Köşpendıler - İİİ - Qahar-24

Frantsuz tılın bılmeimın degenınen Altynşaş soñynan köp paida kördı. Generaldardyñ san qūpiiä syrlaryn iestıp, Kenesaryğa qarsy qoldanylmaqşy şaralardy künı būryn bılıp otyrdy.
— Būlardyñ ötınışıne qandai jauap beruge bolady? — dedı Gens Perovskiige tağy da frantsuz tılınde.
— Myna kelınşektıñ äkesı jönınde patşa ağzamğa jazyp, ne bolmasa soğys ministrı Çernyşev arqyly bırdeme bıluge bolar. Al Qoñyrqūljağa ne ısteisıñ? Ol Gorçakovtyñ qaramağyndağy adam ğoi... Qysqasy, ötınışterıñdı aqyldasyp körermız dep şyğaryp salu kerek.
— Būlar iekınşı ret qaita kele ala ma?.. Bızderdı de aldamşy jandar ieken ğoi degen oida ömır-baqi ketpei me.
— Aldamşy jandar iekenımızdı bırden bılgennen körı, soñynan bılgenderı dūrys iemec pe? — Perovskii iezu tartyp küldı. — Öitkenı bızge de, olarğa da jeñıl tiedı.
— Joq, — dedı Gens, — Būlar iekeumızdı orys generaldary dep senım tūtyp kelıp tūr. Men būlardy sız aitqandai aldap şyğara sala almaimyn...
— Sonda ne ıstemeksız?
— Aziiä ısı departamentı arqyly myna qyzdyñ tuystarynyñ qaida iekenın bıluge tyrysamyn, al Qoñyrqūljany jauapqa tartularyn talap ietem.
Perovskii tağy da küldı.
— Rossiiä keñselerınıñ mūndai ıste asyqpaitynyna älı közıñ jetken joq pa iedı? Būl qyzdar senen jauap kelgenşe auyldarynda qartaiyp ta öler...
— Auylğa barğannan keiın būl qyzdardyñ qaityp keluı iekıtalai... Könse osy jerde qalularyn sūraimyn. Jauabyn tezdetuge tyrysamyn. Onyñ üstıne būl iekeuı de menıñ jetımhanama kerek.
Gens üiınde qazaqtyñ jetım balalaryna arnalğan baspana aşqan. Olarğa orysşa-qazaqşa söilei bıletın tärbieşı aludy köpten berı oilap jür iedı.
General-maiordyñ oiyna tüsıngen Perovskii:
— Meilıñ, özıñ bıl, — dep küldı.
Gens qyzdarğa qarap:
— Ötınışterıñ turaly tiıstı kısılermen habarlasalyq. Jauap kelgenşe yñğaily körseñder menıñ üiımde bolyñdar. Qazaq balalaryna aşqan jetımhana bar, sonda qyzmet ısteñder, — dedı.
Altynşaş säl oilandy da, bırdemege bel buğandai bırden:
— Jaqsy, — dep jauap berdı.
Kelınşektıñ nege tez köne qalğanyn Gens te, Perovskii de tüsıne qoiğan joq. Onyñ oiyn janyndağy Kümıs te añğarmady. Bıraq ol bırazdan berı syrlas bolyp alğan qūrbysynyñ köñılın jyqqysy kelmedı. Az uaqyt Orynborda bola tūrudy terıs körmedı.
Sol künı Gens qyzdardy öz üiıne äkep jetım balalarmen tanystyrdy, keşke taman būlardyñ ısı jaiynda departamentke hat jazdy. Jäne Perovskiidıñ tapsyruy boiynşa Kenesaryğa da «Qoqan handyğyna qarsy soğysty toqtatyp, Orynbor şekarasyna qaityp kelıñder» degen būiryq jıberdı.
