайра
кирип келе тургансып, бүрүшө берди.
Умай бала
Бир кезде АкылтаИ колу-бутун жыИнап, эриндерин кыбырата:
- Апа, суу... суу... - деди.
Ошондо гана денесине жан киргенсип, Сауле ордунан ыргып турду. Керебет
«кыИч» эткенде, ТаИыр кошо оИгонду.
ОИгонду да, уулуна суу ууртатып жаткан
Саулени көрүп, өзүнүн уктап калганына
уялып кетти.
Сауле болсо ТаИырга эмне деп аИтарын биле албаИ, эмелеги болуп өткөн керемет «эмне деген керемет» экенин биле
албаИ, ал жакшылыкка келген немеби,
же жамандыкка келген немеби, ажырата албаИ, уулунун жылтыраган көзүн
көргөндө шолоктоп ыИлап жиберди...
ТаИыр болсо, эмне болуп кеткенин
билбеИ, селеИип катып турду...
Сулайман
Рысбаев
— "Беш.инчи
5-
^елцм
«Балага
агрессия
уланууда» же балалыкты коргоо жана
өнцктцрцц комитети
Шеринедеги
тополоц
үз келип, кызыл-тазыл жалбырактар шаарды өзгөчө көркүнө
чыгарып
жиберди.
АИрыкча,
шаардын чок ортосунда «Жибек жолу»
гүлбагынын кулпунуп турган чагы. Андагы ак каИыңдар менен жашыл карагаИлар өткөн-кеткендин көзүнүн жоосун
алып, өзүнө аргасыз каратат. АИрыкча,
түштөн киИинки салкында гүлбактагы
орундуктар
бошобоИ
балдар
менен
чоңдордун көңүл ачып эс алар ордуна
аИланат. Мына ушул кезде тоИлор да, ал
тургаИ, ылаИыгын таап тамаша куруп тамак ичер шеринелештердин шеринелери
К
Явлцк
Умай бала
көбөйөт. Шаардын ресторандары менен
кафелеринде оюн-зооктор кезек күтөт...
Бүгүн да ушул бульвардын жээгиндеги «Хан-Тоо» ресторанында Тайыр жоро-жолдоштору, ал иштеген айыл чарба министрлигинин кызматкерлери өз
ара шерине өткөрүшүп, күз майрамын
тоскулары келишкен. Болгондо да, үйбүлөлөрү барлар келинчек-күйөөлөрү,
балдары барлары бала-чакалары менен
чогулушту. Маанайлары майрамдагыдай,
ортолору түрдүү оокатка толо, тамактын
түрлөрүнө үстөлдөр кайкалайт.
Айтмакчы, Тайыр менен иштегендердин арасында шаардык кеңештин депутаты Алымбек Шаршенбаевич, ички иштер министрлигиндеги чоң кызматкер
Кубат Касымовичтин аялы Жанаркүл
деген таасирдүү адамдар иштей турган. Экөөнүн тең балдары чоң кызматта
иштеп, таасирдүү адамдардан депутаттардын «Элита» деген мектепте окуша
турган. Алымбек Шаршенбаевич менен
Жанаркүл Исаевалар машиналарын жиберип, балдарын өзүлөрү менен ресторанга ала келишкен.
Балдар эмне, чоңдордун кыжы-кужусун тыңшап отурушмак беле, курсакта231
Сулайман Рысбаев
"Беш.инчи
рын тойгузушкан соң, ресторандын короосуна чыгып кетишти. Улуу-кичүү
болушуп
жети-сегиз
бала
короодо
жүрүштү. Алардын ичинен эки бала атаэнелеринин айдоочуларынан машиналарынын ачкычтарын алышты да, экөө
эки машинага кирип отурушту. Рулду
оңду-солду буруп, терезелерден бир нерселерди сүйлөп каткырык салып жатышты. «Ланг круизерде» отурган сары бала
шаардык кеңештин депутаты Алымбек Шаршенбаевичтин, ал эми апаппак
«Лексузду» оюнчугундай ойноп отурган
торсойгон кызыл тору бала ички иштер
министрлигиндеги белдүү кызматкер Кубат Касымовичтин уулу боло турган. Аталары да өздөрүнө окшош, бири Алымбек
Шаршенбаевич арыкчырай сары киши,
экинчиси - кызыл жигит Кубат Касымович. Экөө бүгүн ресторанда да отуруштун
көркү болуп, сөздү биринен бири жула
качышып, чер жазып отурушкан.