Kenesary būl hatty on segız kün soğysyp Sozaqqa kırgen künı aldy. Ol kelesı aptada qalyñ qolymen Taşkentke attanbaqşy iedı. Amal joq, aitqandaryña könem degen Orynbor bastyqtaryna uädesı bar sol sebeptı Qoqan handyğymen bıtım jasap, keiın qaituğa mäjbür boldy. Bıraq Kenesary keiın qaituyn qaitsa da, özınıñ iendı ieşteñege ierkınıñ joqtyğyna ıştei küiınıp, patşa generaldaryna kektene qaldy.

İİ
Zirektık, oişyldyq, sezımtaldyq — ana sütımen bırge bıtetın qasietter. Mūny adam satyp ala almaidy, ieger jüregınde osy bır qasietterdıñ ūşqyndary bolsa ğana ömır, qorşağan qoğam ony ne ūlğaita tüsedı, ne öşıredı.
Jasynan öner men ğylymdy önege ietken İesırkegen tört jyl Semeide orysşa oqyğanda köp jağdaidy tüsındı... Äsırese tuğan iel-jūrttyñ nadandyğy, qamqorsyzdyğy jüregıne şoq tastap, mazasyn ala berdı. Būl jäitter İesırkegendı qūr qaiğy, şerge bölep qana qoimai, ielıne qamqorlyq ieterlık jol ızdettı. İendı ol orys halqynyñ tarihyna, mädenietıne, ösu jolyna üñıle qarady. Öz ielınıñ būl halyqtan qanşalyq keiın qalğanyn oilana tüstı. Oilanğan saiyn, ortağasyrlyq meşeulıkten qol sozuy qajetın, qys qatty bolğan bır jūttan soñ-aq däuletı sarqylyp şyğa beretın, mal soñynda ötken köşpendılık tūrmys-tan görı iegıs salatyn otyryqşylyq ömırge qarai ikemdenuı kerektıgıne közı jete tüstı.
İesırkegen öz sana-sezımıne azyq bolar tağy da bır syrly dünie aşty. Ol sonau Ortalyq Rossiiädan qazaq jerıne jaña qonysqa köşıp kelgen orystyñ qaraşekpen mūjyqtary men aq patşağa qarsy qol kötergenı üşın Semei sekıldı alys bekınıske jer audarylğan dekabrister — orys ofitserlerı men oqymysty adamdarynyñ qazaq halqyna degen janaşyrlyq, dostyq köz qarastary iedı. Halyq pen halyqtyñ ieş uaqytta jaulaspaitynyn, olardy arazdastyratyn tek üstem taptyñ qanauşylyq saiasaty iekenın tüsınıp, onyñ jüregınıñ tükpırınde orys halqyna degen bır ädemı jyly sezım tua bastağan. «Halyq pen halyq tatu bolsa, aq patşa ne ısteidı? Al Qytai, Qoqan, Hiua, Būhardan qorlyq körıp basy qosylmai jürgen qalyñ qazaqqa tübı tağdyry da, qaiğy, quanyşy da bır, süienış bolar iel kerek. Oğan orys jūrtşylyğynan jaqyn kım bar? ärı mädeniettı, ärı quatty. Dostassa qorğan bola alady? Bıraq sonda ielımızdıñ täuelsızdıgı ne küige ūşyraidy. Mümkın iel täuelsızdıgı de saqtalar. Kenesary, Ağybailardyñ tüsınbei jürgenderı bar şyğar. Joq, san aiqastan ötken būl batyrlardy iel küiın tüsınbei jür deuge menıñ qandai qaqym bar?.. Būl bır aqylğa salatyn jağdai».
Osyndai küide jürgende İesırkegen Semeidegı orys mektebın bıtırıp, qys kele Peterburg kadet korpusyna tüsetın boldy. Būl bır myñ segız jüz qyryq bırınşı, qazaqşa Siyr jyly iedı. Oquğa qar jaua baratyndyqtan ol jaz şyğa öz aulyna kelgen. Jüregın kökeikestı arman torlağan, iel qamyn oilar jıgıt — oipat üstınde ierte şyğyp, ierte solatyn sarğaldaq gül tärızdı, ierte pısıp, ierte qartaiady. Seksennen attap selkıldei bastağan Masan qart jiyrmağa jaña ılıngen nemeresınıñ oi sorğan bozğylt jüzıne qarap, onyñ janyn jegen bır keseldıñ bar iekenın bırden ūqty. Bıraq kelgen betten tıs jaryp bälendei de-
megen.
Nemeresı tuğan jerınıñ jasyl şalğynyna äbden aunap-qunap mauqyn basyp, qūrby-dostarymen bıraz oiyn-sauyq qūryp, babyna kelgendei kezde ğana bır künı oñaşada:
— Qarağym, ışte jatqan qaiğy İeskendırdıñ qos müiızı tärızdı, syrtyña şyğarmasañ keselge ainaldyrady, — dedı baisaldy ünmen, — qabağyñnyñ şyrynan ışıñe bır sarsudyñ bailanğanyn añğaramyn... Kärıge aitylatyn syr bolsa jasyrma, qolymnan ıs kelmese, tılımnen aqyl keler... aianban.
Köptı körgen qart atamen özınıñ de söileskısı kelıp jür iedı. İesırkegen bırden aqtaryla qaldy.
— Qaiğym bar iekenı ras, ata. Öz qaiğym iemes, iel qaiğysy.
— İel qaiğysy! Lebızıñ jyly tidı. İel qamyn oilar artymda tuiağym joq pa dep qynjylatyn iedım. Qūdai tağala, müsırkegen ieken. Mūnyña da şükır. Al söile.
— Tört jyl qalada oqydym, ata. Jas adamğa tört jyl tört künmen teñ ğoi... Al mağan... Älde men sondai saryuaiymşyl bolyp tudym ba, tört jylym tört jüz jyldai ūzaq soqty... İeger adam oiy teñızge ainalar bolsa, menıñ oiymnan bükıl dünienı qorşağan tırı pende jüzıp öte almas mūhit paida bolar iedı...
— İä, aita ber... sonşa ūşan teñız mūhitta jüzıp ne kördıñ...
— Halqymnyñ sol mūhit suyna parapar köz jasyn kördım.
— Halqyñnyñ köz jasyn köru ğajap ıs iemes. Men ony ies bılgelı körıp kele jatyrmyn. Köru bar da, kömek beru bar. Sol köz jasty qūrğatar ne jol taptyñ?
— Jol bıreu-aq tärızdı. Tıl men dını bölek bolğanmen, jerı men tağdyry bır orys jūrtşylyğymen bırlespei bızge jaryq säule joq sekıldı. Sary dalağa ie iekenmın dep tağy qūlandai qysy-jazy köşıp jüre bergenmen ieşteñe oñar iemes. Büite berse tübı nadandyq jeñedı. Bız de mädenietke qūlaş ūruymyz kerek. Al mädeniet orys jūrtşylyğynda.
— Olarda qūr ğana mädeniet iemes, qiiänat ta bar ğoi, ūlym... — Qariiänyñ közı kenet jarq ietıp bır ūşqyn körsettı de, qaita söne qaldy. Ol iendı jüdei, oilana söiledı, — är jyranyñ özınıñ bır küikentaiy bolady. Sūrqiiä zaman bızdı osylai sūrqiiä oily ietıp jaratqan şyğar. Asyl tastan, aqyl jastan, mümkın senıñ aityp otyrğanyñ dūrys bolar, bıraq iel-jūrtyñ ne deidı? Kärı qyran köre almağandy, jas qyran ıledı, tek aitarym: qanyna tartpağannyñ qary synsyn deidı qazaq. Añşy quğan kiıktei, sūm tağdyrdan zäresı ūşqan azğantai halqyñ bar, tek sonyñ qarğysyna qalma...
— Halyq keide tüsınbei de qarğamai ma? Kenesaryny bıreu qarğaidy, bıreu ardaqtaidy...
— Dūrys aitasyñ. Kenesarynyñ jauy da köp, dosy da az iemes. Keide onyñ qylyğyna men de tüsınbeimın. Al sağan tüsınu tıptı qiyn.