- Актан, сен машина айдай аласыңбы?деп терезеден башын көргөзүп, Нуркан
бажылдап жатты. - Мени атам пикникке
барганда айдаткан болчу...
- Эмне? Сен «Ланг круизерди» айдап
көрдүңбү? - деп таң калгансып, көзү
чекчейди Актан.
Явлцк
Умай бала
- Ооба, да... Эмне экен?
- Анда айдап көрчү...
Мактанган Нуркан Актанды өзүнө чакырды. Айдоочунун жогунан пайдаланып от алдырды да, зор машинаны ордунан жылдырды. Ылдамдыгы тез машина
газга баланын бутунун башы тиери менен октой алып учкан боюнча кетти...
- Э-э-эй! Өлдүк! - деп жиберди Актан.
- Коркпо-о! - деди анда, өзү коркуп
баратканы менен билгизгиси келбей Нуркан.
Бирок Нуркан коркконунан тормозду басам деп, газды дагы бир ирет тээп
алды эле, машина алып-учкан боюнча
алеки заматта ылдыйкы көчөгө жете
барды. Светофор кызылды көрсөтүп турган. Аңылдап келаткан чоң машинаны
көрүп, арытан өтүп бараткан жеңил машина жол бошото берди. Чоң машина
андан өтүп, кийинки кварталды көздөй
сызды.
Күн батып, бая эле кеч бешим болуп
бараткан. Көчө, кудай жалгап, ээн болчу. Капкара «Ланг круизердин» чоң ылдамдык менен келатканын көргөндөр ага
жолтоо болбой жол бошотуп жатышты.
Сулайман
Рысбаев
"Беш.инчи
Аңгыча, жолунан чыга берген автобустан буИтаИм - деп, ары барып капталы
менен чон кара бакка жармаша түштү.
«Карс» этип чыккан катуу добуш тургандарды селеИтти. Каалга шарт ачылды да,
томполоңдогон бир бала качып чыгып,
бакырган боИдон ары кетти. Эл ага эмес,
рулда бекем жармашып, оозу-мурду канжалаган ак саргыл баланы машинадан
алып чыгышты.
Көпчүлүктүн ичинен бир кара көз аИнекчен киши суурулуп келип, баланы
кучактаган боюнча элден оолактады.
- Качкыла... Мен атасымын... Машинаны карап тургула... Муну ооруканага
жеткирип каИтып келем... - деген сөзүн
угуп, «атасы тура бечара - дешти тургандар. Кара көз аИнекчен» кандаИ машинага түшүп, каякка кеткенин да тургандар баИкабаИ калышты...
Ресторанда дуулдагандар коркконунан
көзү чекчеиип, ээги ээгине тиибеи эмне
деп аитканын түшүндүрө албаи сүилөп
жетип келген Актандан «машина аварияга учураганын, Нуркан машинанын
ичинде оозу-мурду канап калганын» гана
боолголоп билишип, дүрбөлөңгө түшүп
калышты заматта.
Умай бала
Физкулътура
сабагында
өртүнчү сабак физкультура сабагы
болчу. Физкультура сабагы кээде
мектептин ары жагындагы токойдо өтө турган. Анткени күзгү күн ысыкта мектептин сыртындагы спорт аянтында тизилип турууга же ойноого балдар
чыдабай кетчү. Ошон үчүн физкультура
мугалим балдарды дайыма токойго алып
барар эле.
Балдар токойго барганда эле мугалим
келгенче карагай-арчаларды аралап куушуп-ойноого өтүштү. Акылтай гана балдардын ичинде жүрсө да өзүн жалгыздай
сезип, ою башкада болуп элеңдеп, эмине кыларын билбей жатты. «Ою башкага кошулбаган адам - жалгыз» деген
ушу тура. Анын оюнда бая күнкү кечте
ресторанда болгон окуя, Нуркандын дайынсыз жоголушу турду. Телевизордогу
ага издөө салынган жарыяны кечээ кечинде уккан соң, ого бетер тынчы кетти.
«Атасымын» - деп алып кеткен бойдон
жок болгон белгисиз кимдир бирөө баланы эмне кылды? Кайда алып кетти экен?
Уурдалганына мына беш күн болду!