— äitse de sol Kenesary oiyna men tüsıngım keledı. — İesırkegen säl ündemei qaldy da qaitadan söilep kettı. — Jaz aiaqtalyp keledı, qar tüse Peterborda boluym kerek, — dedı ol jerdı şūqylai otyryp, — Peterborğa Omby arqyly baruğa da bolady... Orynbor jağymen de jetetın jol bar...
— Sonda osy aradan Orynbor attanbaqsyñ ba?
— İä, Qaraötkel duanynan Atbasarğa tüsıp, ar jağynda Qaraqoiyn Qaşyrly arqyly Yrğyz qūlasam... Jolai Kenekeñe jatatyn ielderdı basyp, ondağy jūrttyñ qandai küide iekenın öz közımmen körsem...
— İel küiınen ier armanyn bılu qiyn iemes. Bıraq būl jolyñ tym qauıptı jol. Peterborğa oquğa bara jatqan Jamantai ağa sūltannyñ jıgıtı iekenıñdı sezıp qalsa, Kenesary adamdary senı tırı jıbererı iekıtalai.
— Ol qauıptı özım de tüsınemın, bıraq öz jolyñdy tañdau üşın, är taipanyñ köñıl mūñyn anyq bılgen jön ğoi deimın...
— älbette.
Orynborğa Kenesary auyldary arqyly jürudı İesırkegen oquğa baram degen künnen-aq şeşken. Būl joldy tañdauynda iel küiın bıluden özge bır armany bar. Ol armany — Kümıs. äbdıuaqittyñ üi ışınıñ ol Kenesary jağyna şyğyp ketkenın sol jazda-aq iestıgen. Bıraq olar tırı me, ölı me habardar iemes-tı. Äsırese Kümıs jaiyn öte bılgısı keletın. Qoñyrqūljağa oida joqtan oiynşyq bolğan osy bır aiauly zamandasqa degen aianyş äiteuır köñılıne maza bermeitın. Keide osy aianyş ony bır jyly tättı sezımderge de jeteleitın. Kenesary auyldary arqyly jürsem, sol äbdıuaqit üi ışı turaly bır habar iestırmın degen ümıt, bülınşılıkşılerdıñ qolyna tüsıp qalarmyn-au degen qauıpke boi bermedı. Kärı atasymen iel jaiyn, özınıñ keleşek arman jaiyn ūzaq äñgıme iete otyryp, aqyry Peterborğa Orynbor arqyly jürmek bolyp şeşken-dı.
İendı mıne, mynau sar dalany kezıp kele jatqan üş salt attynyñ ortasyndağy aqqūba jıgıt osy İesırkegen. Astynda oqtaudai bop jarağan küzen küreñ. Basyn şūlğyp tastap, jıtı basyp aiañdağanda, iekı jağyndağy — şabdar baital men kärtañ tartqan qarakök at — jele tüsıp, äzer ierıp keledı.
İesırkegen auyl jıgıtterınşe kiıngen. Basyndağy pūşpaq börkı men üstındegı būlğyn jağaly lūqpan şapany auqatty üiden şyqqanyn añğartqandai. Janyndağy pūşyq sary men denelı at jaqty qara sūr jıgıttıñ üstınde kedei qoly jūpyny kiım. Keñ jeñdı köne şekpen, qyrqyla bastağan jeñıl ieltırı tymaq pen köne dalbağai. İekeuınıñ syrt beinesı, ortadağy auqatty jıgıttıñ jai atqosşy serıkterı iekenın sezdıredı. Būl üşeuı auyldan şyqpai jatyp, Kenesary jasağy kezdesıp qalsa, sonau Ūlytau boiyndağy Naiman ruyndağy nağaşylaryna bara jatyrmyz dep aitudy kelısken. İesırkegennıñ janyndağy jıgıtterdıñ syrt pışınderı bälendei közge tüser bolmağanmen iekeuı de önerı asqan jandar. Pūşyq sary dausy kerneidıñ ünındei sozylğan änşı, qara sūry jambasy jerge timegen baluan. İekeuınıñ boryşy bıreu-aq İesırkegendı sau-salamat Orynborğa jetkızıp salyp, qys tüspei Qarqaralyğa qaita oralu.
Qarqaraly jaqtan şyqqandaryna bır aptadan asyp ketken. Qonaq dese qūşağyn jaia tüsetın qazaq auyldary, alys jaqtan «nağaşylap» bara jatqan jıgıtterden qonağasyn aiar iemes, bır auylğa tüstense, bır auylğa qonyp, Arğynaty bauryn da kömkerlep qaldy. Jol iendı osy aradan künbatysqa kılt būrylady. İendı jıgıtterge «nağaşylarymyz» Jem, Yrğyz boiyndağy Tama ruy deuge tura keldı. Toqtağan auyldary būğan senedı. Öitkenı türlerı de, astaryndağy attary da ūry-qaryğa ūqsamaidy jäne ağaiyn quyp jüre beretın qazaqqa «Jem, Yrğyzda nağaşymyz bar iedı», — degen söz maidai jağady. «Päle, jien bolsañdar, osyndai alystan ızdeitın bolyñdar», — dep olardy qoşemettei tüsedı.
Jol künbatysqa qarai būrylysymen-aq bırden özgere bastady, jaz aiaqtalyp, sarğylt tartyp qalğan. Arqanyñ kök şalğynynyñ ornyna quañ tartqan bidaiyq pen bozañ şöp, şi men şıleñ jiı kezdesedı. Kün raiy da özgerıp, iendı jolauşylardyñ betterın salqyn jel öbetın boldy. Bıraq dausy qarlyqpaityn pūşyq sary jol qysqarsyn degendei jağy bır tynbaidy. Bırese küldırgı öleñ aitady, bırese qaiğyly zar tögedı. Al İesırkegen öleñ aitqan saiyn atyn
toqtatyp qoiyp, qaltasynan qoiyn däpterın alyp är öleñnıñ sözderın, kım şyğarğanyn, qandai jağdaida aitylğanyn jazyp alady.
— Qaitesıñ pūşyq sarynyñ aitqanynyñ bärın qağazğa tüsırıp, — deidı oñ jağyndağy qara sūr, — būda ne köp, öleñ köp...
— Ürım-būtaqqa kerek, — deidı İesırkegen, — halyq mūrasynan qymbat qazyna joq, bärı qağaz betıne tüsırıluı qajet.
Pūşyq sary İesırkegennıñ sözınen qanattanyp ketıp, kenet ier üstıne bır jambastai qoqilana otyryp aldy da, tağy da bır ändı şyrqap kettı.

Büldırdı ala auyzdyq iel arasyn,
Naiza men soiyl şeştı dau talasyn.
Sonşama öşteskende, bauyrlarym,
Tozudan, aitşy, basqa ne tabasyñ?

At töbelındei az qazaq
Bır-bırıñdı qyrğanda
Qai mūratqa jetesıñ?!
Moinyña būğau onsyz-aq
Tüseiın dep tūrğanda.
Kımge ierlık ietesıñ?
İecırkegen öleñdı iestıgende tüsı bır türlı quqyldanyp özgere qaldy.
— Būl kımnıñ öleñı?
— Atyğai Yrym aqynnyñ.
— Qai jağdaida şyğarğan?
— Ana jyly Atyğai Qarauyl men Altyn, Toqa jerge talasyp köp jıgıtter soiylğa jyğylğanda...
İesırkegen odan ärı ieşteñe sūrağan joq. Öleñdı jazyp ta almady. Kenet qalyñ oiğa şomdy. «Yrym aqyn?.. Men iestımegen aqyn ieken... Sırä, bai men batyrdy, bi men sūltandy, ru bastyqtaryn maqtap kün körmeitın jan boluy kerek. İel arasynda jürıp aitysqa tüsıp jülde aludan da alys bolar... qazaqtyñ ala auyzdyq ziiän iekenın tüsınetın mūndai söz şyqqany bır jaqsy yrym ieken... Osylai jūrtty oiata beru kerek. Bar keleşek halqymyzdyñ oianuynda. Bar önerdı soğan salu dūrys jol. İel bırlıgı — iel teñdıgı. Bıraq «Moinyña būğau onsyz da tüseiın dep tūrğanda...» degen sözınde bır ülken syr jatyr-au. Būl sözımen nenı aitpaq? İel bolyp bırıgıp Kenesaryğa qosylyp, Rossiiä patşasyna qarsy şyq demek pe?.. İä, solai syndy. Beişara, bızdıñ keleşegımız Rossiiäğa qosyluda iekenın bılmei me?»