Атасы Тайырдан укканына караганда
Нуркандын ата-энеси уулун издебеген
Т
Сулайман
Рысбаев
"Беш.инчи
ооруканасы калбаптыр. Кокустан маИып болдубу? - дешип «моргду» да тинтип чыгышыптыр. Эмне болсо да, беш
күндөн бери, жок дегенде, же күИүнтөр
же сүИүнтөр бир кабар жок.
- Бала аман эле болуш керек? - деген
апасы Сауленин сөзүн эстеди АкылтаИ.
- Бирок кептин баары ошол аман экендигинде жатпаИбы... - деди ага карата
атасы ТаИыр. - Ким ал баланы уурдаган?.. Эмне үчүн уурдады?.. КаИда алып
кетиши мүмкүн?..
Атасы менен апасынын оозунан уккан
ушундаИ сөздөр кичинекеИ АкылтаИды
чоң кишидеИ оИлонтту. Бирок анын колунан эмне келмек? Бир көргөн коркунучтуу фильмдеИ улам-улам эстеИ бергеничи... «Ошентсе да жөн отура берүүгө
болбоИт - деп оИлоду АкылтаИ, - УмаИ
досума аИтаИын... УмаИ досум таап берет... »
Ушинтип оИлоп келатып, АкылтаИ
классташ балдардан бөлүнүп, токоИ аралап кетти. Бир топко чеИин жүгүрүп барды да, ортосу үи ордундаи ачык болгон
жерге жетип, күИүккөн көкүрөгүн басып
отуруп калды.
Явлцк
Умай бала
- Умай досум, кел! Умай досум жардам бер! - деп күбүрөп жатты.
«Азыр агай келип издейт го» - деп да
ойлоп: «Умай досум, эрте кел, Умай досум, жардам бер!» - деп артынан бирөө
издеп келаткансып, акмалап каранат.
Көп деле убакыт өткөн жок. Умай бала
бат эле учуучу килемине отуруп алып келип калды. Экөө көптөн бери көрүшпөй
калганга сагынышып калыптыр. Узакка
кучакташып турушту. Кудум жүрөгү,
тилеги бир эгиздерден бетер, сагынышканын өзүлөрү да туюп турушту.
Жайында көлдө ысыктын табы өтүп
ооруп жатканда келгенин эстеп, аябай
ыраазы болду Акылтай. Апасынын кантип коркконун айтып бергени өзүнчө эле
жомок болуптур.
Акылтай ошолордун баарын төкпөйчачпай Умай досуна айтып берди.
Умай бала Акылтайдын «Досу көп
бала», «Супер окуучу» болгонун, мыкты
ыр жазып чоң мелдеште жеңип чыкканын, чоң байге алганын куттуктады.
- Мунун баарында сенин жардамың
чоң, досум, - деди Акылтай Умай балага. - Мен ар дайым бир иш жасарда
сөзсүз: «Умай энем жардам бер! Умай
Сулайман
Рысбаев
'Беш.ин.ш
досум жардам бер!» - деп даИым аИтам.
Анан баары жакшы болот. Ошол үчүн
сага ыракмат, досум» - деди АкылтаИ
УмаИ досун каИрадан кучактап.
- Жөн-жаИ эле чакырдыңбы? - деди
сөз бүткөнүн туюп УмаИ бала.
- Мен сени ансыз деле сагынып,
сүИлөшкүм келип жаткан эле. Бирок
беш күн мурда дагы бир каИгылуу окуя
болду... - деп АкылтаИ Нуркандын даИынсыз жоголгонун баяндап берди.
Ошондо УмаИ бала АкылтаИга мына
буларды аИтты:
- АкылтаИ, - деди ал, - сен бул жакта жалгыз экениңди түшүнөсүңбү? Сен
жалгызсың, анан да, алиге кичинекеИсиң!
Сенин колуңдан чоң иш келери али алдыда! Сени чоңдор бала - деп баласынтат. Сөзүңдү укпаИт, укса да ишенбеИт.
Улуулардын бир кемчилиги ушул. Алар
өзүлөрүн акылдуумун дегени менен, кээде баланын акылы жеткен нерсеге акылы жетпеИт. Алар ошону да моюндарына алышпаИт. ОшондоИ болгон соң, сага
чоңдордон бир жардамчы керек...
- А-а, билдим, УмаИ досум. Бизге