Sary pūşyq kenet İesırkegennıñ oiyn bölıp jıberdı.
— Mınekei auylğa da jetıp qaldyq, — dedı ol dauystap jıberıp — bügın osynda tünep şyğalyq.
Auyl degenderı yldidağy köl jağasynda otyrğan otyz şaqty üi bolyp şyqty. Tabyn ruynyñ bır bölegı ieken. Jaz sonau Atyrau teñızıne deiın köşıp, qys osy mañdy qystaidy ieken. Biyl alysqa köşe almai, Kışı jüz ben Orta jüz jerınıñ ortasyndağy Qyzyl dıñgek mañaiyn jailap qalypty. Sebebın sūrağanda, qonyp jatqan üilerınıñ iesı qaba saqaldy qara şal:
— Byltyr jaz qūmda köşıp jürgenımızde malymyzdyñ teñ jartysyn Hiua hanynyñ sarbazdary barymtalap äkettı. Qalğan jartysyn qys tüse osy aradan Qoqan sypailary şauyp aldy. Osy auylda tıptı tıgerge tuiaq qalmağan üiler bar, alysqa köşuge bızde qazır jağdai joq, — dedı. Söittı de özınıñ qonaqtaryna airan men ırımşıkten basqa qonaqasy bere almai otyrğanyna qysylğandai tömen qarap, — būl üide de bır siyr men üş ieşkı ğana qaldy. Alystan kele jatqan jolauşylar iekensıñder, qoi soiu kerek iedı, — dep mıñgırledı.
İesırkegen şaldy aiap kettı.
— Qysylmañyz, otağasy, barğa mäzır, joqqa äzır... Bız yqylasyñyzğa da rizamyz...
— İä, joqqa jüirık jete me, — dep şal auyr kürsındı, — renjımeseñder bolğany... Şabynşylyqtan keiın būl auyldardyñ köterıluı de oñai bolmas... Amal ne, basqa tüsken basbaqşyl, qūdai tän bergenge dän berem degen ieken, bızdı de öltırmes.
Tañerteñ iertemen İesırkegender jürer aldynda şal tağy da:
— Dūrystap qonaqasy bere almağandarymyzğa ökpelemeñder, qaraqtarym, zaman solai bolğan soñ ısterıñ bar ma, — dedı mūñaiyp, — jedel jürıp otyrsañdar säske bolmai Qarajyñğyldağy Altai ruynyñ bai auyldarynyñ bırıne jetıp qalarsyñdar, bız bere almağan qonaqasyny sol auyldan ışersıñder.
İesırkegender jūpyny auyldy syrttai jürıp keledı. Keşe ymyrt üiırıle jetkendıkten baiqamağan ieken, köl jağasynda otyrğan osynau otyz üidıñ, auyl degen qūr aty ieken. Bır-iekı tüie, on şaqty siyr bolmasa, közge tüser mal joq. Auyl itterınıñ qūiryğy qaiqy boluşy iedı, būlardyñ itterınıñ de jünı jyğylyp, qūiryqtary salbyrap ketken. İesırkegennıñ ışı udai aşydy. «Sırä balyq aulap kün köredı-au būl auyl», — dedı ol oiğa şoma berıp.
Qarttyñ tündegı sözın iestıgennen keiın, ol tünı boiy köz ılmei şyqqan. Qazır de sol oi şumağyn jalğai tüstı. «Joq, joq, qaitkenmen de Rossiiä qol astyna tezırek kıru kerek. Sonda ğana būl halyqtyñ jany qalady. Hiua, Qoqan qūr malyn ğana talaidy ğoi, al Qytai auyna ılıger bolsañ, ielıñdı bırjolata qūrtyp jıberedı. İesırkegen iendı tarihqa köz jıbere oilandy. — Bır myñ jetı jüz ielu altynşy jyly iedı ğoi, özıme qarsy bas köterdıñ dep Qytai boğdyhany ärı aibyndy, ärı aibarly memleket qūryp, bükıl Joñğar ölkesın bilep otyrğan Torğauyttardyñ milliondai halqyn qyryp, Joñğar memleketın tarihtan mäñgı qūrtyp jıbergen joq pa iedı. Sondai hal qazaqqa kelmesın kım bıledı? İejelden öştesken Qytai boğdyhandary, öz ielın aiamağanda bızdı aiar ma? Joq, joq, Rossiiäğa bas iiü kerek, sonda ğana özge iel jandary bızdı tonaudy qoiady».
Būl kezde kün de kökjiekten köterıle bastady. Ūşy-qiyry joq qau japqan keñ dalada ūşqan qūs, jügırgen añ körınbeidı, tek köde şöptı qualai bıren-saran bödene jorğalap, kün şyqqanğa quanğandai şegırtkeler ğana şyryldaidy.
Säske kezınde qūbyla jaqtan jel tūrdy. Jolauşylardyñ mūryndaryna bır jylymşy iıs keldı.
— Būl ne? — dedı qara sūr jıgıt, — mal qyryp jatyr ma bıreu? Qan iısı tärızdı ğoi mynau iıs...
İesırkegen jauap qaiyrğan joq, atyn tebınıp qap, aldyndağy adyrğa qarai şaba jöneldı. Serıkterı de attaryna qamşy basty.
Būlar adyr basyna şyğa keldı de, aldarynda paida bolğan körınısten şoşyp ketıp, kılt toqtai qaldy. Däl adyrdyñ ietegınde şie kömkergen tulai aqqan jıñışke özen jağasynda aq boz üiı aralas qalyñ auyl otyr ieken... Bıraq auyldyñ siqynan jan şoşyrlyq. Dauyl soğyp qūlatqandai japyraia qalğan laşyq, kürke. Şañyrağy jerge tüsken aq otau, qaraşa üiler. Är jerde sūlağan ölık, ony qorşap joqtau salğan top-top äielder... Jylağan bala, ūlyğan it. Bır toptan iekınşı topqa qarai ölıktıñ basyna qūran oquğa bara jatqan bırdı-iekılı aq säldelı moldalar közge tüsedı. Auyl şetınde bır qauym top kürekpen zirat qazyp jatyr. Kärı-jasy aralas. Qazaq aulyna taianğannan-aq ieldıñ körkı bop közge tüsetın ükılı qyz, säukelelı jas kelınşektıñ bırde-bırı körınbeidı... Osynşama qalyñ ieldıñ mañynda mal deitın mal da joq. Bıren-saran külge aunap şögıp jatqan tüieler men būzaularyn iertken on şaqty siyr jür. İerı moinyna ketken iekı-üş şıderlı at ottauğa qarai şoqañdap barady. Auyldyñ jalpy körınısı tünde ğana jau şauyp ketkenın añğartady.
— İapyrmai, būl ne sūmdyq, — dedı pūşyq sary ışegın tartyp, — myna auyldy da jau şapqandai ğoi.
— İä, — dedı qara sūr kürsınıp, — būl auyl da bosağasy bosağan auyl boldy ğoi.
— Joq, şañyrağy qūlap jerge tüsken auyl deñız! — dedı İesırkegen közıne kelıp qalğan jasyn serıkterınen jasyrmai alaqanynyñ syrtymen sürtıp, söittı de kenet atyn tebınıp qap, qazaqtyñ ieskı dästürımen «oi, bauyrymdap!» auylğa qarai şaba jöneldı. Serıkterı de «oi, bauyrymğa!» basyp soñynan ierdı.